1, 2. a) Chanru kisumenk li Jesus naq laj Pedro kixye re, naq inkʼaʼ taxaq tixkʼul li rahilal? (Taawil li jalam u saʼ xtiklajik). b) Kʼaʼut kisumenk chi joʼkan?

EBʼ LI xtzolom li Jesus keʼsachk xchʼool naq keʼrabʼi li kixye. Nekeʼroybʼeni naq li Jesus tixkʼojobʼ li xʼawabʼejilal li tenamit Israel, abʼan kixye rehebʼ naq trahobʼtesiiq ut tkamsiiq. Li Apostol Pedro kixye re: «Maajaruj ta xaq, at Qaawaʼ! Inkʼaʼ taxaq taakʼul chi joʼkan». Tojaʼ naq kisumeek xbʼaan li Jesus: «Elen chiwu, at aj tza! Laaʼat aj luktesinel chʼool choʼq we, xbʼaan naq laakʼaʼuxl moko re ta li Yos, rehebʼ bʼan li winq» (Mat. 16:21-23; Hech. 1:6).

² Chi joʼkan, li Jesus kixkʼut li xjalanil li xkʼaʼuxl li Yos rikʼin li xkʼaʼuxl li ruuchichʼochʼ (1 Juan 5:19). Li raatin laj Pedro kixkʼutbʼesi li xqʼetqʼetil li ruuchichʼochʼ. Abʼan, li Jesus naxnaw naq li Jehobʼa jalan nakʼoxlak. Chʼolchʼo chiru naq li Jehobʼa naraj naq tixkawresi ribʼ xbʼaan naq trahobʼtesiiq ut tkamsiiq. Joʼkan naq, li Jesus inkʼaʼ kixkʼoxla wiibʼ sut xtzʼeqtaanankil li xkʼaʼuxl li ruuchichʼochʼ, saʼ xkʼabʼaʼ naq naril chixjunil joʼ naril li Xyuwaʼ.

3. Kʼaʼut naq chʼaʼaj xtzʼeqtaanankil li xkʼaʼuxl li ruuchichʼochʼ ut rilbʼal chixjunil joʼ naril li Jehobʼa?

³ Ut laaʼo? Ma nokookʼoxlak joʼ li Yos malaj joʼ li ruuchichʼochʼ  aʼin? Chʼolchʼo naq ak yooko xyuʼaminkil li naʼlebʼ li naxkʼe qe li Jehobʼa. Ut, li qakʼaʼuxl? Ma naqayal rilbʼal chixjunil joʼ naril li Yos? Re xbʼaanunkil aʼin, aajel ru naq tqakʼe qachʼool chirix. Abʼan, moko aajel ta ru xyalbʼal qaqʼe re kʼoxlak joʼ li ruuchichʼochʼ xbʼaan naq li xnaʼlebʼ yalaq bʼar natawmank (Efes. 2:2). Joʼkan ajwiʼ, naru naxrahi ru li qachʼool kʼoxlak joʼ li ruuchichʼochʼ, xbʼaan naq aʼin nokooxkʼam chi xkʼoxlankil qajunes qibʼ. Relik chi yaal, chʼaʼaj kʼoxlak joʼ li Jehobʼa, abʼan moko chʼaʼaj ta kʼoxlak joʼ li ruuchichʼochʼ.

4. a) Kʼaru tkʼulmanq wi naqakanabʼ naq li ruuchichʼochʼ tixpakʼ li qakʼaʼuxl? b) Chanru tooxtenqʼa li tzolom aʼin?

⁴ Wi naqakanabʼ naq li ruuchichʼochʼ tixpakʼ li qakʼaʼuxl, tooʼoq xyuʼaminkil li qʼetqʼetil ut laaʼo chik tqaj xyeebʼal kʼaru li us ut li inkʼaʼ us (Mar. 7:21, 22). Joʼkan naq, wank xwankil naq tqatzol kʼoxlak joʼ li Jehobʼa, ut inkʼaʼ joʼ ebʼ li winq. Li tzolom aʼin tooxtenqʼa chi xbʼaanunkil aʼin. Tqatzʼil rix kʼaʼut chʼolchʼo chiqu naq rilbʼal chixjunil joʼ naril li Yos moko qʼaxal kaw ta choʼq qe, naxkʼam bʼaan chaq rusilal saʼ li qayuʼam. Tooʼaatinaq ajwiʼ chirix chanru tqabʼaanu re naq li ruuchichʼochʼ inkʼaʼ tixpakʼ li qakʼaʼuxl. Saʼ li jun chik tzolom, tqil chanru tooʼoq chi kʼoxlak joʼ li Yos saʼ jalan jalanq li naʼlebʼ.

