1. Kʼaru truuq xbʼaanunkil li xqʼetqʼetil li ruuchichʼochʼ saʼ xbʼeen li kubʼsink ibʼ?

CHʼAʼAJ xyuʼaminkil li naqatzol saʼ li Raatin li Yos. Kʼaʼut? Jun rehebʼ li xyaalal aʼan naq saʼ «rosoʼjikebʼ li kutan», chʼaʼaj xyuʼaminkil li kubʼsink ibʼ li naʼajmank re xtawbʼal aʼin. Ebʼ li qas qiitzʼin junes aʼanebʼ nekeʼxkʼoxla ribʼ ut kʼajoʼ nekeʼxra li tumin, nekeʼxnima ribʼ ut qʼetqʼetebʼ, ut inkʼaʼ nekeʼxkuy ribʼ (2 Tim. 3:1-3). Wankebʼ laj kʼanjel chiru li Yos maare teʼxtzʼeqtaana li naʼlebʼ aʼin, li kʼajoʼ nawulak chiru ut narataw li ruuchichʼochʼ aʼin, abʼan teʼoq xkaqalinkil xbʼaan naq teʼxkʼoxla naq naxkʼam chaq rusilal (Sal. 37:1; 73:3). Maare teʼoq xkʼoxlankil ma wank xwankil xkʼebʼalebʼ chiʼubʼej li junchʼol ut ma toj teʼoxloqʼiiq wi teʼxkʼam rehebʼ rikʼin «li jwal kachʼin» (Luc. 9:48). Wi naqakanabʼ naq li ruuchichʼochʼ tooxbʼon rikʼin li xqʼetqʼetil, tixbʼaanu naq inkʼaʼ chik toowanq choʼq ramiiw li Yos ut tixsach li qawanjik joʼ aj paabʼanel. Joʼkan naq, tqataw rusilal wi naqatzol ut wi naqakʼam qe rikʼin wiibʼ oxibʼ li eetalil li wank saʼ li Santil Hu.

2. Kʼaru tooruuq xtzolbʼal rikʼinebʼ laj kʼanjel chiru li Yos li xeʼwank chaq junxil?

² Re naq tooruuq xkʼambʼal qe rikʼinebʼ li xmoos li Yos, li maajunwa xeʼxtzʼeqtaana, tento tqatzʼil rix li xeʼxbʼaanu chaq.  Chanru xeʼwank choʼq ramiiw li Jehobʼa? Kʼaru xeʼxbʼaanu re xtawbʼal li rusilal? Bʼar xeʼxtaw xkawilal re xbʼaanunkil li rajom? Aajel ru li tzolok chi joʼkaʼin re xkawresinkil chiʼus li qapaabʼal.

3, 4. a) Chanru naqakʼul qanaʼlebʼ re xkawresinkil li qapaabʼal? b) Kʼaʼut naru naqaye naq moko tzʼaqal ta rikʼin xtzolbʼal qibʼ re xkawresinkil li qapaabʼal?

³ Joʼ aj paabʼanel naqakʼul naabʼal qanaʼlebʼ ut qatzolbʼal rikʼin li Santil Hu, ebʼ li tasal hu, li qanaʼaj jw.org, JW Broadcasting, ebʼ li chʼutam ut ebʼ li nimla chʼutam. Abʼanan, re xkawresinkil li qapaabʼal, moko tzʼaqal ta yal rikʼin tzolok, joʼkan naq li Jesus kixye: «Lintzekemq aʼan naq tinbʼaanu li rajom li kitaqlank chaq we ut tinkʼe chi yaaloʼk ru li xkʼanjel» (Juan 4:34).

