Toj maajiʼ tinye eere chanru xraqeʼk aʼin, xbʼeenwa nawaj xseeraqʼinkil eere chanru xinʼok chi xkʼebʼal chixjunil linhoonal re kʼanjelak chiru li Jehobʼa.

Xinyoʼlaak saʼ li chihabʼ 1942, saʼ li naʼaj li sutsuuk xbʼaan li palaw re caribe aran Curazao. Linyuwaʼ kiyoʼlaak Surinam, ut xkoho chi kʼanjelak Curazao. Wiibʼ oxibʼ chihabʼ naq toj maajiʼ nikinyoʼlaak, kixsubʼ ribʼ saʼ haʼ. Aʼan jun rehebʼ xbʼeen aj Testiiw li kiwank Curazao. a Rajlal xamaan naxtzol li Santil Hu rikʼinebʼ li oobʼ chi xkokʼal, usta inkʼaʼ naqakʼe qachʼool chi abʼink. Naq wank 14 chihabʼ we, xkoho Surinam re rilbʼal linnaʼchin, li xnaʼ linyuwaʼ, xbʼaan naq ak cheek chik.

Aran Surinam, wankebʼ li wamiiw li saajebʼ li nekeʼkʼanjelak chi anchal xchʼool chiru li Jehobʼa. Usta kachʼin chik ma juntaqʼeet qachihabʼ aʼanebʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li nekeʼxbʼaanu 70 hoor. Ut naq nekeʼaatinak chirix chanru xeʼelk saʼ li puktesink, jwal sahebʼ saʼ xchʼool. Ut moqon naq naraqeʼk li chʼutam, nokooʼaatinak chirix li xqatzol saʼ li Santil Hu; wank sut naqabʼaanu saʼ li qʼoqyink naq chʼinaʼus li chahim. Saʼ xkʼabʼaʼ naq wankebʼ li wamiiw li nekeʼxra li Jehobʼa, xintaw kʼaru tinbʼaanu saʼ linyuʼam: kʼanjelak chiru li Jehobʼa. Naq wank 16 chihabʼ we kinsubʼ wibʼ saʼ haʼ, ut naq wank chik 18 we xinʼok joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li naxbʼaanu 70 hoor.

Naq xinwank joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink, xintzol naabʼal li naʼlebʼ li xinxtenqʼa naq ninkʼe chixjunil linhoonal re kʼanjelak chiru li Jehobʼa. Jun li naʼlebʼ li xintzol aʼan naq aajel ru xtzolbʼalebʼ li junchʼol chik. Naq xinʼok joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink, laj Willem van Seijl li taqlanbʼil saʼ jalan chik  tenamit chi puktesink naxkʼe xchʼool chiwix. b Rikʼin xintzol chanru rilbʼal li chʼuut. Saʼ li hoonal aʼan inkʼaʼ xinkʼe reetal naq kʼajoʼ tkʼanjelaq chiwu li tenqʼ aʼin. Saʼ li jun chik chihabʼ xinʼok joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li naxbʼaanu 130 hoor, moqon xineʼxtaqla Surinam chi rilbʼal ebʼ li chʼuut li wankebʼ saʼ kʼicheʼ. Qʼaxal ninbʼanyoxi naq ebʼ li junchʼol chi hermaan xineʼxtzol! Chalen aran xinkʼam we rikʼinebʼ naq ninkʼe inhoonal chi xtenqʼankilebʼ li junchʼol.

Li xkabʼ naʼlebʼ li xintzol aʼan naq sahaq inchʼool rikʼin li kʼaru wank we abʼan tustu tinbʼaanu. Saʼ xtiklajik li po, li jun chik aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li naxbʼaanu 130 hoor ut laaʼin naqatzʼil rix li tqaloqʼ re li jun chik xamaan. Jun qe txik saʼ li tenamit re xloqʼbʼal li qatzakahemq. Tento naq tqoksi chiʼus li qatumin re naq tixkʼul ribʼ li po chiqu ut joʼkan ajwiʼ li qatzekemq. Xbʼaan naq wi naʼosoʼk maare maaʼani ttenqʼanq qe saʼ li kʼicheʼ. Xintzol saʼ linsaajilal naq sahaq saʼ linchʼool rikʼin li kʼaru wank we abʼan tinbʼaanu chi tustu, xinxtenqʼa re naq tinkʼe inchʼool chi kʼanjelak chiru li Jehobʼa.

