1. Kʼaʼut tento tqapaabʼ li qʼusuk li kixkʼe li Jesus?

NAQ li Jesus kixkʼe li xpropesiiy chirix li rosoʼjikebʼ li kutan, kixye: «Chekʼehaq reetal, miʼaaloʼk eechʼool [...] chi xkʼoxlankil rix leeyuʼam», malaj xkʼoxlankil chanru tqanumsi li junjunq chi kutan (Luc. 21:34). Joʼ aj paabʼanel, kʼaʼut tento tqapaabʼ li qʼusuk aʼin? Xbʼaan naq saʼebʼ li qakutan juntaqʼeet ajwiʼ li rahilal ut chʼaʼajkilal naqanumsi rikʼin li junchʼol chi kristiʼaan.

2. Kʼaru ebʼ li chʼaʼajkilal nekeʼxnumsi li qechpaabʼanel?

² Wank sut, qʼaxal yook qakʼaʼuxl xbʼaan naq yooko xnumsinkil jalan jalanq li chʼaʼajkilal. Qilaq ebʼ li eetalil aʼin. Laj John * jun aj Testiiw li kichapeʼk xbʼaan jun li yajel li nayeemank re esclerosis múltiple *, kʼajoʼ kirahoʼk saʼ xchʼool naq xkanabʼaak xbʼaan li rixaqil naq ak xeʼxqʼax 19 chihabʼ li xsumlajikebʼ. Moqon li xwiibʼ chi rabʼin keʼxkanabʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa. Laj Bob ut li xLinda, jun li sumal, jalan chik li chʼaʼajkilal xeʼxkʼul. Xkabʼichalebʼ keʼisiik saʼ li xkʼanjel ut moqon keʼkanaak chi maakʼaʼ rochoch. Joʼkan ajwiʼ, li xLinda kichapeʼk xbʼaan jun li yajel saʼ li raanm li naru nakamsink re ut kaw ajwiʼ kichapeʼk xbʼaan li artritis, nasipo ut nasikir li ruqʼ.

3. Joʼ naxye saʼ Filipenses 4:6, 7, kʼaru chʼolchʼooq chiqu?

³ Chʼolchʼooq chiqu naq li Jehobʼa, laj Yobʼtesinel qe ut li Qayuwaʼ li jwal nokooxra, naxtaw ru chanru nokooxchʼaʼajki li rahilal. Ut naraj qatenqʼankil re naq tqakuy li chʼaʼajkilal (taayaabʼasi  Filipenses 4:6, 7). Saʼ li Raatin naqataw naabʼal li eetalil chirix li chʼaʼajkilal li keʼxkuy xnumsinkil laj kʼanjel chiru ut nekeʼxye qe chanru kixtenqʼahebʼ. Qilaq wiibʼ oxibʼ li eetalil.

4. Kʼaru li chʼaʼajkilal kixkʼul laj Elias, ut kʼaru chʼolchʼo chiru naq tixbʼaanu li Jehobʼa?

⁴ Laj Elias kikʼanjelak chiru li Jehobʼa saʼ jun li qʼehil bʼarwiʼ chʼaʼaj li wank ut kixkʼul naabʼal li chʼaʼajkilal. Laj Acab, jun rehebʼ li awabʼej re Israel li kixtzʼeqtaana li Jehobʼa, kisumlaak rikʼin li xJezabel jun li ixq li kʼajoʼ xyiibʼal ru xnaʼlebʼ ut naxloqʼoni laj Baal. Xkabʼichalebʼ keʼxnujtesi li tenamit rikʼin xloqʼoninkil laj Baal ut keʼxkamsi naabʼal xpropeet li Jehobʼa. Abʼan laj Elias kiʼelelik. Joʼkan ajwiʼ, kikoleʼk chiru jun nimla weʼej saʼ xkʼabʼaʼ naq kixkʼojobʼ xchʼool rikʼin li Jehobʼa (1 Rey. 17:2-4, 14-16). Kixsikʼ ajwiʼ li Jehobʼa naq kixyalebʼ rix li xpropeet laj Baal ut li nekeʼloqʼonink re, ut kixwaklesihebʼ xchʼool laj Israel re naq teʼkʼanjelaq chiru li tzʼaqal Yos (1 Rey. 18:21-24, 36-38). Laj Elias kiril naabʼal li eetalil li kixchʼolobʼ chiru naq li Jehobʼa yook xkolbʼal ut xtenqʼankil chiruhebʼ li kutan aʼan li jwal chʼaʼaj xnumsinkil.

5, 6. Joʼ naxye saʼ 1 Reyes 19:1-4, chanru kirekʼa ribʼ laj Elias, ut kʼaru kixbʼaanu li Jehobʼa re xkʼutbʼal chiru naq naxra?

