1. Kʼaru naru naxbʼaanu li Jehobʼa re naq ttzʼaqloq ru li rajom?

LI JEHOBʼA truuq xbʼaanunkil li naʼajmank re naq ttzʼaqloq ru li rajom. Wiibʼ oxibʼ li kʼanjel li naxbʼaanu aʼan wank choʼq: yuwaʼbʼej li nakʼojobʼank chʼool, aj kʼutunel ut aj puktesinel re li chaabʼil esil (Is. 48:17; 2 Cor. 7:6; Gal. 3:8). Usta joʼkan, rajlal naroksi ebʼ li poyanam re xbʼaanunkil li naraj (Mat. 24:14; 28:19, 20; 2 Cor. 1:3, 4). Yalaq ani qe naru naxkʼul saʼ ruqʼ li Yos li choxahil naʼlebʼ ut li wankilal re naq tooruuq xbʼaanunkil li naʼajmank re naq ttzʼaqloq ru li rajom. Saʼ chixjunil aʼin naʼokenk li xyaalalil li xkʼabʼaʼ li Jehobʼa joʼ nekeʼxye li wankebʼ xnawom chirix aweʼ.

2. a) Kʼaʼut maare chiru wiibʼ oxibʼ li hermaan moko chʼolchʼo ta naq li Jehobʼa yook chi roksinkilebʼ? b) Kʼaru tqatzʼil rix saʼ li tzolom aʼin?

² Chiqajunilo naqaj kʼanjelak saʼ ruqʼ li Jehobʼa, abʼan, maare chiru wiibʼ oxibʼ li hermaan moko chʼolchʼo ta naq li Jehobʼa yook chi roksinkilebʼ. Kʼaʼut? Xbʼaan naq nekeʼxkʼoxla naq li xchihabʼebʼ, li xwanjikebʼ malaj li inkʼaʼ nekeʼruuk xbʼaanunkil naxram chiruhebʼ. Junchʼol chik maare nekeʼxkʼoxla naq tzʼaqal rikʼin li yookebʼ xbʼaanunkil ut naq moko aajel ta ru xkʼebʼal xtzʼaqobʼ li xkʼanjelebʼ. Saʼ li tzolom aʼin tqatzʼil rix chanru truuq qakawresinkil li Jehobʼa re naq tooruuq xbʼaanunkil li rajom. Tqil ajwiʼ li eetalil li keʼxkanabʼ wiibʼ oxibʼ li winq ut ixq li xeʼwank saʼ li najter kutan li keʼtenqʼaak xbʼaan li Jehobʼa re naq t-alaaq saʼ xchʼoolebʼ kʼanjelak chiru ut kixkʼehebʼ ajwiʼ re li wankilal li t-ajmanq chiruhebʼ, ut saʼ xraqik, tqatzʼil rix kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re naq li Jehobʼa tooroksi.

3. Joʼ nayeechiʼimank saʼ Filipenses 2:13, kʼaru truuq xkʼebʼal qe li Jehobʼa?

³ (Taayaabʼasi Filipenses 2:13, Wy. Taawil taqʼa). * * Li Jehobʼa naru naxbʼaanu naq t-alaaq saʼ qachʼool xbʼaanunkil junaq li kʼanjel. Chanru tixbʼaanu? Maare tqabʼi naq wank kʼaru naʼajmank saʼ li qachʼuut malaj naq ebʼ li cheekel winq teʼxyaabʼasi junaq li hu li naxtaqla chaq li qamolam bʼarwiʼ tixye naq naʼajmank li tenqʼ saʼ jalan chik naʼaj. Maare saʼ li hoonal aʼan tqakʼoxla kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re tenqʼank. Malaj xeʼxyeechiʼi qe junaq li kʼanjel li chʼaʼaj ru ut nokooʼok xkʼoxlankil ma tooruuq tawiʼ xbʼaanunkil. Ut maare ajwiʼ naq yooqo rilbʼal junaq xraqal li Santil Hu tooʼoq xkʼoxlankil chanru tqoksi re xtenqʼankilebʼ li junchʼol. Li Jehobʼa maakʼaʼ tooxmin chi xbʼaanunkil. Abʼan, wi naril naq naqaj xkʼebʼal xtzʼaqobʼ li qakʼanjel tixbʼaanu naq t-alaaq saʼ qachʼool xbʼaanunkil.

