1. Kʼaru naxkʼut chiqu Eclesiastés 3:1, 7?

WIIBʼ oxibʼ li kristiʼaan nekeʼwulak chiru aatinak, abʼan wankebʼ chik elajik ruhebʼ chi aatinak. Joʼ naxchʼolobʼ li raqal li naxjolomi li tzolom aʼin, wank xqʼehil li aatinak ut wank xqʼehil li chʼanaak (taayaabʼasi Eclesiastés 3:1, 7). Usta joʼkan, wank sut maare naqaj raj naq wiibʼ oxibʼ li hermaan teʼelq ru chi aatinak ut jun siir chik teʼxkʼos bʼayaq li raatinebʼ.

2. Ani yaal re joqʼe ut chanru tooʼaatinaq?

² Li aatinak aʼan jun maatan li naxkʼe li Jehobʼa (Éx. 4:10, 11; Apoc. 4:11). Saʼ li Santil Hu, li Yos naxkʼut chiqu chanru tooruuq roksinkil chiʼus li qaatin. Li tzolom aweʼ naxtzʼil rix ebʼ li eetalil li natawmank saʼ li Santil Hu li tooʼeʼxtenqʼa chi xnawbʼal joqʼe xqʼehil li aatinak ut joqʼe xqʼehil li chʼanaak. Joʼkan ajwiʼ, tqil kʼaru naxkʼoxla li Jehobʼa chirix li naqaye rehebʼ li junchʼol. Qilaq xbʼeenwa joqʼe tento tooʼaatinaq.

3. Joʼ naxkʼut Romanos 10:14, joqʼe seebʼaq qachʼool chi aatinak chirix li Jehobʼa ut li Xʼawabʼejilal?

³ Junelik seebʼaq qachʼool chi aatinak chirix li Jehobʼa ut li Xʼawabʼejilal (Mat. 24:14; taayaabʼasi Romanos 10:14). Naq joʼkan naqabʼaanu, yooqo xkʼambʼal qe rikʼin li Jesús. Jun rehebʼ li xnimal ru xyaalal naq kikʼulunk saʼ Ruuchichʼochʼ, aʼan xkʼebʼal chi naweʼk li yaal chirix li Xyuwaʼ (Juan 18:37). Abʼanan, tento ajwiʼ tqajultika naq wank xwankil chanru nokooʼaatinak. Joʼkan bʼiʼ, naq tooʼaatinaq rikʼinebʼ li poyanam chirix li Jehobʼa tento tqabʼaanu «saʼ tuulanil ut saʼ xyaalal», ut tqoxloqʼi li nekeʼrekʼa ut li nekeʼxpaabʼ (1 Ped. 3:15, 16). Chi joʼkan, wanq rusilal li qakʼanjel saʼ li puktesink, xbʼaan naq tqakʼut junaq li naʼlebʼ chiruhebʼ li kristiʼaan ut maare tqekʼasi li xchʼoolebʼ.

4. Joʼ naxchʼolobʼ Proverbios 9:9, chanru nakʼanjelak li aatin li nekeʼroksi li cheekel winq?

⁴ Wi ebʼ li cheekel winq nekeʼxkʼe reetal naq jun li hermaan  naʼajmank chiru naq tkʼeheʼq xnaʼlebʼ, moko naru ta nekeʼkanaak chi chʼanchʼo. Yaal naq tento teʼxbʼaanu saʼ xhoonalil, maare naq wanq saʼ junesal li hermaan re naq inkʼaʼ teʼxkʼe saʼ xutaan. Naq ebʼ li cheekel winq nekeʼxkʼe xnaʼlebʼ junaq li hermaan, junelik nekeʼxkʼe xchʼool chi roxloqʼinkil ru. Abʼan inkʼaʼ nekeʼxkubʼsi xwankil junaq li naʼlebʼ li naxkʼe li Santil Hu re xtenqʼankil li hermaan chi naʼlebʼak chiʼus (taayaabʼasi Proverbios 9:9). Kʼaʼut aajel ru naq kawaq qachʼool re aatinak naq naʼajmank xbʼaanunkil? Qilaq li eetalil li wank saʼ li Santil Hu chirix wiibʼ li kristiʼaan li moko juntaqʼeet ta xeʼnaʼlebʼak. Xbʼeenwa tooʼaatinaq chirix jun li winq li tento raj tixqʼus ebʼ li ralal ut moqon chik tooʼaatinaq chirix jun li ixq li kiʼaatinak rikʼin jun li winq li moqon kiwank choʼq awabʼej.

