«CHAN xaawil! Chanru wankat?».

Maare naabʼal sut xatkʼehok sahil chʼoolejil chi joʼkaʼin, maare xaachap chi ruqʼ malaj xaaqʼalu. Usta ebʼ li naʼlebʼ ut ebʼ li bʼaanuhom najalaak saʼebʼ li naʼaj, juntaqʼeet nakʼemank li sahil chʼoolejil. Joʼkan bʼiʼ, wi inkʼaʼ tatkʼehoq sahil chʼoolejil malaj inkʼaʼ tatsumenq maare tyeemanq naq yiibʼru aanaʼlebʼ malaj inkʼaʼ nakat-oxloqʼink.

Abʼan chiru naabʼalebʼ chʼaʼaj xbʼaanunkil aʼin. Wankebʼ inkʼaʼ nekeʼelk ru chi aatinak malaj inkʼaʼ nekeʼxnaw kʼaru teʼxye, joʼkan naq chʼaʼaj chiruhebʼ xkʼebʼal xsahil xchʼool ebʼ li poyanam. Wankebʼ ajwiʼ nachʼaʼajkoʼk chiruhebʼ xkʼebʼal xsahil xchʼool li jalanebʼ xtenamit, xnaʼlebʼebʼ malaj li xwanjikebʼ. Abʼanan, wank rusilal kʼehok sahil chʼoolejil usta yal tyeemanq wiibʼ oxibʼ li aatin.

Kʼoxla: «Kʼaru rusilal natawmank rikʼin jun li sahil chʼoolejil? Kʼaru naxye li Santil Hu chirix aʼin?».

«Li Yos juntaqʼeet narilebʼ chixjunil» (Hech. 10:34). Aʼin kixye li Apostol Pedro naq kixkʼul laj Cornelio, li xbʼeen winq li maawaʼ aj Judiiy, naq kiʼok chi paabʼank. Moqon chik, kixtzʼiibʼa naq li Yos «naraj bʼan naq chixjunilebʼ teʼyotʼeʼq xchʼool ut teʼxjal xkʼaʼuxl» (2 Ped. 3:9). Maare tqakʼoxla naq li naʼlebʼ aʼin rehebʼ li toj yookebʼ xtzolbʼal li Santil Hu. Abʼan laj Pedro kixye rehebʼ laj paabʼanel: «Cheeroxloqʼi ebʼ li jalan jalanq chi poyanam, cheerahaq chixjunilebʼ laj paabʼanel» (1 Ped. 2:17, TNM). Joʼ naqil, xkʼebʼalebʼ xsahil xchʼool ebʼ li poyanam maakʼaʼ naxye bʼar chalenaqebʼ, chanru nekeʼilok malaj li xwanjikebʼ jwal chaabʼil xbʼaanunkil. Aʼin jun rehebʼ li naʼlebʼ re xkʼutbʼesinkil naq naqoxloqʼi ut naq naqarahebʼ li junchʼol.

Li Apostol Pablo kixye rehebʼ laj paabʼanel: «Chekʼulaq eeribʼ cheribʼil eeribʼ joʼ naq kexxkʼul li Kriist» (Rom. 15:7). Li Apostol Pablo kixjultika chi sa saʼ xchʼool ebʼ li rechpaabʼanel li «xeʼxkʼe xkʼojobʼankil» xchʼool. Saʼebʼ li qakutan, jwal aajel ru xkawresinkilebʼ xchʼool ebʼ li qech aj paabʼanel, xbʼaan naq laj Tza kaw yook xrahobʼtesinkil li xtenamit li Yos (Col. 4:11; Apoc. 12:12, 17).

Li Santil Hu naxkʼut naq li kʼehok sahil chʼoolejil moko yal ta nakʼanjelak re xkʼulbʼal junaq li poyanam. Qilaq wiibʼ oxibʼ li eetalil.

