1. Kʼaʼut nakaabʼanyoxi li Santil Hu?

 QʼAXAL naqabʼanyoxi re li Jehobʼa naq kixkʼe qe li Santil Hu. Chisaʼ naqataw li chaabʼil naʼlebʼ li naru nokooxtenqʼa chi xnawbʼal kʼaru tqabʼaanu naq wanq qachʼaʼajkilal. Joʼkan ajwiʼ naxkʼe jun chaabʼil qoybʼenihom chirix li kutan chalkebʼ re. Ut li qʼaxal wank xwankil aʼan naq li Jehobʼa naxkʼut chiqu chanru li xnaʼlebʼ. Xkʼoxlankil rix li xchaabʼil naʼlebʼ naxtochʼ qachʼool ut nokoorekʼasi chi nachʼok chixkʼatq ut wank choʼq ramiiw (Sal. 25:14).

2. Kʼaru kiroksi li Jehobʼa re naq teʼxnaw ru?

² Li Jehobʼa naraj naq tqanaw ru. Junxil kiroksi li matkʼ, li moy u ut ebʼ li ánjel re naq teʼxkʼe li naʼlebʼ chirix (Núm. 12:6; Hech. 10:3, 4). Abʼan, wi ebʼ li naʼlebʼ aʼin inkʼaʼ raj kitzʼiibʼamank, inkʼaʼ raj nokooruuk xtzolbʼal. Joʼkan naq li Jehobʼa kiraj naq ebʼ li winq teʼxtzʼiibʼa jun li «tasal hu» xbʼaan naq aʼan naraj naq tqanaw ru (Jer. 30:2). Chʼolchʼo chiqu naq aʼan kixbʼaanu naq tqanaw aʼin re naq tqataw rusilal xbʼaan naq «tzʼaqal re ru li Yos saʼ chixjunil li xbʼaanuhom» (Sal. 18:31).

3. Kʼaru kixbʼaanu li Jehobʼa re naq li Santil Hu toj wanq saʼ li qakutan? (Isaías 40:8).

³ (Taayaabʼasi Isaías 40:8). Chiru naabʼal chihabʼ, li Santil Hu nakʼanjelak re xtenqʼankilebʼ laj kʼanjel chiru li Jehobʼa. Ut chanru nabʼaanumank aʼin? Aʼin jun chaabʼil patzʼom, naq li Santil Hu kitzʼiibʼamank chiru kʼaʼaq re ru li naqʼaak saʼ junpaat. Joʼkan naq maakʼaʼ chik ebʼ li hu li kitzʼiibʼamank chaq saʼ xtiklajik. Usta joʼkan li Jehobʼa kixbʼaanu naq teʼrisi reetalil. Ebʼ laj tzʼiibʼ aj maak abʼanan xeʼxbʼaanu chiʼus li kʼanjel aʼin. Jun li winq li naʼaatinak  chirix li Najter Chaqʼrabʼ kixye: «Maajun chik junaq li tasal hu tzʼaqal re ru joʼ li Santil Hu». Usta li keʼtzʼiibʼank chaq re aʼanebʼ aj maak ut keʼroksi li hu li naqʼaak saʼ junpaat, relik chi yaal naq li naqil saʼ li Santil Hu aʼan li xkʼaʼuxl laj echal re, aʼ li Jehobʼa.

4. Kʼaru tqatzʼil rix saʼ li tzolom aʼin?

⁴ «Chixjunil li usilal kʼeebʼil qe ut chixjunil li qamaatan li tzʼaqal re ru» nachalk rikʼin li Jehobʼa. Li Santil Hu aʼan jun li chʼinaʼusil maatan kixkʼe qe (Sant. 1:17). Jun li maatan li nekeʼxkʼe qe naxkʼutbʼesi li xchaabʼil naʼlebʼ li kikʼehok re. Naxkʼutbʼesi naq naxnaw qu ut li naʼajmank chiqu. Joʼkan ajwiʼ nakʼulmank rikʼin li Santil Hu. Naq naqatzʼil rix naqatzol naabʼal chirix li Jehobʼa. Naqakʼe reetal naq naxnaw qu ut li naʼajmank chiqu. Saʼ li tzolom aʼin tqatzʼil rix oxibʼ li xchaabʼil naʼlebʼ li Jehobʼa li natawmank saʼ li Santil Hu: li xchoxahil naʼlebʼ, xtiikilal ut xrahom. Qatikibʼaq aatinak chirix li xchoxahil naʼlebʼ li Yos.