5. Kʼaʼut wankebʼ li qas qiitzʼin inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa naq jalan chik tpakʼoq re li xkʼaʼuxebʼ?

⁵ Wankebʼ li qas qiitzʼin inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa naq jalan chik tpakʼoq re li xkʼaʼuxl malaj ttaqlanq saʼ xbʼeenebʼ. Nekeʼxye: «Inkʼaʼ nawaj naq junaq chik tkʼoxlaq saʼ inkʼabʼaʼ». Maare nekeʼraj xyeebʼal naq aʼanebʼ teʼxsikʼ kʼaru teʼxbʼaanu, ut aʼin moko maak ta. Inkʼaʼ nekeʼraj naq teʼkʼaakʼaleeq chi moko teʼmaqʼeʼq chiruhebʼ li kʼaru xkʼulubʼebʼ ut aʼin naxbʼaanu naq moko juntaqʼeetebʼ ta rikʼinebʼ li junchʼol (taawil taqʼa). *

6. a) Kʼaru nokooxkanabʼ xbʼaanunkil li Jehobʼa? b) Kʼaru inkʼaʼ tooruuq xbʼaanunkil?

⁶ Abʼanan, chʼolchʼooq raj chiqu naq kʼoxlak joʼ li Jehobʼa, moko naraj ta xyeebʼal naq inkʼaʼ chik tqabʼaanu li nawulak chiqu malaj xyeebʼal li naqakʼoxla. Joʼ naxye saʼ 2 Corintios 3:17, «bʼar wank xMusiqʼ li Qaawaʼ, aran wank li wank chi achʼabʼanbʼil». Laaʼo yaal qe chanruhaq li qanaʼlebʼ, xsikʼbʼal kʼaru nawulak chiqu ut li naqaj xbʼaanunkil. Joʼkan xooxyobʼtesi li Yos. Li inkʼaʼ naru naqabʼaanu aʼan naʼlebʼak chanchan tawiʼ naq maakʼaʼ chaqʼrabʼ saʼ qabʼeen (taayaabʼasi 1 Pedro 2:16). Naq tqasikʼ ma us malaj inkʼaʼ us junaq li naʼlebʼ, li Jehobʼa naraj naq tqakanabʼ naq tooxbʼeresi li Raatin. Ma qʼaxal kaw aʼin malaj naxkʼam chaq rusilal saʼ li qayuʼam?

7, 8. Kʼaʼut naqaye naq kʼoxlak joʼ li Jehobʼa moko qʼaxal kaw ta? Kʼe jun eetalil.

⁷ Qilaq jun eetalil. Ebʼ li naʼbʼej yuwaʼbʼej nekeʼxkʼe xchʼool chi xtzolbʼalebʼ li xkokʼal rikʼin li xnaʼlebʼ li Jehobʼa re naq inkʼaʼ teʼelqʼaq chi moko teʼtikʼtiʼiq, teʼkʼanjelaq chi kaw ut teʼxtaw ruhebʼ li junchʼol. Ma qʼaxal kawebʼ rikʼinebʼ li xkokʼal? Chʼolchʼo naq inkʼaʼ. Yookebʼ bʼaan xtzolbʼalebʼ re naq us teʼelq saʼebʼ li xyuʼam. Naq ebʼ li alal kʼajolbʼej teʼkʼiiq ut teʼxkanabʼ li xnaʼ xyuwaʼ, teʼruuq xsikʼbʼal li xbʼe. Wi nekeʼxsikʼ xyuʼaminkil li naʼlebʼ li xeʼtzoleʼk wiʼ, maare inkʼaʼ teʼrahoʼq xchʼool saʼ  xkʼabʼaʼ li teʼxbʼaanu ut chi joʼkan, teʼxkol ribʼ chiru naabʼal li chʼaʼajkilal ut li rahilal.