5. Kʼaʼut naru naqaye naq laj Elí li xyuwaʼil aj tij kikanaak chi chʼanchʼo usta kixchʼila ebʼ li ralal?

⁵ Laj Elí li xyuwaʼil aj tij wank chaq wiibʼ li ralal ut kʼajoʼ naxrahebʼ chaq. Abʼan ebʼ li winq aʼan inkʼaʼ nekeʼroxloqʼi chaq li Jehobʼa. Nekeʼxbʼaanu chaq li kʼanjel li wank xwankil saʼ li rochoch li Yos, xbʼaan naq aʼanebʼ chaq aj tij. Abʼanan, nekeʼnumtaak chaq saʼ xbʼeenebʼ li junchʼol, inkʼaʼ nekeʼroxloqʼi li mayej li nakʼemank re li Jehobʼa ut nekeʼxyuʼami chaq li tzʼiʼbʼeetalil naʼlebʼ (1 Sam. 2:12-17, 22). Li Xchaqʼrabʼ laj Moisés naxye naq tento raj naq teʼkamsiiq, abʼan laj Elí kixkʼulubʼa li keʼxbʼaanu. Moko kaw ta kixchʼilahebʼ ut toj kixkanabʼebʼ chi kʼanjelak saʼ li rochoch li Yos (Deut. 21:18-21). Chanru kiril aweʼ li Jehobʼa? Kixye re laj Elí: «Kʼaʼ naq qʼaxal chik xarahebʼ laawalal aakʼajol chiwu laaʼin[?]». Joʼkan naq li Jehobʼa kixkamsi li wiibʼ chi winq aʼin li jwal yibʼru xnaʼlebʼebʼ (1 Sam. 2:29, 34).

6. Kʼaru naxkʼut chiqu li kixbʼaanu laj Elí?

⁶ Li kixbʼaanu laj Elí naxkʼut chiqu jun li xnimal ru naʼlebʼ. Wi naqanaw naq jun li qamiiw malaj jun li qakomon kimaakobʼk chiru li Yos, tento naq tooʼaatinaq rikʼin ut tqajultika re kʼaru naxye li xchaqʼrabʼ li Yos. Moqon, tqapatzʼ re ma tzʼaqal yaal naq kiʼaatinak rikʼinebʼ li cheekel winq re naq ttenqʼaaq (Sant. 5:14). Maajunwa naqaj naʼlebʼak joʼ laj Elí ut qʼaxal wiʼ chik tqara junaq li qamiiw malaj li qakomon chiru li Jehobʼa. Naʼajmank li kawil chʼoolej re aatinak rikʼin junaq li hermaan li naʼajmank chiru naq tkʼeheʼq xnaʼlebʼ, abʼan xbʼaanunkil aweʼ wank tzʼaqal rusilal. Qilaq li xjalanil li kixbʼaanu laj Elí chiru li kixbʼaanu li xʼAbigaíl jun li ixq aj Israel.