⁴ Joʼ kixye li Jesus naq abʼink chiru li Yos wank ajwiʼ saʼ xyanq li qatzolbʼal li nakawresink re li qapaabʼal. Chanru? Naq sa nokoowaʼak, nakʼojlaak qachʼool ut sa ajwiʼ naqekʼa qibʼ. Joʼkan ajwiʼ, naq naqabʼaanu li nawulak chiru li Yos, nakawuuk li qapaabʼal ut sa li qachʼool rikʼin li Yos. Peʼyaal naq wank sut lubʼluko naq nokooxik chi puktesink ut naq nokoosutqʼiik chaq sa chik saʼ li qachʼool?

5. Kʼaru rusilal tqataw wi wank qanaʼlebʼ?

⁵ Naq naqayuʼami li naxkʼut chiqu li Yos, naqataw qanaʼlebʼ (Sant. 3:13). Ut wank rusilal naq naqakʼe qachʼool chi xyuʼaminkil li naʼlebʼ aʼin. Joʼkan naq, li Santil Hu naxye naq maajun rehebʼ li kʼaʼaq re ru li naqarahi ru naxtaw xwankil li xnaʼlebʼ li Yos ut chanchan li «cheʼ nakʼehok yuʼam rehebʼ li nekeʼtawok re: us xaq rehebʼ li nekeʼeechanink re» (Prov. 3:13-18). Saʼ jun kutan, li Jesus kixye rehebʼ li xtzolom: «Wi nekenaw aʼin, us xaq eere wi teebʼaanu» (Juan 13:17). Junelik raj sahaqebʼ saʼ xchʼool wi junelik teʼabʼinq chiru li Jesus. Ut joʼkan xeʼxbʼaanu. Xeʼxpaabʼ chixjunil li xtaqlahom ut xeʼxkʼam rehebʼ rikʼin, abʼan inkʼaʼ xeʼxbʼaanu chi kabʼrix xchʼool xbʼaan naq ak kʼaynaqebʼ abʼink chiru.

6. Kʼaʼut inkʼaʼ naru naq tqakanabʼ xpaabʼankil li naxkʼut li Santil Hu?

⁶ Saʼebʼ li qakutan, wank ajwiʼ xwankil naq inkʼaʼ tqakanabʼ xpaabʼankil li naʼlebʼ li naxkʼe li Santil Hu. Qakʼoxlaq jun laj tzʼak. Aʼan naxnaw chanru roksinkil ebʼ li chʼiichʼ ut li naʼajmank re xyiibʼankil jun li ochoch. Wi naroksi chixjunil aʼin, chaabʼilaq li xkʼanjel joʼ aj tzʼak. Yaal, maare ak xxaqabʼ wiibʼ oxibʼ li ochoch ut naxnaw li xkʼanjel. Abʼan, wi naraj xkawresinkil ribʼ joʼ aj tzʼak, tento naq inkʼaʼ tixkanabʼ xbʼaanunkil li ak naxnaw. Joʼkan ajwiʼ, naq xooʼok xtzolbʼal li Santil Hu, xooʼok xyuʼaminkil li ak xqatzol ut xqataw wiibʼ oxibʼ rusilal. Abʼanan, re naq inkʼaʼ tqakanabʼ wank saʼ sahil chʼoolejil, tento tqakubʼsi qibʼ re xpaabʼankil wulaj wulaj li xkʼutum li Jehobʼa.

7. Re naq wanq qanaʼlebʼ, kʼaru tento tqabʼaanu rikʼin li naqatzol chirixebʼ li eetalil li wank saʼ li Santil Hu?

⁷ Qatzʼilaq wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li naru naxyal rix li kubʼsink ibʼ li naqayuʼami ut qilaq chanru ebʼ li xmoos li Yos li xeʼwank chaq junxil xeʼxnumsi ebʼ li chʼaʼajkilal li naqakʼul laaʼo. Wi naqaj xkawresinkil li qapaabʼal, inkʼaʼ naru naq kaʼajwiʼ tqatzol li naʼlebʼ aʼin. Tento tqakʼoxla chanru tqayuʼami li xqatzol ut tqabʼaanu saʼ junpaat.

