1. Toj bʼar nawulak xwankil li tuulak ut li qʼehink?

 SAʼ li tasal hu Áfrican Traditional Religion (La religión tradicional Áfricana) naxye naq «saʼ li tenamit África moko wank ta xyaalal xpatzʼbʼal ma wankebʼ li ixq aj tuul malaj inkʼaʼ» naxye ajwiʼ «naq choʼq re chixjunilebʼ li kristiʼaan aran África li tuulak jwal wank xwankil». Joʼ naxye jun li tasal hu chirix li paabʼal rehebʼ laj África kachʼin chik ma chixjunilebʼ li kristiʼaan li wankebʼ aran nekeʼxpaabʼ li tuulak, saʼ xyanqebʼ li kristiʼaan aʼin wankebʼ li tzolbʼilebʼ chiʼus, li maakʼaʼebʼ xtzolbʼal ut li nekeʼkʼamok bʼe saʼ li paabʼal rehebʼ laj islam joʼ ajwiʼ ebʼ li junchʼol chik chi paabʼal.

2. Bʼar nekeʼxye li kristiʼaan re África naq nachalk li metzʼew re tuulak?

² Ebʼ li kristiʼaan saʼ África nekeʼxye naq wank jun li muqmukil metzʼew li nachalk rikʼin li Yos. Li metzʼew aʼin naʼoksimank xbʼaanebʼ li maaʼus aj musiqʼej ut ebʼ li xxeʼtoon. Wiibʼ oxibʼ li kristiʼaan nekeʼroksi aʼin re tenqʼank malaj re rahobʼtesink.

3. Kʼaru li tuulak re rahobʼtesink ut kʼaru nekeʼxkʼoxla li kristiʼaan naq truuq xbʼaanunkil?

³ Li tuulak re rahobʼtesink naʼoksimank choʼq rehebʼ li xikʼ nekeʼilok. Nekeʼxye naq li nekeʼbʼaanunk re li naʼlebʼ aʼin nekeʼroksi li sotzʼ, li xikʼanel xul, li raxyaat malaj jalan chik li xul re xrahobʼtesinkilebʼ li qas qiitzʼin. Naabʼalebʼ nekeʼxpaabʼ naq li yibʼru aj naʼlebʼ aʼin naru naxbʼaanu naq teʼpleetiq, inkʼaʼ chik teʼwanq xkokʼal, teʼyajerq malaj teʼkamq.

4. Kʼaru nayeemank chirixebʼ li ixq aj tuul ut kʼaru nekeʼxye wiibʼ oxibʼ li ixq li xeʼwank chaq joʼ aj tuul?

⁴ Ebʼ laj tuul nekeʼroksi ajwiʼ li tuulak re rahobʼtesink. Nayeemank naq ebʼ li ixq aj tuul chiru li qʼoqyink nekeʼxkanabʼ li xjunxaqalil ut nekeʼrupupik re xtawbʼal ribʼebʼ rikʼin jalanebʼ chik li ixq aj tuul malaj re xkamsinkil chi timil junaq li qas qiitzʼin. Abʼan aʼin maaʼani naʼilok re, kaʼajwiʼ nanawmank rikʼin li nekeʼxye wiibʼ oxibʼ li ixq li xeʼwank chaq joʼ aj tuul. Jun eetalil, saʼ jun li tasal hu re África natawmank li nekeʼxye wiibʼ oxibʼ li ixq li xeʼwank joʼ aj tuul naq saajebʼ chaq: «Xinkamsi 150 li kristiʼaan saʼ xkʼabʼaʼ naq xeʼxtochʼ ribʼ li xbʼelebʼaal chʼiichʼ», «xinkamsi oobʼ li kokʼal saʼ xkʼabʼaʼ naq xintzʼubʼ li xkikʼelebʼ», «xinkamsi oxibʼ rehebʼ li yookebʼ inpaybʼal xbʼaan naq xineʼxkanabʼ».

