1, 2. a) Kʼaru aajel ru re naq nimaq chaawu jun li maatan? b) Kʼaʼut naq li xyuʼam li Jesus aʼan li nimla maatan li kixkʼe qe li Yos?

MAARE xsahoʼk saʼ laachʼool naq xeʼxkʼe jun laamaatan! Abʼan moko aajel ta ru naq tertooq xtzʼaq li maatan re naq oxloqʼaq chaawu. Jun li maatan oxloqʼ wi nawulak chaawu ut wi aʼan aajel ru.

² Usta naabʼal li maatan teʼxkʼe aawe; li jwal oxloqʼ ru, aʼan li maatan li kixkʼe li Yos re chixjunil li qas qiitzʼin. Li Jehobʼa naxkʼe qe chixjunil, abʼan li xnimal ru maatan aʼan naq kixkʼe li xyuʼam li Ralal saʼ qakʼabʼaʼ (chaawil Mateo 20:28). Saʼ li tzolom aʼin tqil naq oxloqʼ ru li xkamik li Jesus, xbʼaan naq naxkʼe xsahil qachʼool ut naxkʼe qe li naʼajmank saʼ li qayuʼam. Rikʼin aʼin li Jehobʼa naxkʼut chiqu naq nokooxra chiqajunqal.

3. Kʼaʼut kixkʼe xyuʼam li Jesus? Kʼaru tento tqataw ru, re naq oxloqʼaq chiqu li xkamik li Jesus?

³ Li Jehobʼa kiroksi li xkamik li Jesus re xkolbʼalebʼ  li qas qiitzʼin chiru li maak ut li kamk (Efesios 1:7). Re xtawbʼal ru chiʼus kʼaʼut naq li Jesus kixkʼe li xyuʼam saʼ qakʼabʼaʼ, tento naq tqajultika li kikʼulmank saʼ li naʼajej Eden. Wi chʼolchʼo chiqu kʼaru kixsach laj Adan naq kimaakobʼk oxloqʼaq chiqu li xkamik li Jesus.

4. Kʼaru naraj xyeebʼal naq chaabʼil chaq xyuʼam laj Adan?

⁴ Naq li Jehobʼa kixyoobʼtesi laj Adan kixbʼaanu naq chaabʼilaq li xtibʼel ut li xkʼaʼuxl. Abʼan, kʼaru naraj xyeebʼal aʼin? Laj Adan maajunwa raj kiyajerk, kitixk ut inkʼaʼ raj kikamk. Saʼ xtiklajik, laj Adan sa chaq saʼ xchʼool rikʼin li Jehobʼa. Joʼkan naq li Santil Hu naxye naq laj Adan kiwank choʼq «ralal li Yos» (Lucas 3:38). Li Yos ut laj Adan keʼxra ribʼ, joʼ naxbʼaanu jun yuwaʼbʼej rikʼin li ralal. Li Jehobʼa kiʼaatinak rikʼin laj Adan ut kixye re kʼaru li kʼanjel tixbʼaanu. Laj Adan kiwulak chiru li xkʼanjel ut li Jehobʼa kixye re kʼaru tento tixbʼaanu re naq junelik sahaq saʼ xchʼool rikʼin (Génesis 1:28-30; 2:16, 17).

5. Kʼaʼut nayeemank naq laj Adan kiyoobʼtesiik joʼ xjalam u li Yos?

⁵ Laj Adan kiyoobʼtesiik «joʼ xjalam u li Yos» (Génesis 1:27). Aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq laj Adan chanchan li Yos. Saʼ li xbʼeen tzolom xqil naq li Jehobʼa Musiqʼej, joʼkan naq maaʼani naʼilok re (Juan 4:24). Li Jehobʼa maakʼaʼ xtibʼel ut xbʼaqel. Abʼan, kʼaʼut nayeemank naq laj Adan kiyoobʼtesiik joʼ xjalam u li Yos? Xbʼaan naq laj Adan narahok, wank xnaʼlebʼ, tiik xchʼool ut wank xmetzʼew. Joʼkan ajwiʼ kiruuk raj xsikʼbʼal kʼaru tixbʼaanu saʼ li xyuʼam. Inkʼaʼ kiyoobʼtesiik joʼ jun li chʼiichʼ, li inkʼaʼ nakʼoxlak. Joʼkan naq kiruuk raj xkʼoxlankil ma tixbʼaanu li us malaj li inkʼaʼ us. Wi inkʼaʼ raj kixqʼet li xchaqʼrabʼ li Yos kiwank raj xyuʼam chi junelik saʼ li chʼinaʼusil naʼajej arin saʼ Ruuchichʼochʼ.