Naq toj maajiʼ naxkʼe xyuʼam li ralal saʼ xsaʼ li xMaria, li Jehobʼa kixtaqla jun li anjel re naq t-aatinaq rikʼin. Li anjel kixye re: «Sahaq taxaq saʼ laachʼool, nujenaqat chi santil usilal! Li Qaawaʼ wank aawikʼin». Li xMaria inkʼaʼ kixtaw ru kʼaʼut li anjel yook chi aatinak rikʼin, joʼkan naq kisachk xchʼool. Naq li anjel kiril aʼin, kixye re: «Matxiwak, María, xbʼaan naq usilal xataw rikʼin li Yos». Kixchʼolobʼ ajwiʼ chiru naq li Jehobʼa naraj naq rikʼin tyoʼlaaq li Sikʼbʼil Ru. Aʼin kikʼojobʼank re xchʼool, kixkʼulubʼa li rajom li Yos, ut kixye: «Weʼkin laaʼin xmoos li Qaawaʼ; chiʼuxq we joʼ laawaatin» (Luc. 1:26-38).

Oxloqʼ chiru li anjel wank choʼq xtaql li Jehobʼa. Abʼanan, li anjel inkʼaʼ xkʼoxla naq tkubʼeeq xwankil wi t-aatinaq rikʼin jun laj maak, joʼkan naq, xbʼeenwa kixkʼe xsahil xchʼool li xMaria. Kʼaru naqatzol rikʼin aʼin? Naq seebʼaqo chi kʼehok sahil chʼoolejil ut tqakawresihebʼ li junchʼol. Li naraj xyeebʼal naq naru naqatenqʼahebʼ li qechpaabʼanel ut tqabʼaanu naq teʼrekʼa naq oxloqʼebʼ ru saʼ xtenamit li Jehobʼa.

Li Apostol Pablo kixnaw ru naabʼalebʼ laj paabʼanel re li chʼuut re Asia Menor ut Europa. Saʼebʼ li xhu wank li sahil chʼoolejil choʼq re wiibʼ oxibʼ li poyanam.  Naqil aʼin saʼ Romanos 16. Jun eetalil, chirix li xFebe naxye «li qanabʼ» ut naxye rehebʼ laj paabʼanel naq teʼxkʼul «saʼ xkʼabʼaʼ li Qaawaʼ joʼ chanru xkʼulubʼebʼ laj santil paabʼanel» ut teʼxtenqʼa saʼ chixjunil. Naxye ajwiʼ: «Chek’e xsahil xch’ool lix Priska ut laj Akila, [...] moko ka’aj ta wi’ laa’in ninyoxink reheb’, jo’kaneb’ ajwi’ chixjunileb’ li Iklees». Naxkʼe ajwiʼ xsahilebʼ xchʼool wiibʼ oxibʼ aj paabʼanel li moko naabʼal ta naqanaw chirixebʼ. Jun eetalil, naʼaatinak chi sa saʼ xchʼool chirix laj Epeneto ut naxjultika li xTrifena ut xTrifosa, li jwal kaw nekeʼkʼanjelak. Joʼ naqil, li Apostol Pablo inkʼaʼ kikʼoxlak chi xkʼebʼal xsahilebʼ xchʼool li rechpaabʼanel winq ut ixq (Rom. 16:1-16).

Naq ebʼ laj paabʼanel aʼin keʼxnaw naq laj Pablo naxjultikahebʼ chi anchal xchʼool, kʼajoʼ tana keʼsahoʼk. Chʼolchʼo naq li xrahomebʼ chirix laj Pablo ut ebʼ li junchʼol kʼajoʼ kikawuuk. Rabʼinkil li sahil chʼoolejil aʼin, kixkawresi tana xchʼool wiibʼ oxibʼ chik laj paabʼanel ut aʼin kitenqʼank rehebʼ re naq kawaqebʼ xpaabʼal. Joʼkan naq, li sahil chʼoolejil li naqakʼe ut li chaabʼil aatin li naqoksi chi anchal qachʼool nokooxkawresi rikʼinebʼ li qamiiw ut nokooxjunaji joʼ aj kʼanjel chiru li Yos.