7. Kʼaʼut naq kiʼaatinak li xʼAbigaíl rikʼin laj David?

⁷ Li xʼAbigaíl aʼan chaq rixaqil laj Nabal, jun li bʼihom aj winq ut wank chaq naabʼal xchʼochʼ.  Naq laj David ut ebʼ li winq li nekeʼochbʼenink re, yookebʼ chaq chi elelik chiru li awabʼej Saúl, xeʼrochbʼeni chiru jarubʼaq kutan li nekeʼilok re li xketomq laj Nabal, ut xeʼxkolebʼ chiru ebʼ laj elqʼ. Ma kixbʼanyoxi laj Nabal li tenqʼ aweʼ? Inkʼaʼ. Naq laj David kixtzʼaama chiru laj Nabal naq tixkʼe raj bʼayaq xtzekemq ut rukʼaʼ ebʼ li winq li nekeʼochbʼenink re, kʼajoʼ naq kipoʼk laj Nabal, kixchoqihebʼ ut kixhobʼebʼ (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14). Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, laj David kixye naq tixsach ru chixjunilebʼ li winq li wankebʼ saʼ rochoch laj Nabal (1 Sam. 25:13, 22). Chan raj ru teʼruuq xkolbʼal ribʼ chiru li nimla rahilal aweʼ? Li xʼAbigaíl kixkʼe reetal naq aʼin li xhoonalil re aatinak. Kaw xchʼool naq xkoho chi aatinak rikʼin laj David ut li kaahibʼ siʼeent chi winq li nekeʼochbʼenink re laj David li wankebʼ xchʼiichʼ, teʼtzʼokaaq ut teʼchaqiq re, ut qʼaxal josqʼebʼ.

8. Kʼaru naqatzol rikʼin li kixbʼaanu li xʼAbigaíl?

⁸ Naq li xʼAbigaíl kiʼaatinak rikʼin laj David, kixbʼaanu chi maakʼaʼ xxiw, saʼ tuulanil ut chi chʼolchʼo ru. Usta moko xmaak li xʼAbigaíl naq kitiklaak li nimla chʼaʼajkilal aʼin, kixpatzʼ xkuybʼal xmaak chiru laj David. Chʼolchʼo chiru li xʼAbigaíl naq chaabʼil xnaʼlebʼ laj David ut kʼojkʼo xchʼool naq li Jehobʼa ttenqʼanq re (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34). Joʼ kinaʼlebʼak li ixq aweʼ, tento ajwiʼ naq kawaq qachʼool re aatinak rikʼin junaq li hermaan wi naqakʼe reetal naq jayeʼq aj chik ma natʼaneʼk saʼ jun li nimla maak (Sal. 141:5). Tento tqabʼaanu saʼ xyaalal, abʼan miwiibʼank qachʼool. Naq naqakʼe xnaʼlebʼ junaq li hermaan naq naʼajmank chiru, naqakʼutbʼesi naq laaʼo chaabʼil amiiw (Prov. 27:17).

9, 10. Kʼaru tento chʼolchʼooq chiruhebʼ li cheekel winq naq teʼxkʼe xnaʼlebʼebʼ li junchʼol?

⁹ Qʼaxal wank xwankil naq ebʼ li cheekel winq teʼxkawubʼresi li xchʼool re aatinak rikʼinebʼ li nekeʼtʼaneʼk saʼ li maak (Gál. 6:1). Ebʼ li cheekel winq nekeʼxyuʼami li kubʼsink ibʼ ut nekeʼxnaw naq, xbʼaan naq aʼanebʼ ajwiʼ aj maak, maare  saʼ junaq kutan t-ajmanq chiruhebʼ naq teʼkʼeheʼq xnaʼlebʼ. Abʼan inkʼaʼ nekeʼxkanabʼ naq aʼin tramoq chiruhebʼ xqʼusbʼal junaq li hermaan wi naʼajmank chiru (2 Tim. 4:2; Tito 1:9). Naq nekeʼxkʼe xnaʼlebʼ junaq li hermaan, nekeʼxkʼe xqʼe chi xbʼaanunkil chiʼus ut saʼ tuulanil. Nekeʼxra li rechpaabʼanel, joʼkan naq nekeʼraj xtenqʼankilebʼ (Prov. 13:24). Abʼan li qʼaxal nekeʼxkʼe xchʼool chi xbʼaanunkil aʼan roxloqʼinkil ru li Jehobʼa naq nekeʼxkʼe xwankil li xchaqʼrabʼ ut nekeʼxkol rix li chʼuut chiru yalaq kʼaru li rahilal (Hech. 20:28).

¹⁰ Anaqwan ak xqatzʼil chik rix joqʼe tento tooʼaatinaq. Abʼan, wank sut us kanaak chi chʼanchʼo. Kʼaru li chʼaʼajkilal naxkʼam chaq aweʼ?

