1-3. Kʼaru kixbʼaanu li Jesús naq ak xik re saʼ choxa ut kʼaru li patzʼom nabʼaanumank?

 NAQ kikamk li Jesús, ebʼ li apóstol rahebʼ saʼ xchʼool; abʼan, naq kiwakliik chi yoʼyo, kʼajoʼ xeʼsahoʼk saʼ xchʼool. Chiru 40 kutan xkʼut ribʼ chiruhebʼ re xtzolbʼalebʼ ut xwaklesinkilebʼ xchʼool. Xeʼwulak chiru wank rikʼin li Jesús ut inkʼaʼ nekeʼraj xkanabʼankil. Abʼan jun sut aj chik teʼril ru li Jesús.

² Ebʼ li xtzolom li Jesús wankebʼ rikʼin saʼ li tzuul Olivo ut yookebʼ xkʼebʼal xchʼool chi rabʼinkil li naxye rehebʼ. Naq kiraqeʼk chi aatinak, kixtaqsi li ruqʼ, kirosobʼtesihebʼ ut kiʼok chi taqeʼq saʼ choxa. Tojaʼ naq jun li choql naxmuq li Jesús ut inkʼaʼ chik nekeʼril abʼan toj yookebʼ xkaʼyankil li choxa (Luc. 24:50; Hech. 1:9, 10).

³ Aʼin kixjal xyuʼamebʼ chi junajwa. Kʼaru teʼxbʼaanu wi maakʼaʼ chik laj  Tzolonel? Tento teʼxbʼaanu li kʼanjel li kixtikibʼ xbʼaanunkil li Jesús ut ak kawresinbʼilebʼ re xbʼaanunkil. Chanru li Jesús kixkawresihebʼ ut kʼaru xeʼxbʼaanu? Kʼaru naqatzol rikʼin aʼin? Naq tqatzʼil rix li xbʼeen tasal re li hu Hechos tqataw li xsumenkil li tixwaklesi qachʼool.

4. Chanru kixtikibʼ li hu Hechos laj Lucas?

⁴ Laj Lucas naʼok chi xtzʼiibʼankil li hu Hechos naq naraatina laj Teófilo a, joʼ kixbʼaanu naq kixtzʼiibʼa li hu Lucas. Moqon naroksi wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li kiroksi saʼ li xhu, li naraj xyeebʼal naq aʼin xtzʼaqobʼ li kixkʼe chaq saʼ li hu Lucas, kaʼajwiʼ naq saʼ li hu Hechos naroksi jalan jalanq chi aatin ut akʼ naʼlebʼ.

5, 6. a) Kʼaru ttenqʼanq rehebʼ li xtzolom li Jesús re naq kawaqebʼ xpaabʼal? b) Kʼaʼut naqaye naq li xxeʼil li qapaabʼal chalenaq xbʼaan naq wank «naabʼal li eetalil»?

⁵ Hechos 1:3 naxye naq li Jesús kixkʼut ribʼ «rikʼin naabʼal li eetalil [...] naq yoʼyo». Kaʼajwiʼ laj Lucas «aj bʼanonel li raaro» kiroksi li aatin «naabʼal li eetalil» li najalmank ru saʼ griego (Col. 4:14). Li aatin aʼin kaʼajwiʼ naʼoksimank saʼ xyanqebʼ laj bʼanonel ut naraj xyeebʼal naq chʼolchʼo ru chixjunil li eetalil aʼin. Joʼkan ajwiʼ ebʼ li eetalil li kiroksi li Jesús. Naabʼal sut xkʼut ribʼ chiruhebʼ li xʼapóstol: jun malaj wiibʼ sut, wank sut chiru chixjunil li xʼapóstol ut jun sut xkʼut ribʼ chiru numenaq 500 li xtzolom (1 Cor. 15:3-6). Chʼolchʼo naq chixjunil li eetalil aʼin kitenqʼank re naq tkawresiiq li xpaabʼalebʼ li xtzolom.