8, 9. Kʼaru naxkʼut Hechos 14:8-15 chirix li kubʼsink ibʼ li naxyuʼami li Apostol Pablo? (Taawil li jalam u saʼ xtiklajik).

⁸ Li Jehobʼa naraj naq «chixjunilebʼ teʼkoleʼq ut toxeʼxtaw ru kʼaru li yaal» (1 Tim.  2:4). Chanru naqilebʼ li toj maajiʼ nekeʼxnaw aʼin? Yaal naq li Apostol Pablo kiwulak saʼ li Chʼutlebʼaal Kabʼl chi xsikʼbʼalebʼ li ak nekeʼxnaw bʼayaq chirix li Yos. Abʼan moko kaʼaj tawiʼ kipuktesink rehebʼ laj Judiiy, kipuktesink bʼan rehebʼ li nekeʼxloqʼoni li pechʼbʼil yos. Rikʼin li xbʼaanuhomebʼ li nekeʼxloqʼoni li pechʼbʼil yos kiyaleʼk rix li kubʼsink ibʼ li naxyuʼami.

⁹ Jun eetalil, naq laj Pablo xkoho xbʼeen sut chi puktesink saʼ jalan chik tenamit, li wankebʼ saʼ li teep Licaonia keʼxkʼoxla naq laj Pablo ut laj Bernabe aʼanebʼ li yos Zeus ut Hermes abʼan saʼ tibʼelej. Ma xwulak chiru laj Pablo ut laj Bernabe naq teʼkʼeheʼq xloqʼal ut teʼnimaaq ru? Ma xeʼxkʼoxla naq aʼin xhoonalil naq teʼhilanq xbʼaan naq xeʼxkʼul li rahilal saʼ li wiibʼ chi tenamit li xeʼrulaʼani chaq? Ma xeʼxkʼoxla naq li naʼlebʼ aʼin ttenqʼanq rehebʼ saʼ li puktesink? Maajoqʼe bʼiʼanan. Saʼ junpaat xeʼxqʼich li xtʼikrebʼ ut xeʼok xjapbʼal re saʼ xyanq li tenamit: «Kʼaʼut naq nekebʼaanu aʼin? Laaʼo yal winqo ajwiʼ, juntaqʼeeto eerikʼin» (Hech. 14:8-15).

10. Kʼaʼut naq laj Pablo ut laj Bernabe xeʼxye naq juntaqʼeetebʼ rikʼinebʼ laj Licaonia?

¹⁰ Chʼolchʼo chiru laj Pablo ut laj Bernabe naq aʼanebʼ ajwiʼ qʼaxalebʼ aj maak joʼebʼ li wankebʼ aran. Abʼan inkʼaʼ xeʼraj xyeebʼal naq juntaqʼeetebʼ li xpaabʼal rikʼinebʼ laj Licaonia. Laj Pablo ut laj Bernabe xaqabʼanbʼilebʼ re xik chi puktesink saʼ jalan chik tenamit (Hech. 13:2). Joʼkan ajwiʼ, yulbʼilebʼ rikʼin santil musiqʼej ut wankebʼ roybʼenihom re xik saʼ choxa. Abʼan nekeʼxtaw ajwiʼ ru naq ebʼ li qas qiitzʼin aʼin teʼruuq chi xik saʼ choxa wi nekeʼxkʼulubʼa li esil.