4. Chanru truuq li Jehobʼa xkʼebʼal qe li wankilal re kʼanjelak?

⁴ Li Jehobʼa naru ajwiʼ naxkʼe qe li wankilal re naq tookʼanjelaq (Is. 40:29). Rikʼin li xsantil musiqʼej naru naxchaabʼilobʼresi li qaseebʼal (Ex. 35:30-35). Ut saʼ xkʼabʼaʼ li xmolam naru naxkʼut chiqu xbʼaanunkil wiibʼ oxibʼ li kʼanjel. Wi inkʼaʼ naqanaw xbʼaanunkil junaq li kʼanjel, qapatzʼaq qatenqʼankil. Joʼkan ajwiʼ, choojiloq chixkʼatq li qachoxahil Yuwaʼ li nakʼehok chi anchal xchʼool ut qapatzʼaq re «li xnimal ru wankilal» (2 Cor. 4:7; Luc. 11:13). Saʼ li Santil Hu naqil chanru naq li Jehobʼa kixkawresi naabʼal li winq ut ixq ut kixbʼaanu naq t-alaaq saʼ xchʼoolebʼ kʼanjelak ut kixkʼe rehebʼ li wankilal re xbʼaanunkil. Qatzʼilaq rix wiibʼ oxibʼ li eetalil ut qakʼoxlaq chan raj ru tooroksi ajwiʼ laaʼo chi joʼkaʼan.

5. Kʼaru naqatzol chirix li hoonal ut chirix chanru li Jehobʼa kiroksi laj Moises re rachʼabʼankil li xtenamit?

⁵ Li Jehobʼa kixbʼaanu naq laj Moises t-achʼabʼanq re li tenamit Israel. Abʼan, joqʼe kiroksi? Ma kiroksi naq laj Moises kixkʼoxla naq ak kawresinbʼil chik, xbʼaan naq «kitzoleʼk rikʼin chixjunil li xnaʼlebʼebʼ laj Ejiipt»? (Hech. 7:22-25). Inkʼaʼ. Li Jehobʼa kiroksi naq ak kixkʼut chiru xyuʼaminkil li qʼunil chʼoolej ut li kubʼsink ibʼ (Hech. 7:30, 34-36). Ut kixkʼe xkawilal xchʼool re naq truuq chi aatinak rikʼin li xnimal ru awabʼej re Egipto (Ex. 9:13-19). Kʼaru naqatzol chirix li hoonal ut chirix chanru li Jehobʼa kiroksi laj Moises? Naq aʼan naroksihebʼ li nekeʼxyuʼami li chaabʼil naʼlebʼ li naruuchi li musiqʼej ut nekeʼxkʼojobʼ xchʼool rikʼin li kawilal li naxkʼe rehebʼ (Filip. 4:13).

6. Kʼaru naqatzol naq naqil chanru li Jehobʼa kiroksi laj Barzilai re xtenqʼankil li awabʼej David?

⁶ Naabʼal chihabʼ chik chirix aʼin, li Jehobʼa kiroksi laj Barzilai re xtenqʼankil li awabʼej David. Naq li awabʼej ut li nekeʼochbʼenink re yookebʼ chaq chi elelik chiru laj Absalon li ralal laj David, lubʼlukebʼ, teʼtzʼokaaq chaq ut teʼchaqiq re. Usta laj Barzilai ak cheek chik chiʼus, rikʼin junchʼol chik chi winq keʼxkʼe saʼ xiwxiwal li xyuʼamebʼ re naq teʼtenqʼanq. Laj Barzilai moko kixkʼoxla ta naq saʼ xkʼabʼaʼ li xcheekelal inkʼaʼ chik naru nakʼanjelak saʼ ruqʼ li Jehobʼa. Kixkʼe bʼan li kʼaru re chi anchal xchʼool re xtenqʼankilebʼ li xmoos li Yos li wankebʼ saʼ rajbʼal ru (2 Sam. 17:27-29). Kʼaru chaabʼil naʼlebʼ naqatzol chirix aʼin? Maakʼaʼ naxye jarubʼ chihabʼ wank qe, li Jehobʼa naru nokooroksi re xtenqʼankilebʼ li qech aj paabʼanel saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ li inkʼaʼ nekeʼruuk xtawbʼal li aajel ru re xnumsinkil li kutan (Prov. 3:27, 28;  19:17). Usta inkʼaʼ tooruuq wank rikʼinebʼ, abʼan naru nokookubʼsink chirix li qakʼanjel saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ re naq tooruuq tenqʼank saʼ li naʼaj ut li hoonal bʼarwiʼ tkʼulmanq junaq li rahilal (2 Cor. 8:14, 15; 9:11).

