1. Chanru nanaʼlebʼak junaq li kristiʼaan li paabʼajel ru?

 LI KRISTIʼAAN li paabʼajel ru naxyal xqʼe xbʼaanunkil li naxyeechiʼi ut naxye li yaal (Sal. 15:4). Ebʼ li junchʼol nekeʼxnaw naq nekeʼruuk xkʼojobʼankil xchʼool rikʼin. Naqaj naq joʼkan teʼxkʼoxla li hermaan chiqix. Kʼaru tooxtenqʼa re naq teʼxkʼojobʼ xchʼool qikʼin?

2. Chanru tqakʼutbʼesi naq paabʼajelo?

² Inkʼaʼ naru tqapuʼersi ebʼ li junchʼol re naq teʼxkʼojobʼ xchʼool qikʼin; tento bʼan tqakʼutbʼesi naq naru tooʼeʼxpaabʼ. Aʼin chanchan li tumin: kaw xkʼanjelankil ru, abʼan moko chʼaʼaj ta xsachbʼal. Chʼolchʼo naq naru naqakʼojobʼ qachʼool rikʼin li Jehobʼa xbʼaan naq «chixjunil li xbʼaanuhom ubʼelanbʼil saʼ xbʼeen li yaal» (Sal. 33:4). Ut naraj naq tqakʼam qe rikʼin (Efes. 5:1). Saʼ li tzolom aʼin, tqatzʼil rix wiibʼ oxibʼ li eetalil chirixebʼ laj kʼanjel chiru li Jehobʼa li xeʼxkʼam re rikʼin ut xeʼxkʼutbʼesi naq paabʼajelebʼ. Tooʼaatinaq ajwiʼ chirix oobʼ li naʼlebʼ li tooxtenqʼa re naq paabʼajelaqo.

3, 4. a) Chanru kixkʼutbʼesi li propeet Daniel naq paabʼajel ru? b) Kʼaru ebʼ li patzʼom tento tqakʼoxla rix?

³ Li propeet Daniel kixkanabʼ jun chaabʼil eetalil. Naq kikʼameʼk joʼ loqʼbʼil moos aran Babilonia, saʼ junpaat kinawmank naq aʼan jun winq paabʼajel. Ut kinawmank ru  chi joʼkan naq li Jehobʼa kixtenqʼa re xyeebʼal re li awabʼej Nabucodonosor li xmatkʼ. Saʼ jun kutan, laj Daniel tento kixye re li awabʼej naq moko sa ta xchʼool li Jehobʼa rikʼin ut li esil aʼin moko twulaq ta chiru junaq li awabʼej. Tento kiʼaatinak laj Daniel chi maakʼaʼ xxiw rikʼin laj Nabucodonosor usta aʼin jwal josqʼ (Dan. 2:12; 4:20-22, 25). Saʼ xnumikebʼ li chihabʼ, laj Daniel kixkʼutbʼesi wiʼ chik naq paabʼajel naq kixye chi chʼolchʼo ru jun li esil li kikʼutunk chiru xtzʼakil li rochoch li awabʼej aran Babilonia (Dan. 5:5, 25-29). Moqon, laj Darío laj Medo ut ebʼ laj kʼanjel chiru xeʼxkʼe reetal naq laj Daniel «nujenaq chi seebʼal kʼaʼuxl». Keʼxkʼe reetal naq «jwal tiik xchʼool […] ut maakʼaʼ xmaak, maakʼaʼ kʼaru taaqʼuseʼq wiʼ» (Dan. 6:3, 4). Ebʼ laj jolominel li inkʼaʼ nekeʼxloqʼoni ru li Jehobʼa xeʼxkʼe reetal naq naru nekeʼxkʼojobʼ xchʼool rikʼin laj Daniel.

⁴ Naq naqatzʼil rix li reetalil laj Daniel, qakʼoxlaq: «Kʼaru nekeʼxye chiwix li maawaʼebʼ aj Testiiw? Ma nawbʼil wu joʼ junaq li kristiʼaan li paabʼajel ut naxbʼaanu li xkʼanjel?». Aajel ru naq tqakʼoxla rix ebʼ li patzʼom aʼin, chi joʼkan tqakʼutbʼesi naq paabʼajelo ut naqoxloqʼi ru li Jehobʼa.

