1, 2. a) Chanru narekʼa ribʼ laj paabʼanel naq saʼ junpaat najalaak xyuʼam? (Taawil li jalam u saʼ xtiklajik). b) Joʼ naxye saʼ Salmo 131, kʼaru ttenqʼanq qe re naq tuqtuuq qachʼool?

NUMENAQ 25 chihabʼ rokik saʼ Betel laj Lloyd ut li xʼAlexandra. Joʼkan naq, kʼajoʼ xeʼrahoʼk saʼ xchʼool naq xeʼjaleʼk li xkʼanjel. Laj Lloyd naxye: «Maajunwa xinkʼoxla naq tinkanabʼ kʼanjelak saʼ Betel. Usta nintaw ru, abʼan, naq yook chi numeʼk ebʼ li xamaan ut ebʼ li po nawekʼa naq tzʼeqtaananbʼilin. Rajlal najalaak linchʼool. Naq sa chik nawekʼa wibʼ, maakʼaʼ jun kʼasal ak xchʼinaak wiʼ chik linchʼool».

² Naq saʼ junpaat najalaak qayuʼam, maare naʼok qakʼaʼuxl ut inkʼaʼ saʼ tqekʼa qibʼ (Prov. 12:25). Ut maare tchʼaʼajkoʼq chiqu xkʼulubʼankil li yooko xkʼulbʼal. Abʼan, kʼaru ttenqʼanq qe re naq sa tqekʼa qibʼ ut tuqtuuq qachʼool saʼ li hoonal aʼan? (Taayaabʼasi Salmo 131:1-3). Qilaq kʼaru xeʼxbʼaanu chaq wiibʼ oxibʼ laj kʼanjel chiru li Yos li xeʼwank najter qʼe kutan ut li nekeʼxbʼaanu li wankebʼ anaqwan re naq tuqtuuq xchʼoolebʼ usta xjalaak xyuʼamebʼ.

3. Kʼaru kixkʼul laj Jose?

³ Laj Jose aʼan chaq li alalbʼej li kʼajoʼ naraheʼk xbʼaan li xyuwaʼ. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, kikaqaliik xbʼaanebʼ li ras ut xeʼxkʼayi choʼq moos naq wank tana 17 chihabʼ re (Gen. 37:2-4, 23-28). Kixkuy tana oxlaju chihabʼ wank choʼq moos ut wank saʼ tzʼalam aran Egipto, qʼaxal najt rikʼin laj Jacob, li xyuwaʼ. Kʼaru kitenqʼank re, re naq inkʼaʼ ttitzʼq ut inkʼaʼ trahoʼq saʼ xchʼool?

4. a) Chirix kʼaru kixkʼe xchʼool laj Jose naq wank chaq saʼ tzʼalam? b) Chanru kixsume li Jehobʼa ebʼ li xtij?

⁴ Naq yook xkʼulbʼal li rahilal saʼ tzʼalam, laj Jose kixkʼe tana xchʼool chi rilbʼal chanru naʼosobʼtesiik xbʼaan li Jehobʼa (Gen. 39:21; Sal. 105:17-19). Joʼkan ajwiʼ, li kixmatkʼe junxil kixkawresi xchʼool rikʼin li Jehobʼa (Gen. 37:5-11). Ut naabʼal sut tana kixte xchʼool chiru li Jehobʼa (Sal. 145:18). Naq li Jehobʼa kixsume li xtij kixtenqʼa re naq chʼolchʼooq chiru naq junelik wanq chixkʼatq maakʼaʼ naxye kʼaru tixkʼul (Hech. 7:9, 10). *

5. Chanru truuq qatenqʼankil «li tuqtuukil usilal li nachalk rikʼin li Yos» re naq tqaj xsikʼbʼal li xkʼanjel?

⁵ Saʼebʼ li qakutan, maare tqanumsi junaq li nimla rahilal. Ut wi joʼkan, maare tqekʼa chanru naxkol li qakʼaʼuxl «li tuqtuukil usilal li nachalk rikʼin li Yos» (taayaabʼasi Filipenses 4:6, 7). Joʼkan bʼiʼ, qasikʼaq li Jehobʼa naq yooq qakʼaʼuxl. Chi joʼkan, li xtuqtuukilal tixkawresi qachʼool re naq tqasikʼ li xkʼanjel ut tooxtenqʼa ajwiʼ re naq inkʼaʼ tqakanabʼ xbʼaanunkil. Qilaq wiibʼ oxibʼ li eetalil li nakʼulmank saʼebʼ li qakutan.

