1. Kʼaru naraj xyeebʼal naq toonaʼlebʼaq chiʼus? (2 Timoteo 4:5).

 LI XTIIKILAL qachʼool chiru li Jehobʼa ut li xmolam naru nayaleʼk rix naq naqanumsi jalan jalanq li chʼaʼajkilal. Kʼaru tooxtenqʼa re xqʼaxbʼal ru aʼin? Naʼlebʼak chiʼus, ajʼajaq qu ut kaw xaqxooqo saʼ li qapaabʼal (taayaabʼasi 2 Timoteo 4:5). Chanru toonaʼlebʼaq chiʼus? Naq tuqtu ru li qachʼool, tookʼoxlaq chiʼus ut xkʼebʼal qachʼool chi kʼoxlak joʼ naxbʼaanu li Jehobʼa. Wi joʼkan tqabʼaanu, inkʼaʼ tqakanabʼ naq li kʼaru naqekʼa tixbʼaanu naq inkʼaʼ tookʼoxlaq chiʼus.

2. Kʼaru tqil saʼ li tzolom aʼin?

² Saʼ li tzolom li ak xqil, xooʼaatinak chirix oxibʼ li chʼaʼajkilal li naqakʼul saʼ li Ruuchichʼochʼ. Saʼ li tzolom aʼin, tqil oxibʼ li chʼaʼajkilal li naru tkʼulmanq saʼ li chʼuut ut naru tixyal rix li xtiikilal qachʼool chiru li Jehobʼa: naq naqakʼoxla naq jun li hermaan xooxrahobʼtesi, naq nokooʼeʼxqʼus ut naq nachʼaʼajkoʼk chiqu xkʼulubʼankil li kijalaak saʼ li xmolam li Jehobʼa. Wi joʼkan raj tqakʼul, kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re naq toonaʼlebʼaq chiʼus ut tiikaq qachʼool chiru li Jehobʼa ut li xmolam?

3. Chan raj ru toonaʼlebʼaq wi naqakʼoxla naq jun li hermaan xooxrahobʼtesi?

³ Ma xaakʼoxla jun sutaq naq jun li hermaan li wank xkʼanjel saʼ li chʼuut xatrahobʼtesi? Maare li hermaan inkʼaʼ kiraj aarahobʼtesinkil (Rom. 3:23; Sant. 3:2). Usta  joʼkan, kirahoʼk saʼ aachʼool. Maare kirisi aawara xkʼoxlankil: «Wi jun li hermaan naxbʼaanu aʼin, ma aʼin tawiʼ li xmolam li Jehobʼa?». Aʼin tzʼaqal naraj laj Tza naq taakʼoxla (2 Cor. 2:11). Rekʼankil aʼin naru naq tooxnajtobʼresi rikʼin li Jehobʼa ut li xmolam. Joʼkan naq, wi nakaakʼoxla naq jun li hermaan xatrahobʼtesi, kʼaru tatruuq xbʼaanunkil re naʼlebʼak chiʼus ut naq chaabʼil tatkʼoxlaq?

4. a) Kʼaru kixbʼaanu laj José re naʼlebʼak chiʼus naq xeʼxrahobʼtesi? (Génesis 50:19-21). b) Kʼaru naqatzol?