5. Kʼaʼut nawbʼil ru laj Hananías joʼ jun winq li paabʼajel ru?

⁵ Saʼ li chihabʼ 455 naq toj maajiʼ nachalk li Jesús saʼ Ruuchichʼochʼ, laj Nehemías kixyiibʼ wiʼ chik li xsuttzʼakil Jerusalén, kixsikʼ wiibʼ oxibʼ li winq re rilbʼal li kʼanjel. Jun rehebʼ aʼan laj Hananías,  li najolomink re li naʼajej. Li Santil Hu naxye naq laj Hananías «aʼan tiik xchʼool ut qʼaxal naxxiwa ru li Yos» (Neh. 7:2). Saʼ xkʼabʼaʼ naq laj Hananías naxra li Jehobʼa ut inkʼaʼ naraj xtochʼbʼal xchʼool, kixkʼe xchʼool chi xbʼaanunkil li kʼanjel li nakʼeheʼk re. Ebʼ li naʼlebʼ aʼin tooxtenqʼa ajwiʼ re naq paabʼajelaqo.

6. Chanru kixkʼutbʼesi laj Tíquico naq aʼan jun li amiiw li paabʼajel chiru laj Pablo?

⁶ Qilaq li reetalil laj Tíquico, jun li hermaan bʼarwiʼ naxkʼojobʼ xchʼool laj Pablo. Naq laj Pablo kiwank saʼ tzʼalam saʼ jun li ochoch, laj Tíquico kitenqʼank re ut kixye naq aʼan jun «chaabʼil aj kʼanjel chiru li Qaawaʼ» (Efes. 6:21, 22). Laj Pablo moko kaʼaj tawiʼ kixkʼojobʼ xchʼool rikʼin re naq tixkʼam ebʼ li esilhu choʼq rehebʼ laj Éfeso ut ebʼ laj Colosas, naxwaklesi ut naxkʼojobʼebʼ xchʼool. Laj Tíquico naxjultika chiqu ebʼ li winq li tiikebʼ xchʼool ut paabʼajelebʼ saʼebʼ li qakutan li nekeʼxkʼe qe li naʼajmank chiqu saʼ li qapaabʼal (Col. 4:7-9).

7. Kʼaru li chaabʼil eetalil nekeʼxkʼe qe li cheekel winq ut laj tenqʼanel saʼ li chʼuut?

⁷ Saʼebʼ li qakutan, sa saʼ qachʼool naq ebʼ li cheekel winq ut ebʼ laj tenqʼanel saʼ li chʼuut, paabʼajelebʼ. Joʼ laj Daniel, laj Hananías ut laj Tíquico, nekeʼxkʼe xchʼool chi xbʼaanunkil ebʼ li xkʼanjel. Jun eetalil, saʼ li chʼutam saʼ xyanqil xamaan, naqanaw naq ak wank ani tbʼaanunq re li junjunq chi kʼanjel. Ut ebʼ li cheekel winq nekeʼxbʼanyoxi chiruhebʼ li hermaan naq nekeʼxkawresi chaq ribʼ ut nekeʼxbʼaanu ebʼ li xkʼanjel. Naq naqabʼoqebʼ li qatzolom saʼ li chʼutam saʼ xraqik li xamaan, moko yook ta qakʼaʼuxl xkʼoxlankil ma wank junaq aj kʼehol seeraqʼ. Joʼkan ajwiʼ, kʼojkʼo qachʼool naq wank li qatasal hu re puktesink. Nasahoʼk saʼ qachʼool naq ebʼ li hermaan nokooʼeʼxtenqʼa ut naqabʼanyoxi aʼin chiru li Jehobʼa. Abʼan, chanru tqakʼutbʼesi naq paabʼajelo?

8. Chanru tqakʼutbʼesi naq chaabʼil nokoonaʼlebʼak naq naqakʼe qachʼool chirixebʼ li junchʼol? (Proverbios 11:13).

⁸ Naqarahebʼ li qahermaan ut naqaj xnawbʼal chanru wankebʼ. Abʼan tento naq chaabʼil toonaʼlebʼaq ut miqachʼik qibʼ saʼebʼ li xyuʼam. Saʼ xkutankilebʼ li apóstol wankebʼ nekeʼyoobʼank aatin, nekeʼxchʼik ribʼ saʼ xyuʼam jalan chik ut nekeʼaatinak chirix li moko aajel ta ru (1 Tim. 5:13). Chʼolchʼo naq moko joʼkan ta naqaj naʼlebʼak. Abʼan, qakʼoxlaq naq wank ani tixye qe li yook xkʼulbʼal saʼ li xyuʼam ut naxkʼoxla naq inkʼaʼ chik tqaye. Jun eetalil, jun li hermaan ixq naxye qe naq wank xyajel malaj wank xchʼaʼajkilal, ut naxye qe naq inkʼaʼ tqaseeraqʼi. Qabʼaanuhaq li naxye qe (taayaabʼasi Proverbios 11:13). b Anaqwan, qilaq kʼaru ebʼ li naʼlebʼ inkʼaʼ naru naqisi chi kutankil.

