1. Kʼaru naqaj chiqajunilo xbʼaan naq ak re, naq joʼkano?

QAKʼOXLAQ naq xqataw qibʼ rikʼin junaq li qas qiitzʼin li naqanaw ru ut oxloqʼ chiqu, abʼan inkʼaʼ jultik re li qakʼabʼaʼ malaj, qʼaxal ra wiʼ chik, inkʼaʼ naxnaw qu. Chanru tqekʼa qibʼ? Chʼolchʼo naq kʼajoʼ trahoʼq qachʼool xbʼaan naq ak re, naq chiqajunilo naqaj naq tnaweʼq qu. Abʼan moko kaʼaj tawiʼ naqaj naq teʼxnaw aniho, naqaj bʼan naq teʼroxloqʼi li qanaʼlebʼ ut li naqabʼaanu (Num. 11:16; Job 31:6).

2, 3. Kʼaru tooruuq xkʼulbʼal wi naqarahi ru naq tnawmanq qu? (Taawil li jalam u saʼ xtiklajik).

² Abʼanan, joʼ chanru nakʼulmank rikʼin chixjunil li naxrahi ru li qajunxaqalil, xrahinkil ru naq tnawmanq qu naru nokooxsachk xbʼaan naq laaʼo aj maak. Joʼkan ajwiʼ, li ruuchichʼochʼ li naxjolomi laj Tza naru naxbʼaanu naq tqarahi ru naq wanq qawankil ut yalaq ani tixnaw qu. Naq nakʼulmank aʼin, inkʼaʼ naqakʼe re li Jehobʼa, li Qayuwaʼ li wank saʼ choxa, li oxloqʼink ut  li loqʼonink li wank choʼq xkʼulubʼ (Apoc. 4:11).

³ Saʼ xkutankil li Jesus, wankebʼ laj kʼamolbʼe saʼ li paabʼal li nekeʼraj naq teʼnaweʼq ru yal re naq teʼileʼq. Li Jesus kixkʼe li naʼlebʼ aʼin rehebʼ li xtzolom: «Chekolaq eeribʼ chiruhebʼ laj tzʼiibʼ: nekeʼraj bʼeek chi ninq xbʼasebʼ li raqʼ, nekeʼxrahi naq teʼkʼeheʼq xsahilalebʼ xchʼool saʼebʼ li kʼayiil, joʼkan ajwiʼ wank saʼ li xbʼeen naʼajej saʼebʼ li chʼutlebʼaal kabʼl ut wank chi xjolomil li meex naq nekeʼwaʼak». Ut kixye ajwiʼ: «Ebʼ aʼan qʼaxal ra taaraqmanq wiʼ aatin saʼ xbʼeenebʼ» (Luc. 20:46, 47). Abʼan, li Jesus kixnima ru jun li nebʼaʼil malkaʼan li kixkʼe jun chʼina tenqʼ tumin chi inkʼaʼ kixsikʼ naq tkʼeheʼq xloqʼal xbʼaanebʼ li junchʼol (Luc. 21:1-4). Chi joʼkan li Jesus kixkʼutbʼesi chanru naril li Jehobʼa li xrahinkil naq tnawmanq qu. Li tzolom aʼin tooxtenqʼa chi rilbʼal li naʼlebʼ aʼin joʼ naril li Yos.

4. Bʼar wank li nawok u li wank xwankil, ut kʼaʼut?

⁴ Bʼar wank li nawok u li wank xwankil li naru naqasikʼ? Maawaʼ li naxyeechiʼi li ruuchichʼochʼ aʼin, joʼ li tzolok, li yakok ut li ajsibʼaal u. Aʼan bʼan, li kixtzʼiibʼa chaq li Apostol Pablo: «Anaqwan xenaw ru li Yos, malaj, aʼan bʼan xnawok eeru laaʼex. Chan put ru naq texsutqʼiiq wiʼ chik rubʼel xwankil li kʼaʼaq re ru aʼin li maakʼaʼ xkawilal ut maakʼaʼ naʼok wiʼ? Kʼaʼut naq teeraj xkʼanjelankil wiʼ chik?» (Gal. 4:9). Kʼajoʼ rusilal aʼin naq tixnaw qu li Yos, li Xʼawabʼej li choxachʼochʼ! Relik chi yaal naq aʼan naraj wank choʼq qamiiw. Joʼ kixchʼolobʼ jun li winq li naxnaw chirix li Santil Hu, «naq naqataw rusilal, nokooxtenqʼa». Naq li Jehobʼa nokooril joʼ ramiiw, naqataw xyaalal li qayuʼam (Ecl. 12:13, 14).

5. Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re naq li Yos tixnaw qu joʼ ramiiw?

⁵ Joʼkan kixkʼul laj Moises. Naq kixtzʼaama re li Jehobʼa naq tkʼeheʼq chi xnawbʼal chiʼus li xbʼe, li Yos kixsume: «Tinbʼaanu ajwiʼ aʼin li tojaʼ xapatzʼ we, xbʼaan naq usilal xataw chiwu ut kʼojkʼo linchʼool chawix» (Ex. 33:12-17). Laaʼo ajwiʼ naqakʼul qosobʼtesinkil naq li Jehobʼa naʼok xnawbʼal qu chiqajunqal. Abʼan, kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re naq li Yos tooril joʼ ramiiw? Tento tqara ut tqaqʼaxtesi re li qayuʼam (taayaabʼasi 1 Corintios 8:3).

6, 7. Kʼaru raj tixbʼaanu naq tqakanabʼ wank choʼq ramiiw li Jehobʼa?

⁶ Abʼanan, aajel ru naq tqakol li qawanjik rikʼin li Qayuwaʼ li wank saʼ choxa. Joʼ kixtzʼiibʼa li Apostol Pablo rehebʼ laj paabʼanel re Galacia, maajunwa tqakʼe qibʼ choʼq xmoos li «maakʼaʼ xkawilal ut maakʼaʼ naʼok wiʼ» li wank saʼ li ruuchichʼochʼ aʼin joʼ ajwiʼ xrahinkil ru naq tixnaw qu (Gal. 4:9). Ebʼ laj paabʼanel aʼin xeʼnaweʼk ru xbʼaan li Yos. Abʼan li Apostol Pablo kixye naq yookebʼ xsikʼbʼal wiʼ chik li maakʼaʼ naʼok wiʼ. Rikʼin aʼin yook xyeebʼal rehebʼ: «Anaqwan naq ak xexkʼiik, kʼaʼut xexʼok xsikʼbʼal wiʼ chik li maakʼaʼ xwankil ut maakʼaʼ naʼok wiʼ li ak eekanabʼom xbʼaanunkil?».

⁷ Ma naru naqakʼul aʼin laaʼo? Chʼolchʼo naq naru. Naq xqanaw ru li Jehobʼa, maare xqatzʼeq chirix qachʼool xtawbʼal li loqʼal saʼ li ruuchichʼochʼ li naxjolomi laj Tza, joʼ kixbʼaanu li Apostol Pablo (taayaabʼasi Filipenses 3:7, 8). Maare inkʼaʼ chik xqakʼulubʼa xik saʼ li nimla tzolebʼaal, xkʼulubʼankil naq teʼxterqʼusi li qakʼanjel malaj xtawbʼal naabʼal chik li tumin saʼ li yakok. Wi seebʼ qachʼool re bʼichank malaj re bʼatzʼunk, tooruuq raj chi bʼihomoʼk malaj tqakʼe raj qibʼ chi naweʼk. Abʼan xqakanabʼ chiʼixbʼej chixjunil aʼin (Heb. 11:24-27).  Ma naqakʼoxla naq chaabʼil chixjunil li xqakanabʼ? Wi joʼkan naqakʼoxla, maakʼaʼ qanaʼlebʼ. Maare tooʼoq xsikʼbʼal wiʼ chik li naqakʼoxla chaq naq «maakʼaʼ xkawilal ut maakʼaʼ naʼok wiʼ». *

8. Kʼaru tkawresinq qe re naq li Jehobʼa tixnaw qu?

⁸ Chanru tqakawresi qibʼ re naq li Jehobʼa tixnaw qu ut inkʼaʼ li ruuchichʼochʼ aʼin? Aajel ru naq tqajultika wiibʼ li xnimal ru naʼlebʼ. Xbʼeen, naq li Jehobʼa junelik naxnaw ruhebʼ li xmoos li inkʼaʼ nekeʼtzʼeqtaanank re (taayaabʼasi Hebreos 6:10; 11:6). Oxloqʼ chiru li Yos chixjunilebʼ ut chixjunqalebʼ ut naxkʼoxla naq nimla maak naq tixbʼaanu ribʼ naq inkʼaʼ narilebʼ. Junelik «naxnaw ruhebʼ li re» (2 Tim. 2:19). Li Jehobʼa «naxkʼaakʼale xbʼehebʼ li tiikebʼ ru xyuʼam» ut naxnaw chanru xkolbʼalebʼ laj paabʼanel chiru li aaleek (Sal. 1:6; 2 Ped. 2:9).