6. Kʼaru kixsach laj Adan naq kixqʼet xchaqʼrabʼ li Yos ut kʼaru kichalk saʼ xbʼeenebʼ li ralal xkʼajol?

 ⁶ Kitenebʼaak li kamk saʼ xbʼeen laj Adan naq kixqʼet xchaqʼrabʼ li Yos, chi joʼkan kixtoj rix li xmaak. Naq kimaakobʼk kixsach chi junajwa li chaabʼil yuʼam li kikʼeheʼk re (Génesis 3:17-19). Laj Adan kixsach li xyuʼam ut kixsach ajwiʼ li xyuʼamebʼ li ralal xkʼajol. Li Santil Hu naxye: «Relik chi yaal naq xbʼaan jun chi winq [laj Adan] kiʼok chaq li maak saʼ ruuchichʼochʼ, ut xbʼaan li maak kichalk li kamk. Joʼkan naq li kamk kichalk saʼ xbʼeenebʼ chixjunil li poyanam xbʼaan naq chixjunilebʼ keʼmaakobʼk» (Romanos 5:12). Joʼkan naq chiqajunilo xqeechani li xmaak laj Adan. Li Santil Hu naxchʼolobʼ naq laj Adan ‹kooxkʼayi› chiru li maak ut li kamk (Romanos 7:14). Naq laj Adan ut xʼEva keʼmaakobʼk chʼolchʼo chiruhebʼ naq yookebʼ xqʼetbʼal xchaqʼrabʼ li Yos, joʼkan naq inkʼaʼ chik teʼwanq xyuʼam. Abʼan, kʼaru keʼxkʼul li ralal xkʼajol laj Adan?

7, 8. Yaabʼasi li wiibʼ chi eetalil chirix li tojok.

⁷ Li Jehobʼa kixkolebʼ li poyanam naq kixtoj rix li maak ut li kamk. Qilaq wiibʼ eetalil chanru naʼuxmank li tojok. Li xbʼeen eetalil: naq nakʼeemank xtuminal junaq li kʼaʼaq re ru li xqakanabʼ chi toʼ malaj re naq t-achʼabʼaaq junaq li poyanam xbʼaanebʼ laj elqʼ. Li xkabʼ eetalil: naq nakʼeemank xtuminal junaq li kʼaʼaq re ru li xqajor malaj re naq tkʼiraaq junaq li poyanam, li xqatochʼ.

⁸ Joʼ xqakʼe reetal laj Adan kooxkʼe saʼ jun li nimla rahilal. Chan raj ru kitojmank rix li yuʼam, li kixsach laj Adan? Ut, chanru tookoleʼq chiru li maak ut li kamk? Qatzolaq kʼaru kixbʼaanu li Jehobʼa re xkolbʼalebʼ li qas qiitzʼin ut chanru nakatxtenqʼa aʼin.

9. Kʼaru tzʼaqal kiʼajmank re qakolbʼal?

⁹ Laj Adan kixsach li chaabʼil yuʼam. Abʼan, maajun truuq xtojbʼal rix li tzʼaqal yuʼam, xbʼaan naq chixjunilebʼ aj maak (Salmo 49:8, 9 [49:7, 8, Wy]). Kiʼajmank naq juntaqʼeetaq ajwiʼ xwankil li ttojoq re li yuʼam aʼin. Joʼkan naq li Santil Hu naxye chirix li tiikilal: «Kamsinbʼilaq li xkamsink re li ras riitzʼin» (Deuteronomio 19:21). Abʼan, kʼaru kiʼajmank re xtojbʼal li yuʼam, li kixsach laj Adan? Kiʼajmank jun chik li chaabʼil yuʼam re qakolbʼal (1 Timoteo 2:6).