7. a) Chanru naq li Jehobʼa kiroksi laj Simeon? b) Kʼaʼut naxwaklesi qachʼool aʼin?

⁷ Laj Simeon aʼan chaq jun li cheek li inkʼaʼ kixtzʼeqtaana li Yos ut wank chaq Jerusalen. Li Jehobʼa kixyeechiʼi re naq moko tkamq ta chi inkʼaʼ tril li Sikʼbʼil Ru. Li yeechihom aʼin kʼajoʼ tana kixwaklesi xchʼool, xbʼaan naq chiru naabʼal chihabʼ yook roybʼeninkil li xkʼulunik. Li Jehobʼa kixqʼajkamu saʼ xkʼabʼaʼ li xpaabʼal ut li xkuyum. Saʼ jun kutan,«chi tochʼbʼil li xchʼool xbʼaan li Musiqʼej», laj Simeon xkoho saʼ li rochoch li Yos ut aran kiril ru li Jesus. Ut li Jehobʼa kiroksi re naq tixye jun li propesiiy chirix li kʼuulaʼal aʼin, li twanq joʼ li Kriist (Luc. 2:25-35). Usta laj Simeon inkʼaʼ tana kiril li kʼanjel li kixbʼaanu li Jesus, kixbʼanyoxi li kimaataniik wiʼ. Wank jun li chaqʼal ru oybʼenihom choʼq re li winq aʼin li inkʼaʼ kixqʼet ribʼ chiru li Yos, naq saʼ li akʼ Ruuchichʼochʼ tril chanru naq li Xʼawabʼejilal li Jesus trosobʼtesi chixjunil li junkabʼal saʼ li Ruuchichʼochʼ (Gen. 22:18). Laaʼo ajwiʼ naru naqabʼanyoxi re li Jehobʼa li naxkanabʼ naq tqabʼaanu saʼ li xkʼanjel.

8. Chanru truuq qoksinkil li Jehobʼa?

⁸ Saʼ xkutankilebʼ li Apostol, laj Jose jun li winq li nakʼehok chi anchal xchʼool kixkanabʼ naq li Jehobʼa t-oksinq re (Hech. 4:36, 37). Ebʼ li Apostol keʼxkʼabʼaʼi Bernabe, li naraj xyeebʼal «aj kʼehol kawil chʼoolej», maare saʼ xkʼabʼaʼ naq naxnaw xkʼojobʼankilebʼ xchʼool li rechpaabʼanel. Jun eetalil, naq laj Saulo kiʼok joʼ aj paabʼanel, naabʼalebʼ li hermaan keʼxxuwa ru, xbʼaan naq nekeʼxnaw naq kixrahobʼtesi ebʼ li chʼuut. Abʼan laj Bernabe kixtenqʼa laj Saulo. Chʼolchʼo naq laj Saulo kixbʼanyoxi naq kitenqʼaak (Hech. 9:21, 26-28). Moqon, ebʼ li cheekel winq re Jerusalen keʼrabʼi resil naq naʼajmank xwaklesinkilebʼ xchʼool ebʼ laj paabʼanel li wankebʼ Antioquia re Siria, jun li najtil naʼajej. Ut, ani keʼxtaqla? Keʼxtaqla laj Bernabe. Chaabʼil li xeʼxbʼaanu naq xeʼxtaqla, xbʼaan naq li Santil Hu naxye naq laj Bernabe «kixjultika chiruhebʼ naq junelik cheʼkanaaq rikʼin li Qaawaʼ chi kawebʼ xchʼool» (Hech. 11:22-24). Saʼebʼ li qakutan, li Jehobʼa naru ajwiʼ nokooxtenqʼa re naq tooruuq xkʼojobʼankilebʼ xchʼool li qech aj paabʼanel, jun eetalil, maare li xeʼkamk junaq xkomon. Malaj trekʼasi li qachʼool re naq tqulaʼani malaj tqabʼoq junaq li hermaan li yaj malaj qʼaxal ra saʼ xchʼool ut tqawaklesi xchʼool rikʼin li qaatin. Ma tqayeechiʼi qibʼ re naq li Jehobʼa tooroksi joʼ kiroksi laj Bernabe? (1 Tes. 5:14).