⁸ Li Jehobʼa joʼ jun chaabʼil yuwaʼbʼej naraj naq us teʼelq ebʼ li ralal xkʼajol saʼebʼ li xyuʼam (Is. 48:17, 18). Joʼkan naq, naxkʼe qe li chaabʼil naʼlebʼ chirix chanru toonaʼlebʼaq ut chanru tqilebʼ li qas qiitzʼin. Rikʼin ebʼ naʼlebʼ joʼ aʼin, li Yos naxye qe naq tookʼoxlaq joʼ aʼan ut tqayuʼami li xnaʼlebʼ. Ma nookoxram aʼin re naq tookʼoxlaq? Inkʼaʼ, naxtzʼaqobʼresi bʼaan ut naxchaabʼilobʼresi (Sal. 92:5; Prov. 2:1-5; Is. 55:9). Nokooxtenqʼa xsikʼbʼal li naxkʼe xsahil qachʼool ut naxkʼe qahoonal re xyuʼaminkil li nawulak chiqu (Sal. 1:2, 3). Relik chi yaal, wank rusilal kʼoxlak joʼ li Jehobʼa.

9, 10. Kʼaʼut naqaye naq li xkʼaʼuxl li Yos naxqʼax ru li xkʼaʼuxl li ruuchichʼochʼ?

⁹ Jun chik xyaalal kʼaʼut naq ebʼ laj paabʼanel naqaj xtzolbʼal chanru nakʼoxlak li Yos aʼan naq li xnaʼlebʼ naxqʼax ru li xnaʼlebʼ li ruuchichʼochʼ. Saʼ li ruuchichʼochʼ natawmank li naʼlebʼ chirix li qawanjik, li qajunkabʼal ut re naq sahaq saʼ qachʼool saʼ li qakʼanjel. Naabʼal rehebʼ li naʼlebʼ aʼin moko nekeʼxkʼam ta ribʼ rikʼin li xnaʼlebʼ li Jehobʼa. Jun eetalil, li ruuchichʼochʼ chi rajlal naxkʼutbʼesi chanru naxyuʼami li muxuk ibʼ ut naxkʼulubʼa. Wank sut, naxye rehebʼ li sumal naq xkanabʼankil ribʼebʼ malaj xjachbʼal li xsumlajik chi maakʼaʼ xyaalal aʼan ttenqʼanq rehebʼ chi xtawbʼal li sahil chʼoolejil. Ma qʼaxal nekeʼkʼanjelak li naʼlebʼ aʼin saʼebʼ qakutan chiru li naxye li Santil Hu?

¹⁰ Li Jesus kixye: «Xkʼutunk xyaalalil ut li xchaabʼilal li choxahil naʼlebʼ rikʼinebʼ li xbʼaanuhom» (Mat. 11:19). Usta li winq ak wank rikʼin ebʼ li nimla kʼanjelobʼaal re chʼiichʼ li naru natenqʼank, abʼan inkʼaʼ naru xtuqubʼankil ru ebʼ li nimla chʼaʼajkilal li narisi li sahil chʼoolejil, joʼ li yalok u, li tzʼeqtaanank malaj li raaxiikʼ. Joʼkan ajwiʼ, yalaq kʼaru naxkʼulubʼa chirix li muxuk ibʼ. Ma natenqʼank aʼin re risinkil li xchʼaʼajkilal li junkabʼal, li yajel malaj jalan chik li rahilal? Inkʼaʼ, joʼ nekeʼxye naabʼal li qas qiitzʼin, naxkʼe bʼaan xtzʼaqobʼ. Abʼan, ebʼ laj paabʼanel li nekeʼkʼoxlak joʼ nakʼoxlak li Yos sahebʼ saʼ xchʼool saʼ li xjunkabʼal, nekeʼxkol ribʼ chiru li yajel li naxkʼam chaq li muxuk ibʼ ut nekeʼwank saʼ tuqtuukilal rikʼinebʼ li rechpaabʼanel saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ (Is. 2:4; Hech. 10:34, 35; 1 Cor. 6:9-11). Peʼyaal naq kutan saqenk naq li xkʼaʼuxl li Yos naxqʼax ru li xkʼaʼuxl li ruuchichʼochʼ?

