LI RUQʼRAQʼ li nimla palaw Atlantico naxsakʼ ribʼ chiru li jukubʼ li yook chi xik Europa. Jun rehebʼ li winq li yook chi xik saʼ li jukubʼ aʼin, aʼan laj George Young, li naxjultika chi sa saʼ xchʼool li kiruuk xbʼaanunkil chirix li Xʼawabʼejilal li Yos aran Brasil. * Abʼan, ak najt chik wank naq naʼok xkʼoxlankil rix li xʼakʼ kʼanjel: saʼ li tenamit España ut Portugal, bʼarwiʼ maajiʼ napuktesimank chiʼus li chaabʼil esil. Ut naq twulaq aran, naraj xtusbʼal li junjunq chi seeraqʼ li tixkʼe li rechpaabʼanel Joseph F. Rutherford ut tixjekʼi 300.000 chi tratado.

Laj Young kiwulak Lisboa (Portugal) saʼ 1925. Saʼ li hoonal aʼan, li tenamit yook xpoqoqinkil ribʼ. Xbʼaan naq saʼ 1910 xeʼrisi saʼ xnaʼaj li awabʼejilal ut xeʼxsachk xwankil li Iglesia Catolica. Usta maakʼaʼ naramok re li tenamit, ebʼ li qas qiitzʼin inkʼaʼ sa nekeʼrekʼa ribʼ.

Naq ak kʼubʼkʼu chixjunil chiru laj George Young re naq li rechpaabʼanel Rutherford tixkʼe li seeraqʼ, li awabʼej kixtenebʼ jun li chaqʼrabʼ saʼ xkʼabʼaʼ naq maakʼaʼ saʼ xchʼool naq xeʼxyal risinkil saʼ li xʼawabʼejilal. Jun li winq aj kʼanjel saʼ Sociedad Bíblica Británica ut Extranjera kixye re laj Young naq tixtaw naabʼal li chʼaʼajkilal. Usta joʼkan, kixpatzʼ xleseens re roksinkil li naʼaj re yuʼuk tel ut oq re li Escuela Secundaria Camões, ut xeʼxkʼe re.

Xwulak xkutankil li seeraqʼ 13 re Mayo, ut ebʼ li qas qiitzʼin yookebʼ tzʼaqal xkʼaʼuxl xbʼaan naq inkʼaʼ nekeʼxnaw kʼaru tkʼulmanq saʼ li kutan aʼin. Letzlo ebʼ li nimla hu chiruhebʼ li ochoch ut wank ajwiʼ saʼebʼ li periodico resil li seeraqʼ, li naxkʼabʼaʼi «Chanru toowanq junelik saʼ Ruuchichʼochʼ». Ebʼ li paabʼal li xikʼ nekeʼilok qe saʼ junpaat xeʼxkʼe saʼebʼ li xperiodico jun li esil bʼarwiʼ xeʼxye naq yookebʼ chaq chi ok «ebʼ li bʼalaqʼil propeet». Saʼ rokebʼaal li naʼaj re yuʼuk tel ut oq, keʼxjekʼi ajwiʼ chi mil li hu bʼarwiʼ xeʼxjalpaqʼi li naʼlebʼ li tixkʼe raj laj paabʼanel Rutherford.

Usta xbʼaanumank aʼin, wiibʼ mil tana xeʼwulak ut wiibʼ mil tana inkʼaʼ xeʼruuk chi ok. Wankebʼ li nekeʼraj rabʼinkil li tyeemanq keʼtaqeʼk saʼebʼ li eebʼ li yiibʼanbʼil rikʼin kʼaam li wank chi xkaʼpakʼal li naʼaj ut wankebʼ xeʼchunlaak saʼ xbʼeen li kʼanjelobʼaal re yuʼuk tel ut oq.

Abʼan kiwank wiibʼ oxibʼ li chʼaʼajkilal. Ebʼ li xikʼ nekeʼilok qe keʼxjap rehebʼ ut xeʼxtoqi ebʼ li chunlebʼaal. Abʼanan, li qechpaabʼanel Rutherford inkʼaʼ kixsumehebʼ ut kitaqeʼk saʼ xbʼeen jun li meex re naq t-abʼiiq. Naq kiraqeʼk, kachʼin chik ma xyitoqil qʼoqyink, naxqʼax jun mil rikʼin wiibʼ siʼeent li qas qiitzʼin li xeʼxkanabʼ li xkʼabʼaʼ ut xjayalil li rochochebʼ re naq teʼtaqlaaq xhu chirix li Santil Hu. Saʼ li jun chik kutan li periodico O Século kixkʼe chi naweʼk jun tasal li naʼlebʼ chirix li seeraqʼ li kixkʼe li qechpaabʼanel.

Saʼ Septiembre 1925, aran Portugal kiʼok chi elk saʼ li aatinobʼaal Portugues li hu La Torre del Vigía, li nawbʼil ru anaqwan joʼ Laj Kʼaakʼalehom (saʼ li hoonal  aʼin ak yook chaq chi elk li hu aʼin saʼ Portugues aran Brasil). Chirix chik aʼan, laj Virgilio Ferguson, li yook chaq chi Tzolok Chirix li Santil Hu aran Brasil kiʼok xkawresinkil ribʼ re xik Portugal ut xtenqʼankil li qakʼanjel chirix li Xʼawabʼejilal li Yos. Laj Virgilio ut laj George Young keʼkʼanjelak saʼ wiibʼal saʼ li qamolam re Brasil. Aʼin li molam li nekeʼroksi chaq li Yookebʼ chaq chi Tzolok Chirix li Santil Hu. Laj Virgilio ut li xLizzie li rixaqil, moko xeʼbʼayk ta chi xik Portugal re xtawbʼal ribʼ rikʼin. Us naq xeʼwulak, xbʼaan naq yook chaq chi nachʼok xxikik laj Young re puktesink saʼ jalan chik naʼajej, joʼ Union Sovietica.