6, 7. Chanru nokooxtenqʼa xyeebʼal saʼ li qatij li yooko xkʼulbʼal re naq tqataw wiʼ chik xtuqtuukil qachʼool? Kʼe jun eetalil.

⁶ Naq laj Ryan ut li xJuliette xeʼxnaw naq li xkʼanjelebʼ joʼ aj kʼamolbʼe re 130 hoonal xraqeʼk, inkʼaʼ sa xeʼrekʼa ribʼ. Laj Ryan naxye naq saʼ junpaat xeʼtijok. Naxchʼolobʼ: «Naqanaw naq aʼin li hoonal re xkʼutbʼesinkil naq kʼojkʼo li qachʼool rikʼin li Yos. Naabʼal rehebʼ li qechpaabʼanel saʼ li chʼuut toj akʼebʼ, joʼkan naq xqapatzʼ re li Jehobʼa naq tooxtenqʼa chi xkʼebʼal rehebʼ jun chaabʼil eetalil chirix li paabʼal».

⁷ Chanru xeʼsumeek? Laj Ryan naxjultika: «Naq xooraqeʼk chi tijok, sachamil li kʼaʼuxl wiʼ li qachʼool ut li yiibʼru aj naʼlebʼ li naqekʼa. Li tuqtuukil usilal li nachalk rikʼin li Yos yook xkolbʼal li qakʼaʼuxl ut li qachʼool. Xqataw ru naq toj tooruuq chi kʼanjelak chiru li Jehobʼa wi naqakʼulubʼa chiʼus li qawanjik».

8-10. a) Chanru tooxtenqʼa li xmusiqʼ li Yos xnumsinkil li xkʼaʼuxl wiʼ qachʼool? b) Chanru toorosobʼtesi li Jehobʼa wi naqakʼe qachʼool chirix li xkʼanjel ut inkʼaʼ chirix li yooko xkʼulbʼal?

⁸ Abʼan moko kaʼaj tawiʼ naxbʼaanu naq sa tqekʼa qibʼ, li xmusiqʼ li Yos naru naxbʼaanu naq tqil bʼar wank ebʼ li raqal re li Santil Hu li tooxtenqʼa chi xkʼebʼal chiʼubʼej li xkʼanjel li Yos (taayaabʼasi Juan 14:26, 27). Qilaq li kixkʼul laj Philip ut li xMary, jun li sumal li kiwank saʼ Betel chiru 25 chihabʼ tana. Chiru kaahibʼ po, xeʼkamk li xnaʼebʼ ut jun li rech-alal laj Philip. Joʼkan ajwiʼ, xeʼok rilbʼal li xyuwaʼ li xMary, li yook chi sachk xkʼaʼuxl.

⁹ Laj Philip naxjultika: «Choʼq we us yookin xbʼeresinkil chixjunil, abʼan wank peʼ yook chi paltoʼk. Saʼ jun kutan, naq yookin rilbʼal jun li tzolom re li hu Laj Kʼaakʼalehom, xinkanaak xkʼoxlankil li naxye Colosenses 1:11. Aran xinkʼe reetal naq yaal naq yookin  xkuybʼal abʼan moko joʼ ta naʼajmank chi tzʼaqal. Li raqal aʼin xinxtenqʼa chi rilbʼal naq tento wanq inkuyum ut xsahil inchʼool. Ut aʼin kixjultika chiwu naq li xsahil inchʼool inkʼaʼ nachalk saʼ xkʼabʼaʼ linwanjik, aʼ yaal bʼaan chanru yook chi kʼanjelak li xsantil musiqʼej li Yos saʼ linyuʼam».