⁴ Matjosqʼoʼk. Saʼ li xsaajilal laj José, ebʼ li ras xeʼxrahobʼtesi. Xikʼ xeʼril ut xeʼraj xkamsinkil (Gén. 37:4, 18-22). Xeʼxkʼayi joʼ moos. Chiru 13 chihabʼ, laj José kixnumsi jalan jalanq li chʼaʼajkilal. Kiruuk raj xkʼoxlankil ma toj naraheʼk xbʼaan li Jehobʼa ut ma kitzʼeqtaanaak xbʼaan naq yook xnumsinkil li rahilal. Laj José inkʼaʼ kijosqʼoʼk. Chaabʼil kinaʼlebʼak ut tuqtu li xchʼool. Ut, naq kiwank chiru xkʼebʼal reqaj li kibʼaanuuk re, inkʼaʼ kixbʼaanu, kixkʼutbʼesi bʼan li rahok ut kixkuyebʼ xmaak (Gén. 45:4, 5). Kʼaʼut kinaʼlebʼak chi joʼkan? Xbʼaan naq xkʼoxla chiʼus. Moko xkoho ta xchʼool chirix li xchʼaʼajkilal, kiril chixjunil li yook chi kʼulmank, kixkʼoxla li rajom li Jehobʼa (taayaabʼasi Génesis 50:19-21). Kʼaru naqatzol? Wi nokooʼeʼxrahobʼtesi, moojosqʼoʼk rikʼin li Jehobʼa, inkʼaʼ tqakʼoxla naq inkʼaʼ chik naxkʼe xchʼool chiqix. Qakʼoxlaq bʼan, chanru nokooxtenqʼa re naq tqakuy xnumsinkil junaq li chʼaʼajkilal. Chi anchal aachʼool tatkuyuq maak ut jultika naq «li rahok kʼajoʼ xkʼihal li maak naxtzʼap ru» (1 Ped. 4:8).

5. Chanru kinaʼlebʼak laj Miqueas naq kirekʼa naq xeʼxrahobʼtesi?

⁵ Aatinaqo chirix laj Miqueas b jun li cheekel winq re Sudamérica. Saʼ jun kutan, kirekʼa naq wiibʼ oxibʼ li cheekel winq xeʼxrahobʼtesi. Aʼan naxjultika: «Maajunwa raj xinkʼul aʼin. Ra xwekʼa. Inkʼaʼ ninruuk chi wark ut ninyaabʼak xbʼaan naq inkʼaʼ ninnaw kʼaru xbʼaanunkil». Usta joʼkan, laj Miqueas kinaʼlebʼak chiʼus, kixkʼe xchʼool chi xtzʼeqtaanankil li narekʼa. Junelik natijok re xtzʼaamankil li xsantil musiqʼej li Jehobʼa ut li xmetzʼew re naq tixkuy xnumsinkil aʼin. Naxsikʼ ajwiʼ xnaʼlebʼ saʼebʼ li tasal hu. Kʼaru naqatzol? Wi nakaakʼoxla naq jun li hermaan xatrahobʼtesi tuqubʼ laachʼool ut isi saʼ laakʼaʼuxl li yibʼ aj naʼlebʼ. Maare inkʼaʼ naqanaw kʼaru yook xkʼulbʼal ut xbʼaan aʼan kiʼaatinak ut kinaʼlebʼak chi joʼkan. Ye re chixjunil li Jehobʼa ut tzʼaama re naq taawil li naʼlebʼ joʼ chanru naril li hermaan. Xbʼaanunkil aʼin tixbʼaanu naq us tqil li hermaan ut inkʼaʼ tqakʼe saʼ qachʼool li kʼaru kixbʼaanu qe (Prov. 19:11). Taajultika naq li Jehobʼa naril li yook chi kʼulmank ut aʼan tixkʼe aametzʼew re xkuybʼal aʼin (2 Crón. 16:9; Ecl. 5:8).

6. Kʼaʼut naq wank xwankil rilbʼal naq li qaqʼusbʼal li naxkʼe li Jehobʼa naxkʼutbʼesi li xrahom? (Hebreos 12:5, 6, 11).

⁶ Jwal ra naq nokooʼeʼxqʼus. Abʼanan, wi naxik qachʼool chirix li xrahil qachʼool, naru naq inkʼaʼ tqakʼe xwankil li qaqʼusbʼal ut xkʼoxlankil naq jwal kaw naq xooʼeʼxqʼus. Ut naru ajwiʼ tsachq saʼ  qachʼool: naq li qaqʼusbʼal naxkʼutbʼesi li xrahom li Jehobʼa (taayaabʼasi Hebreos 12:5, 6, 11). Wi naqakʼe xwankil li naqekʼa naqakanabʼ naq laj Tza tooxrahobʼtesi. Aʼan naraj naq inkʼaʼ tqakʼulubʼa li qaqʼusbʼal, ut naraj naq toonajtoʼq chiru li Jehobʼa ut li chʼuut. Wi xaakʼul laaqʼusbʼal, kʼaru tenqʼanq aawe re naq tatnaʼlebʼaq chiʼus?