10. Kʼaru kixbʼaanu li Jehobʼa re qakolbʼal?

¹⁰ Kʼaru kixbʼaanu li Jehobʼa re qakolbʼal? Li Jehobʼa kixtaqla chaq saʼ Ruuchichʼochʼ, jun rehebʼ li ralal xkʼajol li wank saʼ choxa. Abʼan moko kixtaqla ta yalaq ani rehebʼ li ralal, kixtaqla li jwal raaro xbʼaan, li jun chiru (chaawil 1 Juan 4:9, 10). Li Jesus kixsume xkanabʼankil li choxa chi anchal xchʼool (Filipenses 2:7). Saʼ li xka tzolom xqil naq li Jehobʼa kixbʼaanu jun sachbʼachʼoolej re naq li Jesus tyoʼlaaq rikʼin li xMaria. Ut saʼ xkʼabʼaʼ li santil musiqʼej inkʼaʼ kireechani li maak naq kiyoʼlaak (Lucas 1:35).

11. Chanru truuq jun chi winq xkolbʼal chixjunilebʼ li poyanam?

¹¹ Chanru truuq jun chi winq xkolbʼal chixjunilebʼ li poyanam? Ut, chanru keʼmaakobʼk chixjunilebʼ? Maare jultik aawe naq laj Adan kimaakobʼk ut kixsach li chaabʼil yuʼam, joʼkan naq ebʼ li ralal xkʼajol inkʼaʼ chik keʼreechani li yuʼam aʼin. Laj Adan kixnumsi rehebʼ li maak ut li kamk. Li Santil Hu naxye naq li Jesus, «li xkabʼ Adan», chaabʼil xyuʼam ut maajunwa kimaakobʼk (1 Corintios 15:45). Naq li Jesus kooxkol,  kikanaak saʼ xnaʼaj laj Adan. Ut junelik kiʼabʼink chiru li Xyuwaʼ ut kixqʼaxtesi li xyuʼam saʼ qakʼabʼaʼ. Chi joʼkan kixtoj rix li xmaak laj Adan, re naq twanq qayuʼam chi junelik (Romanos 5:19; 1 Corintios 15:21, 22).

12. Kʼaru kixkʼutbʼesi li Jesus naq kixkuy chixjunil li rahilal?

¹² Li Santil Hu naxchʼolobʼ chiʼus li rahilal li kixkuy li Jesus naq ak kamk re. Keʼxsakʼ, keʼxrahobʼtesi ut keʼxklawxi chiru cheʼ (Juan 19:1, 16-18, 30; chaawil li xkomon li naʼlebʼ bʼarwiʼ naxye «Ma Us Roksinkil li Krus?»). Kʼaʼut naq keʼxrahobʼtesi li Jesus? Saʼ jalan chik tzolom tqil naq laj Tza kixye naq maajun tiikaq xchʼool chiru li Jehobʼa naq yooq chi rahobʼtesiik. Naq li Jesus kixkuy chixjunil li rahilal, kixkʼutbʼesi naq laj Tza aj tikʼtiʼ. Ut kixkʼutbʼesi ajwiʼ naq jun li winq, tzʼaqal re ru xyuʼam, naru tixbʼaanu chixjunil li naxye li Yos usta trahobʼtesiiq xbʼaan laj Tza. Kʼajoʼ kisahoʼk saʼ xchʼool li Yos naq inkʼaʼ kitzʼeqtaanaak xbʼaan li Ralal! (Proverbios 27:11.)

13. Chanru kitojmank rix li maak ut li kamk?

¹³ Chanru kitojmank rix li maak ut li kamk? Saʼ li 14 xbʼe li po Nisan rehebʼ laj Judio, re li chihabʼ 33 saʼ xkutankil li Jesus, li Jehobʼa kixkanabʼ naq teʼxkamsi li Ralal xbʼaan naq maakʼaʼ xmaak. Li Jesus jun sut ajwiʼ kixqʼaxtesi li xyuʼam (Hebreos 10:10). Ak oxibʼ kutan xkamik li Jesus naq li Jehobʼa kixwaklesi wiʼ chik chi yoʼyo, abʼan saʼ musiqʼej. Ut naq kinumeʼk 40 kutan xwaklijik, kisutqʼiik saʼ choxa ut kixkʼe chaq re li Xyuwaʼ li yuʼam li kixkʼe saʼ xkʼabʼaʼebʼ li ralal xkʼajol laj Adan (Hebreos 9:24). Chi joʼkan li xkamik li Jesus kikʼanjelak re xkolbʼalebʼ li qas qiitzʼin chiru li maak ut li kamk (chaawil Romanos 3:23, 24).

