1. Chanru nakʼutbʼesimank li rahok li naqekʼa chiqibʼil qibʼ joʼ aj kʼanjel chiru li Yos?

LAAʼO laj kʼanjel chiru li Yos wanko joʼ junkabʼal saʼ xkʼabʼaʼ li qapaabʼal li naxkʼutbʼesi li rahok (1 Juan 4:16, 21). Rajlal sut, li rahok aʼin inkʼaʼ nakʼutbʼesimank rikʼin wiibʼ oxibʼ ajwiʼ li xnimal ru naʼlebʼ, nakʼutbʼesimank bʼaan rikʼin naabʼal li kokʼ bʼaanuhom, joʼ li aatin li naxkʼutbʼesi li rahok ut naq tuulano. Naq naqabʼaanu li usilal ut naqatawebʼ ru li junchʼol, yooko xkʼambʼal qe rikʼin li Yos, joʼ ralal xkʼajol li rarooko xbʼaan (Efes. 5:1).

2. Chanru kixkʼam re li Jesus rikʼin li xrahom li Xyuwaʼ?

² Li Jesus kixkʼam re rikʼin li Xyuwaʼ chi tzʼaqal re ru. Junelik kiraatina saʼ tuulanil ebʼ li qas qiitzʼin. Kixye: «Chalqex wikʼin chejunilex li lubʼluukex ut tawajenaqex xbʼaan leeriiq, ut laaʼin texinhiltasi». Ut kixye ajwiʼ: «Xbʼaan naq tuulanin ut qʼun linchʼool» (Mat. 11:28, 29). Naq naqakʼam qe rikʼin ut naqatenqʼa li nebʼaʼ, li Qayuwaʼ li wank saʼ choxa naxkʼe qe li rusilal ut naqataw xsahil qachʼool (Sal. 41:2). Qilaq chanru tooruuq xbʼaanunkil  aʼin, saʼ li junkabʼal, saʼ li chʼuut ut saʼ li puktesink.

3. Chanru tento tril li bʼeelomej li rixaqil? (Taawil ebʼ li jalam u saʼ xtiklajik).

³ Saʼ li junkabʼal, ebʼ li bʼeelomej teʼkʼamoq bʼe chi xkʼutbʼesinkil li tawok u (Efes. 5:25; 6:4). Jun eetalil, li Santil Hu naxye naq tento teʼwanq rikʼinebʼ li rixaqil «saʼ xyaalal». Li aatin aʼin naru ajwiʼ xjalbʼal joʼ «xtawbʼal ru» (1 Ped. 3:7). Re xkʼutbʼesinkil li naʼlebʼ aʼin, tento tqataw ru li qas qiitzʼin. Li bʼeelomej li naxtaw ru li rixaqil naxnaw naq aʼan aj tenqʼ re usta jalanebʼ saʼ naabʼal rehebʼ li xnaʼlebʼ, abʼan naxtaw ru naq aʼin inkʼaʼ naraj xyeebʼal naq li rixaqil kubʼenaq xwankil (Gen. 2:18). Joʼkan utan, li bʼeelomej naxkʼe xwankil li narekʼa li rixaqil ut inkʼaʼ naxkʼe saʼ xutaan ut naroxloqʼi. Jun li qechpaabʼanel re Canada kixye: «Linbʼeelom inkʼaʼ naxkubʼsi xwankil li nawekʼa chi moko naxye we: “Maakʼaʼ xyaalal naq taawekʼa aawibʼ chi joʼkan”. Joʼkan ajwiʼ, naxkʼe xchʼool chi wabʼinkil. Naq nikinxtenqʼa chi xtawbʼal ru junaq li naʼlebʼ, naxbʼaanu saʼ qʼunil».