⁵ (Taayaabʼasi 1 Reyes 19:1-4). Abʼanan, naq li xJezabel kixyeechiʼi xkamsinkil, laj Elias kixuwak. Joʼkan bʼiʼ, kiʼelelik ut xkoho Beer-seba. Kʼajoʼ kichʼinaak xchʼool joʼkan naq kixpatzʼ xkamik. Kʼaʼut naq kirekʼa  ribʼ chi joʼkan? Xbʼaan naq aj maak ajwiʼ,«aʼan yal wiinq joʼ laaʼo» (Sant. 5:17, Wy). Maare chixjunil li kixkʼul ut li xlubʼik kixchʼina li xchʼool. Chanchan tawiʼ naq yook xkʼoxlankil naq chixjunil li kixbʼaanu chirix li tzʼaqal loqʼonink maakʼaʼ naʼok wiʼ, naq saʼ li tenamit Israel maakʼaʼ kichaabʼiloʼk ut naq kaʼajwiʼ aʼan naxloqʼoni ru li Jehobʼa (1 Rey. 18:3, 4, 13; 19:10, 14). Maare nasach qachʼool xnawbʼal chanru kinaʼlebʼak li propeet aʼin li chaabʼil xchʼool, abʼan li Jehobʼa naxtaw ru li narekʼa.

⁶ Li Yos moko kixchʼila ta laj Elias xbʼaan naq kixye li narekʼa, kixtenqʼa bʼan chi xkawresinkil li xchʼool (1 Rey. 19:5-7). Moqon, saʼ tuulanil kixkʼe xnaʼlebʼ naq kixkʼutbʼesi chiru li xnimal ru xwankilal. Joʼkan ajwiʼ kixye re, naq 7.000 aj Israel inkʼaʼ keʼxloqʼoni ru laj Baal (1 Rey. 19:11-18). Rikʼin ebʼ li naʼlebʼ aʼin li Jehobʼa kixkʼutbʼesi chiru laj Elias naq naxra.

7. Kʼaʼut naxkʼojobʼ qachʼool xkʼoxlankil rix chanru li Jehobʼa kixtenqʼa laj Elias?

⁷ Ma yooko xnumsinkil jun li nimla chʼaʼajkilal? Rilbʼal naq li Jehobʼa kixtaw ru li kirekʼa laj Elias naxwaklesi qachʼool. Ut naxkʼojobʼ qachʼool xnawbʼal naq naxtaw ru li xkʼaʼuxl wiʼ qachʼool. Naxnaw kʼaru inkʼaʼ nokooruuk xbʼaanunkil ut naxnaw ajwiʼ li naqakʼoxla ut naqekʼa (Sal. 103:14; 139:3, 4). Wi naqasikʼ li Jehobʼa joʼ kixbʼaanu laj Elias, aʼan tooxtenqʼa chi xnumsinkil li chʼaʼajkilal li nokooxtawasi (Sal. 55:23).

8. Chanru tooxtenqʼa li Jehobʼa chi xkuybʼal li chʼaʼajkilal?

⁸ Li xkʼaʼuxl wiʼ qachʼool naru naxbʼaanu naq tqakʼoxla naq maakʼaʼ rusil li qayuʼam ut tchʼinaaq li qachʼool. Wi naqakʼul aʼin, qajultikaq naq li Jehobʼa tooxtenqʼa. Chanru tixbʼaanu? Aʼan naxye qe naq tqaye re chixjunil li xkʼaʼuxl qachʼool ut naxyeechiʼi qe naq tixsume li tqatzʼaama chiru (Sal. 5:4; 1 Ped. 5:7). Joʼkan naq, junelik chooʼaatinaq rikʼin chirix li chʼaʼajkilal li yooko xkʼulbʼal. Usta inkʼaʼ tqabʼi li xyaabʼ xkux joʼ laj Elias, tooraatina rikʼin li Santil Hu ut li xmolam. Li eetalil li naqataw saʼ li Raatin tixkʼojobʼ qachʼool ut tixkʼe qoybʼenihom. Ut teʼxwaklesi ajwiʼ qachʼool li qechpaabʼanel (Rom. 15:4; Heb. 10:24, 25).

9. Chanru tooxtenqʼa jun li tzʼaqal amiiw?

⁹ Li Jehobʼa kixye re laj Elias naq tixjekʼ li xkʼanjel ut tixkʼe bʼayaq re laj Eliseo. Chi joʼkan kixkʼe jun li ramiiw li naru ttenqʼanq re, naq qʼaxal tchʼinaaq xchʼool. Joʼkan ajwiʼ, wi wank jun tzʼaqal qamiiw, aʼan ttenqʼanq qe naq wanqo saʼ rahilal (2 Rey. 2:2; Prov. 17:17). Ut wi naqakʼoxla naq maakʼaʼ junaq qamiiw li tqaseeraqʼi re li qachʼaʼajkilal? Wi joʼkan, qapatzʼaq re li Jehobʼa naq tqataw jun li qechpaabʼanel li kaw xpaabʼal li tooxtenqʼa naq t-ajmanq chiqu.