5. Kʼaru naxkʼutbʼesi naq saʼ li Santil Hu wank xchoxahil naʼlebʼ li Yos?

⁵ Li Jehobʼa naxnaw naq naqaj li xchoxahil naʼlebʼ. Joʼkan naq kixkʼe qe li Santil Hu bʼarwiʼ numtajenaq li xchoxahil naʼlebʼ. Li naxye naru naxtenqʼahebʼ li qas qiitzʼin. Li Santil Hu naxjal xyuʼamebʼ. Naq laj Moisés kixtzʼiibʼa ebʼ li xbʼeen tasal hu re li Santil Hu kixye rehebʼ laj Israel: «Aʼan maawaʼ yal aatin li maakʼaʼ ta taaʼok wiʼ eere, aʼan bʼan eeyuʼam» (Deut. 32:47). Li ani tpaabʼanq re li Xchaqʼrabʼ li Yos sahaq saʼ xchʼool ut us t-elq (Sal. 1:2, 3). Usta li Santil Hu kitzʼiibʼamank najter toj naru xjalbʼal xyuʼamebʼ li qas qiitzʼin. Jun eetalil, saʼ jw.org bʼarwiʼ naxye «Li Santil Hu kixjalebʼ xyuʼam», taataw xkomon chik li naʼlebʼ chirix aʼin (1 Tes. 2:13).

6. Kʼaʼut naqaye naq maakʼaʼ chik junaq hu joʼ li Santil Hu?

⁶ Maakʼaʼ chik junaq hu joʼ li Santil Hu. Kʼaʼut? Xbʼaan naq laj echal re aʼan numtajenaq xwankil ut wank chi junelik ut li xchoxahil naʼlebʼ maaʼani naru naqʼaxok ru. Wank naabʼal chik li tasal hu li toj yookebʼ rilbʼal ebʼ li qas qiitzʼin anaqwan usta ak kikamk li kitzʼiibʼank re. Abʼanan li naʼlebʼ li wank chisaʼ inkʼaʼ chik nakʼanjelak. Moko kamaʼan ta rikʼin li Santil Hu, li wank chisaʼ naxtenqʼahebʼ li qas qiitzʼin. Naq naqil saʼ li Santil Hu ut naqakʼoxla rix, laj echal re naroksi li xsantil musiqʼej re qatenqʼankil chi xyuʼaminkil li naʼlebʼ li wank chisaʼ (Sal. 119:27; Mal. 3:16; Heb. 4:12). Aʼan naraj chi anchal xchʼool qatenqʼankil. Peʼyaal naq aʼin nokooxtenqʼa re naq wulaj wulaj tqaj rilbʼal xsaʼ li Santil Hu?

7. Chanru li Santil Hu kixjunaji chaq ebʼ li xbʼeen aj paabʼanel?

⁷ Wank jun chik li naʼlebʼ li nakʼutbʼesink re, naq saʼ li Santil Hu wank xchoxahil naʼlebʼ li Yos xbʼaan naq naxtenqʼa li xtenamit re wank saʼ junajil. Naq ebʼ laj Israel xeʼok saʼ li Yeechiʼinbʼil Naʼajej wankebʼ laj Israel xeʼkoho chi wank saʼ jalan jalanq li naʼajej. Wankebʼ xeʼok chi kʼanjelak joʼ aj kar, aj ilol ketomq ut aj awinel. Maare ebʼ laj Israel li wankebʼ saʼ jun li naʼajej kiruuk raj keʼsach saʼ xchʼool ebʼ li xeʼkoho chi wank saʼ jalan chik naʼajej. Abʼanan li Jehobʼa kixbʼaanu naq junelik teʼxchʼutubʼ ribʼ chi xtzolbʼal xkomon xsaʼ li Santil Hu (Deut. 31:10-13; Neh. 8:2, 8, 18).  Kʼoxla chanru trekʼa ribʼ jun laj Israel naq nawulak Jerusalén ut naxtawebʼ chi miyon laj Israel li nekeʼchalk saʼ jalan jalanq li naʼajej re xloqʼoninkil ru li Jehobʼa. Chi joʼkaʼin li Jehobʼa naxtenqʼahebʼ chi wank saʼ junajil. Saʼ xkutankil ebʼ li apóstol, kitiklaak li chʼuut bʼarwiʼ wankebʼ winq ut ixq li jalan jalanq raatinobʼaalebʼ ut xwanjikebʼ, wankebʼ nebʼaʼ ut bʼihom. Abʼanan chixjunilebʼ nekeʼxra li Santil Hu, joʼkan naq nekeʼxloqʼoni ru li Jehobʼa saʼ junajil. Wankebʼ li yookebʼ chi tzʼaqonk rikʼinebʼ li xbʼeen aj paabʼanel naru nekeʼxtaw ru aʼin xbʼaan naq ebʼ li junchʼol chik aj paabʼanel nekeʼchʼolobʼank chiruhebʼ ut nekeʼxchʼutubʼ ribʼ chiribʼilebʼ ribʼ (Hech. 2:42; 8:30, 31).