4. Chanru tento tixkʼutbʼesi li bʼeelomej naq naxtaw ru li rixaqil naq naʼaatinak rikʼin jalanebʼ chik li ixq?

⁴ Li bʼeelomej li naxtaw ru li rixaqil naxkʼe xchʼool chirix li narekʼa ut inkʼaʼ naʼok xbʼitʼbʼitʼinkil ribʼ chiru jalanebʼ chik li ixq chi moko naxik xchʼool chirixebʼ. Chi moko naxbʼaanu saʼ redes sociales ut saʼ Internet (Job 31:1). Kaʼajwiʼ chirix li rixaqil naxkʼe xchʼool, maawaʼ yal saʼ xkʼabʼaʼ naq naxra, naxbʼaanu bʼaan xbʼaan naq naxra li Yos ut xikʼ naril li maaʼusilal (taayaabʼasi Salmo 19:15; 97:10).

5. Chanru truuq li ixaqilbʼej xkʼutbʼesinkil naq naxtaw ru li xbʼeelom?

⁵ Naq li bʼeelomej naxkʼam re rikʼin li Jesukriist li xjolomil, aʼin natenqʼank re, re naq t-oxloqʼiiq xbʼaan li rixaqil (Efes. 5:22-25, 33). Tojaʼ naq, li ixaqilbʼej tixtaw ru li xbʼeelom, jun li eetalil naq li bʼeelomej tento tixkʼe xtzʼaqobʼ li xhoonal saʼ li xkʼanjel li Yos malaj naq wank ebʼ li chʼaʼajkilal li qʼaxal naxkʼe xkʼaʼuxl. Jun li qechpaabʼanel re Gran Bretaña naxye: «Wank sut, li wixaqil naxkʼe reetal naq yook inkʼaʼuxl, xbʼaan naq nakʼutunk chiwu. Tojaʼ naq, naxyuʼami li naʼlebʼ li naxye saʼ Proverbios 20:5, usta toj naroybʼeni xhoonalil re “risinkil” li wank saʼ linkʼaʼuxl, abʼanan inkʼaʼ ninye re li xkʼaʼuxl wiʼ linchʼool wi inkʼaʼ naru ninseeraqʼi re».

6. Chanru tooruuq chiqajunilo xkʼutbʼal chiruhebʼ li kokʼal naq tento teʼxtaw ruhebʼ li junchʼol, ut kʼaru rusilal naxkʼam chaq aʼin saʼebʼ li xyuʼam li kokʼal?

⁶ Naq li naʼbʼej naxtaw ru li xbʼeelom ut li yuwaʼbʼej naxtaw ru li rixaqil, aʼanebʼ jun chaabʼil eetalil choʼq rehebʼ li ralal xkʼajol. Abʼan tenebʼanbʼil ajwiʼ saʼ xbʼeenebʼ xkʼutbʼal chiruhebʼ li xkokʼal chanru teʼxtaw ruhebʼ li junchʼol. Jun eetalil, naru nekeʼxye rehebʼ naq inkʼaʼ teʼaanilaq saʼ li Chʼutlebʼaal Kabʼl malaj naq chʼutchʼukebʼ junpaataq rikʼinebʼ li rechpaabʼanel tento teʼxkanabʼ naq ebʼ li cheek teʼxchap xbʼeenwa li xtzakahemq. Yaal, chiqajunilo joʼ chʼuut tooruuq xtenqʼankilebʼ li naʼbʼej yuwaʼbʼej. Qakʼehaq jun eetalil, wi jun li chʼinaʼal naxbʼaanu li usilal qe, joʼ xteebʼal li okebʼaal chiqu, tento tqawaklesi xchʼool. Aʼin ttenqʼanq re saʼ li xyuʼam ut tkanaaq saʼ xchʼool naq «qʼaxal nim li sahil chʼoolejil wank saʼ li kʼehok chiru li wank saʼ li kʼuluk» (Hech. 20:35).

