1, 2. a) Kʼaru tqil saʼ li tzolom aʼin? b) Kʼaru naxkʼutbʼesi naq li Jehobʼa naraj qatenqʼankil?

 LI JEHOBʼA naru nokooxtenqʼa xkuybʼal ebʼ li chʼaʼajkilal ut kʼanjelak rikʼin sahil chʼoolejil. Saʼ li tzolom aʼin, tqil chanru naxbʼaanu, ut kʼaru tento tqabʼaanu re roksinkil chiʼus li xtenqʼ. Abʼan xbʼeenwa tqasume li patzʼom «Ma naraj li Jehobʼa qatenqʼankil?».

² Re xsumenkil aʼin, qakʼehaq reetal jun li aatin li kiroksi li apóstol Pablo saʼ li xʼesilhu rehebʼ laj Hebreos. Aʼan kixye: «Li Qaawaʼ aʼan aj tenqʼahom we; inkʼaʼ tinxiwaq. Kʼaru truuq xbʼaanunkil we junaq yal winq?» (Heb. 13:6). Junjunq li tasal hu li naxtzʼil rix li Santil Hu naxchʼolobʼ naq li aatin «aj tenqʼahom we» saʼ li raqal aʼin yook chi aatinak chirix jun li kristiʼaan li naʼaanilak re xtenqʼankil li naxpatzʼ xtenqʼ. Qakʼoxlaq naq li Jehobʼa yook chi aanilak re xtenqʼankil li ani wank saʼ rahilal. Aʼin naxkʼut chiqu naq li Jehobʼa moko kaʼaj tawiʼ naraj qatenqʼankil, naraj bʼan xbʼaanunkil chi anchal xchʼool. Wi li Jehobʼa wank chiqakʼatq, tooruuq xkuybʼal ebʼ li rahilal rikʼin sahil chʼoolejil.

3. Rikʼin kʼaru oxibʼ chi naʼlebʼ nokooxtenqʼa li Jehobʼa re xkuybʼal rikʼin sahil chʼoolejil?

³ Chanru nokooxtenqʼa li Jehobʼa re xkuybʼal rikʼin sahil chʼoolejil? Saʼ li xhu laj Isaías naqataw li xsumenkil. Naabʼal  ebʼ li propesiiy li kixtzʼiibʼa laj Isaías wank xwankil chiruhebʼ li xmoos li Yos saʼ li qakutan. Naabʼal sut naq laj Isaías naʼaatinak chirix li Jehobʼa naroksi li aatin li moko chʼaʼaj ta xtawbʼal ru. Jun eetalil, saʼ li tasal 30 naroksi li chʼinaʼusil eetalil chanru li Jehobʼa naxtenqʼa li xtenamit. Aran naxye naq li Jehobʼa 1) naxkʼe xchʼool chi qabʼinkil ut naxsume li qatij, 2) nokooxbʼeresi ut 3) nokoorosobʼtesi anaqwan ut saʼ li kutan chalkebʼ re. Qatzʼilaq li oxibʼ chi naʼlebʼ aʼin.

4. a) Kʼaru kixye li Jehobʼa chirixebʼ laj judiiy saʼ xkutankil laj Isaías, ut kʼaru tixkanabʼ naq tkʼulmanq? b) Kʼaru oybʼenihom kixkʼe li Jehobʼa rehebʼ laj judiiy li tiikebʼ xchʼool? (Isaías 30:18, 19).

⁴ Saʼ xtiklajik li tasal 30 re Isaías, li Jehobʼa kixye naq ebʼ laj judiiy «qʼetqʼet aj alebʼ» ut kixye ajwiʼ «yo chi tamk li xmaakebʼ». Ut moqon kixye: «Li tenamit aʼin jwal kawebʼ li xjolom […], inkʼaʼ nekeʼraj rabʼinkil li xchaqʼrabʼ li Qaawaʼ» (Is. 30:1, 9). Xbʼaan naq inkʼaʼ xeʼabʼink, laj Isaías kixye naq li Jehobʼa tixkanabʼ naq tchalq jun nimla rahilal saʼ xbʼeenebʼ (Is. 30:5, 17; Jer. 25:8-11). Joʼkan kikʼulmank, xbʼaan naq xeʼkʼameʼk choʼq moos xbʼaanebʼ laj Babilonia. Abʼanan wank junjunq laj judiiy li tiikebʼ xchʼool ut li propeet Isaías kixkʼe jun li esil li tixkʼe roybʼenihomebʼ: saʼ jun kutan li Jehobʼa trusila wiʼ chik ruhebʼ (taayaabʼasi Isaías 30:18, 19). Kitzʼaqlok ru li kixye li Jehobʼa. Trisihebʼ chaq Babilonia, abʼan moko saʼ junpaat ta. Li aatin «li Qaawaʼ yo roybʼeninkil li honal re rusilankil eeru» naraj xyeebʼal naq tnumeʼq jun qʼehil naq ebʼ laj judiiy li tiikebʼ xchʼool teʼkoleʼq. Kinumeʼk 70 chihabʼ naq li Jehobʼa kixkanabʼ naq junjunq ebʼ laj judiiy teʼsutqʼiiq Jerusalén (Is. 10:21; Jer. 29:10). Naq xeʼwank chaq chi preexil xeʼyaabʼak xbʼaan rahil chʼoolej, abʼan naq xeʼsutqʼiik Jerusalén xeʼyaabʼak xbʼaan xsahilebʼ xchʼool.