9. Yaabʼasi wiibʼ oxibʼ li eetalil bʼarwiʼ kixkʼutbʼesi li Jehobʼa naq narusila ru li xtenamit.

⁹ Wank sut, li Jehobʼa naroksi nimla naʼlebʼ re xkʼutbʼesinkil naq narusila ru li xtenamit (2 Cron. 20:20, 29). Qakʼoxlaq jun eetalil chanru kixbʼaanu li Jehobʼa re xkolbʼalebʼ laj Israel saʼ li Kaqi palaw naq keʼaanilasiik xbʼaanebʼ laj puubʼ li naxjolomi laj Faraon (Ex. 14:21-30; Sal. 106:9-11). Kʼajoʼ xnimal ru li xkʼulmank saʼ li kutan aʼan joʼkan naq ebʼ li qas qiitzʼin re li teep aʼin inkʼaʼ nekeʼxkanabʼ aatinak chirix usta ak 40 chihabʼ xnumik (Jos. 2:9-11). Kʼajoʼ naq naxwaklesi qachʼool xjultikankil chanru kixkʼutbʼesi chaq li xrahom ut li xwankilal li Jehobʼa, ut qʼaxal chik anaqwan naq yook chaq chi nachʼok li yalok u li tixkʼam chaq laj Gog re Magog (Ezeq. 38:8-12). Naq twulaq li hoonal aʼin, oxloqʼaq chiqu naq xqasikʼ naq li Jehobʼa tixnaw qu ut inkʼaʼ li ruuchichʼochʼ.

10. Bʼar wank li xkabʼ naʼlebʼ li tento tqajultika?

¹⁰ Li xkabʼ naʼlebʼ li tento tqajultika aʼan naq li Jehobʼa naru naroksi junaq li naʼlebʼ re xkʼutbʼesinkil naq naxnaw qu chi inkʼaʼ naqoybʼeni. Li Jehobʼa inkʼaʼ tixqʼajkamuhebʼ li nekeʼxbʼaanu chaabʼil naʼlebʼ yal re naq teʼileʼq. Kʼaʼut naq inkʼaʼ? Xbʼaan naq li Jesus kixye naq li ileʼk li nekeʼxkʼe li junchʼol aʼan li xqʼajkamunkilebʼ (taayaabʼasi Mateo 6:1-5). Abʼan kixye ajwiʼ naq li Xyuwaʼ naril «saʼ muqmu» li inkʼaʼ nekeʼxkʼe ribʼ chi naweʼk xbʼaan li usilal li nekeʼxbʼaanu rehebʼ li ras riitzʼin. Li Yos naril li xbʼaanuhomebʼ ut naxqʼajkamuhebʼ saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, ut wank sut nakʼulmank naq inkʼaʼ nekeʼroybʼeni. Qilaq wiibʼ oxibʼ li eetalil.

11. Chanru kixkʼutbʼesi li Jehobʼa naq naxnaw ru li xMaria?

¹¹ Naq xwulak xkutankil re naq li Ralal tyoʼlaaq saʼ Ruuchichʼochʼ, li Jehobʼa kixsikʼ jun li nebʼaʼ ixqaʼal Maria xkʼabʼaʼ re naq rikʼin tyoʼlaaq. Li ixqaʼal aʼin wank chaq Nazaret, jun li tenamit li maakʼaʼ xwankil, najt nakanaak chiru Jerusalen ut chiru li xchaqʼalil rochoch li Yos (taayaabʼasi Lucas 1:26-33). Kʼaʼut kixsikʼ ru li xMaria? Naq li anjel Gabriel kiʼaatinak rikʼin li xMaria kixye re «usilal xataw rikʼin li Yos». Moqon chik li xMaria kixkʼutbʼesi naq kaw li xpaabʼal naq kiseeraqʼik rikʼin li xʼElisabet li xkomon (Luc. 1:46-55). Joʼkan tzʼaqal, li Jehobʼa ak rilom chaq  xMaria ut saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ kixtzʼeqtaana li Yos kikʼeheʼk re li nimla maatan aʼin chi inkʼaʼ naroybʼeni.

12, 13. Chanru kinaweʼk ru li Jesus naq kiyoʼlaak ut naq kikʼameʼk saʼ rochoch li Yos?