9. Chanru tixkʼutbʼesi li junjunq saʼ li junkabʼal naq paabʼajelebʼ?

⁹ Saʼ li junkabʼal. Li junjunq saʼ li junkabʼal tenebʼanbʼil saʼ xbʼeen re naq inkʼaʼ tixye junaq li naʼlebʼ li nakʼulmank saʼ li junkabʼal. Jun eetalil, wi jun li bʼeelomej nawulak chiru jun li naʼlebʼ li kʼaynaq xbʼaanunkil li rixaqil. Peʼyaal naq aʼin moko tixye ta rehebʼ li junchʼol? Inkʼaʼ, xbʼaan naq naxra, inkʼaʼ naraj xkʼebʼal  saʼ xutaan malaj xrahobʼtesinkil xchʼool (Efes. 5:33). Ebʼ li naʼbʼej yuwaʼbʼej tento teʼxjultika naq ebʼ li saaj nekeʼwulak chiru naq nekeʼoxloqʼiik. Joʼkan naq inkʼaʼ nekeʼxye rehebʼ li junchʼol li xpaltilebʼ (Col. 3:21). Ut ebʼ li kokʼal tento naq inkʼaʼ teʼxye junaq li esil li naru naxkʼe saʼ xutaan junaq rehebʼ li xkomon (Deut. 5:16). Wi chiqajunilo naqayal qaqʼe chi inkʼaʼ xyeebʼal junaq li naʼlebʼ li nakʼulmank saʼ li junkabʼal, toowanq saʼ junajil.

10. Chanru nanaʼlebʼak jun li tzʼaqal amiiw? (Proverbios 17:17).

¹⁰ Ebʼ li qamiiw. Chiqajunilo naʼajmank chiqu xyeebʼal re jun li chaabʼil amiiw li yooko xkʼulbʼal saʼ li qayuʼam. Wank sut chʼaʼaj xbʼaanunkil aʼin. Maare moko kʼaynaqo ta chi aatinak chirix li naqekʼa. Ut, wi naqabʼaanu ut moqon xqabʼi resil naq li qamiiw kixseeraqʼi li xqaye re, moko sa ta chik tqekʼa qibʼ. Abʼan, oxloqʼ chiqu naq junaq li qamiiw naxnaw xkʼulankil saʼ xchʼool li xqaye re. Aʼan jun «tzʼaqal amiiw»! (Taayaabʼasi Proverbios 17:17).

11. a) Chanru nekeʼxkʼutbʼesi ebʼ li cheekel winq ut li rixaqil naq paabʼajelebʼ? b) Kʼaru naqatzol rikʼin li cheekel winq li naxnaw xxokbʼal saʼ xchʼool junaq li naʼlebʼ ut moqon wank rikʼin li xjunkabʼal? (Chaawil li jalam u).

