1, 2. Kʼaru li maatan kixkʼe qe li Jehobʼa jwal aajel ru saʼ li qakutan, ut kʼaʼut?

LI JEHOBʼA joʼ Qayuwaʼ kixkʼe jun li qamaatan: kooxyoobʼtesi re naq tooruuq chi kʼoxlak chiʼus ut chi joʼkan tqakʼam qe rikʼin (Genesis 1:27). Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin naqakʼoxla chiʼus li naqatzol saʼ li Santil Hu ut naqapaabʼ li naxye. Wi naqatzol xbʼaanunkil aʼin, tqakawresi li qapaabʼal, tqara li Jehobʼa ut tooruuq ajwiʼ xnawbʼal «bʼar wank li us ut bʼar wank li inkʼaʼ us» (Hebreos 5:14).

² Saʼebʼ li qakutan aajel ru xnawbʼal chanru roksinkil li naxye li Santil Hu. Saʼ li Ruuchichʼochʼ wank naabʼal li naʼlebʼ ut maakʼaʼ junaq li chaqʼrabʼ li naʼaatinak chirix chixjunil. Qilaq jun li eetalil, naq yajo nekeʼaatinak chirix li bʼan malaj chirix li kikʼel. Laaʼo joʼ aj paabʼanel inkʼaʼ naqaj xqʼetbʼal xchaqʼrabʼ li Jehobʼa joʼkan naq naʼok qakʼaʼuxl chirix aʼin. Abʼan, kʼaru tento tqabʼaanu re naq saqaq qachʼool chiru li Yos ut tooruuq chi wank junelik saʼ xrahom li Yos? Tooruuq xbʼaanunkil, wi tqataw ru chiʼus li naʼlebʼ li naxkʼe li Santil Hu (Proverbios 2:6-11). Qilaq wiibʼ oxibʼ rehebʼ li naʼlebʼ aʼin.

3, 4. Joqʼe kixye li Santil Hu xbʼeen sut naq oxloqʼ li kikʼ, ut kʼaʼut?

³ Li Santil Hu naxye naq laj Cain kixkamsi laj Abel. Naq laj Cain kixbʼaanu aʼin, li Jehobʼa kixye naq saʼ li kikʼ  wank li yuʼam ut kixye ajwiʼ naq oxloqʼ ruhebʼ. Ut aran li xbʼeen sut naq li Yos kixye aʼin. Li Jehobʼa kixye re laj Cain: «Li xkikʼel laawiitzʼin [...] yo chi qʼoqonk chiwu» (Genesis 4:10). Chiru li Jehobʼa li xkikʼel laj Abel reetalil li xyuʼam li xraqmank chiru. Ut naq yook chi qʼoqonk chiru li Yos chanchan tawiʼ yook xyeebʼal naq laj kamsinel tento tixtoj xmaak (Hebreos 12:24).

⁴ Joʼkan ajwiʼ, ak xnumeʼk li bʼutʼihaʼ naq li Yos kixye naq ebʼ li poyanam teʼxtzaka xtibʼel li xul, abʼan kixkʼe li chaqʼrabʼ aʼin: «Li tibʼ li toj wank xkikʼel inkʼaʼ naru teetzeka, xbʼaan naq li kikʼ aʼan xyuʼam. Relik chi yaal naq tinpatzʼ reeqaj leekikʼel» (Genesis 9:4, 5). Ut li chaqʼrabʼ aʼin maajiʼ nasach xwankil. Joʼkan naq laaʼo joʼ ralal xkʼajol laj Noe naqapaabʼ ajwiʼ li chaqʼrabʼ aʼin. Rikʼin li kixye li Jehobʼa re laj Noe naxkʼutbʼesi naq chirix aʼin ajwiʼ kiʼaatinak li Jehobʼa rikʼin laj Cain. Li chaqʼrabʼ aʼin wank wiibʼ xyaalal. Li xbʼeen xyaalal: li Jehobʼa kixye naq saʼ li kikʼ wank li yuʼam. Ut li xkabʼ xyaalal: li Jehobʼa kixye naq tixkʼehebʼ chi xtojbʼal xmaak li inkʼaʼ teʼroxloqʼi li yuʼam ut li kikʼ (Salmo 36:10 [36:9, Wy]).

