CHIQAJUNILO naqabʼanyoxi naq ebʼ li junchʼol nekeʼxkʼe xchʼool chiqix ut naq sa nokooʼeʼril. Joʼkan bʼiʼ, kʼaru tento tqabʼaanu re naq tooruuq ajwiʼ chi naʼlebʼak chi joʼkaʼin?

Li Santil Hu naroksi li aatin chaabʼilal malaj qʼunil re xkʼutbʼesinkil naq kʼoxlanbʼilebʼ li junchʼol ut aʼin nakʼutunk rikʼin qʼunil aatin ut rikʼin xbʼaanunkil li usilal. Li chaabʼilal moko kaʼaj tawiʼ naq tooʼoxloqʼinq ut sa tqilebʼ li junchʼol. Qʼaxal cham li naʼlebʼ aʼin, li naʼekʼasink re aʼan li rahok ut li toqʼobʼank u. Abʼan utan, li chaabʼilal aʼan jun rehebʼ li naʼlebʼ li naruuchi li xsantil musiqʼej li Yos, li tento tqayuʼami joʼ aj paabʼanel (Gal. 5:22, 23). Joʼkan naq, qilaq chanru nekeʼxkʼut li naʼlebʼ aʼin li Jehobʼa ut li Jesus ut chanru tooruuq xkʼambʼal qe rikʼinebʼ.

Li chaabʼilal naxchap ribʼ chiʼus rikʼin li usilal (taawil taqʼa). * Li Jehobʼa naxkʼutbʼesi ebʼ li chaabʼil naʼlebʼ aʼin rikʼinebʼ chixjunil li qas qiitzʼin, saʼ xyanq wankebʼ «li inkʼaʼ nekeʼxnaw yoxink ut [...] li inkʼaʼ usebʼ xchʼool» (Luc. 6:35). Jun eetalil, li Jehobʼa «naxkʼe chaq li saqʼe saʼ xbʼeenebʼ li inkʼaʼ usebʼ joʼwiʼ li usebʼ xchʼool, ut naxkʼe chaq li habʼ saʼ xbʼeenebʼ li tiikebʼ joʼwiʼ li inkʼaʼ tiikebʼ xchʼool» (Mat. 5:45). Joʼkan ajwiʼ, li inkʼaʼ nekeʼxpaabʼ naq li Jehobʼa kiyobʼtesink rehebʼ nekeʼxtaw rusilal chixjunil li naxkʼe li Yos choʼq re li yuʼam ut nekeʼxtaw ajwiʼ xsahilebʼ xchʼool.

Qilaq li xnimal ru eetalil li kixkʼe li Jehobʼa naq kixtenqʼa laj Adan ut xʼEva. Tojaʼ xeʼmaakobʼk, naq «keʼxbʼoj xxaq li xcheʼel li iig» re xtzʼapbʼal li xtibʼelebʼ. Aʼut, li Yos naxnaw naq teʼraj xtʼikrebʼ xbʼaan naq inkʼaʼ chik teʼwanq saʼ li naʼaj Eden ut li chʼochʼ maajewanbʼilaq ut nujenaqaq chi «kʼix ut pajl». Joʼkan naq, kixkʼe saʼ xchʼool li naʼajmank chiruhebʼ ut kixyiibʼ xjut «raqʼ li winq ut li rixaqil rikʼin rix li xul» (Gen. 3:7, 17, 18, 21).

Li Jehobʼa chaabʼil rikʼinebʼ «li inkʼaʼ usebʼ joʼwiʼ li usebʼ xchʼool», abʼan xbʼeen xbʼeen rikʼinebʼ li xmoos li kawebʼ xpaabʼal. Jun eetalil, saʼ xkutankil li propeet Zacarias, jun li anjel yook xkʼaʼuxl xbʼaan naq xeʼxkanabʼ xkabʼlankil li rochoch li Yos aran Jerusalen. Li Yos kirabʼi ut kixsume «saʼ qʼunil aatin [...] re xkʼojobʼankil xchʼool» (Zac. 1:12, 13). Chanchan ajwiʼ aʼin li kixbʼaanu rikʼin li propeet Elias. Saʼ jun kutan, laj Elias kichʼinaak xchʼool joʼkan naq kixtzʼaama re li Jehobʼa naq tkʼeheʼq chi kamk. Li Yos kixkʼe xchʼool chirix li rekʼahom, ut saʼ xkʼabʼaʼ aʼin kixtaqla jun li anjel re xkawresinkil xchʼool. Joʼkan ajwiʼ, kixye re, naq moko xjunes ta. Saʼ  xkʼabʼaʼ li qʼunil aatin ut li tenqʼ li kixkʼul, laj Elias inkʼaʼ kixkanabʼ xbʼaanunkil li xkʼanjel li Yos (1 Rey. 19:1-18). Abʼanan, ani laj kʼanjel, li kixkʼam re chi tzʼaqal rikʼin li Yos naq sa kirilebʼ li junchʼol?

