1. Chʼolobʼ bʼar wank jun rehebʼ li xnaʼlebʼ li Jesus li kʼajoʼ xchaqʼalil ru ut narekʼasi qachʼool.

JUN rehebʼ li xnaʼlebʼ li Jesus li kʼajoʼ xchaqʼalil ru ut narekʼasi qachʼool, aʼan naq naxnaw xtawbʼal ru li chʼaʼajkilal li naqanumsi joʼ aj maak. Naq kiwank saʼ Ruuchichʼochʼ, kisahoʼk xchʼool rikʼin li sahebʼ saʼ xchʼool ut kiyaabʼak rikʼin li yookebʼ chi yaabʼak (Rom. 12:15). Jun eetalil, naq li 70 chi tzolom xeʼsutqʼiik chaq chi sahebʼ saʼ xchʼool xbʼaan naq us keʼelk saʼ li puktesink, li Jesus «kisahoʼk saʼ xchʼool xbʼaan li Santil Musiqʼej» (Luc. 10:17-21). Abʼanan, naq kiril li rahilal li kixkʼam chaq li xkamik laj Lazaro choʼq rehebʼ li xkomon, «kixjiqʼ xchʼool ut sachaamil xnaʼlebʼ kikanaak» (Juan 11:33).

2. Kʼaʼut naq li Jesus kixtoqʼobʼa ruhebʼ li poyanam?

² Usta tzʼaqal re ru li xyuʼam li Jesus, qʼaxal kiruxtaana ut kixtoqʼobʼa ruhebʼ li poyanam aj maak. Kʼaʼut naq joʼkan kinaʼlebʼak? Xbʼeen xbʼeen saʼ xkʼabʼaʼ li rahok. Saʼ li tzolom li ak xqil, xqatzol naq li Jesus kixtaw xsahil xchʼool rikʼin li ralal xkʼajol li winq (Prov. 8:31). Aʼin kiʼekʼasink re chi xnawbʼal ru chiʼus chanru nekeʼkʼoxlak. Li Apostol Juan naxchʼolobʼ: «Naxnaw kʼaru wank saʼ xchʼool li juʼjunq» (Juan 2:25). Li Jesus kixtoqʼobʼa ruhebʼ li qas qiitzʼin ut naabʼal rehebʼ keʼrekʼa naq nekeʼraheʼk xbʼaan ut keʼxkʼulubʼa li esil chirix li Xʼawabʼejilal li Yos. Naq qʼaxal tqakʼe qachʼool chi xkʼambʼal qe rikʼin li Jesus, qʼaxal us wiʼ chik tooʼelq saʼ li puktesink (2 Tim. 4:5).

3, 4. a) Wi nokootoqʼobʼank u, kʼaru t-ekʼasinq qe chi puktesink? b) Kʼaru tqatzol saʼ li tzolom aʼin?

³ Chʼolchʼo chiru li Apostol Pablo naq tenebʼanbʼil saʼ xbʼeen puktesink, ut chʼolchʼo ajwiʼ chiqu laaʼo (1 Cor. 9:16). Abʼan, wi  naqakʼutbʼesi li toqʼobʼank u, toopuktesinq saʼ xkʼabʼaʼ naq naqakʼe qachʼool chirixebʼ li qas qiitzʼin ut naqaj xtenqʼankilebʼ, ut maawaʼ xbʼaan naq yal tenebʼanbʼil saʼ qabʼeen. Naqanaw naq «qʼaxal nim li sahil chʼoolejil wank saʼ li kʼehok chiru li wank saʼ li kʼuluk» (Hech. 20:35). Wi wank li naʼlebʼ aʼin saʼ qachʼool naq toopuktesinq tqataw xtzʼaqobʼ li xsahil qachʼool.