7. Chanru kixkʼutbʼesi li Jesus naq kixtaw ru li narekʼa li tzʼapxik, ut kʼaru naqatzol chirix li xnaʼlebʼ?

⁷ Saʼ jun kutan naq li Jesus wank saʼ xteepal Decapolis, «keʼxkʼam chaq [re] jun tzʼap xik ut tat re» (Mar. 7:31-35). Li Jesus «kirisi xjunes» ut kixbʼan. Kʼaʼut inkʼaʼ kixbʼan chiru li komonil? Maare xbʼaan naq kixkʼe reetal naq, saʼ xkʼabʼaʼ naq tzʼapxik, inkʼaʼ tana sa trekʼa ribʼ saʼ xyanq li kʼiila tenamit. Yaal naq laaʼo inkʼaʼ nokooruuk xbʼaanunkil li sachbʼachʼoolej. Abʼan, tooruuq  ut tento tqakʼe qachʼool chi rilbʼal kʼaru nekeʼraj ut nekeʼrekʼa li qechpaabʼanel. Li Apostol Pablo kixtzʼiibʼa: «Chiqilaq qibʼ chiqibʼil qibʼ re xkʼeebʼal xkawubʼ qachʼool chi rahok joʼwiʼ chi xbʼaanunkil li chaabʼil kʼanjel» (Heb. 10:24). Chanru tooruuq xkʼambʼal qe rikʼin li Jesus naq kixtaw ru li narekʼa li tzʼapxik?

8, 9. Chanru tooruuq xtawbʼal ruhebʼ li qechpaabʼanel li cheekebʼ chik ut li yajebʼ? Kʼe wiibʼ oxibʼ li eetalil.

⁸ Qatawaq ruhebʼ li cheekebʼ chik ut li yajebʼ. Li wank tzʼaqal xwankil saʼ li xchʼuut li Yos aʼan li rahok ut maawaʼ xchaabʼilal ru li kʼanjel (Juan 13:34, 35). Li rahok aʼin naʼekʼasink qe chi xbʼaanunkil chixjunil li wank saʼ quqʼ re xtenqʼankilebʼ li cheek ut ebʼ li yaj re naq teʼruuq chi xik saʼebʼ li chʼutam ut saʼ li puktesink. Ut nokoonaʼlebʼak chi joʼkan usta ebʼ aʼan inkʼaʼ teʼruuq xbʼaanunkil chixjunil li nekeʼraj (Mat. 13:23). Laj Michael, li wank saʼ silla de ruedas, naxbʼanyoxi naq natenqʼaak xbʼaan li xjunkabʼal ut xbʼaan li xchʼuut re puktesink. Naxye: «Saʼ xkʼabʼaʼ li nekeʼxbʼaanu chiwix, kachʼin chik ma ninruuk chi wulak saʼ chixjunil li chʼutam ut rajlal ninpuktesink. Li qʼaxal nawulak chiwu aʼan puktesink bʼarwiʼ wank naabʼal li qas qiitzʼin».

⁹ Saʼ naabʼal li ochoch re Betel, wankebʼ li qechpaabʼanel li cheekebʼ chik ut yajebʼ. Chanru nekeʼxkʼutbʼesi li nekeʼjolomink saʼ Betel naq nekeʼxra ut nekeʼxtaw ruhebʼ li qechpaabʼanel aʼin? Nekeʼxkʼubʼ chanru teʼpuktesinq rikʼin esilhu ut selular. Laj Bill, li wank 86 chihabʼ re, naxtzʼiibʼa ebʼ li esilhu choʼq rehebʼ li qas qiitzʼin li najt nekeʼkanaak rochoch, naxye: «Naqabʼanyoxi naq nekeʼxkʼe qahoonal re xtzʼiibʼankil li esilhu». Li xNancy, li kachʼin chik ma 90 chihabʼ re, naxchʼolobʼ: «Choʼq we, xtzʼiibʼankil li esilhu moko yal re xbʼotbʼal junaq li hu. Aʼan bʼaan puktesink. Naʼajmank naq ebʼ li qas qiitzʼin teʼxnaw li yaal». Li xʼEthel, li kiyoʼlaak saʼ 1921, naxye: «Junelik ra lintibʼel. Wank sut nachʼaʼajkoʼk chiwu xtiqibʼankil wibʼ». Usta joʼkan, kʼajoʼ nawulak chiru puktesink saʼ selular, ut wank wiibʼ oxibʼ li qas qiitzʼin li rajlal nekeʼabʼink re. Ut li xBarbara, li wank 85 chihabʼ re, naxye: «Xbʼaan naq yal ninyajajnak aj chik, qʼaxal nachʼaʼajkoʼk chiwu puktesink chi rajlal. Abʼan li selular natenqʼank we chi aatinak rikʼin jalanebʼ chik. Ninbʼanyoxi re li Jehobʼa!». Naq toj maajiʼ nanumeʼk jun chihabʼ, jun chuut li qechpaabʼanel li cheekebʼ chik xeʼxqʼaxtesi 1.228 hoor saʼ li puktesink, xeʼxtzʼiibʼa 6.265 li esilhu, numenaq 2.000 li bʼoqok li xeʼxkʼe saʼ selular ut xeʼxjekʼi 6,315 li tasal hu. Kʼajoʼ tana kisahoʼk saʼ xchʼool li Jehobʼa! (Prov. 27:11).