11. Chanru tooruuq xkʼambʼal qe rikʼin li kubʼsink ibʼ li kixkʼutbʼesi laj Pablo naq nokoopuktesink?

¹¹ Chanru tooruuq xkʼambʼal qe rikʼin li kubʼsink ibʼ li kixkʼutbʼesi laj Pablo? Jun rehebʼ li naʼlebʼ chirix aʼin naq inkʼaʼ tooʼoq xrahinkil ru naq teʼxnima qu saʼ xkʼabʼaʼ li nokooruuk xbʼaanunkil xbʼaan naq li Jehobʼa nokooxtenqʼa. Tento tqakʼoxla li patzʼom aʼin: «Kʼaru ninkʼoxla chirixebʼ li qas qiitzʼin li ninpuktesi wiʼ li yaal? Ma xinbʼon wibʼ rikʼin junaq li tzʼeqtaanank li nekeʼxyuʼami saʼ linteep?». Qʼaxal oxloqʼ rilbʼal naq ebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa inkʼaʼ nekeʼxkanabʼ xsikʼbʼal ebʼ li qas qiitzʼin li nekeʼxkʼulubʼa li yaal. Wank sut, aʼin naxbʼaanu naq ebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel teʼxtzol junaq li aatinobʼaal ut li xbʼaanuhom ebʼ li qas qiitzʼin li tzʼeqtaananbʼilebʼ xbʼaanebʼ li junchʼol. Ebʼ laj paabʼanel aʼin inkʼaʼ nekeʼrekʼa naq nimebʼ xwankil chiruhebʼ aʼin. Nekeʼxyal bʼaan xtawbʼal ru chanru nakʼoxlak li junjunq chi qas qiitzʼin re xnawbʼal chanru xtenqʼankil re naq tixkʼulubʼa li resil li Xʼawabʼejilal li Yos.

12. Chanru kixkʼutbʼesi laj Epafras naq naxrahebʼ ut naq naxkʼe xchʼool chirixebʼ li junchʼol?

¹² Jun chik li xyaalal re xkʼutbʼesinkil naq inkʼaʼ naqanima qawankil ut naq nokooʼabʼink chiru li Jehobʼa aʼan naq nokootijok chirixebʼ li qechpaabʼanel (2 Ped. 1:1). Joʼkan kixbʼaanu laj Epafras jun laj paabʼanel. Li Santil Hu oxibʼ sut ajwiʼ naʼaatinak chirix laj Epafras saʼebʼ li xhu laj Pablo. Naq li Apostol Pablo wank chaq saʼ tzʼalam saʼ rochoch aran Roma, kixye chiru hu rehebʼ laj paabʼanel re Colosas naq laj Epafras junelik natijok chirixebʼ chi anchal xchʼool (Col. 4:12). Laj Eprafas naxnawebʼ ru chiʼus ut qʼaxal kiʼok xkʼaʼuxl chirixebʼ. Usta wank chaq ajwiʼ xchʼaʼajkilal, xbʼaan naq rech «preexil» laj Pablo, chʼolchʼo chiru naq ebʼ li  junchʼol nekeʼraj tenqʼaaq saʼebʼ li xpaabʼal (Filem. 23). Kixtenqʼahebʼ bʼaan ut chi joʼkan kixkʼutbʼesi naq naxrahebʼ ut naxkʼe xchʼool chirixebʼ. Qʼaxal wank xwankil naq nokootijok chirixebʼ li qechpaabʼanel, ut wank rusilal aʼin naq naqapatzʼ xkʼabʼaʼebʼ (2 Cor. 1:11; Sant. 5:16).