¹⁰ Laj Philip ut li xMary inkʼaʼ xeʼxkʼe xchʼool chirix li yookebʼ xkʼulbʼal, xeʼxkʼe bʼaan xchʼool chirix li xkʼanjel li Yos, ut li Jehobʼa kixsikʼ naabʼal li naʼlebʼ re rosobʼtesinkilebʼ. Jun eetalil, tojeʼaq relikebʼ saʼ Betel naq xeʼxtaw ebʼ li qas qiitzʼin li nekeʼraj xtzolbʼal li Santil Hu, abʼan moko jun sut ta ajwiʼ, naabʼal sut bʼaan chiru li xamaan ut xeʼkʼiik saʼebʼ li xpaabʼal. Naq li xMary naxjultika li xyuʼam, naxye: «Kʼajoʼ xeʼxsahobʼresi qachʼool ebʼ li qatzolom, chi joʼkaʼin kixkʼutbʼesi chiqu li Jehobʼa naq us t-elq chixjunil».

11, 12. a) Kʼaru kixbʼaanu laj Jose re naq wanq kʼaru trosobʼtesi li Jehobʼa? b) Chanru kixqʼajkamu li Jehobʼa li xkuyum laj Jose?

¹¹ Naq najalaak saʼ junpaat li qayuʼam chʼolchʼo tzʼaqal naq nokooxuwak chi xkʼoxlankil kʼaru tchalq moqon ut nokoomemoʼk. Joʼkan tana kixkʼul laj Jose. Abʼan, joʼ naqanaw, kixbʼaanu chixjunil li wank saʼ ruqʼ re naq wanq kʼaru trosobʼtesi li Jehobʼa. Joʼkan naq, usta wank saʼ tzʼalam, kixkʼe xchʼool chi xbʼaanunkil chixjunil li kitaqlaak wiʼ xbʼaan laj jolominel, joʼ kixbʼaanu chaq naq kikʼanjelak chiru laj Potifar (Gen. 39:21-23).

¹² Saʼ jun kutan, kitaqlaak laj Jose chi kʼanjelak chiru wiibʼ li winq li keʼwank xwankil saʼ rochoch laj Faraon. Saʼ xkʼabʼaʼ naq laj Jose sa kirilebʼ, saʼ jun kutan keʼxseeraqʼi re li xkʼaʼuxl wiʼ li xchʼoolebʼ ut li xeʼxmatkʼe saʼ qʼoqyink (Gen. 40:5-8). Laj Jose inkʼaʼ naxnaw naq li naʼlebʼ aʼin tjaloq re li xyuʼam. Kikanaak wiibʼ chihabʼ chik saʼ tzʼalam ut, saʼ li kutan ajwiʼ naq kiʼisiik, kixaqabʼaak choʼq xkabʼil awabʼej aran Egipto (Gen. 41:1, 14-16, 39-41).

13. Maakʼaʼ naxye kʼaru yooqo xnumsinkil, chanru tqakʼe junaq xyaalal chiru li Jehobʼa re naq wanq kʼaru trosobʼtesi?

¹³ Joʼ laj Jose, maare wanqo saʼ junaq li chʼaʼajkilal bʼarwiʼ tchʼaʼajkoʼq chiqu malaj moko wanq ta saʼ quqʼ li kʼaru tento xbʼaanunkil. Abʼan, wi wank qakuyum ut naqakʼe qachʼool chi xbʼaanunkil chixjunil li wank saʼ quqʼ, tqakʼe junaq xyaalal chiru li Jehobʼa re naq wanq kʼaru trosobʼtesi (Sal. 37:5). Yaal, usta wanq sut inkʼaʼ naqanaw kʼaru tqabʼaanu, abʼan, «moko yeqʼinbʼilo ta chi junajwa» joʼ kixye li Apostol Pablo (2 Cor. 4:8). Ut joʼkan tqakʼul wi junelik kaw xaqxooko chi xbʼaanunkil li xkʼanjel li Yos.