5. Kʼaru naxyeechiʼi qe Isaías 30:19?

⁵ Saʼ li qakutan, ebʼ li aatin aʼin naxkawresi qachʼool: «Li Qaawaʼ taaruxtaana eeru […]; kaʼajwiʼ texrabʼi chi tzʼaamank ut elajink» (Is. 30:19). Laj Isaías naxye naq li Jehobʼa trabʼi li qatij ut tixsume saʼ junpaat. Li propeet kixye: «Kaʼajwiʼ texrabʼi […] ut […], texsume». Li aatin aʼin naxjultika chiqu naq li Qayuwaʼ moko kaʼaj tawiʼ naraj qatenqʼankil, naraj bʼan xbʼaanunkil chi anchal xchʼool. Peʼyaal naq xjultikankil aʼin nokooxtenqʼa chi xkuybʼal rikʼin sahil chʼoolejil?

6. Chanru naxkʼut laj Isaías naq li Jehobʼa narabʼi li qatij chiqajunqal?

⁶ Li raqal aʼin naxye ajwiʼ naq li Jehobʼa naxkʼe xchʼool chi rabʼinkil li qatij, chiqajunqal. Kʼaʼut naqaye aʼin? Saʼ xtiklajik li tasal 30 re Isaías, li Jehobʼa naʼaatinak chirix «laaʼex», saʼ nabʼaalil, xbʼaan naq yook raatinankilebʼ chixjunil li xtenamit. Abʼan li raqal 19, re La Biblia. Traducción del Nuevo Mundo naʼaatinak chirix «laaʼat», saʼ junesal, xbʼaan naq yook raatinankil jun ajwiʼ rehebʼ li xmoos. Laj Isaías naxye: «[Mat]yaabʼak chik», «taaruxtaana» aawu, «[tat]xsume». Naq ra saʼ xchʼool jun rehebʼ li ralal, li Jehobʼa li qaraarokil Yuwaʼ, moko naxye ta: «Kawaq aachʼool joʼ laawas». Naxkʼe bʼan xchʼool chiqix chiqajunqal, ut naxsume li qatij (Sal. 116:1; Is. 57:15).

7. Chanru naxkʼut laj Isaías ut li Jesús naq aajel ru naq rajlal tootijoq?

⁷ Naq nokootijok chiru li Yos chirix li naxkʼe li qakʼaʼuxl maare li xbʼeenwa tixbʼaanu aʼan qatenqʼankil re xkuybʼal li  rahilal. Ut, wi inkʼaʼ nasach saʼ junpaat li rahilal joʼ naqaj raj, maare naabʼal sut tqapatzʼ re, naq tooxtenqʼa chi xkuybʼal. Aʼan tzʼaqal li naraj naq tqabʼaanu. Joʼ naxye saʼ Isaías: «Meekʼe chi hilank» li Jehobʼa (Is. 62:7). Kʼaru naraj xyeebʼal aʼin? Naq rajlal nokootijok chanchan tawiʼ naq inkʼaʼ tqakanabʼ chi hilank li Jehobʼa. Aʼin naxjultika chiqu li kixye li Jesús chirix li tijok li naqataw saʼ Lucas 11:8-10, 13. Kixkʼe jalan jalanq li naʼlebʼ, ut kixye naq inkʼaʼ tqakanabʼ tijok chanchan tawiʼ yooko «xchʼiʼchʼiʼinkil» li Jehobʼa, ut xpatzʼbʼal li xsantil musiqʼej. Naru ajwiʼ naqapatzʼ qatenqʼ re li Jehobʼa re naq tooxbʼeresi chi xsikʼbʼal li us saʼ li qayuʼam.