Naq ebʼ laj puubʼ keʼxchap li awabʼejilal ut xeʼok chi taqlank chi kaw, kinumtaak li xikʼ ilok. Abʼan li qechpaabʼanel Ferguson inkʼaʼ kikubʼeek xpaabʼal. Kiʼok xkʼoxlankil chanru tril li chʼina chʼuut li yook xtzolbʼal li Santil Hu ut chanru tixkawresihebʼ re naq teʼoq wiʼ chik saʼ li xkʼanjel li Yos, ut kixpatzʼ xleseens re xbʼaanunkil li chʼutam saʼ li rochoch. Saʼ Octubre 1927, li nekeʼtaqlank saʼ tenamit keʼxkʼe xleseens.

Chiru li xbʼeen chihabʼ naq yook chaq li kaw taqlank, 450 tana ebʼ li qas qiitzʼin keʼxtzʼiibʼa ribʼ re xkʼulbʼal li hu La Torre del Vigía. Joʼkan ajwiʼ, saʼ xkʼabʼaʼ ebʼ li tratado ut ebʼ li folleto, li yaal kiwulak saʼebʼ li najtil naʼaj re li nimla tenamit Portugal: Angola, las Azores, Cabo Verde, Goa (India), Madeira, Mozambique ut Timor Oriental.

Saʼ xraqik li lajeetq chihabʼ re 1920, kiwulak Lisboa jun nebʼaʼ winq aj ilol uutzʼuʼuj aj Portugal, Manuel da Silva Jordão xkʼabʼaʼ. Naq wank chaq Brasil, kirabʼi jun li seeraqʼ li kixkʼe li qechpaabʼanel Young. Naq kirabʼi, saʼ junpaat kixkʼe reetal naq aʼin li yaal, ut kirataw chi anchal xchʼool xtenqʼankil li qechpaabʼanel Ferguson chi xkʼebʼal chaq li esil chirix li Xʼawabʼejilal li Yos re naabʼalebʼ chik li qas qiitzʼin. Joʼkan naq, laj Manuel kiʼok choʼq aj colportor, joʼ keʼyeemank chaq rehebʼ laj kʼamolbʼe saʼ li puktesink. Saʼ xkʼabʼaʼ naq kʼubʼkʼu chiʼus risinkil chi huhil ut xjekʼinkil ebʼ li qahu, li chʼuut re Lisboa li tojaʼ tmoq chaq kikʼiik saʼ junpaat.

Ebʼ li qechpaabʼanel Ferguson keʼsutqʼiik Brasil saʼ 1934. Abʼan li riyajil li yaal ak xʼawmank chaq saʼ Portugal. Usta saʼ Europa wank chaq li poqoqin ibʼ saʼ xkʼabʼaʼ li yalok u re España ut li xkabʼ nimla yalok u, ebʼ li qechpaabʼanel re Portugal, li maajunwa xeʼxtzʼeqtaana li Yos, inkʼaʼ keʼkamk saʼebʼ li xpaabʼal. Chiru wiibʼ oxibʼ chihabʼ, li chʼina chʼuut aʼin chanchan jun moochʼ chi ruxaml. Abʼan li xxamlel kinimank ru saʼ 1947 naq kiwulak laj John Cooke li xbʼeen aj puktesinel li taqlanbʼil saʼ jalan chik tenamit ut tzolbʼil saʼ Galaad. Chalen chaq aran, inkʼaʼ chik keʼxkanabʼ kʼihank ebʼ laj puktesinel. Ut inkʼaʼ kixkanabʼ kʼihank usta saʼ 1962 li awabʼejilal kixram chiruhebʼ xbʼaanunkil li xkʼanjel li Yos. Saʼ Diciembre 1974, naq li chaqʼrabʼ kixkʼe xwankil li qakʼanjel joʼ aj Testiiw re li Jehobʼa, ak numenaq oxlaju mil aj puktesinel saʼ li tenamit.

Saʼebʼ li qakutan, numenaq 50 mil aj puktesinel chirix li Xʼawabʼejilal li Yos saʼ Portugal, joʼkan ajwiʼ saʼebʼ li naʼaj li sutsu chi haʼ bʼarwiʼ nekeʼaatinak Portugues, joʼ las Azore ut Madeira. Saʼ xyanqebʼ aʼin wankebʼ li ri xmam wiibʼ oxibʼ rehebʼ li xeʼabʼink re li xseeraqʼ laj Rutherford saʼ 1925.

Naqabʼanyoxi re li Jehobʼa ut ebʼ li qechpaabʼanel li xeʼraw chaq li xbʼeen riyajil li Xʼawabʼejilal li Yos chi maakʼaʼebʼ xxiw ut xeʼwank, joʼ kixye laj Pablo, choʼq aj kʼanjel chiru li Kriist chiruhebʼ li tenamit (Rom. 15:15, 16). (Li xokbʼil qabʼaan saʼ Portugal).