7. a) Joʼ naqil saʼebʼ li eetalil, kʼaru li kʼanjel kixkʼe li Jehobʼa re laj Pedro naq ak kiqʼuseʼk? b) Kʼaru naqatzol rikʼin li kixbʼaanu laj Pedro?

⁷ Kʼulubʼa laaqʼusbʼal ut jal li naʼajmank. Wank sut li Jesús kixqʼus laj Pedro chiruhebʼ li apóstol (Mar. 8:33; Luc. 22:31-34). Qʼaxal kixutaanak tana! Abʼanan tiik xchʼool chiru li Jesús, kixkʼulubʼa li xqʼusbʼal, ut kixtzol xnaʼlebʼ rikʼin li xpaltil. Ut, saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, li Jehobʼa kirosobʼtesi li xtiikilal xchʼool ut kixkʼe xninqal xkʼanjel saʼ li chʼuut (Juan 21:15-17; Hech. 10:24-33; 1 Ped. 1:1). Kʼaru naqatzol? Jwal us naq tqakʼulubʼa li qaqʼusbʼal usta tooxutaanaq, ut tqajal li naʼajmank. Wi joʼkan tqabʼaanu tookʼanjelaq chiʼus chiru li Jehobʼa ut chiruhebʼ li hermaan.

8, 9. Chanru kirekʼa ribʼ laj Bernardo naq kiqʼuseʼk, abʼan kʼaru kitenqʼank re, naq tixjal chanru nanaʼlebʼak?

⁸ Qilaq li kixkʼul laj Bernardo, jun li hermaan re Mozambique. Kiwank joʼ cheekel winq, abʼan xeʼrisi xkʼanjel. Chanru kirekʼa ribʼ? Aʼan naxye: «Jwal ra chaq linchʼool xbʼaan naq inkʼaʼ kiwulak chiwu linqʼusbʼal li xinkʼul». Naʼok xkʼaʼuxl chirix li teʼxkʼoxla li hermaan. Laj Bernardo naxye: «Kinumeʼk naabʼal po re naq tinnaʼlebʼaq chiʼus ut re naq tinkʼojobʼ wiʼ chik linchʼool rikʼin li Jehobʼa ut li xmolam». Kʼaru kitenqʼank re?

⁹ Laj Bernardo kixjal chanru nanaʼlebʼak. Aʼan naxye: «Naq wankin chaq joʼ cheekel winq, nawoksi Hebreos 12:7 re xtenqʼankilebʼ li hermaan re naq teʼxkʼulubʼa chi anchal xchʼool li qʼusuk li naxkʼe li Jehobʼa. Joʼkan naq xinkʼoxla: “Anihebʼ tento teʼxyuʼami li raqal aʼin?”. Chixjunilebʼ li xmoos li Yos, ut aran nintzʼaqonk laaʼin». Wank chik xkomon li kixbʼaanu laj Bernardo re naq tixkʼojobʼ wiʼ chik xchʼool rikʼin li Jehobʼa ut li xmolam. Kixkʼe xkomon xhoonal  re rilbʼal li Santil Hu ut xkʼoxlankil rix. Usta, toj naxik xchʼool chirix li teʼxkʼoxla li hermaan, naʼelk chi puktesink rikʼinebʼ ut natzʼaqonk saʼebʼ li chʼutam. Moqon, keʼxxaqabʼ wiʼ chik joʼ cheekel winq. Wi xateʼxqʼus, joʼ laj Bernardo, kʼe aachʼool chirix li naʼlebʼ li teʼxkʼe aawe ut li taajal saʼ laayuʼam, mixik aachʼool chirix li xutaan li taawekʼa (Prov. 8:33; 22:4). Wi joʼkan taabʼaanu, chʼolchʼooq chaawu naq li Jehobʼa tatrosobʼtesi naq inkʼaʼ xaatzʼeqtaana chi moko li xmolam.