⁴ Saʼ li tzolom aʼin, tqil chanru tqakʼutbʼesi naq nokootawok u saʼ li puktesink. Xbʼeen, tooʼaatinaq chirix chanru narilebʼ li kristiʼaan li Jesus ut kʼaru naxkʼut chiqu li naʼlebʼ aʼin. Moqon, tqatzʼil rix kaahibʼ li naʼlebʼ re xkʼambʼal qe rikʼin (1 Ped. 2:21).

5, 6. a) Ani kixtoqʼobʼa ruhebʼ li Jesus? b) Joʼ kiyeemank chaq saʼ Isaias 61:1, 2, kʼaʼut naq li Jesus kixtoqʼobʼa ruhebʼ li qas qiitzʼin li kipuktesink wiʼ?

⁵ Qatzʼilaq rix jun li hoonal bʼarwiʼ kixkʼutbʼesi naq naxtaw ruhebʼ li junchʼol. Li Jesus ut ebʼ li xtzolom tawajenaqebʼ chaq chi puktesink ut inkʼaʼ nekeʼruuk chi hilank bʼayaq. Chi moko wank ta xhoonalebʼ re waʼak. Joʼkan naq li Jesus kixkʼamebʼ saʼ «jun li naʼajej wank xjunes» re naq teʼhilanq junpaataq. Abʼan li kʼiila tenamit keʼaanilak re xtawbʼalebʼ chaq. Chanru kinaʼlebʼak li Jesus naq kiwulak ut kiril li kʼiila tenamit? «kixtoqʼobʼa ruhebʼ, * xbʼaan naq joʼkebʼ li karneer maakʼaʼ aj ilol rehebʼ; ut naabʼal li kʼaʼaq re ru kiʼok wiʼ chi xtzolbʼalebʼ» (Mar. 6:30-34).

⁶ Kʼaʼut naq kitoqʼobʼank u li Jesus? Xbʼaan naq kiril naq li kristiʼaan «joʼkebʼ li karneer maakʼaʼ aj ilol rehebʼ». Kixkʼe tana reetal naq wiibʼ oxibʼ rehebʼ nebʼaʼebʼ ut tento teʼkʼanjelaq chi kaw chiru naabʼal li hoonal re naq teʼruuq chi waʼak. Maare ra saʼ xchʼoolebʼ xbʼaan naq kikamk junaq li xkomon. Li Jesus naxtaw tana ru chiʼus chanru nekeʼrekʼa ribʼ xbʼaan naq aʼan kixnumsi ajwiʼ li chʼaʼajkilal  aʼin, joʼ xqil saʼ li tzolom li ak xnumeʼk. Saʼ xkʼabʼaʼ naq kixkʼe xchʼool chirixebʼ li poyanam, aʼin kiʼekʼasink re chi xpuktesinkil rehebʼ li esil li nakʼojobʼank chʼool (taayaabʼasi Isaias 61:1, 2).

7. Chanru tooruuq xkʼambʼal qe rikʼin li Jesus?

⁷ Chanru tooruuq xkʼambʼal qe rikʼin li Jesus? Saʼebʼ li qakutan, li qas qiitzʼin chanchanebʼ ajwiʼ «li karneer maakʼaʼ aj ilol rehebʼ» ut numtajenaq li xchʼaʼajkilal. Abʼan, qikʼin wank li naʼajmank chiruhebʼ: li resil li Xʼawabʼejilal li Yos (Apoc. 14:6). Joʼkan naq naqabʼaanu li kixbʼaanu laj Tzolol qe ut naqakʼam rehebʼ li kristiʼaan li chaabʼil esil saʼ xkʼabʼaʼ naq naquxtaana «ruhebʼ li nebʼaʼ ut li wankebʼ saʼ rajbʼal ru» (Sal. 72:13). Naqatoqʼoba ruhebʼ li qas qiitzʼin ut naqaj xbʼaanunkil li wank saʼ quqʼ re xtenqʼankilebʼ.