5, 6. Chanru kixkʼutbʼesi li Xchaqʼrabʼ laj Moises naq li kikʼ oxloqʼ ut wank xwankil? (Chaawil ajwiʼ li kaaxukuut bʼarwiʼ naxye « Qoxloqʼiq Xyuʼamebʼ li Xul».)

⁵ Li wiibʼ chi naʼlebʼ aʼin wank ajwiʼ saʼ li Xchaqʼrabʼ laj Moises. Saʼ Levitico 17:10 ut 11 li Jehobʼa kixye: «Laaʼin tinjosqʼoʼq rikʼin chixjunilebʼ laj Israel malaj aj abʼl tenamit li wanqebʼ saʼ eeyanq wi teʼtzekanq kikʼ aʼ yaal chanru. Laaʼin teʼwisi saʼ xyanqebʼ li rechtenamitul. Xbʼaan naq chixjunil li wank xyuʼam yoʼyo saʼ xkʼabʼaʼ li kikʼ ut laaʼin xinkʼe eere li xkikʼel saʼ xbʼeen li artal, re naq rikʼin li kikʼ aʼan texruuq laaʼex chi xkolbʼal rix leeyuʼam, xbʼaan naq li kikʼ natojok li xkolbʼal rix li yuʼamej» (chaawil ajwiʼ li kaaxukuut bʼarwiʼ naxye: « Li Kikʼ Nakuyuk Maak»). *

 ⁶ Naq li xkikʼel li xul inkʼaʼ kiʼoksimank chiru li Yos, kihoymank chiru li chʼochʼ. Ut aʼin reetalil naq yookebʼ xqʼaxtesinkil li yuʼam aʼin chiru laj Eechal Yuʼam (Deuteronomio 12:16; Ezequiel 18:4). Qajultikaq naq ebʼ laj Israel junelik keʼrisi ut keʼxhoy li xkikʼel junaq li xul re naq teʼruuq xtzakankil, abʼan maajunwa keʼxkʼoxla naq inkʼaʼ teʼxtzaka li tibʼ wi toj wank bʼayaq xkikʼel. Ut chi joʼkan keʼxkʼutbʼesi naq oxloqʼ ajwiʼ chiruhebʼ laj Kʼehol li Yuʼam.

7. Chanru kixkʼutbʼesi laj David naq oxloqʼ chiru li kikʼ?

⁷ Li Yos kixye naq li winq li kixtaw ru chiʼus li chaqʼrabʼ chirix li kikʼ aʼan laj David. Joʼkan naq li Yos kixye naq kiwulak chiru xnaʼlebʼ laj David (Hechos 13:22). Qilaq jun li eetalil: saʼ jun kutan naq oxibʼebʼ li winq keʼrabʼi naq laj David tchaqiq re, kohebʼ chi xsikʼbʼal rukʼa laj David. Ut re xtawbʼal li haʼ aʼin koleʼokaq saʼ xteepebʼ laj puubʼ, li xikʼ nekeʼilok rehebʼ ut keʼyalok rikʼinebʼ. Ut naq laj David kixkʼul li rukʼa, kixye: «Inkʼaʼ [...] [twukʼ] li haʼ aʼin! Aʼan xkikʼelebʼ li winq [...] kachʼin chik maa xeʼkamk». Laj David kixjuntaqʼeeta li haʼ rikʼin li xkikʼelebʼ, malaj xyuʼamebʼ li oxibʼ chi winq li keʼyalok saʼ xkʼabʼaʼ. Joʼkan naq usta tchaqiq re, inkʼaʼ kirukʼ li haʼ, «kixhoy bʼan chiru li Qaawaʼ» (2 Samuel 23:15-17).