13. Chanru tooruuq xkʼambʼal qe rikʼin laj Epafras naq tootijoq?

¹³ Anihebʼ li qechpaabʼanel naʼajmank naq tootijoq chirixebʼ? Qakʼoxlaq wiibʼ oxibʼ li kʼabʼaʼej. Joʼ laj Epafras, saʼebʼ li qakutan, naabʼal rehebʼ li qechpaabʼanel, nekeʼtijok chirixebʼ li wankebʼ saʼebʼ li xchʼuut, malaj chirixebʼ li junkabʼal li wankebʼ saʼ xbʼeen jun li nimla kʼanjel malaj li nekeʼxkʼoxla kʼaru teʼxbʼaanu saʼebʼ li xyuʼam malaj li nekeʼxnumsi junaq li aaleek. Wankebʼ ajwiʼ nekeʼxye saʼebʼ li xtij li xkʼabʼaʼebʼ li qechpaabʼanel li wank saʼ li tasal «Testigos de Jehová presos por sus creencias» saʼ jw.org (bʼarwiʼ naxye PRENSA > ASUNTOS LEGALES). Joʼkan ajwiʼ, misachk saʼ qachʼool li xeʼkamk xkomon malaj ramiiw, li xeʼxkʼul junaq li rahilal xbʼaan li kaqsut-iqʼ ut ebʼ li yalok u, ut li ra nekeʼxnumsi xbʼaan li xmaakʼaʼil li tumin. Joʼ naqakʼe reetal, kʼajoʼ xkʼihalebʼ li qechpaabʼanel li nekeʼraj naq tootijoq chirixebʼ. Naq naqabʼaanu, naqakʼutbʼesi naq moko kaʼaj tawiʼ chiqix naqakʼe qachʼool, chirixebʼ bʼaan li junchʼol (Filip. 2:4). Li Jehobʼa narabʼi ebʼ li tij aʼin.

14. Kʼaʼut naqaye naq li Jehobʼa aʼan li xnimal ru eetalil chirix rabʼinkilebʼ li junchʼol?

¹⁴ Jun chik li naʼlebʼ re xkʼutbʼesinkil naq naqayuʼami li kubʼsink ibʼ aʼan naq tqakʼe qachʼool chi rabʼinkilebʼ li junchʼol. Saʼ Santiago 1:19 naxye naq laj paabʼanel «seebʼaq xchʼool chi abʼink». Li Jehobʼa aʼan li xnimal ru eetalil chirix aʼin (Gen. 18:32; Jos. 10:14). Qilaq li naxkʼut chiqu Exodo 32:11-14 (taayaabʼasi). Usta moko aajel ta chiru li Jehobʼa li naxkʼoxla laj Moises, abʼan kixkanabʼ naq tixye li narekʼa. Ani raj qe tixkʼe xchʼool chi rabʼinkil junaq li qas qiitzʼin li ak xpaltoʼk ut t-abʼinq chiru? Joʼkan bʼiʼ, li Jehobʼa naxkʼe xchʼool chi rabʼinkilebʼ li qas qiitzʼin li nekeʼtijok chiru chi anchalebʼ xchʼool.

15. Chanru tqakʼam qe rikʼin li Jehobʼa?

¹⁵ Chiqajunqal us raj naq tqakʼoxla: «Wi li Jehobʼa naxkubʼsi ribʼ naq narabʼihebʼ li qas qiitzʼin joʼ kixbʼaanu rikʼin laj Abrahan, li xRaquel, laj Moises, laj Josue, laj Manoah, laj Elias ut laj Ezequias, ma inkʼaʼ raj us naq tinbʼaanu ajwiʼ laaʼin? Ma naru nawoxloqʼihebʼ li wechpaabʼanel rikʼin raatinankilebʼ saʼ xyaalal ut rabʼinkil li nekeʼxye joʼ ajwiʼ xbʼaanunkil? Ma wank junaq saʼ linchʼuut malaj saʼ linjunkabʼal li naraj naq tinkʼe inchʼool chi rabʼinkil? Kʼaru tinbʼaanu re xtenqʼankil?» (Gen. 30:6; Juec. 13:9; 1 Rey. 17:22; 2 Cron. 30:20).

16. Kʼaru kixbʼaanu laj David naq kichiqʼeʼk xjosqʼil xbʼaan laj Simei?

¹⁶ Li kubʼsink ibʼ nokooxtenqʼa ajwiʼ re naq tqakuy qibʼ naq ebʼ li junchʼol teʼxchiqʼ qajosqʼil (Efes. 4:2). Jun li xnimal ru eetalil aʼan li naqataw saʼ 2 Samuel 16:5-13 (taayaabʼasi). Laj David ut ebʼ laj kʼanjel chiru xeʼxkuy naq xeʼhobʼeʼk ut xeʼrahobʼtesiik xbʼaan laj Simei, rech-alal li awabʼej Saul. Laj David wank xwankil re xaqabʼankil aʼin, abʼan inkʼaʼ kixbʼaanu, kixkuy bʼaan. Bar kixtaw xmetzʼew re xkuybʼal ribʼ? Tqataw li xsumenkil naq tqatzʼil rix li Salmo 3.