⁶ Saʼebʼ li qakutan, li xxeʼil li qapaabʼal chalenaq saʼ xkʼabʼaʼ naq wank «naabʼal li eetalil». Kʼoxla aʼin: ma wank li eetalil li naxkʼutbʼesi naq li Jesús xwank saʼ Ruuchichʼochʼ, kikamk re xkuybʼal qamaak ut kiwakliik chi yoʼyo? Joʼkan tzʼaqal! Qʼaxal paabʼajel li xeʼxye li xeʼilok re li kikʼulmank li wank saʼ li Santil Hu. Joʼkan, wi nokootzolok ut nokootijok re xtawbʼal ru, tkawuuq li qapaabʼal. Misach saʼ qachʼool naq li paabʼal moko kaʼaj tawiʼ nachalk rikʼin naq naqaj naq ttzʼaqloq ru junaq li naʼlebʼ, chalenaq bʼan rikʼin naq wank ebʼ li eetalil. Ut aʼin naru naxbʼaanu naq tqataw li junelik yuʼam (Juan 3:16).

7. Chanru tooruuq xkʼambʼal qe rikʼin li Jesús naq kixkʼe chi naweʼk li chaabʼil esil?

⁷ Li hu Hechos naxye ajwiʼ naq li Jesús kiʼaatinak chaq rikʼinebʼ li xtzolom «chirix li Xʼawabʼejilal li Yos». Jun eetalil, kixchʼolobʼ chiruhebʼ li propesiiy li naxkʼut naq li Mesiiy tento trahobʼtesiiq ut tkamsiiq (Luc. 24:13-32, 46, 47). Ut naq kixchʼolobʼ naq aʼan li Mesiiy, relik chi yaal yook chi aatinak chirix li Xʼawabʼejilal li Yos, xbʼaan naq aʼanaq li Awabʼej. Naq naxkʼe chi naweʼk li chaabʼil esil, junelik naʼaatinak chirix li Xʼawabʼejilal li Yos ut laaʼo ajwiʼ tento tqakʼam qe rikʼin (Mat. 24:14; Luc. 4:43).

8, 9. a) Kʼaru wiibʼ li naʼlebʼ li moko us ta li xeʼxkʼoxla ebʼ li apóstol? b) Chanru li Jesús kixtenqʼa ebʼ li xʼapóstol ut kʼaru naxkʼut chiqu li kixye?

⁸ Naq ebʼ li apóstol xeʼxchʼutubʼ ribʼ saʼ xbʼeen li tzuul Olivo kaʼaj chik aran xeʼraatina li Jesús. Nekeʼraj xnawbʼal li xsumenkil li patzʼom aʼin: «Qaawaʼ, ma taawaklesi wiʼ chik li awabʼejilal aran Israel chiruhebʼ li kutan aʼin?» (Hech. 1:6). Rikʼin li patzʼom aʼin, xeʼxkʼutbʼesi naq yookebʼ xkʼoxlankil wiibʼ li naʼlebʼ li moko us ta. Xbʼeen, xeʼxkʼoxla naq li Xʼawabʼejilal li Yos txaqabʼaaq wiʼ chik saʼ li tenamit Israel. Ut xkabʼ, nekeʼroybʼeni naq li Xʼawabʼejilal li Yos t-oq chi awabʼejink saʼ li hoonal ajwiʼ aʼan, xbʼaan naq xeʼroksi li aatin «chiruhebʼ li kutan aʼin». Chanru xeʼtenqʼaak xbʼaan li Jesús?

⁹ Aʼan naxnaw naq teʼxkʼubʼ ru li xbʼeen naʼlebʼ joʼkan naq maakʼaʼ kixye rehebʼ. Naq kinumeʼk 10 kutan, xeʼril naq kitiklaak jun li akʼ tenamit: li yulbʼilebʼ ru rikʼin santil musiqʼej. Saʼ li hoonal aʼan, ebʼ laj Israel maawaʼaqebʼ chik xtenamit li Yos. Abʼan li Jesús kixchʼolobʼ chiruhebʼ li xkabʼ naʼlebʼ. Rikʼin qʼunil aatin kixye: «Kaʼajwiʼ li Yuwaʼbʼej saʼ choxa wank xwankil re xxaqabʼankil li xqʼehil malaj li hoonal naq tkʼulmanq chixjunil, ut laaʼex moko aajel ta ru naq teenaw chirix aʼin» (Hech. 1:7). Kaʼajwiʼ li Jehobʼa wank xwankil xyeebʼal joqʼe ttzʼaqloq ru li rajom. Naq jayeʼq re chi kamk, li Jesús kixye naq moko naxnaw ta «li xkutankil ut li xhoonalil» naq tchalq li rosoʼjik; «kaʼajwiʼ li Yuwaʼbʼej» naxnaw (Mat. 24:36). Aʼin naxkʼut chiqu naq «moko aajel ta ru» naq txik qachʼool chi xkʼoxlankil joqʼe tchalq li rosoʼjik xbʼaan naq moko qakʼulubʼ ta xnawbʼal.