8, 9. Chʼolobʼ ma xjala saʼ xkutankilebʼ li Apostol xkʼaʼuxl li Yos chirix li yuʼam ut li kikʼ.

⁸ Naq keʼxchʼutubʼ ribʼ li Keʼjolomink re Xmolam li Jehobʼa saʼ xkutankilebʼ li Apostol, kinumeʼk tana 2.400 chihabʼ chalen naq kikʼeemank re laj Noe li chaqʼrabʼ chirix li kikʼ, ut kinumeʼk tana 1.500 chihabʼ chalen naq kikʼeemank li chaqʼrabʼ re laj Moises. Naq li Jehobʼa kixkʼe li xsantil musiqʼej saʼ xbʼeenebʼ keʼxtzʼiibʼa: «Kixkʼuubʼ li Santil Musiqʼej joʼwiʼ laaʼo naq maajun chik iiq tqakʼe saʼ eebʼeen; kaʼajwiʼ aʼin tento xbʼaanunkil: naq chekolaq eeribʼ chiru li tzekemq mayejanbʼil rehebʼ li jalanil yos, chiru li kikʼ, chiruhebʼ li yatzʼbʼil xul ut li koʼbʼeetak yumbʼeetak» (Hechos 15:28, 29).

 ⁹ Ebʼ li Keʼjolomink chaq saʼ xkutankilebʼ li Apostol chʼolchʼo chiruhebʼ naq oxloqʼ ru li kikʼ ut nekeʼxnaw ajwiʼ naq roksinkil li kikʼ nimla maak joʼ xloqʼoninkil ebʼ li pechʼbʼil yos malaj li tzʼajnink ibʼ saʼ li muxuk. Ut saʼebʼ li qakutan joʼkan ajwiʼ nekeʼxkʼoxla ebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel. Joʼkan naq, wi inkʼaʼ naqanaw kʼaru tqabʼaanu rikʼin li qakikʼel, tento tqatzʼil xsaʼ li Santil Hu re naq tqabʼaanu li naraj li Yos.

10, 11. a) Ma nekeʼxkʼulubʼa ebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa li kikʼ malaj jun rehebʼ li xchaʼal? b) Chirix kʼaru li bʼaneʼk aʼ yaal re li junjunq ma tixkʼulubʼa malaj inkʼaʼ?

¹⁰ Li Santil Hu naxye: «Chekolaq eeribʼ [...] chiru li kikʼ». Ebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa nekeʼxkʼutbʼesi naq oxloqʼ chiruhebʼ li chaqʼrabʼ aʼin, joʼkan naq inkʼaʼ nekeʼxsi li xkikʼel chi moko nekeʼxkʼul ta saʼ richʼmul chi moko nekeʼxkʼe ta chi xokeʼk re naq t-oksimanq wiʼ chik saʼebʼ li richʼmul. Ut maajunwa nekeʼxkʼul li kaahibʼ xchaʼal li kikʼ: glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas ut plasma. *

¹¹ Saʼebʼ li qakutan ebʼ laj bʼanonel nekeʼxjachi ebʼ li xchaʼal li kikʼ, nekeʼrisi li wank chisaʼ ut chirix chik aʼan nekeʼxkʼe saʼebʼ li bʼan. Ma toj tzʼaqal «kikʼ» li wank saʼ li bʼan? Li junjunq yaal re ma tixkʼulubʼa bʼaneʼk rikʼin li bʼan aʼin malaj inkʼaʼ. Ut joʼkan ajwiʼ tixbʼaanu li junjunq rikʼin li hemodiálisis, li hemodilución ut li recuperación de sangre (saʼ Ingles cell salvage). Wankebʼ laj paabʼanel nekeʼxkʼulubʼa wi inkʼaʼ nekeʼisiik ut nekeʼxokeʼk li xkikʼel (chaawil ajwiʼ xkomon li naʼlebʼ bʼarwiʼ naxye «Kʼaru Nekeʼxbʼaanu laj Bʼanonel Rikʼin li Kikʼ ut Rikʼin li Nekeʼrisi Chisaʼ?»).