10. Kʼaru kixyal rix li xtiikilalebʼ xchʼool laj Israel?

¹⁰ Naq wank kʼaru najalaak, nayaleʼk rix xtiikilal li qachʼool. Ut wi inkʼaʼ naqakʼe reetal, naru naqanajtobʼresi qibʼ chiru li Jehobʼa. Qakʼoxlaq chanru kijalaak junjunq li naʼlebʼ choʼq rehebʼ laj Israel naq kixaqabʼaak li Xchaqʼrabʼ laj Moisés. Junxilaj ebʼ li nekeʼjolomink re li junkabʼal aʼanebʼ li xyuwaʼil aj tij choʼq re li xjunkabʼal; nekeʼxyiibʼ li altar ut nekeʼmayejak chiru li Jehobʼa saʼ xkʼabʼaʼ li xjunkabʼal (Gén. 8:20, 21; 12:7; 26:25; 35:1, 6, 7; Job 1:5). Abʼan, rikʼin li Chaqʼrabʼ, li nekeʼjolomink re li junkabʼal inkʼaʼ chik nekeʼruuk xbʼaanunkil aʼin. Li Jehobʼa kixxaqabʼ joʼ xyuwaʼil aj tij laj Aarón re xyeechiʼinkil li mayej. Saʼ li hoonal aʼan, wi li najolomink re li junkabʼal li moko chalenaq ta saʼ li xjunkabʼal laj Aarón naxbʼaanu li kʼanjel joʼ xyuwaʼil aj tij, naru nakamk (Lev. 17:3-6, 8, 9). c Ma xbʼaan aʼin laj Coré, laj Datán ut laj Abiram, ut li 250 li nekeʼjolomink re li tenamit xeʼxqʼet ribʼ chiru laj Moisés ut laj Aarón? (Núm. 16:1-3). Inkʼaʼ naqanaw ma joʼkan. Abʼanan, laj Coré ut ebʼ li xeʼtaqenk re xeʼxqʼet ribʼ chiru li Jehobʼa. Kʼaru tatruuq xbʼaanunkil wi nayaleʼk rix xtiikilal laachʼool xbʼaan li kʼaru najalaak saʼ xmolam li Jehobʼa?

11. Kʼaru naqatzol rikʼin li xeʼxbʼaanu wiibʼ oxibʼ laj Cohat?

¹¹ Bʼaanu chixjunil li wank saʼ laawuqʼ re xtenqʼankil li xmolam li Jehobʼa. Naq ebʼ laj Israel wankebʼ saʼ li chaqichʼochʼ, ebʼ laj Leví li chalenaqebʼ saʼ xjunkabʼal laj Cohat chaabʼil chaq ebʼ li xkʼanjel. Rajlal naq nekeʼelk saʼ junjunq li naʼaj, wankebʼ laj Cohat nekeʼxkʼam li xkaaxil li sumwank chiruhebʼ li tenamit (Núm. 3:29, 31; 10:33; Jos. 3:2-4). Qʼaxal chaabʼil chaq aʼin! Abʼan, naq ebʼ laj Israel keʼok saʼ li Yeechiʼinbʼil Naʼajej kijalaak. Moko aajel ta chik ru naq teʼxjal xnaʼaj li xkaaxil li sumwank. Naq yook chi awabʼejink laj Salomón, wiibʼ oxibʼ rehebʼ laj Cohat nekeʼbʼichank, nekeʼkʼaakʼalenk okebʼaal ut nekeʼril li xnaʼaj li tzekemq (1 Crón. 6:31-33; 26:1, 24). Li Santil Hu moko naxye ta naq ebʼ laj Cohat keʼxwechʼi rix malaj xeʼxye naq nekeʼraj junaq chik li chaabʼil kʼanjel, xbʼaan naq joʼkan xeʼkʼanjelak chaq junxil. Kʼaru naqatzol? Qakʼulubʼaq chi anchal qachʼool li naxjal li Jehobʼa saʼ li xmolam, usta aʼin naxchʼaʼajki li naqabʼaanu anaqwan. Bʼaanu chi anchal aachʼool chixjunil li kʼanjel li nekeʼxkʼe aawe. Qajultikaq naq chiru li Jehobʼa qʼaxal oxloqʼo chiru junaq li kʼanjel. Choʼq re li Jehobʼa, qʼaxal wank xwankil wi nokooʼabʼink chiru (1 Sam. 15:22).