10. Kʼaru xchaabʼil naʼlebʼebʼ li apóstol tento tqakʼam qe ut kʼaʼut?

¹⁰ Joʼkan bʼiʼ, miqawechʼebʼ rix li apóstol. Aʼanebʼ kawebʼ chaq li xpaabʼal ut xeʼxkʼulubʼa chi anchalebʼ xchʼool naq xeʼqʼuseʼk xbʼaan li Jesús. Usta xeʼpaltoʼk chaabʼil xeʼnaʼlebʼak. Li Jesús naxye rehebʼ: «Junelik ajʼooq eeru» (Mat. 24:42; 25:13; 26:41). Qʼaxal ajʼokebʼ saʼ li xpaabʼal ut chi anchal xchʼool nekeʼraj rilbʼal joqʼe t-okenq li Jehobʼa. Tento ajwiʼ toonaʼlebʼaq joʼebʼ li apóstol. Mas wiʼ chik naq wanko: «saʼ xraqik ebʼ li kutan» (2 Tim. 3:1-5).

11, 12. a) Kʼaru li taql kixkʼe li Jesús choʼq rehebʼ li xtzolom? b) Kʼaʼut us naq li Jesús kiʼaatinak chirix li santil musiqʼej naq toj maajiʼ naxtaqlahebʼ chi puktesink?

¹¹ Li Jesús kixjultika rehebʼ li apóstol kʼaru wank xwankil, kixye: «Teekʼul eewankil naq li santil musiqʼej tchalq saʼ eebʼeen. Ut laaʼexaq intestiiw aran Jerusalén, Judea ut Samaria, ut saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ» (Hech. 1:8). Ebʼ li apóstol tento teʼxye resil li xwaklijik chi yoʼyo li Kriist: saʼ Jerusalén, bʼarwiʼ xkamsiik, saʼ Judea, moqon saʼ Samaria ut chirix chik aʼan saʼ jalan jalanq li naʼajej.

¹² Naq toj maajiʼ naxtaqlahebʼ li xtzolom chi puktesink, kixjultika rehebʼ naq li santil musiqʼej ttenqʼanq rehebʼ. Aʼin yal jun rehebʼ li 40 sut naq natawmank li aatin «santil musiqʼej» saʼ li hu Hechos. Li hu Hechos naxkʼut naq tooruuq  xbʼaanunkil li rajom li Jehobʼa rikʼin li xtenqʼ li santil musiqʼej. Joʼkan naq aajel ru naq tqatzʼaama re li Jehobʼa wulaj wulaj (Luc. 11:13).

13. Toj bʼar nokoowulak chi xkʼebʼal chi naweʼk li chaabʼil esil ut kʼaʼut aajel ru naq laatzʼaq qu saʼ li kʼanjel aʼin?

¹³ Choʼq rehebʼ li apóstol, li aatin «saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ» naraj xyeebʼal xkʼebʼal chi naweʼk li chaabʼil esil saʼ wiibʼ oxibʼ li tenamit abʼan laaʼo naqabʼaanu saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ. Joʼ xqil saʼ li tzolom rubʼelaj, xqakʼulubʼa chi anchal qachʼool li kʼanjel aʼin xbʼaan naq naqanaw naq li Jehobʼa naraj naq chixjunilebʼ li qas qiitzʼin teʼrabʼi li chaabʼil esil chirix li Xʼawabʼejilal (1 Tim. 2:3, 4). Ma laatzʼ aawu saʼ li kʼanjel aʼin li tixtenqʼa xkolbʼal li xyuʼamebʼ li qas qiitzʼin? Kaʼajwiʼ li kʼanjel aʼin naru naxkʼe xsahil aachʼool. Li Jehobʼa naxkʼe qe li metzʼew re naq tooruuq xbʼaanunkil li kʼanjel aʼin. Saʼ li hu Hechos wank naabʼal li naʼlebʼ chirix chanru xbʼaanunkil ut chanru toonaʼlebʼaq re naq tqabʼaanu li kʼanjel aʼin chi anchal qachʼool.