8. Chanru naroksi li Jehobʼa li Santil Hu re naq li xtenamit wanq saʼ junajil?

⁸ Saʼebʼ li qakutan li Jehobʼa naroksi li Santil Hu re xkʼebʼal xnaʼlebʼ li xtenamit ut re wank saʼ junajil. Chisaʼ naʼelk chixjunil li nakawresink re li qapaabʼal. Rajlal nokooxik saʼebʼ li chʼutam, saʼ li nimla chʼutam ut aran naqatzol ut naqatzʼil rix li Santil Hu. Chʼolchʼo naq li Jehobʼa naroksi li Santil Hu re naq ttzʼaqloq ru li rajom ut re naq li xmoos «teʼkʼanjelaq chiru chi junajaq xchʼoolebʼ» (Sof. 3:9).

9. Kʼaru li naʼlebʼ naʼajmank re xtawbʼal ru li Santil Hu? (Lucas 10:21).

⁹ Qatzʼilaq rix jun chik li xyaalal li xchoxahil naʼlebʼ li Jehobʼa. Aʼan kixbʼaanu naq li Santil Hu ttzʼiibʼamanq  re naq kaʼajwiʼ li qʼunebʼ xchʼool teʼxtaw ru (taayaabʼasi Lucas 10:21). Li Santil Hu aʼan jun li hu li kachʼin chik ma nekeʼxyaabʼasi saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ. Jun li winq li naxtzʼil rix li Santil Hu kixye naq «naabʼalebʼ li kristiʼaan nekeʼril ut nekeʼxtzʼil rix li Santil Hu chiru jalan chik li hu», aʼin naraj xyeebʼal naq aʼin jun li tasal hu li qʼaxal nekeʼraj rilbʼal li kristiʼaan ut nekeʼxkʼe xwankil. Kaʼajwiʼ li kubʼenaqebʼ xwankil nekeʼxtaw ru ut nekeʼxyuʼami li naxye (2 Cor. 3:15, 16).

10. Kʼaru jun chik li naʼlebʼ naxkʼutbʼesi xchoxahil naʼlebʼ li Jehobʼa saʼ li Santil Hu?

¹⁰ Saʼ li Santil Hu naqatzol jun chik li naʼlebʼ bʼarwiʼ naxkʼut li xchoxahil naʼlebʼ li Jehobʼa. Moko kaʼaj tawiʼ naroksi li Santil Hu chi qatzolbʼal saʼ komonil, naroksi bʼan ajwiʼ re xkʼojobʼankil qachʼool chiqajunjunqal. Naq naqil xsaʼ li Santil Hu naqakʼe reetal naq li Jehobʼa naxkʼe xchʼool chiqix chiqajunjunqal (Is. 30:21). Naq naqanumsi junaq li chʼaʼajkilal, ma naqasikʼ junaq xraqal li Santil Hu li tkʼanjelaq chiqu saʼ xhoonalil? Wank sut naqakʼul aʼin. Abʼan wi li Santil Hu kitzʼiibʼamank choʼq rehebʼ chi miyon li kristiʼaan, chanru naq li naʼlebʼ li wank chisaʼ toj nakʼanjelak anaqwan ut nokooxtenqʼa? Aʼin nabʼaanumank xbʼaan naq laj echal re wank xnaʼlebʼ saʼ xbʼeen chixjunil li ruuchichʼochʼ (2 Tim. 3:16, 17).