11. Kʼaru li eetalil kiroksi laj Santiago, ut kʼaʼut naq jwal us aʼin?

¹¹ Wank sut nachʼaʼajkoʼk chiqu xkʼoxlankil chiʼus li naqaye. Laj Santiago jun rehebʼ li kitzʼiibʼank re li Santil Hu kiroksi jun li chaabʼil eetalil re xchʼolobʼankil naq qʼaxal chʼaʼaj xbʼaanunkil li naʼlebʼ aweʼ. Kixye: «Wi wank junaq inkʼaʼ natʼaneʼk rikʼin raatin, aʼan jun li winq tzʼaqal re ru; taaruhanq ajwiʼ chi xbʼeresinkil li xjunxaqalil» (Sant. 3:2, 3). Laj Santiago kiʼaatinak chirix li chʼiichʼ li nakʼemank saʼ xjolom ut saʼ re li kawaay re naq t-abʼinq. Naq li naxik saʼ xbʼeen naxkelo li chʼiichʼ aʼin, naru xbʼeresinkil malaj xxaqabʼankil li kawaay. Abʼan wi inkʼaʼ chik naxnaw xbʼeresinkil, li kawaay naru natʼaneʼk ut naxtochʼ ribʼ malaj tixtochʼ ribʼ li wank saʼ xbʼeen. Joʼkan ajwiʼ, wi inkʼaʼ naqakʼoxla chiʼus li naqaye, naru naqarahobʼtesi ebʼ li junchʼol. Qilaq wiibʼ oxibʼ li hoonalil bʼarwiʼ tento «tqakelo li chʼiichʼ aʼin» ut tookanaaq chi chʼanchʼo.

12. Joqʼe tento «tqakelo li chʼiichʼ aʼin» ut tookanaaq chi chʼanchʼo?

¹² Kʼaru naqabʼaanu naq jun li hermaan naxnaw junaq li naʼlebʼ li moko naru ta xseeraqʼinkil  re anihaq? Jun eetalil, wi naqanaw ru junaq li hermaan li yook chi wank bʼarwiʼ ramro li qakʼanjel, ma naqaj raj xpatzʼbʼal re chanru nabʼaanumank li qakʼanjel saʼ li naʼajej aʼan? Relik chi yaal naqaj xbʼaanunkil aʼin re xtenqʼankilebʼ. Naqara ebʼ li qechpaabʼanel ut naqaj xnawbʼal chanru yookebʼ chi elk saʼ li xyuʼam. Joʼkan ajwiʼ, naq nokootijok naqaj xyeebʼal li xkʼabʼaʼebʼ. Abʼan, saʼebʼ li hoonal aweʼ tento «tqakelo li chʼiichʼ aʼin» ut tookanaaq chi chʼanchʼo. Wi naqamin ru junaq li hermaan re naq tixye qe junaq li naʼlebʼ li moko naru ta xseeraqʼinkil re anihaq, yooko xkʼutbʼesinkil naq moko naqara ta li hermaan aʼin chi moko li xeʼxkʼojobʼ xchʼool rikʼin. Tzʼaqal yaal naq inkʼaʼ naqaj xkʼebʼal xtzʼaqobʼ li chʼaʼajkilal li nekeʼxnumsi li hermaan li wankebʼ saʼ li naʼajej bʼarwiʼ ramro li qakʼanjel. Joʼkan ajwiʼ, junaq li hermaan li wank saʼ li naʼajej aʼan, maajunwa raj tixseeraqʼi chanru napuktesimank malaj chanru nabʼaanumank junaq chik li kʼanjel chirix li qapaabʼal.