14, 15. a) Kʼaru xeʼxye li ánjel chirix li xkʼulunik li Kriist ut kʼaru xeʼraj xyeebʼal rikʼin aʼin? (Chaawil ajwiʼ li xyaalal). b) Kʼaʼut naru naqaye naq li Kriist kisutqʼiik «joʼ chanru […] xkoho»?

¹⁴ Joʼ ak xqaye, naq li Jesús xkoho saʼ choxa, li 11 chi apóstol xeʼkanaak chi xkaʼyankil. Tojaʼ naq wiibʼ li ánjel xeʼxye rehebʼ: «Ex aj Galilea, kʼaʼut xaqxokex chi ilok saʼ choxa? Li Jesús li xwank eerikʼin ut xkʼameʼk saʼ choxa, tsutqʼiiq chaq joʼ chanru xeeril naq xkoho saʼ choxa» (Hech. 1:11). Ma xeʼraj xyeebʼal naq li Jesús tsutqʼiiq chaq saʼ tibʼelej, joʼ nekeʼxkʼut wiibʼ oxibʼ li paabʼal? Inkʼaʼ. Chanru naqanaw?

¹⁵ Moko xeʼxye ta naq tsutqʼiiq saʼ tibʼelej, xeʼxye bʼan naq tsutqʼiiq joʼ chanru xeʼril naq xkoho. b Ut chanru xkoho? Naq ebʼ li ánjel xeʼaatinak rikʼinebʼ li apóstol, ak maakʼaʼ chik li Jesús aran. Wiibʼ oxibʼ ajwiʼ ebʼ li apóstol xeʼril naq li Jesús kixkanabʼ li Ruuchichʼochʼ ut yook chi xik rikʼin li xchoxahil Yuwaʼ. Li Kriist tsutqʼiiq joʼ chanru xkoho ut joʼkan kikʼulmank: kaʼajwiʼ li nekeʼxtaw ru li Santil Hu xeʼxkʼe reetal naq li Jesús ak yook chi awabʼejink saʼ li Xʼawabʼejilal li Yos (Luc. 17:20). Joʼkan naq, aajel ru rilbʼal ebʼ li eetalil chirix li xkʼulunik ut xchʼolobʼankil chiruhebʼ li kristiʼaan re naq teʼxtaw ru naq aajel ru xloqʼoninkil ru li Jehobʼa anaqwan, xbʼaan naq kachʼin aj chik li hoonal wank.

16-18. a) Kʼaru naxkʼut chiqu Hechos 1:13, 14 chirixebʼ li qachʼutam? b) Kʼaru naqatzol rikʼin li xnaʼ li Jesús? c) Kʼaʼut naq wank xwankil ebʼ li qachʼutam?

¹⁶ Xbʼaan naq tento teʼoybʼeninq, ebʼ li apóstol «xeʼsutqʼiik Jerusalén chi kʼajoʼ xsahilebʼ xchʼool» (Luc. 24:52). Kʼaru teʼxbʼaanu anaqwan, naq ak xeʼxkʼul li naʼlebʼ li kixkʼe li Jesús rehebʼ? Qilaq li naxye Hechos 1:13, 14, aran naxkʼut chiqu naabʼal li naʼlebʼ chirix chanru nekeʼxbʼaanu li chʼutam saʼebʼ li kutan aʼan.  Aran naxye naq nekeʼxchʼutubʼ ribʼ saʼ «li naʼajej li wank taqeʼq» saʼ jun li ochoch. Saʼ Palestina wank naabʼal li ochoch bʼarwiʼ wank jun li naʼaj taqeʼq, re xik aran tento teʼroksi jun li eskaler malaj eebʼ. Maare saʼ li hoonal aʼan wankebʼ saʼ rochoch laj Marcos, li naʼaatinak wiʼ Hechos 12:12. Maakʼaʼ naxye chanru li naʼaj, abʼan nakʼanjelak. Anihebʼ chʼutchʼukebʼ aran ut kʼaru xeʼxbʼaanu?