11. Kʼaru li kʼaʼuxej kibʼeresink re laj Moises, ut kʼaru rusilal kixtaw?

¹¹ Ebʼ laj kʼanjel chiru li Jehobʼa li xeʼwank chaq junxil xeʼxkʼe reetal naq li xkʼaʼuxl li Yos qʼaxal nim chiru li xkʼaʼuxl li winq. Qilaq li kikʼulmank rikʼin laj Moises. Kixpatzʼ re li Jehobʼa naq tkʼeheʼq xnaʼlebʼ usta kitzoleʼk chaq «rikʼin chixjunil li xnaʼlebʼebʼ laj Ejiipt» (Hech. 7:22; Sal. 90:12). Ut kixtzʼaama re li Yos naq ttenqʼaaq chi xnawbʼal li xbʼe (Ex. 33:13). Saʼ xkʼabʼaʼ naq kixkanabʼ naq li Jehobʼa tbʼeresinq re, kixbʼaanu jun li nimla kʼanjel li ttzʼaqloq ru saʼ li rajom li Yos. Joʼkan ajwiʼ, li Santil Hu naroxloqʼi laj Moises naq naxye naq aʼan kaw chaq xpaabʼal chirix Yos (Heb. 11:24-27).

12. Bʼar naxtaw xnaʼlebʼ li Apostol Pablo naq naxsikʼ li naxbʼaanu?

¹² Li Apostol Pablo xwank chaq xtzolbʼal, seebʼ xchʼool, ut wiibʼ tana raatinobʼaal (Hech. 5:34; 21:37, 39; 22:2, 3). Usta joʼkan, naq naxsikʼ li tixbʼaanu moko naxkʼam ta re rikʼin li xnaʼlebʼ li ruuchichʼochʼ  naxsikʼ bʼaan xnaʼlebʼ saʼ li Raatin li Yos (taayaabʼasi Hechos 17:2; 1 Corintios 2:6, 7, 13). Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, us kiʼelk saʼ li xkʼanjel li Yos ut naroybʼeni naq tixkʼul li junelik yuʼam (2 Tim. 4:8).

13. Ani tenebʼanbʼil saʼ xbʼeen xjunajinkil li naxkʼoxla rikʼin li naxkʼoxla li Yos?

¹³ Chʼolchʼo naq li xkʼaʼuxl li Yos naxqʼax xkʼaʼuxl li ruuchʼichʼochʼ. Xbʼaanunkil li naxye tixkʼe xsahil qachʼool ut us tooʼelq saʼ li qayuʼam. Abʼan li Jehobʼa inkʼaʼ naxmin qu re naq tookʼoxlaq joʼ aʼan. Chi moko «li moosej tiik xchʼool ut wank xnaʼlebʼ» chi moko ebʼ li cheekel winq nekeʼxye qe kʼaru tqakʼoxla (Mat. 24:45; 2 Cor. 1:24). Chiqajunqal tenebʼanbʼil saʼ qabʼeen xjunajinkil li naqakʼoxla rikʼin li naxkʼoxla li Yos. Chanru naqabʼaanu?

14, 15. a) Re naq tookʼoxlaq joʼ li Jehobʼa, bʼar tqatiika li qakʼaʼuxl? b) Joʼ naxye saʼ Romanos 12:2, kʼaʼut inkʼaʼ chik tqakʼe saʼ li qakʼaʼuxl li xkʼaʼuxl li ruuchichʼochʼ? Kʼe jun eetalil.