13. Joʼ naxye Proverbios 11:13, kʼaru tento teʼxbʼaanu li cheekel winq, ut kʼaʼut?

¹³ Ebʼ li cheekel winq tento teʼkʼamoq bʼe chi xyuʼaminkil li naʼlebʼ li naxkʼe li Santil Hu saʼ Proverbios 11:13, Wy, (taayaabʼasi). Taawil taqʼa. * Nekeʼxyuʼami naq inkʼaʼ nekeʼxye li naʼlebʼ li moko naru ta xseeraqʼinkil re anihaq. Abʼan, ebʼ li cheekel winq li sumsukebʼ qʼaxal nachʼaʼajkoʼk chiruhebʼ xyuʼaminkil li naʼlebʼ aweʼ. Li sumsukebʼ nekeʼxkawubʼresi li xsumlajikebʼ naq nekeʼxseeraqʼi chiribʼilebʼ ribʼ li nekeʼxkʼoxla, li nekeʼrekʼa ut li naxkʼe xkʼaʼuxebʼ. Abʼan, ebʼ li cheekel winq nekeʼxnaw naq inkʼaʼ naru nekeʼxseeraqʼi «chixjunil li kʼaru muqmu» chirixebʼ li hermaan. Wi teʼxbʼaanu raj aʼin, maaʼani chik tixkʼojobʼ xchʼool rikʼinebʼ ut teʼxtzʼajni li xkʼabʼaʼebʼ. Li nekeʼkʼamok bʼe saʼ li chʼuut moko naru ta naq aʼanaqebʼ «aj kaʼpakʼal u» malaj «aj bʼalaqʼ» (1 Tim. 3:8). Naraj xyeebʼal; moko naru ta naq teʼxbʼalaqʼi ebʼ li junchʼol chi moko naru ta naq teʼwulaq chiru molok aatin. Wi jun li cheekel winq naxra li rixaqil, inkʼaʼ tixseeraqʼi re li naʼlebʼ li moko aajel ta ru naq tixnaw.

14. Chanru naq li rixaqil junaq li cheekel winq naru natenqʼank re naq inkʼaʼ ttzʼajniiq ru li xkʼabʼaʼ li xbʼeelom?

¹⁴ Li rixaqil jun li cheekel winq naru natenqʼank re naq inkʼaʼ ttzʼajniiq ru li xkʼabʼaʼ li xbʼeelom. Chanru tixbʼaanu? Inkʼaʼ tixmin ru li xbʼeelom re naq tixseeraqʼi re junaq li naʼlebʼ li moko naru ta xseeraqʼinkil re anihaq. Chi joʼkaʼin, moko kaʼaj tawiʼ naxtenqʼa li xbʼeelom, naroxloqʼihebʼ ajwiʼ li nekeʼxkʼojobʼ xchʼool rikʼin li xbʼeelom. Li jwal wank xwankil; naxsahobʼresi xchʼool li Jehobʼa xbʼaan naq natenqʼank re naq wanq li tuqtuukilal ut li junajil saʼ li chʼuut (Rom. 14:19).

15. Kʼaru kixkʼoxla li Jehobʼa chirix oxibʼ rehebʼ li winq li xeʼwulak chi rilbʼal laj Job, ut kʼaʼut?

¹⁵ Li xhuhil li Santil Hu li naxkʼabʼaʼi Job naabʼal naxkʼut chiqu chirix joqʼe aatinak ut kʼaru xyeebʼal. Naq laj Job ak xkʼul chik naabʼal li rahilal, kaahibʼ li winq xeʼwulak chi xkʼojobʼankil xchʼool ut chi xkʼebʼal xnaʼlebʼ. Chiru naabʼal kutan maakʼaʼ xeʼxye. Abʼan li xeʼxye oxibʼ rehebʼ li winq aʼin, laj Elifaz, laj Bildad ut laj Zofar, kutan saqenk naxkʼut naq inkʼaʼ xeʼroksi li hoonal aʼan re xkʼoxlankil chanru teʼxtenqʼa laj Job. Xeʼroksi bʼan li hoonal aweʼ re xsikʼinkil chanru teʼxbʼaanu re xkʼutbʼesinkil naq wank xmaak laj Job. Wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li xeʼxye yaal tzʼaqal, abʼan li xkʼihalil li xeʼxye chirix laj Job ut chirix li Jehobʼa moko yaal ta ut xeʼroksi li kawil aatin. Joʼkan ajwiʼ, xeʼxye naq laj Job yibʼru xnaʼlebʼ (Job 32:1-3). Chanru kinaʼlebʼak li Jehobʼa? Qʼaxal kijosqʼoʼk rikʼinebʼ li oxibʼ chi winq aʼin. Kixye jwal jipebʼ saʼ xxik ut kixbʼaanu naq teʼxtzʼaama chiru laj Job naq ttijoq saʼ xkʼabʼaʼebʼ (Job 42:7-9).