Naq yook chaq chi xpuktesink saʼ Ruuchichʼochʼ, li Jesus kinawmank ru xbʼaan li xchaabʼilal ut xqʼunil xchʼool rikʼinebʼ li junchʼol. Maajunwa kixtaqlahebʼ chi kaw. Naq kixkʼe ribʼ saʼ xnaʼajebʼ, kixye: «Chalqex wikʼin chejunilex li lubʼluukex ut tawajenaqex xbʼaan leeriiq, ut laaʼin texinhiltasi». Kixye ajwiʼ: «Xbʼaan naq li kʼaru nekexintaqla wiʼ moko ra ta» (Mat. 11:28-30). Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, ebʼ li qas qiitzʼin keʼtaqenk re yalaq bʼar. Xbʼaan naq kiril xtoqʼobʼaal ruhebʼ kixchʼolanihebʼ, kixkʼirtasihebʼ ut «naabʼal li kʼaʼaq re ru kiʼok wiʼ chi xtzolbʼalebʼ» chirix li Xyuwaʼ (Mar. 6:34; Mat. 14:14; 15:32-38).

Li Jesus kixtaw ruhebʼ li qas qiitzʼin ut kixnaw chanru raatinankilebʼ. Junelik kixkʼulebʼ saʼ tuulanil li nekeʼsikʼok re, usta wank sut laatzʼ ru (Luc. 9:10, 11). Saʼ jun kutan, jun li ixq li kabʼlaju chihabʼ relik xkikʼel, kinachʼok rikʼin ut kixchʼeʼ li raqʼ re naq tixtaw xkʼirtasinkil. Aʼin inkʼaʼ raj naruhank xbʼaanunkil xbʼaan naq li ixq muxbʼil joʼ naxye li Chaqʼrabʼ (Lev. 15:25-28). Abʼan, li Jesus inkʼaʼ kixchʼila. Kixtoqʼobʼa bʼaan ru ut kixye re: «At inrabʼin, laapaabʼaal xkolok aawe. Ayu saʼ tuqtuukil usilal ut kanaaq chi kʼirajenaq laarahilal» (Mar. 5:25-34). Kʼajoʼ xchaabʼilal li Jesus!

Ebʼ li eetalil li ak xqil xkanabʼ chi chʼolchʼo naq li chaabʼilal aʼan jun li naʼlebʼ li nakʼutbʼesimank rikʼin bʼaanuhom. Re xkʼebʼal xwankil li qabʼaanuhom, li Jesus kixseeraqʼi jun li jaljookil aatin chirix jun li winq aj Samaria. Usta ebʼ laj Samaria ut ebʼ laj Judiiy xikʼ nekeʼril ribʼebʼ, li winq aj Samaria kixtoqʼobʼa ru li winq aj Judiiy li xeʼxmaqʼ joʼchʼinal joʼnimal wank re, xeʼxteni ut kamk re xeʼxkanabʼ. Kixbʼat li xtiqʼilal, kixkʼam saʼ jun ochoch, ut kixtoj laj eechal kabʼl re naq tril. Kixye ajwiʼ naq tixtoj joʼnimal chik t-ajmanq re xkʼirtasinkil (Luc. 10:29-37).

Yaal naq li chaabʼilal nakʼutbʼesimank rikʼin li bʼaanuhom, abʼan nakʼutbʼesimank ajwiʼ rikʼin li aatin li nawaklesink ut li nakʼojobʼank chʼool. Joʼkan bʼiʼ, usta «li rahil chʼoolej naxluktesi xchʼool li winq», li Santil Hu naxye naq «li chaabʼil aatin naxsahobʼresi» xchʼool (Prov. 12:25). Li chaabʼilal ut li usilal toorekʼasi chi xkawresinkilebʼ li junchʼol rikʼin chaabʼil aatin li tsahobʼresinq rehebʼ ut li tkʼutbʼesinq re, naq naqakʼe qachʼool chirixebʼ. Ut aʼin tkʼehoq xmetzʼewebʼ re naq teʼxkuy xnumsinkil ebʼ li chʼaʼajkilal (Prov. 16:24).

