Li xtʼikrul li tenamit. Naq naʼisimank chaq xtʼikrul li tenamit ut naʼok chi eekʼank li bʼich, joʼ aj Testiiw re li Jehobʼa naqakʼoxla naq aʼan xloqʼoninkil ut xkʼeebʼal xwankil li tenamit. Li naxwiqʼibʼ ribʼ chiru xtʼikrul li tenamit yook xkʼutbʼesinkil naq saʼ xkʼabʼaʼ li tenamit ut li awabʼej wank li sahil wank ut maawaʼ saʼ xkʼabʼaʼ li Yos (Isaias 43:11; 1 Corintios 10:14; 1 Juan 5:21). Naabʼalebʼ li qas qiitzʼin keʼxkʼe xloqʼal laj Nabucodonosor jun rehebʼ li awabʼej re li tenamit Babilonia. Joʼkan naq saʼ jun kutan li awabʼej aʼin kixyiibʼ jun nimla eetalil ut kixxaqabʼ jun li chaqʼrabʼ bʼarwiʼ kixye naq chixjunilebʼ teʼxwiqʼibʼ ribʼ chiru li eetalil naq t-oq chi eekʼank li bʼich. Abʼan oxibʼ rehebʼ li saaj al ebʼ aj Hebreo: laj Sadrac, laj Mesac ut laj Abednego inkʼaʼ keʼxwiqʼibʼ ribʼ chiru li eetalil, usta xeʼyeheʼk rehebʼ naq teʼkamsiiq wi inkʼaʼ nekeʼxbʼaanu (Daniel, tasal 3).

Kʼaru nabʼaanumank saʼebʼ li qakutan? Saʼ li tasal hu li kixtzʼiibʼa laj Carlton Hayes kixchʼolobʼ chanru nakʼeemank xwankil junaq li tenamit. Saʼ li tasal hu kixye: «Naq ebʼ li qas qiitzʼin nekeʼril xtʼikrul li xtenamitebʼ nekeʼrisi li xpunit; ebʼ laj tzʼiibʼ nekeʼxye uutzʼuʼujil aatin ut ebʼ li kokʼal nekeʼbʼichank». Li junjunq chi tenamit wank xninqʼe joʼ jun rehebʼ li ninqʼe li nekeʼxbʼaanu saʼ li 15 re li po Septiembre saʼ li tenamit Guatemala, saʼ li kutan aʼin nekeʼxnima li nekeʼxkʼabʼaʼi «Día de la Independencia», nekeʼxkʼe ajwiʼ xwankil li «xkamik junaq winq li kixkʼe chaq xyuʼam  saʼ xkʼabʼaʼ li xtenamit» malaj nekeʼxkʼe xwankil li «xnimla rochochebʼ». Chixjunil li nekeʼxbʼaanu re xkʼeebʼal xwankil junaq li tenamit chanchan li nekeʼxbʼaanu saʼebʼ li paabʼal naq nekeʼxloqʼoni ru ebʼ li xpechʼbʼil yos (El nacionalismo: una religión). Saʼ li tenamit Brasil naq wankebʼ jun chʼuut chi qas qiitzʼin jun li winq li najolomink rehebʼ laj puubʼ kixye: «Oxloqʼ ru xtʼikrul li tenamit joʼkan naq yalaq ani nakʼehok re xwankil ut xloqʼal». Ut jun chik li tasal hu kixye: «Xtʼikrul li tenamit ut li krus juntaqʼeetebʼ li wiibʼ wankebʼ xwankil» (The Encyclopedia Americana).

Saʼ li tasal hu ajwiʼ aʼin kiyeemank naq saʼ li xbʼich li tenamit «nekeʼtijok re naq li Yos tixbʼeeres ut tixtenqʼa li tenamit ut ebʼ li nekeʼjolomink». Joʼkan naq, ebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa nekeʼxkʼoxla naq li bʼich ut xtʼikrul li tenamit naʼoksimank re nimank u, ut loqʼonink. Saʼ li tasal hu Genio y figura del norteamericano, laj tzolonel D. W. Brogan kixye naq ebʼ li xkokʼal ebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa keʼkʼameʼk saʼ li raqbʼa aatin, xbʼaan naq inkʼaʼ keʼxkʼe xloqʼal xtʼikrul li tenamit re Estados Unidos. Li tasal hu kixye: «Li Xnimal Raqlebʼaal Aatin kixye naq nimank u ut loqʼonink li nabʼaanumank rehebʼ li reetalil junaq li tenamit».

Ebʼ laj Testiiw re li Jehobʼa inkʼaʼ nekeʼxloqʼoni ebʼ li eetalil aʼin, xbʼaan naq li Santil Hu moko naxye ta naq tqabʼaanu, abʼan li inkʼaʼ nekeʼxloqʼoni li Yos wi nekeʼraj naru nekeʼxbʼaanu. Inkʼaʼ naqamaajewa ebʼ li reetalil li tenamit, ut naqapaabʼebʼ li awabʼej xbʼaan naq «wankebʼ xwankil saʼ qabʼeen» ut wankebʼ joʼ «aj kʼanjel [...] chiru li Yos» (Romanos 13:1-4). Joʼkan ajwiʼ, nokooʼabʼink naq nokootijok ut nokootzʼaamank «chirixebʼ li awabʼej ut chixjunilebʼ li wankebʼ saʼ xwankil», ut naqabʼaanu aʼin re naq tooʼeʼxkanabʼ chi wank «saʼ xyaalalil ut saʼ tuqtuukilal rikʼin li qakʼulubʼ joʼwiʼ rikʼin xpaabʼankil li Yos» (1 Timoteo 2:2).