Li rox naʼlebʼ li xintzol aʼan naq jwal us xtzolbʼalebʼ li kristiʼaan saʼebʼ li raatinobʼaal chirix li chaabʼil esilal. Saʼ linkachʼinal xintzol li aatinobʼaal holandés, inglés, papiamento ut surinamés, (nawbʼil ajwiʼ ru joʼ sranan), aʼin li nekeʼaatinak wiʼ aran Surinam. Abʼan li wankebʼ saʼ li kʼicheʼ nekeʼxkʼulubʼa li chaabʼil esilal saʼ li raatinobʼaalebʼ. Junjunq rehebʼ li aatinobʼaal aʼin kichʼaʼajkoʼk chiwu xyeebʼal, joʼ li saramacano, xbʼaan naq tento taayal aaqʼe chi xyeebʼal chiʼus re naq ttawmanq ru. Abʼanan naq xinkawresi wibʼ xbʼaanunkil aʼin qʼaxal us kinʼelk. Aʼin kixbʼaanu naq xintenqʼahebʼ naabʼal li kristiʼaan chi xtzolbʼal li yaal.

Joʼ nakʼulmank, naabʼal sut inkʼaʼ ninye chiʼus ut ninkʼe wibʼ saʼ xutaan. Jun eetalil, kiwaj xpatzʼbʼal re jun li naxtzol li Santil Hu li naʼaatinak saʼ li aatinobʼaal saramacano chanru narekʼa ribʼ, xbʼaan naq kixye we naq ra xsaʼ. Li kiwaj raj xpatzʼbʼal re aʼan naq ma kikʼiraak li xsaʼ aʼut li xinpatzʼ re ma wank saʼ yuʼam. Ut, aʼin inkʼaʼ kiwulak chiru. Usta wank sut nikinpaltoʼk, abʼanan xinyal inqʼe chi aatinak saʼebʼ li raatinobʼaal li qas qiitzʼin.

Saʼ li chihabʼ 1970 xineʼxxaqabʼ joʼ li cheekel winq li naʼulaʼanink chʼuut. Saʼ li chihabʼ aʼan xkohin chi rulaʼaninkil naabʼal li kokʼ chʼuut li najt nekeʼkanaak saʼ li kʼicheʼ xinkʼe li seeraqʼ li naxjolomi «Rulaʼaninkil li xnimla molam rehebʼ laj testiiiw re li Jehobʼa». Re xbʼaanunkil li bʼihaaj aʼan naabʼal li hermaan ut laaʼin tento tooxik saʼ kayuuk. Naqakʼam jun li kʼanjelobʼaal li naxkʼe li lus, jun tambʼ li gasoliin, jun kandil ut li naʼajmank re xkʼutbʼesinkil ebʼ li jalam u. Naq nokoowulak, naqiiqa chixjunil aʼin re naq tqakʼutbʼesi li kʼanjel. Li kʼaru inkʼaʼ nasach saʼ inchʼool aʼan naq li qas qiitzʼin qʼaxal nekeʼxbʼanyoxi li esil li xeʼrabʼi. Kʼajoʼ nasahoʼk saʼ inchʼool  xtenqʼankilebʼ chi xnawbʼal ru li Jehobʼa ut li xmolam li wank saʼ ruuchichʼochʼ. Maakʼaʼ naxye li kʼaru tqabʼaanu xbʼaan naq li osobʼtesihom li naxkʼe qe li Jehobʼa maakʼaʼ xtzʼaq naq nokookʼanjelak chiru.

Chʼolchʼo chiwu naq wank rusilal naq wankin injunes, abʼanan nawaj ajwiʼ xnawbʼal ru junaq li tinrochbʼeni saʼ chixjunil linyuʼam. Joʼkan naq xinʼok xtzʼaamankil re li Jehobʼa naq tintaw junaq li wixaqil li tkʼanjelaq wochbʼen saʼ li kʼicheʼ ut twulaq ajwiʼ chiru. Naq xnumeʼk jun chihabʼ xinnaw ru li xʼEthel, jun aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li naxbʼaanu 130 hoor li qʼaxal nawulak chiru li xkʼanjel. Li xʼEthel kixtzol saʼ xsaajilal, chirix li apóstol Pablo joʼkan naq naraj nakʼanjelak chi kaw joʼ aʼan. Xoosumlaak saʼ septiembre 1971 ut xookʼanjelak chi rulaʼaninkilebʼ li chʼuut.