¹⁷ Moko kaʼaj tawiʼ ebʼ li apóstol wankebʼ saʼ li chʼutam aʼan, wank jalanebʼ chik li winq ut «wiibʼ oxibʼ li ixq», saʼ xyanqebʼ wank li xnaʼ li Jesús. Kaʼajwiʼ chik saʼ li hu Hechos natawmank li xkʼabʼaʼ li xMaría. Naxwaklesi qachʼool rilbʼal naq: wank saʼ xyanqebʼ li rechpaabʼanel xloqʼoninkil ru li Jehobʼa ut moko naxkʼoxla ta naq nim xwankil. Kʼajoʼ tana kikʼojlaak xchʼool naq wankebʼ aran li kaahibʼ chi ralal! Qajultikaq naq li Jesús kiwank saʼ Ruuchichʼochʼ, ebʼ li xkaʼ iitzʼin inkʼaʼ xeʼxkʼulubʼa li yaal, abʼan naq kikamk ut kiwakliik chi yoʼyo xeʼxjal xnaʼlebʼebʼ (Mat. 13:55; Juan 7:5; 1 Cor. 15:7).

¹⁸ Kʼaru aj e naq xeʼxchʼutubʼ ribʼ li xtzolom li Jesús? Hechos 1:14 naxye: «Chi junaj ru xkʼaʼuxebʼ yookebʼ chaq chi tijok». Aajel ru li qachʼutam re xloqʼoninkil ru li Jehobʼa. Naqachʼutubʼ qibʼ re xwaklesinkil qachʼool chiqibʼil qibʼ, tzolok ut xkʼulbʼal qaqʼusbʼal. Abʼan li qʼaxal wank xwankil aʼan naq naqachʼutubʼ qibʼ re xloqʼoninkil ru li Jehobʼa. Li qatij ut li qabʼich naxkʼe xsahil xchʼool li Jehobʼa ut wank xwankil choʼq qe. Joʼ xqil, ebʼ li chʼutam wankebʼ xwankil ut naxwaklesi qachʼool. Joʼkan bʼiʼ, miqakanabʼ xik saʼebʼ li chʼutam! (Heb. 10:24, 25).

19-21. a) Kʼaru naqatzol naq li Jehobʼa toj kiroksi laj Pedro re xbʼaanunkil li xkʼanjel? b) Kʼaʼut naq aajel ru xsikʼbʼal ruuchil laj Judas? Kʼaru naqatzol rikʼin chanru xeʼxkʼubʼ li naʼlebʼ aʼin?

¹⁹ Saʼebʼ li kutan aʼan, ebʼ li xtzolom li Kriist tento teʼxtuqubʼ ru jun li naʼlebʼ li qʼaxal wank xwankil li tixchʼaʼajki chanru kʼubʼkʼukebʼ ut laj Pedro kixsikʼ chanru xtuqubʼankil ru aʼin (Hech. 1:15-26). Naxwaklesi qachʼool rilbʼal naq usta kixtzʼeqtaana li Jesús wiibʼ oxibʼ xamaan rubʼelaj, li Jehobʼa toj kiroksi laj Pedro (Mar. 14:72). Aʼin naxkʼojobʼ qachʼool, xbʼaan naq laaʼo aj maak, aajel ru naq tqajultika naq chaabʼil xnaʼlebʼ li Jehobʼa ut chi anchal xchʼool naraj xkuybʼal qamaak wi naqayotʼ qachʼool chiru (Sal. 86:5).