8. Kʼaru tooxtenqʼa chi xkʼutbʼesinkil li tawok u saʼ li puktesink? Kʼe jun eetalil.

⁸ Re naq tooruuq xkʼutbʼesinkil naq naqataw ruhebʼ li kristiʼaan li nokoopuktesink wiʼ, tento tqayal xnawbʼal kʼaru nekeʼxkʼoxla ut kʼaru nekeʼrekʼa, ut tqabʼaanu rehebʼ joʼ tqaj raj naq teʼxbʼaanu qe * (Mat. 7:12). Tqil kaahibʼ li naʼlebʼ li naru nokooxtenqʼa chi xbʼaanunkil aʼin. Xbʼeen, qakʼoxlaq li naʼajmank chiru li junjunq chi kristiʼaan. Naq nokoopuktesink, naru nayeemank naq chanchano jun aj bʼanonel. Li chaabʼil aj bʼanonel naxkʼe reetal kʼaru naʼajmank chiru li junjunq chi yaj. Naxbʼaanu li patzʼom ut seebʼ xchʼool chi rabʼinkil li qas qiitzʼin li yook xyeebʼal chanru narekʼa ribʼ. Moko yal naxchapaxi ta li bʼan li naxkʼe re, maare tixbʼaanu xʼeksaam re naq chi joʼkan tixnaw kʼaru li bʼan tixkʼe re. Joʼkan ajwiʼ, laaʼo inkʼaʼ naqaye jun ajwiʼ li naʼlebʼ re chixjunilebʼ li kristiʼaan li nokoopuktesink wiʼ, naqakʼe bʼan saʼ ajl li nekeʼxkʼul saʼ li xyuʼam ut li nekeʼxkʼoxla li junjunq.

9. a) Kʼaru maajunwa raj tqakʼoxla? b) Kʼaru us raj naq tqabʼaanu?

⁹ Maajunwa raj tqakʼoxla naq ak naqanaw li xwanjikebʼ li kristiʼaan li nokoopuktesink wiʼ chi moko tqaye naq naqanaw li nekeʼxkʼoxla, li nekeʼxkʼul ut li nekeʼxpaabʼ ut kʼaʼut naq joʼkan nekeʼnaʼlebʼak (Prov. 18:13). Re xnawbʼal aʼin, us raj tqapatzʼ rehebʼ, abʼan weent tqabʼaanu rikʼin li qapatzʼom (Prov. 20:5). Ut wi saʼ li qateep maakʼaʼ reekʼ xbʼaanunkil, naru naqapatzʼ rehebʼ chirix li xkʼanjel, li xjunkabʼal, li nekeʼxkʼoxla ut jalan jalanq chik li naʼlebʼ li nekeʼxkʼul saʼ li xyuʼam. Chi joʼkan, aʼanebʼ chik teʼyeehoq qe kʼaʼut naʼajmank chiruhebʼ li resil li Xʼawabʼejilal li Yos. Naq ak naqanaw chik, tooruuq xkʼebʼal qachʼool ut xkʼebʼal saʼ ajl li naʼajmank chiruhebʼ, joʼ kixbʼaanu li Jesus (juntaqʼeeta rikʼin 1 Corintios 9:19-23).

10, 11. Rikʼin rilbʼal li naxye saʼ 2 Corintios 4:7, 8, bʼar wank li xkabʼ naʼlebʼ li tooxtenqʼa chi xkʼutbʼesinkil li tawok u? Kʼe jun eetalil chirix ani kixkʼutbʼesi aʼin.

 ¹⁰ Xkabʼ, qayalaq xkʼoxlankil chanru li xyuʼam. Chi joʼkan, tqataw ru li naxkʼul, xbʼaan naq juntaqʼeet li qachʼaʼajkilal rikʼin li xchʼaʼajkilalebʼ li junchʼol chi kristiʼaan saʼ xkʼabʼaʼ naq chiqajunilo aj maak (1 Cor. 10:13). Naqanaw naq jwal kaw wank saʼ li xruuchichʼochʼ laj Tza ut kaʼajwiʼ li Jehobʼa truuq qatenqʼankil re xkuybʼal (taayaabʼasi 2 Corintios 4:7, 8). Abʼan, qakʼoxlaq chanru li xyuʼamebʼ li inkʼaʼ nekeʼxnaw ru li Yos, makachʼin tana nachʼaʼajkoʼk chiruhebʼ xkuybʼal li chʼaʼajkilal xbʼaan naq maaʼani natenqʼank rehebʼ. Joʼkan naq, joʼ li Jesus, naqatoqʼobʼa ut naqakʼam rehebʼ li «chaabʼil esilal» (Is. 52:7).