12. Re naq sa wanq li qachʼool chiru li Yos naq tqasikʼ junaq li bʼan, kʼaru tqabʼaanu xbʼeenwa ut kʼaru ttenqʼanq qe?

¹² Wi naqaj xbʼaanunkil junaq li naʼlebʼ, abʼan maakʼaʼ resil saʼ li Santil Hu; ma naraj xyeebʼal aʼin naq li Yos maakʼaʼ naraj re li tqabʼaanu? Inkʼaʼ. Oxloqʼ chiru li Yos kʼaru naqakʼoxla, ut naxkʼe reetal li naʼlebʼ li naqasikʼ saʼ li qayuʼam (chaawil Proverbios 17:3; 24:12). Kʼaru tento tqabʼaanu xbʼeenwa re xkʼulubʼankil malaj re xtzʼeqtaanankil junaq li bʼan malaj junaq li chʼiichʼ re qachoʼbʼal? Tento tootijoq, tqatzʼil rix li qayajel ut chirix chik aʼan tqakʼoxla chiʼus kʼaru tqabʼaanu (Romanos 14:2, 22, 23). Inkʼaʼ us naq jalan chik tixye qe kʼaru tento  tqabʼaanu chi moko usta naq tqaye re junaq li qas qiitzʼin: «Ut laaʼat, kʼaru raj taabʼaanu?». Li Santil Hu naxye naq li junjunq «tixkʼam li riiq» xjunes (Galatas 6:5; Romanos 14:12; chaawil ajwiʼ li kaaxukuut bʼarwiʼ naxye: « Ma Oxloqʼ Chiwu li Kikʼ?»). *

13. Kʼaru naxkʼutbʼesi chirix li Jehobʼa ebʼ li naʼlebʼ ut ebʼ li chaqʼrabʼ li wank saʼ li Santil Hu? Chʼolobʼ aʼin rikʼin jun li eetalil.

¹³ Ebʼ li chaqʼrabʼ ut ebʼ li naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu naxkʼutbʼesi naq li Jehobʼa wank Xchoxahil Naʼlebʼ ut joʼ Yuwaʼbʼej  naraj li us choʼq qe (Salmo 19:8-12 [19:7-11, Wy]). Li Santil Hu naxye: «Cheʼxkolaq ribʼ chiru [...] li kikʼ». Yaal naq aʼin moko xchaqʼrabʼ ta junaq li bʼanlebʼaal, abʼan nokooxkol chiruhebʼ li yajel li naxkʼam chaq li kikʼ wi tqakʼe saʼ qichʼmul (Hechos 15:20). Naabʼalebʼ laj bʼanonel nekeʼxye naq jwal us naʼelk xkʼanjelebʼ naq inkʼaʼ nekeʼroksi kikʼ re choʼok. Rikʼin li nekeʼxye laj bʼanonel, nachʼoola chiruhebʼ laj paabʼanel naq li Jehobʼa numtajenaq xrahom ut xnaʼlebʼ (chaawil Isaias 55:9; Juan 14:21, 23).

14, 15. a) Kʼaru li chaqʼrabʼ naxkʼut naq li Jehobʼa naxra li xtenamit? b) Chanru tqayuʼami li naʼlebʼ li naxkʼe li xchaqʼrabʼ li Yos re naq maakʼaʼ tqakʼul?

¹⁴ Li Jehobʼa naxkʼe xchʼool chi rilbʼal li xtenamit re naq us wanqebʼ. Ut aʼan nakʼutunk saʼ li chaqʼrabʼ li kixkʼe rehebʼ laj Israel. Li Jehobʼa kixye rehebʼ naq teʼxyiibʼ chiʼus ebʼ li rochoch wiibʼ xteram re naq maaʼani ttʼaneʼq chaq aran (Deuteronomio 22:8; 1 Samuel 9:25, 26; Nehemias 8:16; Hechos 10:9). Kixye ajwiʼ rehebʼ naq teʼxtzʼap chiʼus ebʼ li wakax li jwal josqʼebʼ (Exodo 21:28, 29). Ut li inkʼaʼ naxpaabʼ xchaqʼrabʼ li Yos chirix aʼin; wank maak saʼ xbʼeen ut aʼan wank re wi nakamk junaq li poyanam.