14-16. Kʼaru kixbʼaanu laj Felipe laj puktesinel naq xjalaak li xyuʼam?

¹⁴ Qilaq li kixkʼul laj Felipe, laj puktesinel. Laj Felipe kixkanabʼ jun chaabʼil eetalil naq kaw xaqxooqo saʼ li xkʼanjel li Yos naq tjalaaq qayuʼam. Laj Felipe yook chaq xbʼaanunkil jun akʼ kʼanjel saʼ li chʼuut li wank Jerusalen (Hech. 6:1-6). Abʼanan, naq ak xeʼxkamsi laj Esteban, kiwakliik jun li mululij ibʼ re xrahobʼtesinkilebʼ. * Naq laj Felipe xril naq ebʼ li xtzolom li Jesus xeʼelelik chaq Jerusalen, inkʼaʼ xkanaak chi chunchu. Xkoho bʼaan chi puktesink saʼ Samaria, bʼarwiʼ moko naabʼal sut ta kipuktesimank li chaabʼil esil (Mat. 10:5; Hech. 8:1, 5).

¹⁵ Laj Felipe seebʼ xchʼool re xik bʼarwiʼ tkʼameʼq xbʼaan li xmusiqʼ li Yos. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin li Jehobʼa kiroksi laj Felipe re xteebʼal ebʼ li akʼil teep. Chiruhebʼ li kutan aʼan, ebʼ laj Judiiy nekeʼxtzʼeqtaana ebʼ laj Samaria. Abʼan, saʼ xkʼabʼaʼ naq juntaqʼeet kiril chixjunilebʼ, sa tana xeʼrekʼa ribʼ rikʼin. Joʼkan naq, li kʼiila tenamit kixkʼe xchʼool chi rabʼinkil li esil (Hech. 8:6-8).

¹⁶ Tojaʼ naq, li santil musiqʼej kixkʼam Asdod ut Cesarea, wiibʼ li tenamit bʼarwiʼ li xkʼihalebʼ li qas qiitzʼin maawaʼebʼ aj Judiiy (Hech. 8:39, 40). Chanchan naq li xyuʼam laj Felipe xjalaak wiʼ chik naq junmay chihabʼ tana rokik chi puktesink aran Samaria. Anaqwan wank chik xjunkabʼal ut xeʼkanaak saʼebʼ li naʼaj bʼarwiʼ napuktesink chaq. Usta naabʼal sut kijalaak li xyuʼam, kaw xaqxo saʼ li xkʼanjel li Yos, ut saʼ xkʼabʼaʼ aʼin laj Felipe ut li xjunkabʼal naabʼal li osobʼtesink xeʼxkʼul saʼ ruqʼ li Jehobʼa (Hech. 21:8, 9).

17, 18. Naq kaw xaqxo saʼ li xkʼanjel li Yos, chanru nokooxtenqʼa aʼin naq najalaak qayuʼam?

¹⁷ Naabʼal rehebʼ li nekeʼkʼamok bʼe saʼ li xkʼanjel li Yos nekeʼxye naq xkʼebʼal xchʼoolebʼ chirix li puktesink kitenqʼank rehebʼ chi xkʼulubʼankil naq xjalaak li xyuʼamebʼ. Qilaq li kixkʼul jun li sumal re Sudafrica, laj Osborne ut li xPolite. Naq xeʼelk Betel, xeʼxkʼoxla naq saʼ junpaat teʼxtaw junaq li kʼanjel bʼarwiʼ teʼkʼanjelaq wiibʼ oxibʼ kutan ut teʼxtaw junaq li naʼaj bʼarwiʼ teʼwanq. Abʼan, kʼaru xeʼxkʼul? Laj Osborne naxye: «Ra xyeebʼal, abʼan moko saʼ junpaat ta xqataw li kʼanjel li yooko xsikʼbʼal». Ut li xPolite naxjultika: «Oxibʼ po xoowank chi maakʼaʼ qakʼanjel, ut moko xokxo ta qatumin. Qʼaxal ra xqakʼul».