12. Chanru kirekʼa ribʼ li xZaira naq kiʼelk Betel?

 ¹² Qilaq li kixkʼul li xZaira, li nachalk Oriente Medio. Qʼaxal nawulak chiru kʼanjelak Betel, aran kiwank numenaq 23 chihabʼ. Abʼan xeʼxtaqla joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li naxbʼaanu 130 hoor. Aʼan naxye: «Kichʼaʼajkoʼk chiwu naq kijalaak linkʼanjel. Ninye naq maakʼaʼ ninʼok wiʼ ut ninkʼoxla bʼar xinpaltoʼk». Ra xyeebʼal, naq wankebʼ li hermaan xeʼxbʼaanu naq moko sa ta trekʼa ribʼ xbʼaan naq nekeʼxye: «Wi us raj xatnaʼlebʼak, li molam moko xatrisi ta raj aran». Saʼ xnumikebʼ li kutan, li xZaira ra chaq saʼ xchʼool ut rajlal qʼoqyink nayaabʼak. Aʼan naxye: «Moko xwiibʼank ta inchʼool chirix li molam chi moko chirix li xrahom li Jehobʼa». Kʼaru kitenqʼank re naq tnaʼlebʼaq chiʼus?

13. Kʼaru kixbʼaanu li xZaira re xqʼaxbʼal ru li rahil chʼoolej?

¹³ Re xqʼaxbʼal ru li yook rekʼankil, li xZaira kixyaabʼasi ebʼ li qatasal hu li naʼaatinak chirix li chʼaʼajkilal li yook xkʼulbʼal. Li kitenqʼank re aʼan li wank saʼ li hu Laj Kʼaakʼalehom 1 re febrero 2001, maakʼaʼ saʼ qʼeqchiʼ, li naʼaatinak chirix chanru xqʼaxbʼal li chʼinank chʼoolej. Saʼ li tzolom aʼin naʼaatinak chirix laj Marcos, jun rehebʼ li kitzʼiibʼank re li Santil Hu, li kirekʼa ribʼ joʼ chanru narekʼa ribʼ li xZaira naq kijalaak li xkʼanjel chiru li Jehobʼa. Li xZaira naxye: «Li reetalil laj Marcos aʼan qʼaxal kitenqʼank we naq kichʼinaak inchʼool». Junelik kixsikʼ xtenqʼ rikʼinebʼ li ramiiw, wank rikʼinebʼ li hermaan ut inkʼaʼ naxkʼoxla rix li rahil chʼoolej. Kixtaw ru naq li xsantil musiqʼej li Jehobʼa nabʼeresink re li xmolam ut ebʼ li hermaan li nekeʼbʼeresink re li kʼanjel nekeʼxkʼe xchʼool chirix. Xkʼe ajwiʼ reetal naq choʼq re li xmolam li Jehobʼa li qʼaxal wank xwankil aʼan naq tbʼaanumanq li xkʼanjel.