¹¹ Aatinaqo chirix laj Sergey jun li qechpaabʼanel. Naq toj maajiʼ naxnaw ru li Jehobʼa, qʼaxal nachʼaʼajkoʼk chiru xyeebʼal li naxkʼoxla saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ naʼelk ru chi aatinak. Saʼ xnumikebʼ li kutan, kixkʼulubʼa tzolok chirix li Santil Hu. Aʼan naxye: «Naq yookin xtzolbʼal li Santil Hu, xintzol naq laj paabʼanel tenebʼanbʼil saʼ xbʼeenebʼ aatinak chirix li xpaabʼal rikʼinebʼ li ras riitzʼin. Chʼolchʼo chiwu naq maajunwa tinruuq xbʼaanunkil aʼin». Abʼan laj Sergey inkʼaʼ naxkanabʼ xkʼoxlankil chanru li xyuʼamebʼ li inkʼaʼ nekeʼxnaw li yaal ut inkʼaʼ nekeʼxnaw ru li Jehobʼa. Naxye: «Li yookin chaq xtzolbʼal kʼajoʼ naq naxsahobʼresi linchʼool ut naxkʼe intuqtuukilal. Ninnaw naq aajel ajwiʼ chiruhebʼ li junchʼol xtzolbʼal li yaal». Naq kichʼolaak chiru aʼin, inkʼaʼ chik kixxuwa li puktesink. Kʼaru rusilal kixtaw? Naxchʼolobʼ: «Sachso xinkanaak chi rilbʼal naq aʼin kixwaklesi linchʼool ut kixchʼik saʼ li waanm li naxkʼut li Santil Hu». *

12, 13. Kʼaʼut wanq qakuyum rikʼinebʼ li qatzolom? Kʼe jun eetalil.

¹² Rox, wanq qakuyum rikʼinebʼ li qatzolom. Qajultikaq naq maare maajunwa rabʼihomebʼ li xnaʼlebʼ li Santil Hu li ak chʼolchʼo chiʼus chiqu. Joʼkan ajwiʼ, naabʼalebʼ nekeʼxra li  nekeʼxpaabʼ ut nekeʼxkʼoxla tana naq aʼin naxjunaji li xjunkabʼal, li xwanjik ut li xteep. Chanru tooruuq xtenqʼankilebʼ?

¹³ Qakʼoxlaq li eetalil aʼin. Kʼaru nabʼaanumank naq najalmank jun li qʼa li xqʼeeloʼk chik? Naq yookebʼ xkabʼlankil jun chik li qʼa, li kristiʼaan toj nekeʼroksi li qʼeel. Naq nayaloʼk li akʼ, najukʼmank li qʼeel. Joʼkaʼin ajwiʼ nakʼulmank qikʼin, re naq tooruuq xyeebʼal re junaq li qas qiitzʼin naq tixkanabʼ li kʼaynaq xpaabʼankil, maare xbʼeenwa tqatenqʼa chi roxloqʼinkil li naxkʼut li Santil Hu, saʼ xkʼabʼaʼ naq akʼ naʼlebʼ choʼq re. Kaʼajwiʼ chi joʼkan tixkʼulubʼa xtzʼeqtaanankil li naxpaabʼ chaq junxil. Timil tana t-oq xbʼaanunkil aʼin (Rom. 12:2).