Li juchʼuk. Li tzʼaqal aj paabʼanel moko naxchʼik ta ribʼ rikʼinebʼ li nekeʼjuchʼuk. Inkʼaʼ nekeʼxik saʼebʼ li bʼe chi xtakchiʼinkilebʼ li qas qiitzʼin re naq inkʼaʼ teʼjuchʼuq chi moko nekeʼxqʼet ta ribʼ chiruhebʼ li xchaqʼrabʼ li awabʼej. Abʼanan, maajunwa nekeʼtzʼaqonk saʼ xnaʼlebʼebʼ li awabʼej (Mateo 22:21; 1 Pedro 3:16). Kʼaru raj taabʼaanu wi saʼ laatenamit minbʼilebʼ ru li qas qiitzʼin chi juchʼuk ut xikʼ nekeʼileʼk li inkʼaʼ nekeʼraj juchʼuk? Wi moko maak ta choʼq aawe naru nakatxik chi xkʼutbʼal aawu saʼ xnaʼajebʼ laj  juchʼunel. Ut wi joʼkan nakaabʼaanu yooqat xkʼambʼal aawe rikʼinebʼ li saaj al: laj Sadrac, laj Mesac ut laj Abednego naq keʼwulak chi xkʼutbʼal ribʼ saʼ li naʼaj Dura. Re naq laj paabʼanel inkʼaʼ tixqʼet xchaqʼrabʼ li Yos, junelik wanq saʼ xchʼool li waqibʼ chi naʼlebʼ li naxkʼe li Santil Hu:

1. Joʼ tzʼaqal aj paabʼanel moko reho ta li ruuchichʼochʼ aʼin (Juan 15:19).

2. Ebʼ laj paabʼanel wankebʼ choʼq ruuchil li Jesus ut li Xʼawabʼejilal li Yos (Juan 18:36; 2 Corintios 5:20).

3. Chixjunilebʼ li nekeʼloqʼonink re li Jehobʼa junajebʼ xpaabʼal ut xrahom (1 Corintios 1:10; Colosenses 3:14).

4. Li najuchʼuk chirix junaq winq re xsikʼbʼal ru choʼq awabʼej aʼan ajwiʼ wanq xmaak wi li winq aʼin inkʼaʼ tixbʼaanu chiʼus li xkʼanjel (chaawil ajwiʼ li naxye saʼ 1 Samuel 8:5, 10-18 ut 1 Timoteo 5:22).

5. Li Jehobʼa inkʼaʼ kiwulak chiru naq ebʼ laj Israel keʼxpatzʼ jun awabʼej xbʼaan naq chi joʼkan keʼxkʼutbʼesi naq inkʼaʼ chik keʼraj naq li Jehobʼa t-awabʼejinq saʼ xbʼeenebʼ (1 Samuel 8:7).

6. Ebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel nekeʼraj naq maakʼaʼ tchʼiʼchʼiʼinq rehebʼ naq teʼxkʼe resil li Xʼawabʼejilal li Yos chiruhebʼ li qas qiitzʼin (Mateo 24:14; 28:19, 20; Hebreos 10:35).

Li minbʼilebʼ chi kʼanjelak. Saʼ naabʼal chi tenamit wankebʼ li awabʼej nekeʼxmin chi kʼanjelak li inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa tzʼaqonk saʼ xyanqebʼ laj puubʼ. Abʼan, kʼaru taabʼaanu wi joʼkan nakaakʼul? Tento tattijoq chiru li Jehobʼa, taasikʼ ut taapatzʼ aanaʼlebʼ rikʼin junaq laawech aj paabʼanel kaw xpaabʼal. Li naʼlebʼ aʼin ttenqʼanq aawe re naq kawaq aachʼool chiru li Yos (Proverbios 2:1-5; Filipenses 4:5).

Li Raatin li Yos naxye rehebʼ laj paabʼanel naq «cheʼpaabʼanq chiruhebʼ laj taqlanel ut li wankebʼ saʼ xwankil [...] yoʼoon wanqebʼ re xbʼaanunkil chixjunil li chaabʼil kʼanjel», ut «cheʼwanq tzʼaqal saʼ tuulanil» (Tito 3:1, 2). Ut wi naqakʼulubʼa junaq li kʼanjel li nekeʼxtenebʼ li awabʼej us naq tqakʼoxla chiqajunqal ebʼ li patzʼom aʼin: «Ma inkʼaʼ tixpoʼ linpaabʼal ut inkʼaʼ tinxkʼe chi tʼaneʼk saʼ li bʼalaqʼil paabʼal?» (Miqueas 4:3, 5; 2 Corintios 6:16, 17). «Ma chʼaʼajkaq chik chiwu xbʼaanunkil li xkʼanjel li Yos ut inkʼaʼ  chik tinruhanq xbʼaanunkil?» (Mateo 28:19, 20; Efesios 6:4; Hebreos 10:24, 25.) «Malaj wanq chik inhoonal re xbʼaanunkil chiʼus li xkʼanjel li Yos, malaj tixkʼe inhoonal chi tzʼaqonk joʼebʼ li nekeʼkʼamok bʼe chi xpuktesinkil li Raatin li Yos?» (Hebreos 6:11, 12.)

Wi junaq li qech aj paabʼanel naxkʼulubʼa junaq rehebʼ li kʼanjel xbʼaan naq inkʼaʼ naraj xik saʼ tzʼalam inkʼaʼ tooʼaatinaq chirix xjolom (Romanos 14:10). Ut joʼkan ajwiʼ tento tqabʼaanu wi inkʼaʼ naxkʼulubʼa li kʼanjel xbʼaan naq aʼan yaal re kʼaru tixbʼaanu (1 Corintios 10:29; 2 Corintios 1:24).