14. Kʼaru kijalaak li tento tixkʼulubʼa laj Vlado, ut kʼaru kitenqʼank re chi xbʼaanunkil aʼin?

¹⁴ Laj Vlado jun li cheekel winq saʼ li chʼuut re Eslovenia li wank 73 chihabʼ re, kichʼaʼajkoʼk chiru xkʼulubʼankil naq li xchʼuut tixjunaji ribʼ rikʼin jun chik li chʼuut ut teʼxtzʼap li Chʼutlebʼaal Kabʼl. Aʼan naxye: «Inkʼaʼ nintaw  ru kʼaʼut naq teʼxtzʼap jun li Chʼutlebʼaal Kabʼl li chʼinaʼus. Xinchʼaʼajkoʼk xbʼaan naq tojeʼ xqayiibʼ, laaʼin aj peechʼ ut xinyiibʼ wiibʼ oxibʼ li tem ut meex. Xjunajinkil qibʼ rikʼin jun chik li chʼuut kixkʼam chaq naabʼal li chʼaʼajkilal choʼq qe li ak xikenaq chik qachihabʼ». Kʼaru kitenqʼank re xkʼulubʼankil aʼin? Aʼan naxye: «Xkʼulubʼankil li naxbʼaanu li xmolam li Jehobʼa junelik wank rusilal. Aʼin nokooxkawresi re xqʼaxbʼal ru li tjalaaq saʼ li kutan chalk re». Ma yookat xnumsinkil li chʼaʼajkilal naq nekeʼxjunaji laachʼuut rikʼin jalan chik malaj xaakʼul jun akʼ kʼanjel? Matkʼoxlak, li Jehobʼa naxtaw ru li nakaawekʼa. Wi nakaabʼaanu chixjunil li wank saʼ aawuqʼ re xkʼulubʼankil li najalaak ut inkʼaʼ nakaatzʼeqtaana li Jehobʼa ut li xmolam, taakʼul naabʼal li osobʼtesihom (Sal. 18:26).

15. Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re naq chaabʼil toonaʼlebʼaq naq nawank chʼaʼajkilal saʼ li chʼuut?

¹⁵ Naq yook chi wulak li rosoʼjik li kutan, moko nasach ta qachʼool rilbʼal naq saʼ li chʼuut nawank li chʼaʼajkilal li naxyal rix li xtiikilal qachʼool. Joʼkan naq aajel ru naq chaabʼil toonaʼlebʼaq. Wi naqakʼoxla naq jun li hermaan moko sa ta xooril, moojosqʼoʼk. Wi nokooʼeʼxqʼus, miqakʼe saʼ qachʼool naq xooxutaanak, qakʼulubʼaq bʼan li qaqʼusbʼal ut qajalaq li naʼajmank. Ut, naq junaq li naʼlebʼ najalaak saʼ xmolam li Jehobʼa li nokooxchʼaʼajki qakʼulubʼaq chi anchal qachʼool, ut qabʼaanuhaq li naʼlebʼ li nekeʼxkʼe qe.

16. Kʼaru tatruuq xbʼaanunkil re xkʼojobʼankil aachʼool rikʼin li Jehobʼa ut li xmolam?

¹⁶ Naru nakaakʼojobʼ aachʼool rikʼin li Jehobʼa ut li xmolam naq nayaleʼk rix li xtiikilal laachʼool. Re xbʼaanunkil aʼin naʼajmank naq chaabʼil tatnaʼlebʼaq, matxuwak, kʼoxlan chiʼus ut il li naʼlebʼ chanru naril li Jehobʼa. Kʼe aachʼool xtzolbʼal li xyuʼamebʼ li kristiʼaan li wank saʼ li Santil Hu li xeʼxnumsi li chʼaʼajkilal joʼ yookat xkʼulbʼal ut kʼoxla rix li xeʼxbʼaanu. Tzʼaama re li Jehobʼa naq tatxtenqʼa ut maajunwa taakanabʼ li chʼuut. Joʼkan bʼiʼ, maakʼaʼ naxye kʼaru tkʼulmanq, laj Tza inkʼaʼ truuq qajachbʼal rikʼin li Jehobʼa chi moko rikʼin li xmolam (Sant. 4:7).