16. Kʼaru naqatzol rikʼin li yibʼ aj naʼlebʼ li xeʼxkanabʼ laj Elifaz, laj Bildad ut laj Zofar?

 ¹⁶ Li yibʼru aj eetalil li xeʼxkanabʼ laj Elifaz, laj Bildad ut laj Zofar naxkʼut chiqu naabʼal li naʼlebʼ. Xbʼeen, mooraqok aatin saʼ xbʼeenebʼ li qechpaabʼanel (Mat. 7:1-5). Seebʼaq bʼan qachʼool chi rabʼinkilebʼ. Kaʼajwiʼ chi joʼkan tqataw ru li yookebʼ xkʼulbʼal (1 Ped. 3:8). Xkabʼ, naq tooʼaatinaq, qakʼehaq reetal naq inkʼaʼ yooko xbʼaanunkil saʼ kawilal ut naq paabʼajel li naqaye (Efes. 4:25). Ut rox, naq li Jehobʼa qʼaxal naxkʼe xchʼool chirix li naqaye rehebʼ li junchʼol.

17. Kʼaru naqatzol rikʼin li eetalil li kixkanabʼ laj Elihú?

¹⁷ Li xkaʼ rehebʼ li winq li kirulaʼani laj Job aʼan laj Elihú, jun rehebʼ li ralal xkʼajol laj Abrahán. Naq laj Job ut ebʼ li junchʼol chi winq yookebʼ chi aatinak, laj Elihú kirabʼihebʼ. Kixkʼe tana xchʼool chirix li xeʼxye, xbʼaan naq kixkʼe xnaʼlebʼ laj Job saʼ tuulanil abʼanan chi chʼolchʼo ru re naq chi joʼkan tnaʼlebʼaq chiʼus (Job 33:1, 6, 17). Li qʼaxal wank chaq xwankil chiru laj Elihú maawaʼ naq t-oxloqʼiiq ru aʼan malaj jalan chik kristiʼaan, aʼan bʼan naq t-oxloqʼiiq ru li Jehobʼa (Job 32:21, 22; 37:23, 24). Li eetalil li kixkanabʼ naxkʼut chiqu naq wank xqʼehil li chʼanaak ut li abʼink (Sant. 1:19). Naqatzol ajwiʼ naq li qʼaxal wank xwankil chiqu naq tookʼehoq naʼlebʼ, aʼan naq t-oxloqʼiiq ru li Jehobʼa ut moko laaʼo ta.

18. Chanru naqakʼutbʼesi naq naqabʼanyoxi naq nokooruuk chi aatinak?

¹⁸ Naqakʼutbʼesi naq naqabʼanyoxi re li Jehobʼa li maatan naq nokooruuk chi aatinak wi naqayuʼami li naxye li Santil Hu chirix joqʼe tento tooʼaatinaq ut kʼaru tento tqaye. Li awabʼej Salomon chi musiqʼanbʼil xbʼaan li Yos kixtzʼiibʼa: «Junaq chaabʼil aatin saʼ xqʼehil, aʼan chanchan jun li chaabʼil mansaan yiibʼanbʼil rikʼin oor ut kʼebʼil li xsahobʼ ru rikʼin plaat» (Prov. 25:11, Wy). Wi naqakʼe qachʼool chi rabʼinkilebʼ li junchʼol ut naqakʼoxla chiʼus li naqaye, li qaatin chanchanaq junaq li mansaan re oor: qʼaxal chʼinaʼusaq ut qʼaxal tertooq xtzʼaq. Chi joʼkan, usta nawulak chiqu aatinak malaj elajik qu chi aatinak, tqawaklesihebʼ xchʼool li junchʼol ut tqabʼaanu naq li Jehobʼa qʼaxal tsahoʼq saʼ xchʼool qikʼin (Prov. 23:15; Efes. 4:29). Relik chi yaal, maakʼaʼ chik junaq naʼlebʼ re xkʼutbʼesinkil naq naqabʼanyoxi li maatan aʼin li kixkʼe qe li Yos.