17. a) Kʼaʼut naq laj David kixkuy ribʼ? b) Chanru tooruuq xkʼambʼal qe rikʼin laj David?

 ¹⁷ Joʼ naxye saʼ xjolomil, li Salmo 3 kitzʼiibʼamank naq laj David yook «chi elelik chiru laj Absalón, li ralal». Ebʼ li raqal 1 ut 2 naxchap ribʼ chiʼus rikʼin li naxye saʼ 2 Samuel 16. Saʼ li Salmo 3:5 naxkʼutbʼesi naq laj David kʼojkʼo xchʼool rikʼin li Yos. Aʼan kixye: «Ninyaabʼa xkʼabʼaʼ li Qaawaʼ, ut aʼan nikinxsume chalen chaq toj saʼ li xloqʼlaj tzuul». Laaʼo ajwiʼ naru nokootijok naq nokooʼeʼxrahobʼtesi. Chi joʼkan li Jehobʼa tixkʼe qe li xsantil musiqʼej re naq tooruuq xkuybʼal. Ma wank tawiʼ junaq li naʼlebʼ bʼarwiʼ tooruuq xkuybʼal qibʼ malaj xkuybʼal xmaak junaq li inkʼaʼ sa nokooril chi maakʼaʼ xyaalal? Ma kʼojkʼo li qachʼool naq li Jehobʼa naril li qarahilal ut naq tooxtenqʼa?

18. Kʼaru rusilal tqakʼul wi inkʼaʼ naqakanabʼ xbʼaanunkil li nokooxtaqla wiʼ li Jehobʼa?

¹⁸ Wi naqabʼaanu li naqanaw naq us, tqakʼul naabʼal li osobʼtesink. Joʼkan naq, saʼ Proverbios 4:7, TNM, naxye naq «li naʼlebʼ aʼan li xbʼeen xbʼeen chiru chixjunil». Usta li naʼlebʼ nachalk saʼ li nawom, li naxkʼut naq wank qanaʼlebʼ aʼan li qabʼaanuhom ut maawaʼ li qanawom. Li Santil Hu naxye naq ebʼ li sank «ak re, naq wankebʼ xnaʼlebʼ», xbʼaan naq saʼ li saqʼehil «nekeʼxchʼutubʼ li xtzakahemq» (Prov. 30:24, 25, TNM). Li Kriist aʼan li «xnaʼlebʼ li Yos» ut junelik naxbʼaanu li nawulak chiru li Xyuwaʼ (1 Cor. 1:24; Juan 8:29). Li Yos naxnaw naq moko juntaqʼeet ta xnawbʼal li tqabʼaanu rikʼin xbʼaanunkil. Li Yos naxqʼajkamuhebʼ li nekeʼxkubʼsi ribʼ ut wankebʼ xkuyum ut nekeʼxbʼaanu li nekeʼxnaw naq us (taayaabʼasi Mateo 7:21-23). Joʼkan bʼiʼ, qakʼehaq qaqʼe chi tzʼaqonk re naq wanq li kubʼsink ibʼ saʼ li chʼuut bʼarwiʼ nokookʼanjelak chiru li Jehobʼa. Yaal naq naʼajmank hoonal ut kuyum re xyuʼaminkil li naqanaw naq us. Abʼan, wi naqabʼaanu, tqakʼutbʼesi li kubʼsink ibʼ ut sahaq saʼ qachʼool anaqwan ut junelik.