14, 15. Chʼolobʼ rikʼin jun eetalil, chanru tooruuq xtenqʼankilebʼ li maakʼaʼ malaj jun miin ajwiʼ nekeʼxnaw chirix li yeechiʼom re wank chi junelik sa li Chʼinaʼusil Naʼajej saʼ Ruuchichʼochʼ.

¹⁴ Wi wank qakuyum rikʼinebʼ li kristiʼaan, inkʼaʼ tqoybʼeni naq li xbʼeen sut naq teʼrabʼi li naxye li Santil Hu teʼxtaw ru malaj teʼxkʼulubʼa. Li tawok u toorekʼasi chi xchʼolobʼankil rehebʼ rikʼin li Santil Hu aʼ yaal li hoonal li t-ajmanq chiruhebʼ. Jun eetalil, qajultikaq li yeechiʼom li naxkʼe li Santil Hu re wank chi junelik saʼ li Chʼinaʼusil Naʼajej saʼ Ruuchichʼochʼ. Naabʼalebʼ li qas qiitzʼin maakʼaʼ malaj jun miin ajwiʼ nekeʼxnaw chirix aʼin. Wankebʼ nekeʼxkʼoxla naq rikʼin li kamk naʼosoʼk chixjunil. Ut jalanebʼ chik nekeʼxkʼoxla naq li chaabʼilebʼ xnaʼlebʼ nekeʼxik saʼ choxa. Chanru tooruuq xtenqʼankilebʼ re naq teʼxkʼulubʼa li naxkʼut li Santil Hu?

¹⁵ Jun li qechpaabʼanel naxseeraqʼi li naxbʼaanu. Xbʼeen, naxyaabʼasi Genesis 1:28 ut naxpatzʼ bʼar ut chan raj ru kiraj li Yos naq teʼwanq li poyanam. Li xkʼihalil li qas qiitzʼin nekeʼxchaqʼbʼe naq saʼ Ruuchichʼochʼ ut naq saʼ sahil chʼoolejil. Chirix chik aʼan, naxyaabʼasi Isaias 55:11 ut naxpatzʼ ma kijalaak li rajom li Yos chirix aʼin? Li kristiʼaan nekeʼxye naq inkʼaʼ. Ut re xraqbʼal, naxyaabʼasi Salmo 37:10, 11, TNM, ut naxpatzʼ: «Joʼ naxye li Santil Hu, chanruhaq xyuʼamebʼ li qas qiitzʼin saʼ li kutan chalk re?». Rikʼin li naʼlebʼ aʼin, ak kixtenqʼa naabʼal li kristiʼaan chi xtawbʼal ru naq li Yos toj naraj naq li chaabʼilebʼ xnaʼlebʼ teʼwanq chi junelik saʼ li Chʼinaʼusil Naʼajej saʼ Ruuchichʼochʼ.

16, 17. Rikʼin rilbʼal li naxye saʼ Proverbios 3:27, chanru tooruuq xkʼutbʼesinkil li toqʼobʼank u? Kʼe jun eetalil.

¹⁶ Xka, qakʼoxlaq chanru tqakʼutbʼesi naq nokooʼoxloqʼink. Jun eetalil, wi naqatochʼ rokebʼaal li rochoch junaq kristiʼaan saʼ jun li hoonal bʼarwiʼ laatzʼ ru, naru naqaye re, naq tixkuy qamaak ut naq toosutqʼiiq saʼ junaq chik kutan. Ut, wi li qas qiitzʼin aʼin naʼajmank chiru naq ttenqʼaaq chi xbʼaanunkil junaq li chʼina kʼanjel malaj naʼajmank chiru jun li usilal xbʼaan naq yaj malaj cheek ut inkʼaʼ naru naʼelk saʼ rochoch, truuq raj naq tqayeechiʼi qibʼ chi xtenqʼankil (taayaabʼasi Proverbios 3:27).