Naq li Apostol Pablo kikubʼeek saʼ xnaʼajebʼ li jukubʼ aran Puteoli ut xkoho Roma, ebʼ li rechpaabʼanel keʼelk chi xkʼulbʼal. Naq kirilebʼ chi najt, li Apostol Pablo «kiyoxink chiru li Yos ut kikawuuk xchʼool» (Hech. 28:13-15). Wank sut, maare yal seʼseʼaq li qu malaj tqakʼut li quqʼ. Abʼan usta kachʼin li qabʼaanuhom, naru naxwaklesi xchʼool li kubʼenaq malaj li ra saʼ xchʼool.

Qilaq li eetalil li kixkanabʼ laj Santiago li xtzolom li Jesus. Kixqʼusebʼ chi kaw wiibʼ oxibʼ laj paabʼanel li keʼxmux li xpaabʼal naq keʼxjunaji ribʼ rikʼin li ruuchichʼochʼ (Santiago 4:4). Abʼan qilaq chanru kixtikibʼ li xhu:

«Laaʼin laj Santiago, aj kʼanjel chiru li Yos ut chiru li Qaawaʼ Jesukriist, nintaqla xsahil xchʼoolebʼ li kabʼlaju teep chi tenamit xchaʼchaʼihomebʼ ribʼ yalaq bʼar» (Sant. 1:1). Chʼolchʼo naq, li aatin li kiroksi kixtenqʼahebʼ laj paabʼanel re xkʼulubʼankil li xqʼusbʼal, xbʼaan naq naxkʼutbʼesi naq laj Santiago moko yook ta xnimankil ribʼ saʼ xbʼeenebʼ. Joʼkan naq jun li qʼunil sahil chʼoolejil naru naxte qabʼe re naq tooruuq chi aatinak chirix jun li chʼaʼajkil naʼlebʼ.

Li sahil chʼoolejil naru nakʼemank rikʼin wiibʼ oxibʼ li aatin, abʼan re naq wanq rusilal tento t-elq saʼ li qachʼool ut rikʼin tzʼaqal rahok, usta tqakʼoxla naq maaʼani naxkʼe reetal (Mat. 22:39). Saʼ jun kutan, jun li qechpaabʼanel ixq re Irlanda kiwulak saʼ li chʼutam naq ok re chi tiklaak. Kiʼok saʼ junpaat, ut jun li qech aj paabʼanel winq kiʼilok chirix, seʼse li ru ut kixye re: «Chan xaawil! Ninsahoʼk chaawilbʼal». Maakʼaʼ kixye li qechpaabʼanel ixq, ut kichunlaak.

Ak xnumeʼk wiibʼ oxibʼ xamaan, li qechpaabʼanel ixq kinachʼok rikʼin li qechpaabʼanel winq ut kixye re, naq ra yook chaq xnumsinkil saʼ li xjunkabʼal. Kixye re: «Jwal ra saʼ linchʼool saʼ li ewu aʼan kachʼin chik ma inkʼaʼ kinchalk saʼ li Chʼutlebʼaal Kabʼl. Moko jultik ta we chiʼus li xwabʼi saʼ li chʼutam, abʼan jultik we naq xaakʼe xsahil linchʼool. Xwekʼa naq sa xinkʼuleʼk. Bʼanyox».

Li qechpaabʼanel winq inkʼaʼ naxnaw naq wank peʼ rusilal li sahil chʼoolejil li kixkʼe rikʼin wiibʼ oxibʼ li aatin. Aʼan naxye: «Naq xseeraqʼi we naq li wiibʼ oxibʼ chi aatin kitenqʼank re, xinsahoʼk chi xkʼebʼal xsahil xchʼool. Li naʼlebʼ aʼin xsahobʼresi linchʼool».

Li awabʼej Salomon kixtzʼiibʼa: «Chatsihinq chi anchal aachʼool, ut saʼ junaq kutan taakʼul reeqaj» (Ecl. 11:1). Wi naqakʼe xsahilebʼ xchʼool li poyanam, xbʼeen xbʼeen li qech aj paabʼanel, chiqajunilo tqataw xkawresinkil qachʼool. Joʼkan naq, maajunwa tqakʼoxla naq maakʼaʼ xwankil li kʼehok sahil chʼoolejil.