5. Kʼaru li tuulak re tenqʼank ut chanru nabʼaanumank?

⁵ Li tuulak re tenqʼank naʼoksimank re xkolbʼal junaq li qas qiitzʼin chiru li yibʼru aj bʼaanuhom. Li nekeʼbʼaanunk re aʼin nekeʼxkʼam junaq li pulseer malaj li matqʼabʼ li wank xwankil, joʼkan ajwiʼ nekeʼrukʼ jalan jalanq li bʼan li nekeʼkʼirtasink malaj nekeʼxrachrachi chirixebʼ. Joʼkan ajwiʼ nekeʼxmuq saʼ rochoch malaj saʼ chʼochʼ ebʼ li kʼaʼaq re ru li wank xwankil re naq teʼkoleʼq ut nekeʼxkʼam rikʼin junaq li kadeen li wank li xraqal re li Corán malaj li Santil Hu chiru.

6. Kʼaru keʼxbʼaanu junxil laj Tza ut ebʼ li maaʼus aj musiqʼej ut chanru tqil li xwankilebʼ?

⁶ Laj Tza ut ebʼ li maaʼus aj musiqʼej aʼanebʼ li xikʼ nekeʼilok re li qas qiitzʼin. Nekeʼruuk okenk saʼebʼ li xkʼaʼuxl ut saʼebʼ li xyuʼam, saʼ najter qʼe kutan keʼok saʼ li xjunxaqalil ebʼ li winq ut ebʼ li xul (Mateo 12:43-45). Usta laj Tza ut ebʼ li maaʼus aj musiqʼej wankebʼ xwankil, aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq teʼruuq xbʼaanunkil chixjunil li nekeʼraj.

7. Kʼaru naraj laj Tza naq tqapaabʼ ut rikʼin kʼaru tooruuq xjuntaqʼeetankil?

⁷ Laj Tza qʼaxal naxnaw bʼalaqʼik. Naxbʼaanu naq ebʼ li qas qiitzʼin teʼxkʼoxla naq qʼaxal wank xwankil usta moko joʼkan ta. Aʼin juntaqʼeet rikʼin li kikʼulmank saʼ li tenamit África: jun chʼuut laj puubʼ keʼroksi jun li bʼosiin re xsebʼesinkilebʼ li xikʼ nekeʼilok re. Naq toj maajiʼ naʼok li pleet keʼxtaqsi xyaabʼ li ninqi puubʼ li xokxo xbʼaanebʼ re naq li xikʼ nekeʼilok teʼxkʼoxla naq teʼkamsiiq. Joʼkan ajwiʼ, laj Tza naraj naq ebʼ li qas qiitzʼin teʼxkʼoxla naq numtajenaq li xwankil. Aʼan naraj xsebʼesinkilebʼ li kristiʼaan re naq teʼxbʼaanu li naraj ut maawaʼ li rajom li Jehobʼa. Tqatzʼil rix oxibʼ li tikʼtiʼ li naraj laj Tza naq tqapaabʼ.

8. Bʼar wank li xbʼeen tikʼtiʼ li naxjekʼi laj Tza?

⁸ Li xbʼeen tikʼtiʼ li naxjekʼi laj Tza aʼan naq maaʼani naxkʼul junaq li rahilal yal chi joʼkan, wi moko junaq ta li kristiʼaan nakʼamok chaq re li rahilal li nakʼulmank naraj xyeebʼal naq nakʼulmank xbʼaan jun li muqmukil wankilal. Jun eetalil, qayehaq naq junaq li chʼinaʼal tkamq xbʼaan li raxkehobʼ. Usta li naʼbʼej naxnaw naq li yajel aweʼ nachalk rikʼin jun li chʼen naru ajwiʼ tixkʼoxla naq yal kʼebʼil li xyajel li chʼinaʼal.

