SAʼ LI hu Ester natawmank resil laj Mardoqueo. Jun laj judiiy li kikʼanjelak saʼ li rochoch li awabʼej re Persia saʼ xtiklajik li oobʼ siʼeent chihabʼ naq toj maajiʼ nachalk li Jesús saʼ Ruuchichʼochʼ, «saʼ xkutankil li awabʼej Asuero» (anaqwan naabʼal nekeʼyehok re naq laj Asuero aʼan laj Jerjes I). Laj Mardoqueo kixjukʼ jun li naʼlebʼ re naq inkʼaʼ teʼxkamsi li awabʼej. Li awabʼej qʼaxal kixbʼanyoxi aʼin ut kixye naq tkʼeheʼq xloqʼal chiru li tenamit. Naq kikamk laj Hamán, jun rehebʼ li xikʼ naʼilok re laj Mardoqueo ut ebʼ laj judiiy, kixaqabʼaak laj Mardoqueo joʼ xbʼeenil aj jolominel. Joʼkan naq kiruuk xbʼaanunkil jun li chaqʼrabʼ re naq inkʼaʼ teʼkamsiiq laj judiiy li wankebʼ saʼ li tenamit Persia (Est. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16).

Saʼ xtiklajik li chihabʼ 1900 wankebʼ nekeʼxye naq li hu Ester yal yoobʼanbʼil ut naq laj Mardoqueo maajunwa kiwank. Abʼan saʼ li chihabʼ 1941 ebʼ li nekeʼbʼekok malaj nekeʼpikok kʼaʼaq re ru keʼxtaw jun li naʼlebʼ li naʼaatinak chirix laj Mardoqueo joʼ naxye li Santil Hu. Kʼaru naxye?

Keʼxtaw jun li tzʼiibʼ li naʼaatinak chirix laj Marduka (li naraj xyeebʼal Mardoqueo saʼ español) li tzʼiibʼanbʼil saʼ li aatinobʼaal persa aʼan jun laj jolominel kʼanjel saʼ li tenamit Susa, aj ajlanel tumin. Naq xeʼxtaw aʼin laj Arthur Ungnad, jun li natzʼilok rix li nakʼulmank saʼ li naʼajej aʼan kixye «kaʼajwiʼ li tzʼiibʼ aʼan inkʼaʼ natawmank saʼ li Santil Hu bʼarwiʼ naʼaatinak chirix laj Mardoqueo».

Chalen naq laj Arthur Ungnad kixye li aatin aʼin, xeʼxtzʼiibʼa chi mil ebʼ li tasal li natawmank saʼ li aatinobʼaal re persa. Saʼ xyanq aʼin wankebʼ li perpokil pek re Persépolis, li kitawmank saʼ xnaʼajebʼ laj ajlanel tumin chixkʼatq li xsuttzʼakil li tenamit. Aʼin xeʼwank saʼ xqʼehil li awabʼej Jerjes I. Ut tzʼiibʼanbʼil saʼ li aatinobʼaal rehebʼ laj Elam ut saʼ aʼin natawmank naabʼal li kʼabʼaʼej li natawmank ajwiʼ saʼ li hu Ester. a

Naabʼal li perpokil pek aʼin re Persépolis naʼaatinak chirix laj Marduka, li nakʼanjelak chaq joʼ aj tzʼiibʼ saʼ li tenamit Susa saʼ li xʼawabʼejilal laj Jerjes I. Jun rehebʼ aʼan naxye naq laj Marduka aʼan aj jalol aatin. Aʼin naxkʼam ribʼ rikʼin li naxye li Santil Hu chirix laj Mardoqueo, aʼan jun aj kʼanjel chiru li awabʼej Asuero (Jerjes I), saʼ xkʼabʼaʼ naq naxnaw wiibʼ li aatinobʼaal kʼaynaq chi xchunubʼankil ribʼ saʼ li rokebʼaal li xnaʼaj li awabʼej re Susa (Est. 2:19, 21; 3:3). Li okebʼaal aʼin aʼan jun nimla ochoch bʼarwiʼ nekeʼkʼanjelak li wankebʼ xwankil.

Wank xjuntaqʼeetalil li naxye li perpokil pek chirix laj Marduka ut li naxye li Santil Hu saʼ li hu Ester chirix laj Mardoqueo. Xbʼaan naq juntaqʼeet li naʼaj bʼarwiʼ xeʼwank, li chihabʼ ut bʼarwiʼ xeʼkʼanjelak. Aʼin naraj xyeebʼal naq laj Marduka aʼan ajwiʼ laj Mardoqueo.