Li xʼEthel kikʼiik chi maakʼaʼ mas li kʼaru re, joʼkan naq kikʼayk saʼ li teep li wank saʼebʼ li kʼicheʼ. Jun eetalil, naq naqakawresi qibʼ re rulaʼaninkil li chʼuut li jwal najt nakanaak saʼ li kʼicheʼ, inkʼaʼ naqakʼam naabʼal kʼaru qe. Nokooʼatink ut nokoopuchʼuk saʼ nimaʼ. Joʼkan ajwiʼ xookʼaayk chi xtzekankil li kʼaru li nekeʼxkʼe qe li hermaan, maakʼaʼ naxye ma iguaan malaj kar aʼ yaal li kʼaru xeʼxchap malaj xeʼxsikʼ. Wi maakʼaʼ qaplaat, naqoksi li xxaq tul. Wi, maakʼaʼ li qakuchaar, naqoksi li ruʼuj quqʼ. Li xʼEthel ut laaʼin naqakʼoxla naq xbʼaanunkil yalaq kʼaru chi kʼanjel saʼ kabʼichal choʼq re li Jehobʼa naxbʼaanu naq kawaqo joʼ li kʼaam li oxibʼ ru moko junpaat ta natʼupeʼk (Ecl. 4:12). Maajunwa naqakʼoxla xjalbʼal aʼin!

Li xinseeraqʼi saʼ xtiklajik kikʼulmank naq yooko chaq chi sutqʼiik saʼ ebʼ li kʼicheʼ li najt nekeʼkanaak. Naq li kayuuk kiwulak bʼarwiʼ kaw roq li nimaʼ, kisubʼeʼk, abʼan saʼ junpaat kitaqeʼk wiʼ chik xbʼeen haʼ. Usta wank li qachaaleek li xkolok qe saʼ xkʼabʼaʼ aʼin inkʼaʼ xoosubʼeʼk. Abʼanan xnujak chi haʼ li kayuuk.  Joʼkan naq xqakoqʼ chi haʼ li qatzakahemq ut xqoksi li sekʼ re risinkil li haʼ saʼ kayuuk.

Xookanaak chi maakʼaʼ xtibʼel qawa, joʼkan naq xooʼok chi karibʼk naq yooko chi xik chi roq li nimaʼ. Abʼanan maakʼaʼ naqataw. Xooʼok chi tijok chiru li Jehobʼa re naq tixkʼe li qatzekemq chiru li kutan aʼan. Tojeʼaq ajwiʼ xooraqeʼk chi tijok, naq jun li hermaan kixkut li xkuux malaj xʼansueel ut kixchap li kar li xqatzeka saʼ oobʼal re qaʼewu ut xoonujak.

Ak oobʼ chihabʼ qokik saʼ li qakʼanjel chi ulaʼanink chʼuut, naq xqakʼul jun li osobʼtesihom: naq toowanq joʼ naʼbʼej yuwaʼbʼej. Sa saʼ inchʼool rabʼinkil aʼin, abʼan inkʼaʼ naqanaw chanru tixjal li qayuʼam. Li xʼEthel ut laaʼin jwal sa saʼ qachʼool kʼanjelak xbʼaan naq naqaj xkʼebʼal chixjunil li qahoonal re kʼanjelak chiru li Jehobʼa. Saʼ li chihabʼ 1976 kiyoʼlaak li xbʼeen qalal, aʼ laj Ethniël, wiibʼ chihabʼ rikʼin waqibʼ po chirix aʼin kiyoʼlaak laj Giovanni.

Saʼ xkʼabʼaʼ naq naʼajmank naabʼal li tenqʼ aran Surinam joʼkan naq, li qamolam kixye naq toj tinbʼaanu li kʼanjel re rulaʼaninkilebʼ li chʼuut. Li qakokʼal toj kokʼebʼ, joʼkan naq kaʼajwiʼ nawulaʼani li naʼajej bʼarwiʼ wankebʼ wiibʼ oxibʼ li chʼuut. Chi joʼkan nawoksi wiibʼ xamaan chiru li po re rulaʼaninkil ebʼ li chʼuut ut li wiibʼ xamaan chik nikinwank joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li chʼuut. Li xʼEthel ut ebʼ li qakokʼal nikineʼrochbʼeni naq nawulaʼani li chʼuut li nachʼ chixkʼatq li qochoch. Abʼan, naq nawank li nimla chʼutam ut ninulaʼanink chʼuut saʼ li kʼicheʼ, kaʼajwiʼ injunes nikinxik.