11. Chanru kixkʼutbʼesi li Yos naq inkʼaʼ nasikʼok u naq xeʼxtzʼiibʼa chaq li Santil Hu?

¹¹ Li tiikilal aʼan jun chik li xchaabʼil naʼlebʼ li Jehobʼa (Deut. 32:4). Aʼin naxchap ribʼ rikʼin naq aʼan inkʼaʼ nasikʼok u (Hech. 10:34, 35; Rom. 2:11). Aʼin naxkʼutbʼesi naq kixsikʼebʼ li aatinobʼaal re naq ttzʼiibʼamanq li Santil Hu. Li xbʼeen 39 chi tasal hu kitzʼiibʼamank saʼ hebreo, xbʼaan naq aʼan chaq raatinobʼaalebʼ li xtenamit li Yos. Abʼanan saʼ xkutankilebʼ li apóstol naabʼal li kristiʼaan nekeʼaatinak chaq saʼ griego. Joʼkan naq li 27 chik chi tasal li wank saʼ li Santil Hu kitzʼiibʼamank saʼ li aatinobʼaal griego. Kiwulak chiru li Jehobʼa naq li Santil Hu ttzʼiibʼamanq saʼ naabʼal chi aatinobʼaal. Saʼ li qakutan kachʼin chik ma 8,000 miyon chi qas qiitzʼin wankebʼ saʼ li Ruuchichʼochʼ ut nekeʼaatinak saʼ jalan jalanq chi aatinobʼaal. Kʼaru naxbʼaanu naq tooruuq xnawbʼal ru li Jehobʼa?

12. Chanru yook chi tzʼaqlok ru Daniel 12:4 saʼebʼ li qakutan?

¹² Li Jehobʼa kixye saʼ xkʼabʼaʼ li propeet Daniel naq saʼ rosoʼjikebʼ li kutan «li raatin li Qaawaʼ» tnumtaaq, li naraj naxye naq naabʼalebʼ li kristiʼaan textaw ru li Santil Hu (taayaabʼasi Daniel 12:4). Li nabʼaanunk re aʼin aʼan naq li Santil Hu ut jalanebʼ chik li tasal hu yook chi jalmank saʼ jalan jalanq chi aatinobʼaal, chi isimank chi huhil ut chi jekʼimank. Wank li Santil Hu qʼaxal tertokebʼ xtzʼaq. Li xtenamit li Jehobʼa ak kirisi chixjunil malaj wiibʼ oxibʼ li xtasal li Santil Hu saʼ numenaq 240 chi aatinobʼaal ut chiqajunilo naru naqataw junaq chi sibʼil. Kʼaru yook chi kʼulmank rikʼin aʼin? Naabʼalebʼ li kristiʼaan yookebʼ xkʼulubʼankil «li chaabʼil esilal aʼin chirix li xnimajwal wankilal li choxa» naq toj maajiʼ nachalk li rosoʼjik (Mat. 24:14). Li Jehobʼa aʼan jun Yos tiik xchʼool ut naraj naq chixjunilebʼ li kristiʼaan teʼxnaw ru saʼ xkʼabʼaʼ li Santil Hu. Kʼaru naʼekʼasink re chi xbʼaanunkil aʼin? Aʼan li xnimal xrahom chiqix.

13. Kʼaʼut naqaye naq li Santil Hu naxkʼutbʼesi li xrahom li Yos? (Juan 21:25).

¹³ Li Santil Hu nokooxtenqʼa re xtawbʼal ru naq li Jehobʼa wank jun li xnimal ru xnaʼlebʼ: li rahok (1 Juan 4:8). Qakʼoxlaq li kixkʼe li Yos saʼ li Santil Hu ut li inkʼaʼ kixkʼe chisaʼ. Naxye qe chanru toowanq choʼq ramiiw re naq sahaq saʼ li qachʼool ut wanq chi junelik. Xbʼaan naq nokooxra inkʼaʼ kixkʼe qe naabʼal li naʼlebʼ li chanchan tawiʼ jun iiq choʼq qe (taayaabʼasi Juan 21:25).

14. Chanru li Santil Hu naxkʼutbʼesi li xrahom li Yos?

¹⁴ Li Jehobʼa naxkʼut li xrahom chiqix naq nokooroxloqʼi naq naʼaatinak qikʼin. Aʼan moko kixkʼe ta jun tuubʼ li naʼlebʼ saʼ li Santil Hu re naq tixtzʼil rix chixjunil li naqabʼaanu saʼ li qayuʼam. Kixkʼe bʼan chisaʼ li eetalil chirixebʼ li xeʼxkʼul li kristiʼaan, ebʼ li propesiiy ut li naʼlebʼ li nokooxtenqʼa re naq us tooʼelq. Chi joʼkan li Santil Hu naxbʼaanu naq tqara li Yos ut tooʼabʼinq chiru chi anchal qachʼool.