9. Kʼaru naqatzol naq naqil chanru li Jehobʼa kixtenqʼa laj Vasily jun li qechpaabʼanel?

⁹ Li Jehobʼa kixtenqʼa laj Vasily jun li qechpaabʼanel re naq tixbʼaanu chiʼus li xkʼanjel joʼ cheekel winq. Wank chaq 26 chihabʼ re, naq xeʼxxaqabʼ joʼ cheekel winq, kixkʼoxla naq moko kawresinbʼil ta re xtenqʼankil li chʼuut, xbʼeen xbʼeen xtenqʼankilebʼ li hermaan li wankebʼ xchʼaʼajkilal. Abʼan, qʼaxal kikawresiik xbʼaan ebʼ li cheekel winq li ak naabʼal chihabʼ rokikebʼ saʼ li kʼanjel aʼin ut xbʼaan li tzolok chirix li Xʼawabʼejilal li Yos. Jwal kixkʼe xqʼe re xbʼaanunkil chiʼus li xkʼanjel. Jun eetalil, kixtzʼiibʼa li kokʼ kʼanjel li naraj xbʼaanunkil. Naq kiruuk xbʼaanunkil, kiʼok xqʼaxbʼal ru li nakʼehok re xxiw. Aʼan naxye: «Li nakʼehok re inxiw junxil anaqwan naxkʼe xsahil inchʼool. Naq li Jehobʼa nikinxtenqʼa re xtawbʼal jun li raqal re xkʼojobʼankil xchʼool junaq li hermaan, qʼaxal nasahoʼk saʼ inchʼool». Ex hermaan, wi nekeebʼaanu joʼ laj Vasily ut nekeekanabʼ naq li Jehobʼa t-oksinq eere, aʼan texkawresi re naq texruuq xbʼaanunkil li xninqal ru kʼanjel saʼ li chʼuut.

10. Kʼaru kixbʼaanu li xʼAbigail, ut kʼaru naqatzol rikʼin li eetalil li kixkanabʼ?

¹⁰ Chiru li hoonal naq li awabʼej Saul yook xtaqenkil laj David ut ebʼ li winq li nekeʼochbʼenink re, re xkamsinkilebʼ, kiʼajmank chiruhebʼ naq teʼtenqʼaaq. Saʼ jun kutan, ebʼ li nekeʼochbʼenink re laj David xeʼxpatzʼ bʼayaq xtzakahemq re laj Nabal jun li winq aj Israel li jwal bʼihom. Inkʼaʼ xeʼok xkʼaʼuxl naq xeʼxbʼaanu aʼin xbʼaan naq keʼxkol rix li xketomq saʼ li chaqichʼochʼ. Abʼan laj Nabal pix aj winq ut maakʼaʼ kiraj xkʼebʼal rehebʼ. Aʼin qʼaxal kixchiqʼ xjosqʼil laj David, ut kiraj xkamsinkil laj Nabal ut chixjunilebʼ li winq li wankebʼ saʼ rochoch (1 Sam. 25:3-13, 22). Tojaʼ naq kiʼokenk li xʼAbigail li rixaqil laj Nabal, li chʼinaʼus naʼilok. Li ixq aʼin li jwal wank xnaʼlebʼ kixkʼutbʼesi naq kaw xchʼool, xbʼaan naq xkoho xtawbʼal laj David, kixkut ribʼ chi roq ut kixtzʼaama chiru naq inkʼaʼ traqoq aatin yal xjunes ribʼ ut chi joʼkan tixtenebʼ maak saʼ xbʼeen. Kixqʼunbʼesi re naq tixkanabʼ chixjunil saʼ ruqʼ li Jehobʼa. Li chaabʼil aatin li kiroksi ut li xchaabʼil bʼaanuhom kixtochʼ xchʼool laj David ut kixkʼe reetal naq li Jehobʼa kitaqlank re (1 Sam. 25:23-28, 32-34). Li xʼAbigail kixtzol li chaabʼil naʼlebʼ li aajel ru re naq t-oksiiq xbʼaan li Jehobʼa. Joʼkan ajwiʼ, li Jehobʼa naru naroksi ebʼ li qechpaabʼanel ixq li nekeʼroksi li chaabʼil aatin ut li seebʼal kʼaʼuxl re xkawresinkil xchʼool li xjunkabʼal ut li chʼuut (Prov. 24:3; Tito 2:3-5).