¹² Naq ak xyoʼlaak li Jesus, li Jehobʼa inkʼaʼ kixkʼe resil li xyoʼlajik rehebʼ li wankebʼ xwankil malaj ebʼ li awabʼej re Jerusalen ut Belen. Kixtaqla bʼan, wiibʼ oxibʼ li anjel re naq teʼxye chaq rehebʼ laj ilol ketomq li yookebʼ rilbʼal li xkarneer chirix li tenamit Belen (Luc. 2:8-14). Ebʼ laj ilol ketomq keʼrulaʼani chaq li kʼuulaʼal (Luc. 2:15-17). Chʼolchʼo naq kʼajoʼ kiwulak chiru li xMaria ut laj Jose naq xeʼril naq li Jesus naxkʼul li oxloqʼink aʼin. Qakʼehaq reetal chanru naq jalan li xbʼaanuhom li Jehobʼa rikʼin li xbʼaanuhom laj Tza. Naq laj Tza kixtaqlahebʼ laj ilol chahim re naq teʼrulaʼani chaq li Jesus ut li xnaʼ ut li xyuwaʼ, li resil li xyoʼlajik kixkʼam chaq naabʼal li chʼaʼajkilal saʼ li tenamit Jerusalen (Mat. 2:3). Saʼ xkʼabʼaʼ naq ebʼ li qas qiitzʼin keʼxnaw chirix li xyoʼlajik li Jesus keʼkamsiik naabʼal li kokʼal li maakʼaʼebʼ xmaak (Mat. 2:16).

¹³ Naq ak xnumeʼk 40 kutan xyoʼlajik li Jesus, li xMaria kixkʼam jun mayej saʼ rochoch li Jehobʼa aran Jerusalen, li wank tana 9 kilometros (6 millas) re Belen (Luc. 2:22-24). Naq yook chi xik rochbʼen laj Jose ut li Jesus, li xMaria maare kixkʼoxla ma tixkʼe tawiʼ laj tij xloqʼal li Jesus saʼ xkʼabʼaʼ li tixbʼaanu saʼ li kutan chalk re. Chʼolchʼo naq li Jesus kinaweʼk ru, abʼan moko joʼ ta kixkʼoxla li xMaria. Li Jehobʼa kiroksi jun li winq «tiik xchʼool ut aj paabʼanel» li naxkʼabʼaʼi Simeon ut jun li ixq propeet ut malkaʼan li wank 84 chihabʼ re, Ana xkʼabʼaʼ re naq tixkʼe resil naq li Jesus aʼanaq li Kriist, li Sikʼbʼil Ru li kiyeemank chaq (Luc. 2:25-38).

14. Kʼaru li osobʼtesink kixkʼe li Jehobʼa re li xMaria?

¹⁴ Ma kixkʼutbʼesi li Jehobʼa chiru li xMaria naq wank saʼ xchʼool naq kixchʼolani ut kixkʼirisi chiʼus li Ralal? Wank saʼ xchʼool. Re xkʼutbʼesinkil aʼin, kixkanabʼ naq li xbʼaanuhom ut li raatin ttzʼiibʼamanq saʼ li Santil Hu. Joʼ naqil, li xMaria inkʼaʼ kiruuk rochbʼeninkil li Jesus naq kixbʼaanu li xkʼanjel chiru li Yos chiru oxibʼ chihabʼ rikʼin waqibʼ po. Ma xkanaak Nazaret saʼ xkʼabʼaʼ naq malkaʼan? Maare. Joʼkan naq inkʼaʼ kiruuk xkʼulbʼal naabʼal li osobʼtesink li keʼxkʼul li junchʼol chi qas qiitzʼin. Abʼan kiwank aran naq li Jesus kikamk (Juan 19:26). Joʼkan ajwiʼ, xwank chaq rochbʼenebʼ li xtzolom li Jesus aran Jerusalen naq toj maajiʼ nawulak li Pentecostes re li chihabʼ 33, naq keʼxkʼul li santil musiqʼej (Hech. 1:13, 14). Chʼolchʼo naq kiyuleʼk tana ajwiʼ ru rikʼin santil musiqʼej joʼebʼ li junchʼol. Wi joʼkan, kixkʼul li maatan re wank rochbʼen li Jesus saʼ choxa junqʼe junqʼe kutan. Chaqʼal ru li maatan li kixkʼul saʼ xkʼabʼaʼ li xchaabʼil kʼanjel!