8. Chanru kitzʼaqlok ru li naxye Isaías 30:20, 21?

⁸ (Taayaabʼasi Isaías 30:20, 21). Ebʼ laj puubʼ re Babilonia xeʼxsut Jerusalén chiru jun chihabʼ rikʼin waqibʼ po. Chiru li hoonal aʼan, ebʼ laj judiiy kʼajoʼ li rahilal xeʼxkʼul chanchan tawiʼ li pan ut li haʼ li wank yalaq bʼar. Abʼan saʼ li raqal 20 ut 21, li Jehobʼa naxye rehebʼ naq tixkolebʼ wi teʼxyotʼ xchʼool ut teʼxjal xnaʼlebʼ. Laj Isaías kixye naq li Jehobʼa aʼan li natzolok re li xtenamit ut kixye rehebʼ naq li Jehobʼa tixkʼut chiruhebʼ chanru xloqʼoninkil ru joʼ naraj aʼan. Ebʼ li aatin aʼin kitzʼaqlok ru naq ebʼ laj judiiy keʼachʼabʼaak chaq Babilonia. Li Jehobʼa kixkʼutbʼesi naq aʼan laj tzolol rehebʼ. Saʼ xkʼabʼaʼ naq kixbʼeresihebʼ, ebʼ laj judiiy xeʼruuk xaqabʼankil wiʼ chik li tzʼaqal loqʼonink. Saʼ li qakutan li Jehobʼa aʼan ajwiʼ laj tzolol qe, ut aʼin naxkʼe xsahil li qachʼool.

9. Bʼar wank jun reheb li naʼlebʼ li naroksi li Jehobʼa re qabʼeresinkil saʼ li qakutan?

⁹ Oxloqʼ chiqu naq li Jehobʼa natzolok qe. Saʼebʼ li raqal aʼin, laj Isaías naxye naq chanchano ebʼ laj tzolonel li nekeʼtzoleʼk xbʼaan li Jehobʼa rikʼin wiibʼ li naʼlebʼ. Xbʼeen, laj Isaías naxye: «Teeril bʼan rikʼin xnaqʼ eeru laj tzolol eere». Saʼ li eetalil aʼin, laj kʼutunel xaqxo chiru ebʼ laj tzolonel. Chanru nokooxtzol li Jehobʼa saʼ li qakutan? Rikʼin li xmolam. Naqabʼanyoxi re li Jehobʼa naq moko chʼaʼaj ta li naʼlebʼ li naxkʼe li xmolam sahebʼ li chʼutam, li nimla chʼutam, ebʼ li tasal hu, li JW Broadcasting^® ut naabʼal chik xkomon. Chixjunil aʼin nokooxtenqʼa chi xkuybʼal li chʼaʼajkilal chi sa saʼ qachʼool.

10. Chanru naqabʼi chiqix li xyaabʼ xkux li Yos?

¹⁰ Laj Isaías naxkʼut li xkabʼ naʼlebʼ chanru naq li Jehobʼa nokooxtzol naq  kixye: «Rikʼin leexik teerabʼi naq yooq chi aatinak chaq cherix». Anaqwan li propeet naxye naq li Jehobʼa aʼan jun aj kʼutunel li naxkʼe reetal chanru yookebʼ chi xik xtzolom ut naxbʼeresihebʼ re naq teʼxnaw bʼar teʼxik. Chanru naqabʼi li xyaabʼ xkux li Yos sahebʼ li qakutan? Naq naqil li Santil Hu. Chisaʼ kitzʼiibʼaak chaq li xmusiqʼanbʼil aatin li Yos. Joʼkan naq, naq naqil xsaʼ chanchan tawiʼ yooko rabʼinkil chiqix li xyaabʼ xkux li Yos (Is. 51:4).

11. Kʼaru tento tqabʼaanu re xkuybʼal rikʼin sahil chʼoolejil, ut kʼaʼut?

¹¹ Kʼaru tento tqabʼaanu re naq tqataw rusilal naq li Jehobʼa nokooxbʼeresi rikʼin li xmolam ut li Raatin? Laj Isaías naxye wiibʼ li naʼlebʼ. Xbʼeen «Aʼan aʼin li bʼe», ut xkabʼ, «ayuqex aran» (Is. 30:21). Joʼkan naq moko kaʼaj tawiʼ tqanaw «li bʼe», tento bʼan toobʼeeq aran. Saʼ xkʼabʼaʼ li Raatin li Jehobʼa ut li xchʼolobʼankil li naxkʼe li xmolam, naqatzol li naroybʼeni li Jehobʼa li tqabʼaanu ut chanru xyuʼaminkil li naxkʼut chiqu. Tento tqabʼaanu li wiibʼ chi naʼlebʼ aʼin re xkuybʼal rikʼin sahil chʼoolejil naq nokookʼanjelak chiru li Jehobʼa. Kaʼajwiʼ chi joʼkan chʼolchʼooq chiqu naq aʼan toorosobʼtesi.