11. Kʼaru keʼxbʼaanu ebʼ li rabʼin laj Salum ut ani nekeʼxkʼam re rikʼinebʼ saʼebʼ li qakutan?

¹¹ Naabʼal chihabʼ chik chirix aʼin, ebʼ li rabʼin laj Salum keʼwank saʼ xyanqebʼ li keʼoksiik xbʼaan li Jehobʼa re naq teʼxwaklesi wiʼ chik li xsuttzʼakil Jerusalen (Neh. 2:20; 3:12). Usta laj Salum aʼan chaq jun aj jolominel, ebʼ li rabʼin keʼxkʼulubʼa xbʼaanunkil li kʼanjel aʼin li qʼaxal chʼaʼaj ut xiwxiw (Neh. 4:15-18). Jalan tzʼaqal xeʼnaʼlebʼak chiruhebʼ li winq li wankebʼ xwankil re Tecoa li «inkʼaʼ keʼraj xtenqʼankilebʼ» (Neh. 3:5). Qakʼoxlaq naq kʼajoʼ tana keʼsahoʼk saʼ xchʼool naq chiru 52 chi kutan keʼxchoy xbʼaanunkil li kʼanjel (Neh. 6:15). Saʼebʼ li qakutan, wankebʼ ajwiʼ li hermaan ixq li kʼajoʼ nekeʼwulak chiru tzʼaqonk saʼ jun li xchaqʼal ru kʼanjel li Jehobʼa: xkabʼlankil ut xyiibʼankil ebʼ li nimla ochoch li qʼaxtesinbʼil choʼq re li Jehobʼa. Li xseebʼalebʼ, li xsahilebʼ xchʼool ut naq maajunwa nekeʼxtzʼeqtaana li Jehobʼa, aajel ru re naq us t-elq li kʼanjel aʼin.

12. Joʼ kikʼulmank rikʼin li xTabita, chanru truuq qoksinkil li Jehobʼa?

¹² Li Jehobʼa kiʼekʼasink re xchʼool li xTabita re naq junelik yooq «chi xbʼaanunkil li usilal» ut re xtenqʼankilebʼ «li nebʼaʼ», xbʼeen xbʼeen li malkaʼan (Hech. 9:36, Wy). Saʼ xkʼabʼaʼ naq qʼaxal nakʼehok chi anchal xchʼool ut naq jwal chaabʼil, naabʼalebʼ keʼyaabʼak naq kikamk. Abʼan, kʼajoʼ naq keʼsahoʼk saʼ xchʼool naq li Apostol Pedro kixwaklesi wiʼ chik chi yoʼyo (Hech. 9:39-41). Kʼaru naqatzol chirix li xTabita? Naq maakʼaʼ naxye ma saajo malaj cheeko, winqo malaj ixqo, chiqajunilo tooruuq xsikʼbʼal chanru tqatenqʼahebʼ li qechpaabʼanel (Heb. 13:16).

13. Chanru kiroksi li Jehobʼa jun li hermaan li inkʼaʼ naʼelk ru chi aatinak, ut kʼaru kixtaw ru?

¹³ Li xRuth jun li qechpaabʼanel li inkʼaʼ naʼelk ru chi aatinak naraj chaq puktesink saʼ jalan chik tenamit. Naq toj saaj chaq, saʼ junpaat naxbʼeni ribʼ saʼ xyanq li ochoch re xjekʼinkil li kokʼ hu. Aʼan kixye: «Kʼajoʼ nawulak chaq chiwu li kʼanjel aʼan». Abʼan qʼaxal nachʼaʼajkoʼk chaq chiru aatinak rikʼinebʼ li poyanam chirix li Xʼawabʼejilal li Yos. Usta inkʼaʼ naʼelk ru chi aatinak, li xRuth kiʼok joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink naq kixket waqxaqlaju chihabʼ. Saʼ 1946, kiwulak saʼ li Tzolok re Galaad ut kikʼanjelak saʼ li tenamit Hawai ut Japon. Li Jehobʼa kiroksi re  xkʼambʼal li chaabʼil esil re naabʼal li poyanam saʼebʼ li naʼajej aʼan. Naq kachʼin chik ma 80 chihabʼ ak xnumsi saʼ xkʼanjel li Yos, li xRuth kixtaw ru aʼin: «Li Jehobʼa aʼan linkawilal. Xinxtenqʼa re naq inkʼaʼ chik tinxuwaq chi aatinak rikʼinebʼ li kristiʼaan. Ninpaabʼ chi anchal inchʼool naq li Jehobʼa naru naroksi yalaq ani laj kʼanjel chiru li naxkʼojobʼ xchʼool rikʼin».