14, 15. Kʼaru tento tqabʼaanu re naq tkuyeʼq qamaak?

¹⁴ Saʼ xkʼabʼaʼ li Jesus naru tqakʼul li osobʼtesink, usta laaʼo aj maak. Qilaq chanru nokooxtenqʼa anaqwan ut chanru tooxtenqʼa saʼ li kutan chaalel li maatan li kixkʼe qe li Yos.

¹⁵ Li xkuybʼal xsachbʼal qamaak. Chʼaʼaj chiqu xbʼaanunkil li us, xbʼaan naq laaʼo aj maak. Chiqajunilo nokoomaakobʼk rikʼin li naqaye ut rikʼin li naqabʼaanu. Abʼan, saʼ xkʼabʼaʼ li xkamik li Jesus naru tqataw «xkuybʼal xsachbʼal li qamaak» (Colosenses 1:13, 14). Abʼanan re naq tkuyeʼq qamaak, tento naq tqayotʼ qachʼool ut tqajal qanaʼlebʼ. Ut tqatzʼaama re li Jehobʼa chi anchal qachʼool naq tixkuy qamaak, saʼ xkʼabʼaʼ li xkamik li Jesus (chaawil 1 Juan 1:8, 9).

16. Kʼaʼut naqaloqʼoni ru li Yos chi maakʼaʼ qakʼaʼuxl ut chanru nokooxtenqʼa aʼin?

¹⁶ Li wank chiʼus chiru li Yos. Wi inkʼaʼ us wanko chiru li Yos; maakʼaʼ xyaalal ru li qayuʼam ut naqakʼoxla naq maakʼaʼ nokooʼok wiʼ. Saʼ xkʼabʼaʼ li xkamik li Jesus, li Jehobʼa naxkuy qamaak ut naxkanabʼ naq tqaloqʼoni ru, usta laaʼo aj maak (Hebreos 9:13, 14). Joʼkan naq naru tootijoq chiru ut tqaye re chixjunil li kʼaru naqaj chi maakʼaʼ qakʼaʼuxl (Hebreos 4:14-16). Wi us wanko chiru li Yos, tuqtuuq ru li qakʼaʼuxl ut sahaq saʼ qachʼool.

17. Kʼaru qosobʼtesinkil tqakʼul xbʼaan naq li Jesus kikamk saʼ qakʼabʼaʼ?

¹⁷ Naru twanq qayuʼam chi junelik saʼ li sahilal naʼajej arin saʼ Ruuchichʼochʼ. Romanos 6:23 naxye: «Li xtojbʼal li maak aʼan li kamk». Ut naxye ajwiʼ: «Li maatan li nachalk rikʼin li Yos aʼan li junelik yuʼam saʼ  xkʼabʼaʼ li Kristo Jesus». Saʼ li rox tzolom ak xqil li qosobʼtesinkil li tixkʼe li Yos saʼ li Sahilal Naʼajej (Apocalipsis 21:3, 4). Saʼ li Sahilal Naʼajej twanq li yuʼam chi junelik ut maakʼaʼaq chik li yajel. Chixjunil li osobʼtesihom aʼin, tchalq xbʼaan naq li Jesus kixkʼe li xyuʼam saʼ qakʼabʼaʼ. Abʼan re naq tqakʼul li rosobʼtesihom li Yos tento naq tqoxloqʼi xkamik li Jesus.