¹⁵ Chanru tqayuʼami li naʼlebʼ li naxkʼe li xchaqʼrabʼ li Yos? Wi wank qabʼelebʼaal chʼiichʼ, tento tqayiibʼ chiʼus ut inkʼaʼ tqachʼeʼ saʼ maajoʼil, maakʼaʼ raj li rahilal tqataw saʼ li qochoch ut saʼ li qakʼanjel, tqatzʼapebʼ chiʼus ebʼ li qaketomq ut tqakʼoxla chiʼus chanru tqajsi qu. Wankebʼ li tenamit nekeʼxye naq ebʼ li saaj al malaj ixqaʼal nekeʼxkamsi ribʼ saʼ raxkamk xbʼaan naq moko nekeʼxkʼoxla ta naq teʼxkʼe ribʼ saʼ chʼaʼajkilal. Joʼkan naq, wi junaq li saaj naraj wank junelik saʼ xrahom li Yos ut oxloqʼ chiru li xyuʼam; tento tixkʼoxla chiʼus chanru trajsi ru. Ut wi joʼkan tixbʼaanu, tixtaw xsahil xchʼool (Eclesiastes 11:9, 10).

16. Kʼaru raqal li Santil Hu naʼaatinak chirixebʼ li kʼuulaʼal li toj maajiʼ nekeʼyoʼlaak? (Chaawil ajwiʼ li kokʼ tzʼiibʼ.)

¹⁶ Oxloqʼ ajwiʼ chiru li Yos ebʼ li xyuʼam li kʼuulaʼal li toj  maajiʼ nekeʼyoʼlaak. Li Xchaqʼrabʼ laj Moises naxchʼolobʼ kʼaru kikʼulmank rikʼinebʼ li keʼtochʼok re junaq yaj aj ixq. Ut wi nakamk li naʼbʼej malaj li kʼuulaʼal, li chaqʼrabʼ naxye naq laj tochʼonel tixtoj rix li xmaak rikʼin li xyuʼam. Li Santil Hu naxye chirix aʼin: «Wi tkamq li kʼuulaʼal malaj li ixq, li winq tixtoj rikʼin xyuʼam li xmaak» (Exodo 21:22, 23, TNM). * Rikʼin li chaqʼrabʼ aʼin naqakʼe reetal kʼaru nareekʼa li Jehobʼa naq rajlal chihabʼ, naabʼalebʼ li ixq nekeʼxtzʼeq xkʼuulaʼal naq toj maajiʼ nekeʼyoʼlaak. Naabʼal rehebʼ li ixq aʼin nekeʼrisi xkʼuulaʼal xbʼaan naq inkʼaʼ nekeʼraj xkʼirisinkil malaj inkʼaʼ nekeʼraj xtzʼeqtaanankil li muxuk ibʼ.

17. Chanru tqakʼojobʼ xchʼool junaq li ixq li kixtzʼeq xkʼuulaʼal naq toj maajiʼ naʼok chi tzolok chirix li Santil Hu?

¹⁷ Abʼan, kʼaru tkʼulmanq wi wank junaq li ixq kixtzʼeq xkʼuulaʼal naq toj maajiʼ naʼok chi tzolok chirix li Santil Hu? Ma tixkʼoxla naq li Yos inkʼaʼ tixkuy xmaak? Inkʼaʼ, xbʼaan naq li Santil Hu naxye naq chixjunil li naxyotʼ xchʼool ut naxjal xnaʼlebʼ tkuyeʼq xmaak xbʼaan li Jehobʼa saʼ xkʼabʼaʼ li xkamik li Jesus (Salmo 103:8-14; Efesios 1:7). Li Jesus kixye: «Inkʼaʼ xinchalk chi xbʼoqbʼalebʼ li tiikebʼ xchʼool, aʼebʼ bʼan laj maak re naq teʼxyotʼ xchʼool [ut] teʼxjal xkʼaʼuxl» (Lucas 5:32).