10. a) Kʼaru li qoybʼenihom naxkʼe li kikʼulmank rikʼin laj Elias? b) Chanru nokooxtenqʼa li yeechiʼom li naqataw saʼ Isaias 40:28, 29?

¹⁰ Li Jehobʼa kixtenqʼa laj Elias chi xkuybʼal li xkʼaʼuxl ut re naq tixbʼaanu li xkʼanjel chi anchal xchʼool chiru naabʼal chihabʼ. Li kixkʼul li propeet naxkʼe qoybʼenihom. Maare wank xqʼehil bʼarwiʼ qʼaxal tnimanq qakʼaʼuxl ut tixlubʼtesi li qajunxaqalil ut li qachʼool. Abʼan, wi kʼojkʼo qachʼool rikʼin li Jehobʼa, aʼan tixkʼe qametzʼew re naq inkʼaʼ tqakanabʼ kʼanjelak chiru (taayaabʼasi Isaias 40:28, 29).

11-13. Kʼaru keʼxkʼul oxibʼ aj kʼanjel chiru li Yos li keʼwank najter qʼe kutan?

¹¹ Saʼ li Santil Hu naqataw resil xyuʼamebʼ li kristiʼaan li qʼaxal xeʼxkʼul li rahilal. Jun  eetalil, li xʼAna kixnumsi li xutaan saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ naru nawank xkokʼal ut ra tzʼaqal naʼetzʼuuk xbʼaan li xkabʼ rixaqil laj Elqana, li xbʼeelom (1 Sam. 1:2, 6). Kʼajoʼ naq kirahoʼk saʼ xchʼool, junes yaabʼak naxbʼaanu ut inkʼaʼ chik kiraj waʼak (1 Sam. 1:7, 10).

¹² Li awabʼej David kixnumsi ajwiʼ li nimla chʼaʼajkilal. Qilaq wiibʼ oxibʼ rehebʼ. Nayotʼotʼnak xchʼool xbʼaan chixjunil li maak li kixbʼaanu (Sal. 40:13). Laj Absalon li ralal li raaro xbʼaan, kixqʼet ribʼ chiru ut saʼ xkʼabʼaʼ aʼin kikamsiik (2 Sam. 15:13, 14; 18:33). Joʼkan ajwiʼ, kitzʼeqtaanaak xbʼaan jun rehebʼ li tzʼaqal ramiiw (2 Sam. 16:23-17:2; Sal. 55:13-15). Naabʼal rehebʼ li Salmo li kixtzʼiibʼa naxkʼutbʼesi li xrahil xchʼool, abʼan naxkʼutbʼesi ajwiʼ naq qʼaxal naxkʼojobʼ chaq xchʼool rikʼin li Jehobʼa (Sal. 38:6-11; 94:17-19).

¹³ Moqon chik, jun rehebʼ li kitzʼiibʼank re li Salmo, maare jun rehebʼ li ralal xkʼajol laj Asaf li nachalk saʼ xteepal laj Levi ut nakʼanjelak saʼ li xloqʼlaj ochoch li Yos, kʼajoʼ naq kichʼinaak xchʼool. Kiʼok xkaqalinkil li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ, ut saʼ xkʼabʼaʼ aʼin inkʼaʼ chik xtaw rusil li xyuʼam ut inkʼaʼ chik sa saʼ xchʼool. Kiʼok ajwiʼ chi wiibʼank xchʼool chirix li osobʼtesihom li nekeʼxkʼul laj kʼanjel chiru li Yos (Sal. 73:2-5, 7, 12-14, 16, 17, 21).

14, 15. Kʼaru naqatzol rikʼin li oxibʼ chi eetalil aʼin li natawmank saʼ li Santil Hu?

¹⁴ Li oxibʼ chi kristiʼaan aʼin xeʼxsikʼ li Jehobʼa re naq teʼtenqʼaaq. Keʼxte li xchʼool chiru naq keʼtijok. Keʼxye chi chʼolchʼo ru kʼaʼut qʼaxal nim li xkʼaʼuxebʼ. Ut inkʼaʼ keʼxkanabʼ xik saʼ li naʼaj bʼarwiʼ naloqʼoniik ru li Jehobʼa (1 Sam. 1:9, 10; Sal. 55:23; 73:17; 122:1).