10. Bʼar wank jun rehebʼ li naʼlebʼ re xtenqʼankilebʼ li qechpaabʼanel chi xtawbʼal rusilal ebʼ li chʼutam?

¹⁰ Qatawaq ruhebʼ li wankebʼ saʼ li qachʼutam. Wi naqataw ruhebʼ li qechpaabʼanel, tqatenqʼahebʼ re naq teʼxtaw rusilal ebʼ li chʼutam. Chanru? Jun rehebʼ li naʼlebʼ naq toowulaq eqʼla re naq inkʼaʼ tqachʼiʼchʼiʼebʼ chi maakʼaʼ xyaalal. Yaal, maare joqʼeqil toobʼayq chi wulak saʼ xkʼabʼaʼ junaq li naʼlebʼ. Abʼan, wi kʼaynaqo chi wulak ewu, tento tqakʼoxla kʼaru us xbʼaanunkil re xkʼutbʼesinkil naq oxloqʼebʼ chiqu li qechpaabʼanel. Joʼkan ajwiʼ, qajultikaq naq li Jehobʼa ut li Ralal nekeʼbʼoqoq qe (Mat. 18:20). Ut xkʼulubʼebʼ naq tqoxloqʼihebʼ ru.

11. Kʼaʼut ebʼ li qechpaabʼanel li nekeʼkʼehok seeraqʼ saʼ li chʼutam tento teʼxyuʼami li naxye 1 Corintios 14:40?

¹¹ Jun chik li naʼlebʼ re xkʼutbʼesinkil naq nokootawok u saʼ li chʼuut aʼan naq tqapaabʼ li taql li naxye: «Chiʼuxmanq chixjunil saʼ chaabʼilal ut chi tustu», malaj, saʼ xyaalal joʼ chanru kʼubʼanbʼil (1 Cor. 14:40). Jun eetalil, ebʼ li qechpaabʼanel li nekeʼnumeʼk chi xkʼebʼal junaq li seeraqʼ tento teʼxkʼe reetal naq inkʼaʼ teʼxqʼax ru li hoonal li kʼebʼil rehebʼ. Chi joʼkan nekeʼxkʼutbʼesi naq nekeʼxkʼe xchʼool chirix li toj maajiʼ naxkʼe li xseeraqʼ joʼ chixjunil li chʼuut. Kʼaʼut? Xbʼaan naq maare wankebʼ li qechpaabʼanel li najt nakanaak li rochochebʼ, wankebʼ nekeʼxik saʼ  kamiʼoneet ut wankebʼ moko aj Testiiw ta li xsumʼaatin ut nekeʼraj sutqʼiik saʼ junpaat.

12. Kʼaʼut xkʼulubʼebʼ li cheekel winq naq qʼaxal tqatawebʼ ru rikʼin rahok? (Taawil li kaaxukuut « Qatawaqebʼ ru li nekeʼkʼamok bʼe saʼ li xmolam li Yos»).

¹² Li nekeʼkʼamok bʼe saʼ li chʼuut kaw nekeʼkʼanjelak ut nekeʼxkanabʼ jun chaabʼil eetalil naq nekeʼpuktesink chi sa saʼ xchʼoolebʼ joʼkan naq xkʼulubʼebʼ naq tqoxloqʼihebʼ ru (taayaabʼasi 1 Tesalonicenses 5:12, 13). Chʼolchʼo naq naqabʼanyoxi chixjunil li nekeʼxbʼaanu chiqix. Joʼkan naq, chootzʼaqonq rikʼinebʼ ut qatenqʼaqebʼ. Relik chi yaal, «nekeʼyoʼlek chirix leeyuʼam joʼebʼ li toxeʼxqʼaxtesi ru li xkʼanjelebʼ cherix laaʼex» (Heb. 13:7, 17).