¹¹ Saʼ li chʼuut. Ebʼ li cheekel winq li nekeʼxnaw xxokbʼal saʼ xchʼool junaq li naʼlebʼ chanchanebʼ «li naʼajej nakolok chiru li kawil iqʼ» choʼq rehebʼ li rechpaabʼanel (Is. 32:2). Naqanaw naq tooruuq xyeebʼal rehebʼ yalaq kʼaru chi naʼlebʼ xbʼaan naq inkʼaʼ teʼxye rehebʼ li junchʼol. Miqapuʼersi ruhebʼ re naq teʼxye qe junaq li naʼlebʼ li inkʼaʼ nekeʼraj xyeebʼal. Oxloqʼ chiqu ebʼ li rixaqil li cheekel winq xbʼaan naq inkʼaʼ nekeʼxpatzʼaxi rehebʼ junaq li naʼlebʼ chirixebʼ li junchʼol. Relik chi yaal, chaabʼil naq ebʼ li cheekel winq inkʼaʼ teʼxye rehebʼ li rixaqil li yook xkʼulbʼal junaq li hermaan. Li rixaqil jun  li cheekel winq naxye: «Oxloqʼ chiwu naq linbʼeelom inkʼaʼ naxseeraqʼi we chirix kʼaru xeʼaatinak naq nekeʼulaʼanink. Chi moko naxye we li xkʼabʼaʼ. Oxloqʼ chiwu naq inkʼaʼ naxye we ebʼ li chʼaʼajkilal xbʼaan naq maakʼaʼ tinruuq xbʼaanunkil. Chi joʼkan, sa ninʼaatinak rikʼinebʼ li hermaan saʼ li chʼuut. Ut ninnaw naq wi tinye re linchʼaʼajkilal malaj chanru nawekʼa wibʼ moko tixye ta re jalan chik». Chiqajunilo naqaj naq tnaweʼq qu naq paabʼaajelo. Qilaq oobʼ li naʼlebʼ li tooxtenqʼa xbʼaanunkil aʼin.

12. Chʼolobʼ kʼaʼut naq li rahok aʼan li naʼlebʼ li qʼaxal wank xwankil re naq paabʼajelaqo.

¹² Li rahok aʼan li naʼlebʼ li qʼaxal wank xwankil re naq paabʼajelaqo. Li Jesús kixkʼe wiibʼ li chaqʼrabʼ li wank xwankil, xraabʼal li Jehobʼa ut ebʼ li junchʼol (Mat. 22:37-39). Xbʼaan naq naqara li Jehobʼa, naqaj xkʼambʼal qe rikʼin, aʼan li qʼaxal paabʼajel. Xbʼaan naq naqara ebʼ li qechpaabʼanel inkʼaʼ naqaj xchʼikbʼal qibʼ saʼebʼ li xyuʼam. Maajunwa naqaj risinkil chi kutankil junaq li naʼlebʼ re xrahobʼtesinkilebʼ malaj xkʼebʼalebʼ saʼ xutaan (Juan 15:12).

13. Chanru nokooxtenqʼa li kubʼsink ibʼ re naq paabʼajelaqo?

¹³ Li kubʼsink ibʼ nokooxtenqʼa re naq paabʼajelaqo. Laj paabʼanel li naxkubʼsi ribʼ moko aʼan ta xbʼeen xyeebʼal junaq li naʼlebʼ chiruhebʼ li junchʼol (Filip. 2:3). Chi moko naxbʼaanu ta naq naxnaw junaq li naʼlebʼ li inkʼaʼ naru xyeebʼal. Joʼkan bʼiʼ, wi naqakubʼsi qawankil, moko tqaye ta rehebʼ li kristiʼaan li naqakʼoxla chirix junaq li naʼlebʼ li moko elenaq ta chaq saʼ li Santil Hu malaj saʼebʼ li qatasal hu.

14. Chanru nokooxtenqʼa naʼlebʼak chiʼus re naq paabʼajelaqo?

¹⁴ Naʼlebʼak chiʼus naxtenqʼa jun aj paabʼanel re xnawbʼal joqʼe «xqʼehil li chʼanaak» ut joqʼe «xqʼehil li aatinak» (Ecl. 3:7). Jun eetalil, wankebʼ nekeʼxye naq: «Li aatin chanchan plaat ut wi maakʼaʼ naqaye chanchan oor». Aʼin naraj xyeebʼal naq wank sut aajel ru naq maakʼaʼ tqaye. Joʼkan peʼ, naq saʼ Proverbios 11:12 naxye: «Li chaabʼil xkʼaʼuxl nakanaak chi chʼanchʼo». Qilaq li kixkʼul jun li cheekel winq li naxnaw chanru xbʼaanunkil aʼin xbʼaan naq naabʼal sut naxtenqʼa jalan chik chʼuut rikʼin junaq li chʼaʼajkilal. Jun cheekel winq naxye aʼin chirix: «Weent naxbʼaanu rikʼin kʼaru naxye chirix junaq chik li chʼuut». Xbʼaan naq chaabʼil xnaʼlebʼ li cheekel winq aʼin, ebʼ li junchʼol li cheekel winq nekeʼroxloqʼi, xbʼaan naq nekeʼxnaw naq naxkʼula saʼ xchʼool li nayeheʼk re.