15. a) Chanru naxkʼutbʼesi li Santil Hu naq li Jehobʼa nokooxra? b) Chirix anihebʼ yookebʼ xkʼoxlankil li chʼina ixqaʼal, li saaj ut li cheek saʼ li jalam u? (Gén. 39:1, 10-12; 2 Rey. 5:1-3; Luc. 2:25-38).

¹⁵ Li Santil Hu naxkʼut naq li Jehobʼa nokooxra. Naqanaw aʼin xbʼaan naq saʼ li Raatin tzʼiibʼanbʼil li xeʼrekʼa ebʼ li kristiʼaan junxil. Naru naqataw ru li nekeʼrekʼa ebʼ li kristiʼaan aʼin xbʼaan naq xeʼrekʼa li naqekʼa anaqwan (Sant. 5:17). Li qʼaxal wank xwankil aʼan rilbʼal chanru kiril ebʼ li kristiʼaan aʼin ut naqataw ru chiʼus  «xbʼaan naq li Qaawaʼ aʼan aj toqʼobʼanel u ut aj uxtaan» (Sant. 5:11).

16. Kʼaru naxkʼut chiqu chirix li Jehobʼa naq naqil saʼ li Santil Hu li xpaltilebʼ li kristiʼaan li xeʼwank chaq junxil? (Isaías 55:7).

¹⁶ Saʼ li Santil Hu naqataw jun chik li naʼlebʼ chanru li Jehobʼa naxkʼutbʼesi chiqu li xrahom. Li Santil Hu naxye qe naq wi nokoopaltoʼk aʼan maajunwa tooxkanabʼ. Naq ebʼ laj Israel nekeʼmaakobʼk chaq ut nekeʼxyotʼ xchʼool li Jehobʼa naxkuyebʼ chaq xmaak (taayaabʼasi Isaías 55:7). Ebʼ li xbʼeen aj paabʼanel saʼ xkutankil ebʼ li apóstol nekeʼxnaw ajwiʼ chaq naq nekeʼraheʼk xbʼaan li Jehobʼa. Rikʼin xtenqʼ li Jehobʼa li apóstol Pablo kixye rehebʼ li rechpaabʼanel naq teʼxkuy ut teʼxkʼojobʼ xchʼool junaq li winq li kimaakobʼk naq kixyotʼ xchʼool (1 Cor. 5:1-5; 2 Cor. 2:6, 7). Li qʼaxal us ajwiʼ xnawbʼal aʼan naq li Jehobʼa maajunwa naxtzʼeqtaanahebʼ laj kʼanjel chiru saʼ xkʼabʼaʼ naq xeʼpaltoʼk. Rikʼin li xnimal ru xrahom naxtenqʼahebʼ, naxqʼusebʼ ut naxye rehebʼ naq teʼsutqʼiiq wiʼ chik rikʼin. Joʼkan ajwiʼ naxbʼaanu rikʼin naabʼal chi kristiʼaan anaqwan naq nekeʼmaakobʼk ut nekeʼxyotʼ xchʼool (Sant. 4:8-10).

17. Kʼaʼut naq li Santil Hu aʼan jun chaqʼal ru maatan?

¹⁷ Li Jehobʼa kixkʼe qe jun xchaqʼal ru maatan. Kʼaʼut naq li Santil Hu aʼan jun chaqʼal ru maatan? Joʼ ak xqil, li Santil Hu naxkʼut chiqu naq li Jehobʼa tiik xchʼool, wank xchoxahil naʼlebʼ ut qʼaxal nokooxra. Li Santil Hu naxkʼut chiqu naq li Jehobʼa naraj naq tqanaw ru ut toowanq choʼq ramiiw.

18. Chanru naqakʼutbʼesi naq oxloqʼ chiqu li Santil Hu?

¹⁸ Tento naq junelik tqakʼe xwankil li Santil Hu. Aʼin jun «li qamaatan li tzʼaqal re ru» li kixkʼe qe (Sant. 1:17). Joʼkan bʼiʼ, qakʼutbʼesihaq chiru li Jehobʼa naq oxloqʼ chiqu li maatan aʼin. Naqabʼaanu naq ak xootijok, nokooʼok rilbʼal xsaʼ li Santil Hu ut naqakʼoxla rix. Relik chi yaal naq laj echal re li Santil Hu toorosobʼtesi xbʼaan li naqabʼaanu ut tqataw li xnaʼlebʼ li Jehobʼa (Prov. 2:5).