18. Chanru naxchʼolobʼ li Santil Hu naq wank naabʼal li kamsink?

¹⁸ Li Jehobʼa moko kaʼaj tawiʼ naraj naq inkʼaʼ toorahobʼtesinq, naraj bʼan naq tqisi saʼ qachʼool li xikʼ ilok. Naabʼalebʼ nekeʼkamk saʼ xkʼabʼaʼ li xikʼ ilok. Joʼkan naq li  Apostol Juan kixye: «Yalaq ani xikʼ naril li ras riitzʼin [...] aj kamsinel» (1 Juan 3:15). Aʼin moko kaʼaj tawiʼ naraj xyeebʼal naq xikʼ tooʼiloq, yook bʼan xyeebʼal naq yooko ratawankil naq tkamq li poyanam. Joʼkan naq li xikʼ naʼilok  nayoobʼank aatin ut naʼok xyeebʼal naq nimla maak yook xbʼaanunkil li xikʼ naril joʼkan naq tixtoj xmaak chiru li Yos (Levitico 19:16; Deuteronomio 19:18-21; Mateo 5:22). Joʼkan naq, qisihaq saʼ qachʼool li maaʼusilal (Santiago 1:14, 15; 4:1-3).

19. Kʼaru naxtzol li naxbʼeres li xyuʼam rikʼin li naxye li Santil Hu naq naril Salmo 11:5 ut Filipenses 4:8, 9?

¹⁹ Wi oxloqʼ chiqu li yuʼam joʼ naxbʼaanu li Yos ut wi naqaj wank junelik saʼ xrahom; maajunwa toohobʼoq, toosakʼoq malaj toorahobʼtesinq. Saʼ Salmo 11:5 naxye naq li Jehobʼa «xikʼ naril li narahink re li raaxiikʼ». Li raqal aʼin naxkʼut chiqu kʼaru nareekʼa li Yos ut naxkʼe qanaʼlebʼ re naq tooruuq xbʼeeresinkil chiʼus li qayuʼam: wi naqara li Jehobʼa, inkʼaʼ tsahoʼq saʼ qachʼool chi rilbʼal li raaxiikʼ li naxkʼam chaq li ajsibʼaal u. Ut, kʼaru naqatzol naq saʼ li Santil Hu naxye naq li Jehobʼa aʼan «li Yos li nakʼehok li tuqtuukil usilal»? (Chaawil Filipenses 4:8, 9.) Naqatzol naq tento wanq saʼ li qachʼool ut saʼ li qakʼaʼuxl li tuulanil, li chaabʼilal ut chixjunil li nakʼamok chaq re li tuqtuukilal.

20-22. Kʼaru nekeʼxbʼaanu laj paabʼanel re xkʼutbʼesinkil naq moko rehebʼ ta li ruuchichʼochʼ aʼin, ut kʼaʼut?

²⁰ Chiru li Yos, li ruuchichʼochʼ aʼin li wank rubʼel xwankil laj Tza osoʼjenaq li ruqʼ saʼ kikʼ. Li Santil Hu naxye naq li yookebʼ chi awabʼejink saʼ xbʼeen li ruuchichʼochʼ chanchanebʼ josqʼ aj xul, xbʼaan naq naabʼal li qas qiitzʼin yookebʼ xkamsinkil ut saʼ xyanqebʼ li kamenaq aʼin wankebʼ ajwiʼ laj kʼanjel chiru li Jehobʼa (Daniel 8:3, 4, 20-22; Apocalipsis 13:1, 2, 7, 8). Ebʼ li nimla molam li nekeʼkʼayink ut li nekeʼyiibʼank puubʼ nekeʼkʼanjelak saʼ junajil rikʼinebʼ li xninqal ru tenamit re naq tnumtaaq xbʼihomalebʼ. Joʼkan naq «chixjunil li ruuchichʼochʼ wank rubʼel xwankil li maaʼus» (1 Juan 5:19).