15. Naq li Jesus kiwank saʼ Ruuchichʼochʼ, chanru kixkʼutbʼesi li Jehobʼa naq naxnaw ru?

¹⁵ Li Jesus inkʼaʼ kixsikʼ naq tnaweʼq ru xbʼaan ebʼ laj kʼamolbʼe saʼ li paabʼal ut ebʼ li nekeʼawabʼejink saʼebʼ li kutan aʼan. Aʼan kixsikʼ naq tnaweʼq ru xbʼaan li Jehobʼa. Kʼajoʼ tana xwaklesiik xchʼool naq oxibʼ sut kixkʼul aʼin, naq li Yos kiʼaatinak chaq saʼ choxa. Saʼ li nimaʼ Jordan, naq ak xkubʼeek xhaʼ, li Jehobʼa kixye: «Aʼan aʼin li walal raaro inbʼaan; rikʼin aʼin nasahoʼk inchʼool» (Mat. 3:17). Joʼ naqil, kaʼajwiʼ li Jesus ut laj Juan laj Kubʼsihomhaʼ keʼrabʼi li aatin aʼin. Maare jun chihabʼ chik ma nakamk li Jesus, oxibʼ rehebʼ li Xʼapostol keʼrabʼi naq  li Yos kixye: «Aʼin li walal raaro inbʼaan. Rikʼin aʼan nasahoʼk inchʼool: aʼan cherabʼihaq» (Mat. 17:5). Ut saʼ rox sut, li Jehobʼa kiraatina wiʼ chik li Ralal naq wiibʼ oxibʼ kutan chik ma nakamk (Juan 12:28).

16, 17. Chanru kinimaak ru li Jesus xbʼaan li Jehobʼa rikʼin jun li naʼlebʼ li inkʼaʼ naroybʼeni?

¹⁶ Li Jesus naxnaw naq xutaanal tixkʼul chiru li xkamik, xbʼaan naq tqʼabʼaaq naq xmaajewa li Yos. Usta joʼkan, naq kitijok kixtzʼaama naq chiʼuxq li rajom li Yos ut maawaʼ li naraj aʼan (Mat. 26:39, 42). «Kixkuy li rahilal chiru cheʼ, kixqʼax ru li xutaan», ut inkʼaʼ kixsikʼ naq tnaweʼq ru xbʼaan li ruuchichʼochʼ, kixsikʼ bʼan naq tnaweʼq ru xbʼaan li Xyuwaʼ (Heb. 12:2, TNM). Chanru kixkʼutbʼesi li Jehobʼa naq naxnaw ru?

¹⁷ Naq toj wank saʼ Ruuchichʼochʼ, li Jesus kixye naq naxrahi ru xkʼulbʼal wiʼ chik li xloqʼal rikʼin li Xyuwaʼ saʼ choxa (Juan 17:5). Maabʼar naxye naq naroybʼeni naq tkʼeheʼq «xkomon li xwankil». Usta joʼkan, kʼaru kixbʼaanu li Jehobʼa? Kixnima ru rikʼin jun li naʼlebʼ li inkʼaʼ naroybʼeni. Kixwaklesi wiʼ chik chi yoʼyo ut «kitaqsiik xwankil». Joʼkan ajwiʼ, kixkʼe re jun li maatan li maajun ak xkʼulum: li yuʼam saʼ musiqʼej li inkʼaʼ nalajk naʼosoʼk (Filip. 2:9; 1 Tim. 6:16). * Kʼajoʼ rusilal li xmaatan saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ kixtzʼeqtaana!

18. Kʼaru tooxtenqʼa re naq inkʼaʼ tqasikʼ naq tixnaw qu li ruuchichʼochʼ?

¹⁸ Kʼaru tooxtenqʼa re naq inkʼaʼ tqasikʼ naq tixnaw qu li ruuchichʼochʼ? Xjultikankil naq li Jehobʼa junelik naxkʼutbʼesi naq naxnaw ruhebʼ laj kʼanjel chiru li maajunwa nekeʼxtzʼeqtaana ut naq rajlal naxqʼajkamuhebʼ joʼ inkʼaʼ nekeʼroybʼeni. Ut ani naxnaw chanru tooxqʼajkamu saʼ li kutan chalk re! Abʼanan, anaqwan, naq yooko xkuybʼal ebʼ li chʼaʼajkilal, misachk saʼ qachʼool naq li ruuchichʼochʼ aʼin ut li nawok u li naxkʼe ajlanbʼil kutan aj chik wank (1 Juan 2:17). Li qararookil Yuwaʼ Jehobʼa inkʼaʼ nasachk saʼ xchʼool li qakʼanjel chi moko li qarahom li naqakʼutbʼesi chirix li xkʼabʼaʼ (Heb. 6:10). Chʼolchʼo tzʼaqal naq li Jehobʼa tixkʼut chiqu naq naxnaw qu, ut maare anaqwan ajwiʼ inkʼaʼ naqakʼoxla chanru tixbʼaanu.