Saʼ xkʼabʼaʼ naq yobʼtesinbʼilo «joʼ xjalam u li Yos», chiqajunilo tooruuq xyuʼaminkil li chaabʼilal (Gen. 1:27). Qilaq wiibʼ oxibʼ li eetalil li wank saʼ li Santil Hu. Laj Julio, jun laj puubʼ re Roma kikʼaakʼalenk re li Apostol Pablo naq xkoho Roma. Laj puubʼ sa kiril laj Pablo ut «kixkanabʼ [...] chi rulaʼaninkilebʼ li ramiiw, re naq taatenqʼaaq» aran Sidon (Hech. 27:3). Moqon chik, ebʼ li wankebʼ saʼ li naʼaj Malta keʼril xtoqʼobʼaal ru laj Pablo ut li xeʼxkʼul li rahilal saʼ li palaw. Xeʼxtzʼabʼ jun li xaml re naq teʼxqʼixna ribʼebʼ ut xeʼxbʼaanu yalaq kʼaru re xtenqʼankilebʼ (Hech. 28:1, 2). Relik chi yaal, naq xeʼxkanabʼ jun chaabʼil eetalil. Abʼan, xkʼutbʼesinkil li chaabʼilal moko naraj ta xyeebʼal naq joqʼeqil tqabʼaanu junaq li naʼlebʼ.

Wi naqaj xsahobʼresinkil xchʼool li Jehobʼa, tento tqabʼaanu naq li naʼlebʼ aʼin txeʼinq saʼ li qanaʼlebʼ ut saʼ li qayuʼam. Kʼaʼut wank sut nachʼaʼajkoʼk chiqu xbʼaanunkil li us rehebʼ li junchʼol? Maare xbʼaan naq inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa li xkʼanjel li Yos, xbʼaan naq inkʼaʼ naʼelk qu,  inkʼaʼ chʼolchʼo chiqu ma us yooko malaj toj wank li qʼetqʼetil saʼ li qachʼool. Abʼan tooruuq xqʼaxbʼal ru ebʼ li chʼaʼajkilal aʼin wi naqasikʼ li xtenqʼ li santil musiqʼej ut wi tqakʼam qe rikʼin li eetalil li naxkʼe qe li Jehobʼa (1 Cor. 2:12).

Kʼaru tooxtenqʼa chi rilbʼal kʼaru tento tqajal saʼ li qayuʼam re xbʼaanunkil li us rehebʼ li junchʼol? Tento raj tqakʼoxla: «Naq nawabʼi li xchʼaʼajkilal junaq li qas qiitzʼin, ma ninkʼe wibʼ saʼ xnaʼaj? Ma junelik ninkʼe reetal kʼaru nekeʼraj li junchʼol? Ma toj jultik we joqʼe xinbʼaanu jun li usilal re junaq li qas qiitzʼin li maawaʼ inkomon malaj wamiiw?». Joʼkan ajwiʼ, us naq tqakʼe saʼ li qachʼool li naqaj xtawbʼal maare xnawbʼalebʼ ru chiʼus ebʼ li junchʼol, xbʼeen xbʼeen li wankebʼ saʼ li qachʼuut. Ut chi joʼkan, tqakʼe qachʼool chirix li xwanjikebʼ ut li naʼajmank saʼebʼ li xyuʼam. Chirix chik aʼan, qabʼaanuhaq rehebʼ li junchʼol li naqaj naq teʼxbʼaanu qe (Mat. 7:12). Tojaʼ naq, qatzʼaamaq re li Jehobʼa naq tooxtenqʼa, ut aʼan trosobʼtesi li qakʼanjel (Luc. 11:13).