12. Joʼ naxye Isaías 30:23-26, chanru trosobʼtesi li Jehobʼa li xtenamit?

¹² (Taayaabʼasi Isaías 30:23-26). Chanru kitzʼaqlok ru li propesiiy aʼin najter qʼe kutan? Ebʼ laj judiiy li xeʼsutqʼiik Israel li xeʼelk chaq choʼq moos aran Babilonia xeʼxkʼul naabʼal li osobʼtesihom saʼebʼ li xjunxaqalil ut sahebʼ li xpaabʼal. Numtajenaq li xtzekemqebʼ kixkʼe li Jehobʼa. Abʼanan wank jun li qʼaxal wank xwankil. Naq yook chi xaqabʼaak li tzʼaqal paabʼal li Jehobʼa naxkawresihebʼ li xpaabʼal. Maajunsut xkʼulumebʼ li osobʼtesihom joʼ aʼin li xtenamit li Yos. Joʼ naxye li raqal 26, li Jehobʼa kixbʼaanu naq qʼaxal teʼlemtzʼunq saʼ li xpaabʼal (Is. 60:2). Saʼ xkʼabʼaʼ li osobʼtesihom aʼin li xtenamit kawebʼ ut sahebʼ saʼ xchʼool re kʼanjelak chiru, chʼolchʼo naq sa nekeʼrekʼa ribʼ (Is. 65:14).

13. Chanru yook chi tzʼaqlok ru li propesiiy sahebʼ li qakutan naq txaqabʼaaq wiʼ chik li tzʼaqal loqʼonink?

¹³ Ma kitzʼaqlok ru saʼ li qakutan li propesiiy chirix naq txaqabʼaaq wiʼ chik li tzʼaqal loqʼonink? Joʼkan tzʼaqal. Chalen li chihabʼ 1919, chi miyon li qas qiitzʼin xeʼelk rubʼel xwankil li Nimla  Babilonia, bʼarwiʼ nekeʼokenk chixjunil li bʼalaqʼil paabʼal. Chixjunilebʼ aʼan nekeʼkʼameʼk saʼ jun li naʼajej li qʼaxal chaabʼil chiru li xeʼyeechiʼiik chaq rehebʼ laj Israel: wank saʼ sahilal saʼ li xtenamit li Yos (Is. 51:3; 66:8). Kʼaru li sahilal li wank saʼ xyanq li xtenamit li Yos?

14. Kʼaru li sahilal li wank saʼ xyanq li xtenamit li Yos, ani nekeʼokenk chisaʼ sahebʼ li qakutan? (Chaawil li xyaalal).

¹⁴ Chalen li chihabʼ 1919, li yulbʼilebʼ ru yookebʼ xyalbʼal li sahilal li wank saʼ xtenamit li Yos. b Saʼ xnumikebʼ li chihabʼ, ebʼ laj paabʼanel li teʼwanq arin saʼ Ruuchichʼochʼ, ebʼ li jalan chik karneer, xeʼokenk ajwiʼ saʼ li sahilal li wank saʼ xyanq xtenamit li Yos ut xeʼxkʼul naabʼal li osobʼtesihom xbʼaan li Jehobʼa (Juan 10:16; Is. 25:6; 65:13).

15. Bʼar wank li sahilal saʼ xtenamit li Yos sahebʼ li qakutan?

¹⁵ Bʼar wank li sahilal saʼ xtenamit li Yos sahebʼ li qakutan? Li sahilal aʼin wank saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ, xbʼaan naq laj kʼanjel chiru li Jehobʼa wankebʼ yalaq bʼar. Maakʼaʼ naxye bʼar wanko naru tootzʼaqonq saʼ li sahilal aʼin wi nokooʼokenk chi anchal qachʼool chi xloqʼoninkil ru li Jehobʼa.