¹⁴ Saʼ Romanos 12:2 li Jehobʼa naxkʼe qe li taql aʼin: «Meekʼam eere rikʼin li ruuchichʼochʼ aʼin, chejal bʼan leeyuʼam, cheʼakʼobʼresi leenaʼlebʼ re naq teenaw xkʼeebʼal reetal kʼaru naraj li Yos: aʼ li bʼarwan us, nawulak chiru ut tzʼaqal re ru». Aʼin naraj xyeebʼal naq naru naqatzol kʼoxlak joʼ li Jehobʼa, maakʼaʼ naxye kʼaru kipakʼok chaq re li qakʼaʼuxl naq toj maajiʼ naqatzol li yaal. Chʼolchʼo naq li xqechani naq xoosiyaak chaq ut li xqakʼul saʼ li qayuʼam naxtenebʼ bʼayaq saʼ qabʼeen chanruhaq li qawanjik. Saʼ xkʼabʼaʼ naq yiibʼanbʼil chiʼus li qakʼaʼuxl inkʼaʼ naxkanabʼ jalaak. Abʼan tjalaaq aʼ yaal kʼaru naqakʼe chisaʼ ut naqakanabʼ aran. Wi naqakʼe qaqʼe chi xkʼoxlankil li nawulak chiru li Yos, tqakʼe reetal naq chaabʼil naril li kʼaʼaq re ru. Ut saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, t-alaaq saʼ li qachʼool kʼoxlak joʼ aʼan.

¹⁵ Qakʼehaq reetal, re xʼakʼobʼresinkil li qakʼaʼuxl inkʼaʼ chik tqakanabʼ naq tooxpakʼ li ruuchichʼochʼ. Aʼin naraj naxye, naq inkʼaʼ tqakanabʼ chi ok ebʼ li naʼlebʼ ut ebʼ li aatin li inkʼaʼ naxkʼulubʼa Yos. Li xbʼeen naʼlebʼ aʼin wank xwankil. Re xtawbʼal ru kʼaʼut, qakʼehaq jun eetalil. Qayehaq naq jun li qas qiitzʼin naraj naq tkawuuq li xjunxaqalil ut naʼok xwabʼal li chaabʼil tzakahemq. Abʼan, kʼaru rusilal tixtaw wi rajlal yook xtzakankil li maakʼaʼ naʼok wiʼ? Joʼkan ajwiʼ, wi yooko xkʼebʼal saʼ li qakʼaʼuxl li xkʼaʼuxl li Yos maakʼaʼaq rusilal wi toj yooko xtzʼajninkil rikʼin li kʼaʼuxl li ruuchichʼochʼ.

16. Chiru kʼaru tento tqakol qibʼ?

¹⁶ Inkʼaʼ nokooruuk xmuqbʼal qibʼ chiru li xnaʼlebʼ li ruuchichʼochʼ xbʼaan naq tento raj tooʼelq chisaʼ (1 Cor. 5:9, 10). Li puktesink ajwiʼ naru nokooxkʼe chi rabʼinkil li bʼalaqʼil naʼlebʼ. Joʼkan bʼiʼ, naq inkʼaʼ tooruuq xtzʼapbʼal qaxik re rabʼinkil li xnaʼlebʼ li ruuchichʼochʼ, li kʼaru tooruuq xbʼaanunkil aʼan xtzʼeqtaanankil li ajsibʼaal u ut risinkil saʼ li qakʼaʼuxl. Joʼ kixbʼaanu li Jesus, tento tqatzʼeqtaana saʼ junpaat li naʼlebʼ li naraj laj Tza naq tqakʼoxla. Abʼanan, inkʼaʼ tqasikʼ li xkʼaʼuxl li ruuchichʼochʼ wi moko aajel ta ru ut chi joʼkan tqakol qibʼ chiru. Qilaq chanru (taayaabʼasi Proverbios 4:23, [TNM] taawil taqʼa). *

17. Kʼaru tento tqabʼaanu re naq inkʼaʼ tqasikʼ li xkʼaʼuxl li ruuchichʼochʼ wi moko aajel ta ru?

¹⁷ Jun eetalil, tento naq weent tqabʼaanu naq tqasikʼebʼ ru li qamiiw. Li Santil Hu naxye naq, wi naqochbʼenihebʼ  li inkʼaʼ nekeʼkʼanjelak chiru li Jehobʼa, tooʼoq chi kʼoxlak joʼebʼ aʼan (Prov. 13:20; 1 Cor. 15:12, 32, 33). Tento ajwiʼ tqasikʼ chiʼus li ajsibʼaal u. Naq naqatzʼeqtaana li ajsibʼaal u li naxkʼut naq chixjunil xyoʼlaak xjunes, li raaxiikʼ malaj li muxuk ibʼ, inkʼaʼ naqatzʼajni li qakʼaʼuxl rikʼin li naʼlebʼ li inkʼaʼ naxchap ribʼ rikʼin li «xnaʼlebʼ li Yos» (2 Cor. 10:5).