¹⁷ Qilaq li rusilal li naxkʼam chaq naq naqabʼaanu  junaq usilal saʼ xkʼabʼaʼ li toqʼobʼank u. Naq jun li qechpaabʼanel ixq kixnaw naq jun li junkabʼal kikamk li xkʼuulaʼal saʼ ajwiʼ li kutan naq kiyoʼlaak wiʼ, kixbʼaanu jun li naʼlebʼ li chanchan tawiʼ maakʼaʼ xwankil: kixtzʼiibʼa rehebʼ jun li esilhu rikʼin wiibʼ oxibʼ li aatin li isinbʼil saʼ li Santil Hu li nakʼojobʼank chʼool. Kʼaru kixye li junkabʼal aʼin? Li naʼbʼej kixtzʼiibʼa li hermaan ut kixye re: «Rachisa xinnumsi li kutan ewer. Laaʼat inkʼaʼ nakaanaw chanru xooxtenqʼa chiqajunqal li esil li xaataqla chaq qe. Maajaruj tintaw aatin re xbʼanyoxinkil aawe chi moko re xyeebʼal chanru kixkʼojobʼ qachʼool. Ewer junmay sut tana xwil saʼ li hu. Nasach inchʼool rilbʼal naq xaatzʼiibʼa saʼ xyaalal, saʼ chaabʼilal ut naq xaawaklesi qachʼool. Chi anchal qachʼool naqabʼanyoxi aawe». Relik chi yaal naq tooruuq rilbʼal rusilal li qakʼanjel wi naqatoqʼobʼa ru li wankebʼ saʼ rahilal ut naqasikʼ chanru xtenqʼankilebʼ.

18. Joʼ naxye saʼ 1 Corintios 3:6, 7, chanru tqil li naqabʼaanu saʼ li xkʼanjel Yos?

¹⁸ Us raj naq tqanaw kʼaru naroybʼeni li Yos naq tqabʼaanu saʼ li xkʼanjel. Usta nokooʼokenk rikʼin li qakʼanjel re naq li kristiʼaan teʼxnaw ru li Yos, moko laaʼo ta wank qawankil (taayaabʼasi 1 Corintios 3:6, 7). Li Jehobʼa nakʼamok chaq re li kristiʼaan saʼ li xtenamit (Juan 6:44). Ut, saʼ ruqʼ li junjunq chi kristiʼaan wank ma tixkʼulubʼa li chaabʼil esil malaj inkʼaʼ aʼ yaal li kʼaru wank saʼ li raanm (Mat. 13:4-8). Qajultikaq naq moko chixjunil ta li qas qiitzʼin keʼxkʼulubʼa rabʼinkil li chaabʼil esil chiru li Jesus, usta aʼan li xnimal ru aj tzolonel li kiwank saʼ Ruuchichʼochʼ. Joʼkan bʼiʼ, michʼinaak qachʼool wi moko chixjunilebʼ ta li kristiʼaan li nokoopuktesink wiʼ nekeʼxkʼulubʼa li chaabʼil esil.

19. Kʼaru rusilal tqataw wi nokootoqʼobʼank u saʼ li puktesink?

¹⁹ Numtajenaq li rusilal tqataw wi naqakʼutbʼesi li toqʼobʼank u saʼ li qakʼanjel chiru li Yos. Tqataw xtzʼaqobʼ li xsahil qachʼool saʼ li puktesink, sa tqekʼa qibʼ naq nokookʼehok ut tqatenqʼahebʼ «li ak xaqabʼanbʼilebʼ chi xtawbʼal li junelik yuʼam» re naq inkʼaʼ tchʼaʼajkoʼq chiruhebʼ xkʼulubʼankil li resil li Xʼawabʼejilal li Yos (Hech. 13:48). Joʼkan bʼiʼ, «naq toj naxkʼe ribʼ chiqu, qabʼaanuhaq li usilal rehebʼ chixjunil» (Gal. 6:10). Chi joʼkan, sahaq saʼ qachʼool chi xkʼebʼal xloqʼal li Jehobʼa, li qachoxahil Yuwaʼ (Mat. 5:16).