13. Kʼaru naqatzol chirix chanru kiril chaq li Jesus ebʼ li qas qiitzʼin?

¹³ Li propeet Isaias kixye chirix li Jesus: «Inkʼaʼ tixtoq li kaxlanʼaj ak jorol, chi moko tixchup xsaqenkil li noqʼ toj nabʼutzʼutzʼnak» (Is. 42:3). Li Jesus kixra chaq ebʼ li qas qiitzʼin ut kixkʼe ribʼ saʼ xnaʼajebʼ. Kixtaw ru chanru nekeʼrekʼa chaq ribʼ li chanchanebʼ li toqol kaxlanʼaj malaj li xsaqenkil li noqʼ li chupk re. Joʼkan naq, kixtawebʼ ru, tuulan, ut xwank xkuyum rikʼinebʼ. Ebʼ li kokʼal nekeʼraj wank rikʼin (Mar. 10:14). Relik chi yaal, laaʼo moko tzʼaqlojenaq ta qanaʼlebʼ joʼ li Jesus re xtawbʼal ruhebʼ li qas qiitzʼin ut xtzolbʼalebʼ. Abʼan tooruuq ut tento tqatawebʼ ru ebʼ li qas qiitzʼin li naqapuktesi wiʼ li yaal. Qilaq chanru naxtenqʼahebʼ aʼin chirix chanru naqaatinahebʼ, joqʼe naqaatinahebʼ ut chiru jarubʼ hoonal naqaatinahebʼ.

14. Kʼaʼut naq qʼaxal tqakʼe reetal chanru nokooʼaatinak rikʼinebʼ li qas qiitzʼin?

¹⁴ Chanru tento tooʼaatinaq rikʼinebʼ li qas  qiitzʼin. Saʼebʼ li qakutan, naabʼalebʼ xkʼihal ebʼ li qas qiitzʼin nekeʼrekʼa naq xikʼ ilbʼilebʼ ut tzʼeqtaananbʼilebʼ xbʼaanebʼ li nekeʼjolomink re li yakok, li awabʼejilal ut li paabʼal, xbʼaan naq ebʼ aj tikʼtiʼ ut ebʼ aj rahobʼtesinel (Mat. 9:36). Naabʼalebʼ, chirix maakʼaʼ ut maaʼani nekeʼxkʼojobʼ xchʼool ut maakʼaʼebʼ roybʼenihom. Joʼkan naq, aajel ru naq li qaatin ut xyaabʼ li qakux tixkʼutbʼesi naq tuulano ut nokootoqʼobʼank u. Joʼkan naq, naabʼal sut ebʼ li qas qiitzʼin nekeʼrabʼi li esil moko saʼ xkʼabʼaʼ ta naq wank qanawom chirix li Santil Hu malaj chaabʼil naqachʼolobʼ chiruhebʼ, saʼ xkʼabʼaʼ bʼaan naq naqoxloqʼihebʼ ut naqakʼe qachʼool chirixebʼ.