18, 19. a) Kʼaʼut weent tqabʼaanu rikʼin wiibʼ oxibʼ li xnaʼlebʼ li ruuchichʼochʼ? b) Bʼar wank ebʼ li patzʼom li tento tqabʼaanu qe, ut kʼaʼut?

¹⁸ Tento ajwiʼ tqakʼe reetal ut tqatzʼeqtaana li xnaʼlebʼ li ruuchichʼochʼ usta muqmuuq chiʼus. Jun eetalil, maare junaq li esil yiibʼanbʼilaq re rusilankil jun li chʼuut li naraj awabʼejink. Jun li naʼlebʼ maare tixkʼut li xnaʼlebʼ li ruuchichʼochʼ chirix junaq li kʼanjel malaj li elk chiʼubʼej. Wankebʼ li pelikula ut li tasal hu li nekeʼxkʼut naq laaʼo ut li qajunkabʼal wanko xbʼeenwa chiru yalaq kʼaru. Abʼan, li naʼlebʼ aʼin inkʼaʼ naxkʼam ribʼ rikʼin li Santil Hu li naxye naq tqataw li sahil chʼoolejil wi xbʼeen xbʼeen naqara li Jehobʼa (Mat. 22:36-39). Usta wankebʼ li seeraqʼinbʼil aatin choʼq rehebʼ li kokʼal li nakʼutunk naq maakʼaʼ xmaaʼusilal, abʼan maare wank junaq li naʼlebʼ saʼ muqmu li tixbʼaanu naq teʼxkʼulubʼa li muxuk ibʼ.

¹⁹ Aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq inkʼaʼ tooruuq rajsinkil qu rikʼin li chaabʼil ajsibʼaal u. Abʼan, us naq tqabʼaanu qe ebʼ li patzʼom aʼin: «Ma ninkʼe reetal bʼar wank li xnaʼlebʼ li ruuchichʼochʼ usta muqmu chiʼus? Ma ninye rehebʼ linkokʼal kʼaru tento teʼril ut teʼxyaabʼasi? Ma joʼkan ajwiʼ ninbʼaanu wikʼin? Ma ninkʼut chiruhebʼ linkokʼal li naxkʼoxla li Jehobʼa re naq teʼxqʼax ru li xnaʼlebʼ li ruuchichʼochʼ?». Wi naqil xjalanil li xkʼaʼuxl li Jehobʼa rikʼin li ruuchichʼochʼ, inkʼaʼ tqakanabʼ naq li «ruuchichʼochʼ aʼin» tooxpakʼ.

20. Kʼaru txaqabʼanq re ani tixpakʼ li qakʼaʼuxl?

²⁰ Qajultikaq naq wank wiibʼ li naʼaj bʼarwiʼ chalenaq ebʼ li naʼlebʼ: rikʼin li Jehobʼa ut rikʼin li ruuchichʼochʼ, li naxjolomi laj Tza. Aʼ yaal bʼar tqakʼe li qaxik chi abʼink aʼan li tpakʼoq re li qakʼaʼuxl. Wi naqachʼik saʼ li qakʼaʼuxl li xnaʼlebʼ li ruuchichʼochʼ, aʼin tpakʼoq qe li qakʼaʼuxl ut tooʼoq chi kʼoxlak ut chi naʼlebʼak joʼebʼ li junchʼol. Joʼkan naq aajel ru naq weent tqabʼaanu rikʼin li naqil, li naqayaabʼasi, li naqabʼi ut li naqakʼoxla.

21. Kʼaru li naʼlebʼ li wank xwankil tqil saʼ li jun chik tzolom?

²¹ Joʼ ak xqil, re naq tooruuq chi kʼoxlak joʼ li Jehobʼa moko tzʼaqal ta rikʼin xtzʼeqtaanankil li napoʼok re li qakʼaʼuxl. Aajel ajwiʼ ru, naq tqakʼe saʼ li qakʼaʼuxl li naxkʼoxla li Yos re naq tooʼoq chi kʼoxlak joʼ aʼan. Saʼ li jun chik tzolom tqil chanru xbʼaanunkil.