9. Chanru naxkʼutbʼesi li Santil Hu naq moko laj Tza ta nakʼamok chaq re chixjunil li chʼaʼajkilal?

⁹ Usta laj Tza naru xbʼaanunkil wiibʼ oxibʼ li chʼaʼajkilal moko us ta xkʼoxlankil naq laj Tza nakʼamok chaq re chixjunil li chʼaʼajkilal. Li Santil Hu naxye: «Maawaʼ li jwal seebʼebʼ nekeʼeechanink re li maatan saʼ li aanilak, chi moko li qʼaxal kawebʼ ribʼ nekeʼqʼaxok u saʼ li yalok. Wan naq li wankebʼ xnaʼlebʼ inkʼaʼ nekeʼxtaw xtzekemqebʼ; wan naq li seebʼebʼ xkʼaʼuxl inkʼaʼ nekeʼbʼihomoʼk, ut ebʼ li tzolbʼilebʼ chi us inkʼaʼ nekeʼkʼuleʼk chi chaabʼil. Xbʼaan naq xtaw xhonal xkʼulbʼal li chʼaʼajkilal choʼq rehebʼ. Joʼwiʼ anchal, inkʼaʼ naqanaw joʼqʼe tqakʼul junaq chʼaʼajkilal» (Eclesiastés 9:11, 12, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, SBG). Jun laj aanilanel naru naq jwal kaw txik chiruhebʼ li junchʼol, usta joʼkan maare ttzʼeqoq. Truuq xkʼulbʼal aʼin xbʼaan naq inkʼaʼ naxnaw joqʼe tixkʼul junaq li chʼaʼajkilal: naru tixtich li roq, inkʼaʼ sa trekʼa ribʼ malaj tchapeʼq xbʼaan li muchkej. Yalaq ani truuq xkʼulbʼal aʼin moko aajel ta ru xyeebʼal naq laj Tza malaj junaq laj tuul kibʼaanunk re.

10. Kʼaru nayeemank chirixebʼ li ixq aj tuul ut chanru naqanaw naq aʼin tikʼtiʼ?

¹⁰ Li xkabʼ tikʼtiʼ li naxye laj Tza aʼan naq ebʼ li ixq aj tuul chiru li qʼoqyink nekeʼxkanabʼ li xtibʼel ut nekeʼxchʼutubʼ ribʼ rikʼin jalan chik li ixq aj tuul re xkamsinkil junaq li kristiʼaan. Abʼan kʼoxla rix aʼin: «Wi ebʼ li ixq aj tuul teʼruuq raj xbʼaanunkil aʼin, kʼaru li naʼelk saʼ li xtibʼelebʼ? ». Joʼ ak xqatzol, moko wank ta kʼaru naʼelk chi yoʼyo saʼ li qatibʼel. Joʼkan ajwiʼ, li musiqʼ aʼan li xmetzʼew li junxaqalil, xjunes maakʼaʼ naru xbʼaanunkil.

11. Chanru naqanaw naq maakʼaʼ naʼelk saʼ xtibʼelebʼ li ixq aj tuul? Ma nakaapaabʼ laaʼat?

¹¹ Moko wank ta kʼaru naʼelk chi yoʼyo saʼ li qatibʼel chi moko li musiqʼ naʼelk saʼ li qatibʼel re xbʼaanunkil jun li chaabʼil naʼlebʼ malaj yibʼru aj naʼlebʼ. Aʼin naxkʼut naq maakʼaʼ naʼelk saʼ xtibʼelebʼ li ixq aj tuul. Joʼkan naq, moko nekeʼxbʼaanu ta li nekeʼxye.

12. Kʼaru naxbʼaanu laj Tza re naq ebʼ li kristiʼaan teʼxkʼoxla naq xeʼxbʼaanu junaq li naʼlebʼ?

¹² Kʼaru naru nayeemank chirix li nekeʼxye li xeʼwank chaq joʼ aj tuul? Laj Tza naru xbʼaanunkil naq ebʼ li kristiʼaan teʼxpaabʼ naq xeʼxbʼaanu wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ. Naroksi ebʼ li moy u re xbʼaanunkil naq ebʼ li kristiʼaan teʼril, teʼrabʼi malaj teʼxkʼoxla naq xeʼxbʼaanu junaq li naʼlebʼ. Rikʼin aʼin, laj Tza naxbʼaanu naq ebʼ li qas qiitzʼin teʼnajtoʼq rikʼin li Jehobʼa ut teʼxkʼoxla naq moko yaal ta li wank saʼ li Santil Hu.

13. a) Ma us xyuʼaminkil li tuulak re tenqʼank? b) Kʼaru naxye li Santil Hu chirix li tuulak?