14. Joʼ naxye saʼ Colosenses 1:29, kʼaru tqabʼaanu wi naqaj naq li Jehobʼa tooroksi?

¹⁴ Chalen chaq li qʼe kutan, li Jehobʼa kiroksihebʼ li xmoos saʼ jalan jalanq chi kʼanjel. Ut laaʼo, chanru tooroksi li Jehobʼa? Aʼ yaal chanru tqakʼe qaqʼe (taayaabʼasi Colosenses 1:29). Wi naqayeechiʼi qibʼ chi kʼanjelak, li Jehobʼa naru naxbʼaanu naq toopuktesinq chi sa saʼ qachʼool, naq chaabʼilaqo joʼ aj kʼutunel, naq tqanaw xkʼojobʼankil xchʼool li junchʼol, naq seebʼaqo chi kʼanjelak, naq tqataw ruhebʼ li qamiiw malaj yalaq kʼaru chik li t-ajmanq re naq ttzʼaqloq ru li rajom.

15. Joʼ naxye saʼ 1 Timoteo 4:12, 15, kʼaru tento teʼxtzʼaama li saaj re li Jehobʼa?

¹⁵ Ma laaʼat jun li saaj li ok re chi tzʼaqlok ru laachihabʼ? Naʼajmank naq ebʼ li saaj winq teʼxkʼulubʼa li kʼanjel ut teʼwanq joʼ aj tenqʼanel saʼ li chʼuut. Saʼ naabʼal li chʼuut, li xkʼihalil li cheekel winq nekeʼxqʼax ru li xkʼihalil laj tenqʼanel. Ma naru naʼalaak saʼ laachʼool xkʼebʼal xkomon laakʼanjel saʼ li chʼuut? Wank sut, wiibʼ oxibʼ li hermaan nekeʼxye: «Sa saʼ linchʼool chi wank kaʼajwiʼ joʼ aj puktesinel». Wi joʼkan nakaakʼoxla, tzʼaama re li Jehobʼa naq tatxtenqʼa re naq t-alaaq saʼ laachʼool wank joʼ aj tenqʼanel saʼ li chʼuut ut re naq tixkʼe aawe li wankilal re xbʼaanunkil chixjunil li wank saʼ aawuqʼ saʼ li xkʼanjel (Ecl. 12:1). Aajel ru naq tooʼaatenqʼa (taayaabʼasi 1 Timoteo 4:12, 15).

16. Kʼaru tqatzʼaama re li Jehobʼa, ut kʼaʼut?

¹⁶ Li Jehobʼa truuq xbʼaanunkil li naʼajmank re naq laaʼo tookʼanjelaq re naq ttzʼaqloq ru li rajom. Joʼkan naq, qapatzʼaq re, naq chiʼalaaq saʼ qachʼool kʼanjelak chiru ut moqon qapatzʼaq re li wankilal re naq tooruuq xbʼaanunkil. Maakʼaʼ naxye ma saajo malaj cheeko, qoksihaq li qahoonal, li qametzʼew, li qaseebʼal ut li qajunkabʼlal re xkʼebʼal xloqʼal li Jehobʼa anaqwan (Ecl. 9:10). Maajunwa tqakol junaq li chaqʼal ru kʼanjel li tixkʼe qe li Jehobʼa saʼ xkʼabʼaʼ naq nokooxuwak malaj naqakʼoxla naq maakʼaʼ nokooʼok wiʼ. Maakʼaʼ naxye joʼnimal tqabʼaanu, chiqajunilo naqamaatani xkʼebʼal re li Qayuwaʼ li jwal narahok, li xnimal ru loqʼal joʼ tzʼaqal xkʼulubʼ.