Re xbʼaanunkil linkʼanjel li tenebʼanbʼil saʼ inbʼeen, tento naq tintus ru chixjunil aʼin. Chʼolchʼo chiwu naq rajlal xamaan tinbʼaanu li loqʼonink joʼ junkabʼal. Naq ninxik chi ulaʼanink chʼuut saʼ li kʼicheʼ, li xʼEthel aʼan li najolomink re li loqʼonink joʼ junkabʼal rikʼinebʼ li qakokʼal. Joʼkan ajwiʼ naqisi qahoonal re xbʼaanunkil junaq li kʼanjel saʼ li qajunkabʼal naq nokooruuk. Malaj rilbʼal bʼar tooxik chi bʼeek, nokoobʼatzʼunk joʼkan ajwiʼ nokooxik chi bʼeek saʼ li naʼajej li nawulak chiqu li wankebʼ nachʼ chixkʼatq li qochoch. Rajlal najt qʼoqyink ninwark re xkʼubʼankil linkʼanjel saʼ li chʼuut. Linsumʼaatin chanchan li ixaqilbʼej li natawmank resil saʼ Proverbios 31:15. Toj eqʼla nawakliik chi joʼkan nokooruuk rilbʼal li xraqal li Santil Hu re rajlal kutan naxyiibʼ  li tibʼelwa ut chi joʼkan nokoowaʼak saʼ komonil rikʼinebʼ li kokʼal naq toj maajiʼ nekeʼxik saʼ li tzolebʼaal. Qʼaxal ninbʼanyoxi naq li Jehobʼa kixkʼe li wixaqil xbʼaan naq nikinxtenqʼa chi xbʼaanunkil linkʼanjel saʼ li chʼuut.

Li xʼEthel ut laaʼin naqayal qaqʼe xkʼutbʼal chiruhebʼ li qakokʼal xraabʼal li Jehobʼa ut puktesink. Naqaj naq teʼwanq joʼ li nekeʼxkʼe chixjunil li xhoonal re kʼanjelak chiru li Jehobʼa, maawaʼ saʼ xkʼabʼaʼ naq naqaye rehebʼ, naqaj bʼan naq ebʼ aʼan teʼraj xbʼaanunkil. Junelik nokooʼaatinak chirix naq qʼaxal naxkʼe sahil chʼoolejil xkʼebʼal chixjunil li qahoonal chiru li Jehobʼa. Joʼkan ajwiʼ naqaye resil rehebʼ li chʼaʼajkilal li xqanumsi, abʼanan qʼaxal naqakʼe qachʼool xyebʼalebʼ re li osobʼtesihom li kixkʼe qe li Jehobʼa. Joʼkan ajwiʼ, naqaj naq li qakokʼal teʼxnumsi li hoonal rikʼinebʼ li hermaan li nekeʼxkʼe saʼ li xyuʼam xbʼeenwa kʼanjelak chiru li Jehobʼa.

Saʼ xkʼabʼaʼ li Jehobʼa, maajunwa kipaltoʼk li naʼajmank chiqu. Relik chi yaal, xinyal inqʼe xbʼaanunkil li tenebʼanbʼil saʼ inbʼeen joʼ yuwaʼbʼej. Li xinkʼul saʼ li kʼicheʼ naq toj wankin chaq injunes ut naq kinwank joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li naxbʼaanu 130 hoor kixkʼut chiwu naq tento tintzʼil rix li ninbʼaanu ut joʼkan ajwiʼ rikʼin lintumin. Usta wank sut, naqayal qaqʼe chi xbʼaanunkil aʼin, wank sut inkʼaʼ nokooruuk xloqʼbʼal li kʼaru qe. Aran ninkʼe reetal naq li Jehobʼa xooxtenqʼa. Jun eetalil, saʼ xraqik li chihabʼ 1980 ut xtiklajik li chihabʼ 1990 kitiklaak li yalok u aran Surinam. Ut aʼin kixbʼaanu naq tchʼaʼajkoʼq chiqu xtawbʼal li qatzakahemq. Abʼan li Jehobʼa junelik xooril (Mat. 6:32).

Li Jehobʼa maajunwa xooxkanabʼ, naxbʼaanu naq sahaq qachʼool saʼ li qayuʼam ut tuqtuuq li qachʼool. Ebʼ li qakokʼal aʼan jun li nimla maatan choʼq qe, xkʼutbʼal chiruhebʼ xraabʼal li Jehobʼa naxkʼe xsahil qachʼool. Kʼajoʼ nasahoʼk saʼ qachʼool naq ebʼ aʼan xeʼxsikʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa. Laj Ethniël ut laj Giovanni xeʼwank saʼ li tzolok li naxkʼe li xmolam li Yos anaqwan nekeʼkʼanjelak saʼ li qamolam re Surinam rikʼinebʼ li rixaqil.

Li xʼEthel ut laaʼin ak cheeko chik, abʼanan toj yooko chi kʼanjelak choʼq re li Jehobʼa joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink li naxbʼaanu 130 hoor. Relik chi yaal, naq qʼaxal laatzʼ qu joʼkan naq toj maajiʼ nintaw linhoonal re xtzolbʼal li numxik. Abʼanan maajunwa xchʼina inchʼool. Naq ninkʼoxla rix linyuʼam, naru ninye chi anchal inchʼool naq li xinbʼaanu saʼ linsaajilal aʼan: xkʼebʼal chixjunil linhoonal re kʼanjelak chiru li Jehobʼa.