 ²¹ Abʼanan li nekeʼpaabʼank re li Jesus moko osoʼjenaqebʼ ta li ruqʼ saʼ kikʼ xbʼaan naq moko rehebʼ «ta li ruuchichʼochʼ» chi moko nekeʼtzʼaqonk ta saʼ xnaʼlebʼ li awabʼej ut saʼebʼ li yalok u (Juan 15:19; 17:16). * Ut naq nekeʼrahobʼtesiik, nekeʼxkʼam rehebʼ rikʼin li Jesus, xbʼaan naq inkʼaʼ nekeʼxkʼe reeqaj li nekeʼbʼaanuuk rehebʼ, nekeʼraatina bʼan saʼ tuulanil li xikʼ nekeʼilok rehebʼ ut nekeʼtijok chirixebʼ (Mateo 5:44; Romanos 12:17-21).

²² Ebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel moko wankebʼ ta saʼ xyanq «li Nimla tenamit Babilonia», li nimla molam bʼarwiʼ chʼutchʼuukebʼ wiʼ chixjunil li bʼalaqʼil paabʼal li wank saʼ xbʼeen li ruuchichʼochʼ. Li molam aʼin osoʼjenaq li ruqʼ saʼ kikʼ, joʼkan naq li Santil Hu naxye naq «saʼ li tenamit Babilonia xtaweʼk xkikʼelebʼ li propeet, xkikʼelebʼ li sant ut chixjunilebʼ li kilajeʼkamsiik saʼ ruuchichʼochʼ». Joʼkan naq li Yos naxye:  «Elenqex chaq Babilonia, ex intenamit» (Apocalipsis 17:6; 18:2, 4, 24).

23. Kʼaru tento teʼxbʼaanu li nekeʼelk saʼ li bʼalaqʼil paabʼal?

²³ Ebʼ li nekeʼxpaabʼ li naxye li Santil Hu nekeʼelk saʼ li bʼalaqʼil paabʼal ut nekeʼrisi ajwiʼ li xkʼabʼaʼ saʼ xyanqebʼ li bʼalaqʼil paabʼal. Ut nekeʼxtzʼeqtaana ajwiʼ li yiibʼru aj naʼlebʼ li nekeʼxkʼut saʼ li bʼalaqʼil paabʼal: li muxuk ibʼ, li tzʼaqonk rikʼinebʼ li awabʼej ut li ratawankil li bʼihomal (chaawil Salmo 97:10; Apocalipsis 18:7, 9, 11-17). Ak naabʼalebʼ xeʼkamk saʼ xkʼabʼaʼ li xkʼutum li bʼalaqʼil paabʼal!

24, 25. a) Kʼaru naroksi li Jehobʼa re ruxtaanankilebʼ li nekeʼxjal xnaʼlebʼ? b) Kʼaru kibʼaanumank chaq saʼ xkutankilebʼ laj Israel li naxjultika chiqu aʼin?

²⁴ Naq toj maajiʼ nokooʼok chi tzʼaqonk saʼ li tzʼaqal paabʼal, osoʼjenaq ajwiʼ li quqʼ saʼ kikʼ joʼ chanru wank li ruuchichʼochʼ saʼ ruqʼ laj Tza. Joʼkan naq wank ajwiʼ li maak saʼ qabʼeen. Abʼanan xqasikʼ li chaabʼil bʼe, xqapaabʼ naq li Jesus kikamk saʼ qakʼabʼaʼ ut xqaqʼaxtesi qayuʼam chiru li Yos. Chi joʼkan xqataw li ruxtaan ut li rusilal li Yos (Hechos 3:19). Naq li Yos nokooxtenqʼa, naxjultika chiqu ebʼ li tenamit bʼarwiʼ keʼxkol chaq ribʼ laj eelel saʼ xkutankilebʼ laj Israel (Numeros 35:11-15; Deuteronomio 21:1-9).