 ¹⁸ Kʼaru kitenqʼank rehebʼ naq qʼaxal yookebʼ xkʼaʼuxl? Rikʼin wiibʼ oxibʼ li aatin laj Osborne naxye: «Puktesink rikʼin li chʼuut xooxtenqʼa re naq kaw xaqxooqo ut sa tqekʼa qibʼ. Xqaqʼaxtesi qibʼ saʼ li puktesink ut inkʼaʼ xoochunlaak chi xkʼoxlankil li qachʼaʼajkilal. Aʼin kixkʼe xsahil qachʼool. Yalaq bʼar xqasikʼ qakʼanjel, toj reetal xqataw».

19-21. a) Kʼaru tooxtenqʼa chi xtawbʼal xtuqtuukil qachʼool? b) Chanru tooxtenqʼa xkʼulubʼankil naq najalaak li qayuʼam?

¹⁹ Joʼ naxkʼut ebʼ li eetalil aʼin, wi naqabʼaanu chixjunil li wank saʼ quqʼ aʼ yaal kʼaru yooko xnumsinkil ut kʼojkʼo qachʼool rikʼin li Jehobʼa, tqataw xtuqtuukil qachʼool (taayaabʼasi Miqueas 7:7). Ut toj aran tana tqakʼe reetal naq li chʼaʼajkilal aʼin xkawresi li qapaabʼal. Li xPolite naxye aʼin chirix li kixkʼul: «Naq xeʼxjal linkʼanjel xintzol kʼaru tzʼaqal naraj xyeebʼal xkʼojobʼankil linchʼool rikʼin li Jehobʼa usta choʼq we moko us ta li yookin xkʼulbʼal. Anaqwan wankin chik choʼq ramiiw».

²⁰ Li xMary, li xooʼaatinak chirix saʼ li raqal 8, toj yook rilbʼal li xyuwaʼ ut wank ajwiʼ choʼq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink. Aʼan naxye: «Ak xintzol naq, wi yook inkʼaʼuxl, xbʼeenwa tinxaqliiq, tintijok ut tinkanabʼ xkʼoxlankil linchʼaʼajkilal. Li xnimal ru naʼlebʼ li xintzol chirix aʼin, aʼan naq tento tinkanabʼ linchʼaʼajkilal saʼ ruqʼ li Jehobʼa. Ut aʼin tkʼanjelaq chiwu choʼq re li kutan chalk re».

²¹ Laj Lloyd ut li xʼAlexandra, li xooʼaatinak chirixebʼ saʼ xtiklajik, nekeʼxye naq xeʼyaleʼk rix li xpaabʼal naq xeʼjalaak li xyuʼam joʼ chanru inkʼaʼ nekeʼxkʼoxla. Nekeʼxye: «Ebʼ li aaleek nekeʼrisi chi kutankil chanru wank li qapaabʼal ut ma truuq xkawresinkil ut xwaklesinkil qachʼool naq yooqo xnumsinkil junaq li chʼaʼajkilal. Anaqwan xchaabʼiloʼk ru qanaʼlebʼ».

22. Kʼaru wanq saʼ li qachʼool wi naqabʼaanu chixjunil li wanq saʼ quqʼ naq tjalaaq li qayuʼam?

²² Wi maakʼaʼ saʼ qachʼool naq najalaak li qayuʼam (maare xbʼaan junaq li kʼanjel, qayajel malaj rilbʼal junaq li qajunkabʼal), misachk saʼ li qachʼool naq li Jehobʼa naxkʼe xchʼool chiqix ut tooxtenqʼa saʼ xqʼehil (Heb. 4:16; 1 Ped. 5:6, 7). Anaqwan naq toj us wanko, qabʼaanuhaq chixjunil li wank saʼ quqʼ joʼ naxkʼe ribʼ chiqu. Qasikʼaq li Qayuwaʼ li wank saʼ choxa rikʼin li qatij ut qakanabʼaq naq aʼan tooril. Chi joʼkan tqataw xtuqtuukil qachʼool usta tjalaaq li qayuʼam.