16. Kʼaru tento tqabʼaanu re naq junelik tqil li xchʼinaʼusal li xtenamit li Yos?

¹⁶ Jun rehebʼ li naʼlebʼ li tento tqabʼaanu re naq toowanq saʼ li sahilal saʼ xtenamit li Yos aʼan roxloqʼinkil li xmolam li wank saʼ ruuchichʼochʼ. Chanru naqabʼaanu aʼin? Xkʼebʼal qachʼool chirix li xchaabʼil naʼlebʼ ebʼ li qechpaabʼanel ut maawaʼ rikʼin ebʼ li xpaltil (Juan 17:20, 21). Kʼaʼut naq aajel ru xbʼaanunkil aʼin? Qakʼoxlaq li eetalil aʼin. Saʼ jun li kʼicheʼ wank jalan jalanq ebʼ li cheʼ. Joʼkan ajwiʼ nakʼulmank sahebʼ li chʼuut wank jalan jalanq li hermaan li chanchan ebʼ li cheʼ (Is. 44:4; 61:3). Miqakanabʼ naq li xpaltil ebʼ «li  cheʼ» li wank chiqu tixbʼaanu naq inkʼaʼ tqil li xchʼinaʼusal li kʼicheʼ. Naraj xyeebʼal, naq miqakanabʼ naq li xpaltilebʼ li qechpaabʼanel li wankebʼ saʼ li chʼuut tixbʼaanu naq inkʼaʼ tqil li xchʼinaʼusal li junajil li wank saʼ li xtenamit li Yos.

17. Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil chiqajunqal re naq twanq li junajil saʼ li chʼuut?

¹⁷ Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil chiqajunqal re naq twanq li junajil? Xkʼebʼal qachʼool re naq twanq li tuqtuukilal (Mat. 5:9; Rom. 12:18). Naq nokookʼamok bʼe re xkʼambʼal qibʼ chiʼus rikʼinebʼ li qahermaan saʼ li chʼuut naqabʼaanu naq chʼinaʼusaq li wank saʼ sahilal saʼ xtenamit li Yos. Wank saʼ qachʼool naq li Jehobʼa kixkʼamebʼ chaq saʼ li tzʼaqal loqʼonink li wankebʼ saʼ li xtenamit (Juan 6:44). Qakʼoxlaq li sahil chʼoolejil li narekʼa naq naril naq yooko xkʼebʼal qachʼool re xkawresinkil li tuqtuukilal ut li junajil saʼ qayanq, xbʼaan naq chiru aʼan qʼaxal loqʼ (Is. 26:3; Ageo 2:7).

18. Chirix kʼaru toonaʼlebʼaq, ut kʼaʼut?

¹⁸ Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re naq tqayal xsahil li osobʼtesihom li naxkʼe qe li Jehobʼa? Qakʼoxlaq chirix li naqatzol saʼ li Santil Hu ut saʼebʼ li tasal hu. Wi nokootzolok ut nokoonaʼlebʼak chirix li naqatzol, tqakʼutbʼesi li chaabʼil naʼlebʼ ut aʼin toorekʼasi re xkʼutbʼesinkil li rahok «joʼ tzʼaqal» qas qiitzʼin qibʼ ut tqara qibʼ chiqibʼil qibʼ saʼ li chʼuut (Rom. 12:10). Wi nokoonaʼlebʼak chirix li osobʼtesihom li naxkʼe qe li Jehobʼa anaqwan, tkawuuq li qamiiwil rikʼin. Ut, wi nokoonaʼlebʼak ajwiʼ chirix ebʼ li osobʼtesihom li tixkʼe qe saʼ li kutan chalk re, chi anchal qachʼool tqaj kʼanjelak chiru chi junelik. Chixjunil aʼin tixbʼaanu naq tqaj kʼanjelak chiru li Jehobʼa rikʼin sahil chʼoolejil.

19. a) Joʼ naxye Isaías 30:18, kʼaru chʼolchʼooq chiqu? b) Kʼaru tooxtenqʼa re xkuybʼal rikʼin sahil chʼoolejil?

¹⁹ Li Jehobʼa «taawakliiq chaq» re qakolbʼal naq tixsachebʼ chixjunil li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ (Is. 30:18). Xbʼaan naq «tiik xchʼool», chʼolchʼo chiqu naq aʼan inkʼaʼ tixkanabʼ naq laj Tza twanq jun kutanaq chik (Is. 25:9). Joʼ li Jehobʼa, yooko roybʼeninkil naq chi seebʼ tookoleʼq. Abʼan naqoxloqʼi li maatan joʼ li tijok, xtzolbʼal li Santil Hu, xyuʼaminkil ut xnaʼlebʼankil rix li qosobʼtesihom. Wi naqabʼaanu chixjunil aʼin, li Jehobʼa tooxtenqʼa chi kʼanjelak chiru rikʼin kuyuk ut sahil chʼoolejil.