Li Apostol Pablo jun chaabʼil eetalil chirix xbʼaanunkil li us choʼq rehebʼ li junchʼol. Li Santil Hu naxye naq saʼ tuulanil «yo chi xkʼulbʼal chixjunilebʼ li nekeʼwulak rikʼin» (Hech. 28:30, 31). Naxkʼe xchʼool chirixebʼ li qas qiitzʼin ut naxkʼutbʼesi aʼin rikʼin raatin ut xbʼaanuhom. Joʼkan naq, ebʼ li qas qiitzʼin sa nekeʼrekʼa ribʼ rikʼin. Joʼkan ajwiʼ, li qanaʼlebʼ naru naxbʼaanu naq ebʼ li junchʼol teʼraj xnawbʼal li yaal. Wi sa naqil chixjunilebʼ, joʼ ajwiʼ li xikʼ nekeʼril li naqapaabʼ, tooruuq xqʼuntesinkil li xchʼoolebʼ ut xbʼaanunkil naq teʼxjal xnaʼlebʼ (Rom. 12:20). Ut moqon chik, maare teʼraj rabʼinkil resil li Santil Hu.

Saʼ li akʼ Ruuchichʼochʼ, kʼajoʼaq li qas qiitzʼin li teʼwakliiq chi yoʼyo ut sahaqebʼ saʼ xchʼool naq sa teʼileʼq. Ut, sa ajwiʼ teʼril ebʼ li junchʼol. Ut ebʼ li teʼrahoq ut sa teʼril li junchʼol, li Jehobʼa tixkʼehebʼ xyuʼam chi junelik. Abʼan, li inkʼaʼ teʼraj xyuʼaminkil aʼin, inkʼaʼ teʼxtaw li akʼ Ruuchichʼochʼ (Sal. 37:9-11). Ut maaʼani chik trahobʼtesinq qe ut toowanq chik saʼ tuqtuukilal naq li Xʼawabʼejilal li Yos tixjolomi li ruuchichʼochʼ. Abʼan anaqwan naq toj maajiʼ nawulak aʼin, chanru nokooxtenqʼa xkʼutbʼesinkil li chaabʼilal?

Li Santil Hu naxye naq ebʼ li tuulan ut ebʼ li sa nekeʼril li junchʼol nekeʼxtaw ajwiʼ rusilal saʼebʼ li xyuʼam (Prov. 11:17). Ebʼ li qas qiitzʼin sa nekeʼrekʼa ribʼ ut nekeʼxkʼam rehebʼ rikʼin. Li Jesus kixye: «Rikʼin li bʼislebʼ nekexbʼisok wiʼ, texbʼiseʼq ajwiʼ laaʼex» (Luc. 6:38). Relik chi yaal, ebʼ li nekeʼnaʼlebʼak chi joʼkan moko nachʼaʼajkoʼk ta chiruhebʼ xtawbʼalebʼ ramiiw.

Li Apostol Pablo kixkʼe li naʼlebʼ aʼin rehebʼ laj paabʼanel re Efeso: «Chaabʼilaqex [...], aj uxtaanaqex, chekuyaq eemaak cheribʼil eeribʼ» (Efes. 4:32). Ebʼ li chʼuut nekeʼxtaw rusilal naq ebʼ li rechpaabʼanel nekeʼxkʼe ribʼ saʼ xnaʼajebʼ naq wankebʼ saʼ chʼaʼajkilal ut nekeʼxkʼe xqʼe chi xtenqʼankilebʼ ribʼ chiribʼilebʼ ribʼ. Maajunwa nekeʼxye li aatin re hobʼok, re rahobʼtesink malaj re wechʼink. Inkʼaʼ nekeʼmolok aatin, nekeʼxkʼe bʼaan xchʼool chi xyeebʼal li aatin li nakawresink rehebʼ li junchʼol (Prov. 12:18). Ut saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, ebʼ li chʼuut nekeʼkʼiik saʼebʼ li xpaabʼal.

Joʼkan bʼiʼ, li chaabʼilal nakʼutbʼesimank rikʼin qaatin ut qabʼaanuhom. Naq naqabʼaanu li us choʼq rehebʼ li junchʼol, naqakʼutbʼesi li xrahom ut li xchaabʼilal li Jehobʼa (Efes. 5:1). Joʼkan ajwiʼ, naqakawresi ebʼ li chʼuut ut naqabʼaanu naq ebʼ li junchʼol teʼraj rabʼinkil li yaal. Joʼkan naq, qakʼehaq qachʼool chi xkʼebʼal jun chaabʼil eetalil chirix li chʼinaʼusil naʼlebʼ aʼin.