²⁵ Kʼaru aj e kikʼanjelak xnaʼajebʼ laj eelel? Kikʼanjelak re naq teʼxkol ribʼebʼ laj Israel li keʼkamsink chi maakʼaʼ saʼ xchʼoolebʼ. Ut saʼ li naʼaj aʼin, kiraqmank aatin saʼ xbʼeen laj kamsinel. Wi ak xkamk xyuwaʼil aj tij, laj eelel naru naxkanabʼ li naʼaj aʼin ut txik chi wank saʼ jalan chik tenamit. Chi joʼkan li Yos kixkʼutbʼesi naq jwal nim li ruxtaan ut naq oxloqʼ chiru xyuʼamebʼ li qas qiitzʼin. Rikʼin kʼaru najuntaqʼeetamank xnaʼajebʼ laj eelel? Aʼan li naʼlebʼ li naroksi li Jehobʼa re qakolbʼal. Saʼ xkʼabʼaʼ li xkamik li Jesus, li Jehobʼa nokooxkol chiru li kamk li tenebʼanbʼil saʼ qabʼeen xbʼaan naq maare yooko xqʼetbʼal xchaqʼrabʼ chirix li kikʼ ut li yuʼam. Ut naqakʼutbʼesi naq oxloqʼ chiqu li naxbʼaanu  li Jehobʼa naq naqabʼoqebʼ li poyanam chi xkʼulubʼankil li kolbʼal li naxkʼe li Yos. Aajel ru xbʼaanunkil aʼin xbʼaan naq nachʼ wank li nimla rahilal (Mateo 24:21; 2 Corintios 6:1, 2).

26-28. Kʼaʼut naqaye naq li qakʼanjel chanchan li kʼanjel li kixbʼaanu chaq laj Ezequiel, ut chanru tooruuq chi wank junelik saʼ xrahom li Yos?

²⁶ Saʼebʼ li qakutan, li xtenamit li Yos yook chi kʼanjelak joʼ laj Ezequiel. Laj Ezequiel kixaqabʼaak xbʼaan li Jehobʼa chi rilbʼal li tenamit Israel, joʼkan naq kiyeheʼk re: «Naq taawabʼi jun tʼorolaq li waatin, tento taaqʼusebʼ saʼ inkʼabʼaʼ». Wi laj Ezequiel inkʼaʼ raj kixbʼaanu chiʼus li xkʼanjel, aʼan wank raj re naq li Yos tixsachebʼ laj Jerusalen naq kiraqok aatin saʼ xbʼeenebʼ (Ezequiel 33:7-9). Saʼ xkʼabʼaʼ naq laj Ezequiel kixbʼaanu chiʼus li xkʼanjel moko kiwank ta maak saʼ xbʼeen.

²⁷ Chi seebʼ t-osoʼq chixjunil li naxjolomi laj Tza. Joʼkan naq oxloqʼ chiruhebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa xkʼeebʼal chi naweʼk «li xkutankil li eeqajunk» ut xpuktesinkil li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos (Isaias 61:2; Mateo 24:14). Ma naqabʼaanu li kʼanjel aʼin li jwal aajel ru? Joʼkan tzʼaqal kixbʼaanu laj Pablo, joʼkan naq kixye: «Maakʼaʼ inmaak, wi wanq ta junaq eere inkʼaʼ taakoleʼq, xbʼaan naq inkʼaʼ xinxiwak chi xyeebʼal eere resil chixjunil li xnimal rajom li Yos» (Hechos 20:26, 27). Jwal chaabʼil kixbʼaanu laj Pablo, qakʼamaq qe rikʼin!

²⁸ Re naq tooruuq chi wank junelik saʼ xrahom li Yos moko tzʼaqal ta rikʼin roxloqʼinkil li yuʼam ut li kikʼ joʼ naxbʼaanu Aʼan. Saʼ li jun chik tzolom tqil naq aajel ru naq junelik saqaq ru li qayuʼam.