18. Kʼaʼut tento naq oxloqʼaq chiqu naq li Jehobʼa kixkʼe chaq xyuʼam li Ralal saʼ qakʼabʼaʼ?

¹⁸ Kʼaʼut tento naq oxloqʼaq chiqu naq li Jehobʼa kixkʼe chaq xyuʼam li Ralal saʼ qakʼabʼaʼ? Qilaq jun li eetalil: jun li maatan oxloqʼ chiqu wi li qas qiitzʼin, kixkʼe xchʼool chi kʼanjelak chi kaw re xloqʼbʼal li maatan. Rikʼin li kixbʼaanu li qas qiitzʼin naxkʼutbʼesi naq nokooxra chi anchal xchʼool. Joʼkan ajwiʼ li xkamik li Jesus aʼan jun li nimla maatan li kixkʼe qe li Jehobʼa. Li Santil Hu naxye: «Li Yos kʼajoʼ naq kixra li ruuchichʼochʼ: kixkʼe chaq li Ralal, jun chir[u]» (Juan 3:16). Naq li Jehobʼa kixkʼe xyuʼam li Ralal saʼ qakʼabʼaʼ kixkʼutbʼesi  naq nokooxra. Joʼkan ajwiʼ naq li Jesus kixqʼaxtesi li xyuʼam saʼ qakʼabʼaʼ kixkʼutbʼesi naq nokooxra (chaawil Juan 15:13). Li xkamik li Jesus naxkʼutbʼesi naq li Jehobʼa ut li Jesus nokooʼeʼxra chiqajunqal (Gálatas 2:20).

19, 20. Chanru taakʼutbʼesi naq oxloqʼ chaawu naq li Jehobʼa kixkʼe chaq xyuʼam li Ralal saʼ qakʼabʼaʼ?

¹⁹ Chanru taakʼutbʼesi naq oxloqʼ chaawu naq li Jehobʼa kixkʼe chaq xyuʼam li Ralal saʼ qakʼabʼaʼ? Xbʼeenwa, chaakʼe aachʼool chi xnawbʼal ru li Jehobʼa (Juan 17:3). Tatruuq xnawbʼal ru chiʼus li Jehobʼa, wi nakaatzol li naxkʼut li Santil Hu rikʼin li tasal hu aʼin. Naq taanaw ru li Jehobʼa, laarahom chirix tkʼiiq. Ut naq taara li Jehobʼa taawaj xbʼaanunkil li naxye aawe (1 Juan 5:3).

²⁰ Chaakʼutbʼesi naq nakaapaabʼ li Jesus. Aʼin kiyeemank chirix li Jesus: «Ani napaabʼank re li Kʼajolbʼej, wank xyuʼam chi junelik» (Juan 3:36). Chanru tqakʼutbʼesi naq naqapaabʼ li Jesus? Aajel ru naq inkʼaʼ tqakʼutbʼesi kaʼajwiʼ rikʼin li qaatin joʼ naxchʼolobʼ Santiago 2:26: «Li paabʼal chi maakʼaʼ xbʼaanuhom, kamenaq». Li tzʼaqal paabʼal nakʼutbʼesimank rikʼin li naqabʼaanu. Joʼkan naq re xkʼutbʼesinkil naq naqapaabʼ li Jesus, tento naq tqakʼam qe rikʼin. Ut aʼin tqakʼutbʼesi rikʼin li qaatin ut li qabʼaanuhom (Juan 13:15).

21, 22. a) Kʼaʼut tento naq toowulaq rajlal chihabʼ chi Xnimankil Xkamik li Jesus? b) Kʼaru tqil saʼebʼ li Tzolom 6 ut 7?

²¹ Chatwulaq rajlal chihabʼ chi Xnimankil Xkamik li Jesus. Saʼ li 14 xbʼe li po Nisan re li chihabʼ 33, li Jesus kixkʼojobʼ jun li waʼak re Xnimankil li Xkamik (1 Corintios 11:20; Mateo 26:26-28). Li waʼak aʼin, nayeemank ajwiʼ re, Xjultikankil Xkamik li Jesus. Li  Jesus kixbʼaanu li waʼak aʼin, re naq ebʼ li xtzolom ut ebʼ laj paabʼanel teʼxjultika naq aʼan kixqʼaxtesi li xyuʼam re xkolbʼalebʼ li poyanam. Joʼkan naq li Jesus kixye aʼin: «Chebʼaanu aʼin re xnimankil injultikankil» (Lucas 22:19). Li nimla kutan aʼin, naxjultika chiqu naq li Jehobʼa ut li Jesus jwal nokooʼeʼxra naq kooʼeʼxkol chiru li maak ut li kamk. Naq rajlal chihabʼ naqanima li xkamik li Jesus, naqakʼutbʼesi naq oxloqʼ chiqu naq kixkʼe xyuʼam saʼ qakʼabʼaʼ. *

²² Li xkamik li Jesus aʼan jun nimla maatan, li kixkʼe qe li Jehobʼa (2 Corintios 9:14, 15). Joʼkan ajwiʼ teʼosobʼtesiiq li kamenaq, ut aʼan tqil saʼ li Tzolom 6 ut 7.