¹³ Li rox tikʼtiʼ li naroksi laj Tza aʼan naq naxye naq li tuulak re tenqʼank chaabʼil xbʼaan naq narisi xwankil li tuulak re rahobʼtesink. Abʼanan li Santil Hu moko naxye ta naq wank li tuulak re tenqʼank ut li tuulak re rahobʼtesink. Naxye bʼan naq chixjunil li tuulak yibʼru. Kʼe reetal li chaqʼrabʼ li kixkʼe li Jehobʼa choʼq re li tenamit Israel chirix li tuulak ut li nekeʼbʼaanunk re:

•   «Meebʼaanu li qʼehibʼk» (Levítico 19:26, SBG).

•   «Wi junaq winq malaj ixq taaʼaatinaq rikʼinebʼ li musiqʼej malaj ut taaqʼehibʼk, taakamsiiq chi pek» (Levítico 20:27, SBG).

•   «Miwank junaq saʼ eeyanq li [...] tixbʼaanu li qʼehibʼk ut li rilbʼal li yuʼam chaalel rikʼin xkaʼyankil ebʼ li chahim» (Deuteronomio 18:10-14, SBG).

14. Kʼaʼut naq li Jehobʼa kixkʼe li chaqʼrabʼ chirix li tuulak?

¹⁴ Li chaqʼrabʼ aʼin kixkʼutbʼesi chi tzʼaqal re ru naq li Yos inkʼaʼ naraj naq ebʼ laj kʼanjel chiru teʼxyuʼami li tuulak. Kixkʼe li chaqʼrabʼ aʼin choʼq re li xtenamit xbʼaan naq naxrahebʼ ut inkʼaʼ naraj naq teʼxuwaq chiru li yoobʼanbʼil naʼlebʼ, joʼkan ajwiʼ inkʼaʼ naraj naq teʼrahobʼtesiiq xbʼaanebʼ li maaʼus aj musiqʼej.

15. Chanru naxkʼutbʼesi li Santil Hu naq li Jehobʼa qʼaxal wank xwankil chiru laj Tza?

¹⁵ Li Santil Hu moko naxye ta chixjunil li nekeʼruuk ut li inkʼaʼ nekeʼruuk xbʼaanunkil li maaʼus aj musiqʼej, naxye bʼan naq li Jehobʼa qʼaxal wank xwankil chiru laj Tza ut ebʼ li maaʼus aj musiqʼej. Li Jehobʼa kirisi chaq saʼ choxa laj Tza (Apocalipsis 12:9). Joʼ naqanaw laj Tza toj kixpatzʼ xleseens re li Jehobʼa re xrahobʼtesinkil laj Job ut kiʼabʼink chiru li Yos naq kiyeheʼk re naq inkʼaʼ tixkamsi (Job 2:4-6).

16. Rikʼin ani tqasikʼ qatenqʼ re xkolbʼal qibʼ?

¹⁶ Saʼ Proverbios 18:10, SBG, naxye: «Li Qaawaʼ aʼan chanchan li kawubʼresinbʼil ochoch: rikʼin Aʼan nekeʼxkol ribʼ li tiikebʼ xchʼool». Joʼkan naq re xkolbʼal qibʼ tento tqasikʼ li xtenqʼ li Jehobʼa. Ebʼ laj kʼanjel chiru li Yos moko nekeʼroksi ta junaq li naʼlebʼ malaj li bʼan li nekeʼxkʼe laj tuul re xkolbʼal ribʼ chiru li maaʼus aj musiqʼej ut laj Tza, chi moko nekeʼxuwak chiru li naʼlebʼ li nekeʼxbʼaanu laj tuul. Nekeʼxpaabʼ li naxye li Santil Hu: «Xbʼaan naq li Qaawaʼ naxbʼeeni chixjunil li ruuchichʼochʼ re xkawubʼresinkil xchʼoolebʼ li yoʼoonebʼ rikʼin» (2 Crónicas 16:9, SBG).

17. Kʼaru naxye Santiago 4:7 abʼanan kʼaru tento tqabʼaanu?

¹⁷ Kʼojobʼ aachʼool rikʼin li aatin li naxye Santiago 4:7, SBG: «Cheqʼaxtesi eeribʼ rubʼel roq rubʼel ruqʼ li Yos; kawaqex chiru laj tza, ut aʼan taaʼeleliq cheru». Wi nakatkʼanjelak chiru li Jehobʼa ut nakat-abʼink chiru chʼolchʼooq chaawu naq aʼan tkoloq aawe.