15. Chanru tooruuq xkʼutbʼesinkil naq naqatawebʼ ru li qas qiitzʼin li naqapuktesi wiʼ li yaal?

¹⁵ Wank naabʼal li naʼlebʼ re xkʼutbʼesinkil naq naqatawebʼ ru li qas qiitzʼin li naqapuktesi wiʼ li yaal. Jun eetalil, yaal naq ebʼ li patzʼom natenqʼank kʼutuk, abʼan tento tqabʼaanu saʼ chaabʼilal ut saʼ tuulanil. Jun laj kʼamolbʼe saʼ li puktesink wank chaq saʼ jun li teep bʼarwiʼ li xkʼihalil li qas qiitzʼin moko nekeʼelk ta ru chi aatinak. Joʼkan naq, kixkʼe reetal naq moko us ta xbʼaanunkil ebʼ li patzʼom li naru tixkʼehebʼ saʼ xutaan wi inkʼaʼ nekeʼxnaw xsumenkil. Maajunwa kixpatzʼ rehebʼ ma nekeʼxnaw li xkʼabʼaʼ li Yos malaj kʼaru li Xʼawabʼejilal li Yos. Kixye bʼaan rehebʼ aʼin: «Li Santil Hu ak xkʼut chiwu naq li Yos wank xkʼabʼaʼ. Ma naru tinkʼut chaawu?». Ak re, naq jalan jalanq ebʼ li teep ut ebʼ li qas qiitzʼin, joʼkan naq, moko us ta naq tqaxaqabʼ junaq li chaqʼrabʼ re xbʼaanunkil junaq li naʼlebʼ. Abʼan junelik tqatawebʼ ru ut tqoxloqʼihebʼ, ut re xbʼaanunkil aʼin aajel ru naq chʼolchʼooq chiqu chanruhebʼ li qas qiitzʼin saʼ li qateep.

16, 17. a) Wi naqaj xtawbʼalebʼ ru li qas qiitzʼin, joqʼe tqulaʼanihebʼ saʼ rochoch? b) Wi naqaj xtawbʼalebʼ ru li qas qiitzʼin, jarubʼ hoonal tooʼaatinaq rikʼinebʼ?

¹⁶ Joqʼe tento tooʼaatinaq rikʼinebʼ li qas qiitzʼin. Naq nokoopuktesink chirekabʼlal, ebʼ li qas qiitzʼin inkʼaʼ yookebʼ qoybʼeninkil xbʼaan naq moko bʼoqbʼilo ta xbʼaanebʼ. Joʼkan naq, aajel ru naq toowulaq saʼebʼ li hoonal bʼarwiʼ inkʼaʼ tana laatzʼ ruhebʼ (Mat. 7:12). Jun eetalil, ma ewu nekeʼwakliik li qas qiitzʼin saʼ li qateep saʼ xraqik xamaan? Wi joʼkan, maare naru tqatikibʼ puktesink saʼ bʼe malaj rikʼin li kʼanjelobʼaal re puktesink, malaj tqulaʼanihebʼ wiʼ chik li ak naqanaw naq xeʼwakliik chik.

¹⁷ Chiru jarubʼ hoonal tento tooʼaatinaq rikʼinebʼ li qas qiitzʼin. Ebʼ li qas qiitzʼin qʼaxal laatzʼebʼ ru, joʼkan naq maare us naq saʼ xtiklajik inkʼaʼ toobʼayq rikʼinebʼ. Qʼaxal us naq tikto tooraqeʼq chi aatinak ut inkʼaʼ toobʼayq (1 Cor. 9:20-23). Naq li qas qiitzʼin naxkʼe reetal naq wank saʼ li qachʼool li xwanjik ut naq laatzʼ ru, maare tooxkʼul saʼ jun sut chik. Wi yooko xyuʼaminkil li naʼlebʼ li nachalk rikʼin li santil musiqʼej, laaʼaqo tzʼaqal «aj tenqʼ re li Yos». Maare li Jehobʼa tooroksi re naq junaq traj ok saʼ li yaal (1 Cor. 3:6, 7, 9).

18. Kʼaru ebʼ li osobʼtesink tqakʼul wi naqatawebʼ ru li junchʼol?

¹⁸ Qajultikaq li ak xqil, qakʼehaq qachʼool chi tawok u saʼ li junkabʼal, saʼ li chʼuut ut saʼ li puktesink. Wi joʼkan naqabʼaanu, tqakʼul naabʼal li osobʼtesink anaqwan ut saʼebʼ li kutan li chalk re. Saʼ Salmo 41:2, 3 naxye: «Us xaq re li natenqʼank re li nebʼaʼ: taakoleʼq xbʼaan li Qaawaʼ saʼ xqʼehil li rahilal». Joʼkan ajwiʼ, «tixkʼe xsahil xchʼool saʼ li ruuchichʼochʼ».