²⁰ Laj Pedro kixtaw ru naq saʼ xkʼabʼaʼ naq laj Judas kixkʼayi li Jesús, aajel ru xsikʼbʼal junaq chik choʼq ruuchil. Abʼan, ani? Tento naq li kristiʼaan aʼan kirochbʼeeni li Jesús ut kiril naq kiwakliik chi yoʼyo (Hech. 1:21, 22). Aʼin naxchap ribʼ rikʼin li kixye li Jesús: «Laaʼex, li xextaqenk we, texchunlaaq saʼ li kabʼlaju chi kʼojaribʼaal ut texraqoq aatin saʼ xbʼeen li kabʼlaju chi teep re Israel» (Mat. 19:28). Chanchan tawiʼ naq li Jehobʼa kiraj naq li 12 chi apóstol li xeʼtaqenk re li Jesús naq kiwank saʼ li Ruuchichʼochʼ, aʼanaqebʼ li «kabʼlaju chi pek» li teʼwanq joʼ xxeʼil li Akʼ Jerusalén (Apoc. 21:2, 14). Li Jehobʼa kixbʼaanu naq laj Pedro tixkʼe reetal naq li propesiiy li wank saʼ Salmo 109:8 naʼaatinak chirix laj Judas. Naxye: «Jalan ta chik chikʼuluq re li xkʼanjel».

²¹ Chanru xeʼxsikʼ ru? Xbʼuulinkil rix. Li naʼlebʼ aʼin naʼoksimank junxil re  xsikʼbʼal kʼaru xbʼaanunkil (Prov. 16:33). Ut kaʼaj chik saʼ li hu aʼin, li Santil Hu kiʼaatinak chirix li bʼuulink. Aʼin inkʼaʼ chik nabʼaanumank naq kikʼeheʼk li santil musiqʼej saʼ xbʼeenebʼ li xtzolom li Jesús. Kʼaʼut naʼoksimank saʼ li hoonal aʼan? Ebʼ li apóstol xeʼxtzʼaama re li Yos: «At Jehobʼa, laaʼat li nakaanaw kʼaru wank saʼ xchʼoolebʼ li qas qiitzʼin, ye qe ani rehebʼ li wiibʼ chi winq aʼin xaasikʼ ru» (Hech. 1:23, 24). Aʼanebʼ xeʼraj naq li Jehobʼa tixsikʼ ru li winq. Ani xsikʼeʼk ru re naq wanq saʼ xyanqebʼ «li Kabʼlaju»? c Laj Matías, maare wank saʼ xyanqebʼ li 70 li xtzolom li Jesús li xeʼtaqlaak chi puktesink (Hech. 6:2).

22, 23. Kʼaʼut naq tento tqakʼulubʼa naq tooʼeʼxbʼeresi ut tqapaabʼ li naʼlebʼ li nekeʼxye qe ebʼ li cheekel winq?

²² Aʼin naxkʼut chiqu naq wank xwankil naq kʼubʼkʼu li xtenamit li Yos. Saʼebʼ li qakutan nekeʼsikʼeʼk ajwiʼ ruhebʼ li hermaan re naq teʼkʼanjelaq joʼ aj bʼeresinel saʼebʼ li chʼuut. Abʼan, naq toj maajiʼ nakʼemank li xkʼanjel, ebʼ li cheekel winq nekeʼxtzʼaama re li Yos naq li santil musiqʼej ttenqʼanq rehebʼ ut nekeʼxkʼe reetal naq naxyuʼami li naxye li Santil Hu. Joʼkan naq chiqajunilo naqanaw naq ebʼ li cheekel winq li nekeʼbʼeresink re li chʼuut sikʼbʼilebʼ ru xbʼaan li santil musiqʼej. Joʼkan naq naqakʼulubʼa naq tooʼeʼxbʼeresi ut naqapaabʼ li nekeʼxye. Chi joʼkan nokootenqʼank re naq wanq li junajil saʼ li chʼuut (Heb. 13:17).

²³ Joʼ xqil, ebʼ li xtzolom li Jesús xeʼwaklesiik xchʼool naq xeʼwank rikʼin naq ak xwakliik chi yoʼyo ut naq xeʼxjal wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ chirix chanru kʼubʼkʼukebʼ. Joʼkan naq kawresinbʼilebʼ choʼq re li tkʼulmanq moqon, li tqil saʼ li jun chik tzolom.