15. Chʼolobʼ rikʼin jun eetalil chanru nokooxtenqʼa xyeebʼal li yaal re naq ebʼ li junchʼol teʼxpaabʼ li naqaye.

¹⁵ Xyeebʼal li yaal nokooxtenqʼa re naq paabʼajelaqo. Wi junelik naqaye li yaal, moko chʼaʼaj ta naq ebʼ li junchʼol teʼxkʼojobʼ xchʼool qikʼin (Efes. 4:25; Heb. 13:18). Qakʼoxlaq naq jun li hermaan naraj xchaabʼilobʼresinkil chanru naxkʼe li seeraqʼ. Naxpatzʼ xtenqʼ re jun li ramiiw re naq trabʼi ut tixye re kʼaru tixchaabʼilobʼresi. Rikʼin ani tixpatzʼ li xtenqʼ? Ma rikʼin li tixye re li naraj rabʼinkil, malaj rikʼin junaq li tixye re li yaal? Kutan saqenk li xsumenkil. Li Santil Hu naxye: «Jwal us li qʼusuk chi yaal chiru li rahok saʼ bʼalaqʼil. Qʼaxal wiʼ chik nakatxra laawamiiw naq nakatxqʼus saʼ yaal» (Prov. 27:5, 6). Saʼ xtiklajik naru tchʼaʼajkoʼq  chiqu xkʼulubʼankil li naxye junaq li amiiw li inkʼaʼ natikʼtiʼik abʼan moqon tooxtenqʼa.

16. Chanru naxkʼutbʼesi Proverbios 10:19 naq aajel ru naq tqakuy qibʼ?

¹⁶ Li kuyuk ibʼ aajel ru wi naqaj naq ebʼ li junchʼol teʼxkʼojobʼ xchʼool qikʼin. Li naʼlebʼ aʼin tooxtenqʼa re naq maakʼaʼ tqaye naq nayaleʼk qix re xyeebʼal junaq li naʼlebʼ li inkʼaʼ naru risinkil chi kutankil (taayaabʼasi Proverbios 10:19). Jun rehebʼ li naʼlebʼ li naxyal qix, aʼan li internet. Wi inkʼaʼ naqabʼaanu weent naru naqakʼe chi naweʼk junaq li esil li moko tooruuq ta raj xyeebʼal rehebʼ naabʼal li kristiʼaan. Naq ak xaawisi chi kutankil maakʼaʼ chik tatruuq xbʼaanunkil chirix chanru t-oksimanq malaj kʼaru li rahilal tixkʼam chaq. Li kuyuk ibʼ tooxtenqʼa re naq maakʼaʼ tqaye naq ebʼ li xikʼ nekeʼilok qe teʼxpatzʼ qe junaq li naʼlebʼ li naxkʼe saʼ xiwxiwal li xyuʼam ebʼ li qechpaabʼanel. Aʼin nakʼulmank wi ebʼ li polisiiy nekeʼxpatzʼaxi junaq li naʼlebʼ saʼ junaq li tenamit bʼarwiʼ ramro li qakʼanjel. Saʼ li naʼlebʼ aʼin ut saʼ jalan chik tooxtenqʼa re xyuʼaminkil li naxye li Santil Hu: «Tintzʼap xsaʼ we rikʼin tʼikr» (Sal. 39:2). Aajel ru naq paabʼajelaqo rikʼinebʼ li qajunkabʼal, li qamiiw, li qechpaabʼanel ut rikʼin jalan chik. Ut re xbʼaanunkil aʼin aajel ru naq wanq qakuyum.

17. Kʼaru tooruuq xbʼaanunkil re naq chaabʼil twanq li chʼuut?

¹⁷ Oxloqʼ chiqu naq li Jehobʼa xooxkʼam chaq saʼ li xjunkabʼal bʼarwiʼ ebʼ li hermaan nekeʼxra ribʼebʼ ut paabʼajelebʼ. Chiqajunilo tenebʼanbʼil saʼ qabʼeen re naq tqakʼojobʼ qachʼool rikʼinebʼ li qechpaabʼanel. Wi chiqajunjunqal naqayal qaqʼe chi xkʼutbʼesinkil li rahok, li kubʼsink ibʼ, kʼoxlak chiʼus, xyeebʼal li yaal ut xkuybʼal qibʼ, naqabʼaanu naq chaabʼilaq li chʼuut. Qakʼamaq qe rikʼin li Jehobʼa, ut qakʼutbʼesihaq naq paabʼajelo.