¹⁵ Li Qayos li natoqʼobʼank u kixsume li  junjunq. Li xʼAna inkʼaʼ chik kirahoʼk saʼ xchʼool (1 Sam. 1:18). Laj David kixtzʼiibʼa: «Numtajenaq li rahilal nekeʼxkʼul li tiikebʼ xchʼool; abʼan li Qaawaʼ naʼisink rehebʼ saʼ chixjunil» (Sal. 34:20). Ut li kitzʼiibʼank re li Salmo kirekʼa naq li Jehobʼa kixchap li xnim uqʼ, ut kixbʼeresi rikʼin li xchaabʼil naʼlebʼ. Kixbʼicha: «Aʼut li wank chi xkʼatq li Yos aʼan li us choʼq we: laaʼin xinqʼaxtesi wibʼ rubʼel roq rubʼel ruqʼ li Qaawaʼ» (Sal. 73:23, 24, 28). Kʼaru naqatzol rikʼin ebʼ li eetalil aʼin? Naq wanq sut qʼaxal tnimanq li qakʼaʼuxl xbʼaan li qachʼaʼajkilal. Abʼan, tqakuy xnumsinkil li chʼaʼajkilal wi naqakʼoxla chanru li Jehobʼa kixtenqʼahebʼ laj kʼanjel chiru, nokootijok ut naqapaabʼ chixjunil li naxye qe (Sal. 143:1, 4-8).

16, 17. a) Kʼaʼut moko us ta naq tqasikʼ wanq qajunes? b) Chanru tooruuq xkawresinkil li qachʼool?

¹⁶ Naqataw jun chik xnimal ru naʼlebʼ saʼ li oxibʼ chi eetalil aʼin: inkʼaʼ tqakanabʼ li Jehobʼa chi moko ebʼ laj kʼanjel chiru (Prov. 18:1). Li xNancy kʼajoʼ naq kirahoʼk saʼ xchʼool naq kikanabʼaak xbʼaan li xbʼeelom. Naxseeraqʼi: «Wank sut maaʼani nawaj rilbʼal chi moko raatinankil. Abʼan naq ninsikʼ wank injunes, jwal nanimank linrahilal». Kiʼok chi jalaak li  xyuʼam naq kixsikʼ chanru xtenqʼankil li wankebʼ saʼ chʼaʼajkilal. Naxye:«Nawabʼihebʼ naq nekeʼxye we chanru nekeʼrekʼa ribʼ. Xinkʼe reetal naq xtawbʼal ru chanru nekeʼrekʼa ribʼ xinxtenqʼa re naq inkʼaʼ chik tintoqʼobʼa wu».

¹⁷ Tooruuq xkawresinkil li qachʼool saʼebʼ li chʼutam. Naq naqabʼaanu aʼin naqakʼe chiru li Jehobʼa jalan chik li xyaalal re naq tooxtenqʼa ut tixkʼojobʼ li qachʼool (Sal. 86:17). Saʼebʼ li chʼutam nokooxkawresi rikʼin li xsantil musiqʼej, li Raatin ut ebʼ laj kʼanjel chiru. Joʼkan ajwiʼ, saʼebʼ li chʼutam naru naqakʼe ut naqakʼul xkawubʼ qachʼool (Rom. 1:11, 12). Li xSofia, jun li qechpaabʼanel kixye: «Li Jehobʼa ut ebʼ li wechpaabʼanel nikineʼxtenqʼa re naq tinkuy xnumsinkil linchʼaʼajkilal. Jwal wank chaq xwankil choʼq we li chʼutam. Ninkʼe reetal naq, wi laatzʼ wu saʼ li puktesink ut saʼ li chʼuut, moko chʼaʼaj ta chik chiwu xkuybʼal li chʼaʼajkilal ut li xkʼaʼuxl wiʼ inchʼool».

18. Kʼaru truuq xkʼebʼal qe li Jehobʼa naq nachʼinaak qachʼool?

¹⁸ Naq tchʼinaaq qachʼool, qajultikaq naq li Jehobʼa moko kaʼaj tawiʼ naxyeechiʼi risinkil li rahilal saʼ li kutan chalk re, naxyeechiʼi bʼan qatenqʼankil anaqwan. Aʼan narekʼasi li qaanm ut naxkʼe qametzʼew re xqʼaxbʼal ru li naxchʼina ut naxlubʼtesi qachʼool (Filip. 2:13).

19. Kʼaru naxchʼolobʼ chiqu Romanos 8:37-39?

¹⁹ (Taayaabʼasi Romanos 8:37-39). Li Apostol Pablo kixchʼolobʼ naq maakʼaʼ naru tjachoq qe rikʼin li xrahom li Yos. Abʼanan, chanru tqatenqʼa ebʼ li qechpaabʼanel li nekeʼxkʼe xqʼe chi xnumsinkil li chʼaʼajkilal? Saʼ li jun chik tzolom, tqil chanru tqatoqʼobʼa ruhebʼ ut tqatenqʼahebʼ joʼ naxbʼaanu li Jehobʼa.