1-3. a) Chanru kikamk laj Eutico? b) Kʼaru kixbʼaanu laj Pablo ut kʼaru naxkʼut chiqu aʼin?

 LAJ PABLO wank saʼ li tenamit Troas. Chʼutchʼu rikʼin naabʼal li hermaan saʼ li rox xtasal jun li ochoch. Kaʼaj chik li kutan aʼan twanq rikʼinebʼ ut toj wank aran xyitoq qʼoqyink xbʼaan naq wank naabʼal li tixye rehebʼ. Xbʼaan naq yookebʼ roksinkil naabʼal li kandil kitiqwoʼk xsaʼ li ochoch ut naabʼal li sibʼ. Laj Eutico jun li saaj li chunchu saʼ jun li bʼentaan, kikubʼeek xwara naq laj Pablo yook xkʼebʼal li xseeraqʼ ut chi maakʼaʼ saʼ xchʼool kitʼaneʼk taqʼa.

² Saʼ xkʼabʼaʼ naq laj Lucas aj bʼanonel, chʼolchʼo naq aʼan li xbʼeen li kikoho chi xtenqʼankil laj Eutico, abʼan maakʼaʼ chik kiruuk xbʼaanunkil: kamenaq chik (Hech. 20:9). Tojaʼ naq kiwulak laj Pablo, kixhupubʼ ribʼ saʼ xbʼeen ut kixye rehebʼ: «Mexkʼoxlak, yoʼyo li al». Laj Pablo kixwaklesi chi yoʼyo laj Eutico rikʼin sachbʼachʼoolej (Hech. 20:10).

³ Li sachbʼachʼoolej li kixbʼaanu laj Pablo naxkʼutbʼesi naq li Jehobʼa truuq roksinkil li xsantil musiqʼej re xbʼaanunkil jalan jalanq li naʼlebʼ. Moko xmaak ta laj Pablo naq kikamk laj Eutico, abʼan moko kiraj ta naq ebʼ li hermaan teʼxjultika aʼin, chi moko kiraj naq tixchʼaʼajki li xpaabʼalebʼ. Naq kiwakliik chi yoʼyo laj Eutico, laj Pablo kixkʼojobʼebʼ xchʼool li hermaan ut kixkawresihebʼ re naq teʼpuktesinq. Chʼolchʼo naq laj Pablo naroxloqʼi li yuʼam, joʼkan naq kixye: «Moko laaʼin ta wank we wi junaq li qas qiitzʼin tixsach li xyuʼam» (Hech. 20:26). Qatzʼilaq rix chanru tooxtenqʼa li reetalil laj Pablo re naq joʼkan ajwiʼ toonaʼlebʼaq chirix li yuʼam.

4. Kʼaru kixkʼul laj Pablo saʼ li tenamit Éfeso?

⁴ Joʼ xqil saʼ li tzolom 20, xiwajel li kixkʼul laj Pablo aran Éfeso. Saʼ xkʼabʼaʼ naq ebʼ li winq li nekeʼkʼanjelak rikʼin plaat nekeʼxtaw xtumin xbʼaan xkʼayinkil ebʼ li pechʼbʼil yos re li xʼÁrtemis, kixbʼaanu naq  teʼxmululi ribʼ li qas qiitzʼin ut teʼchalq xjosqʼilebʼ. Li Santil Hu naxye: «Naq kituqlaak ru li poqoqink ibʼ, li apóstol Pablo kixtaqla xbʼoqbʼalebʼ li nekeʼtaqenk re li Jesús. Ut naq ak xwaklesihebʼ xchʼool ut kixchaqʼrabʼihebʼ, kixchap xbʼe ut xkoho Macedonia» (Hech. 20:1).

5, 6. a) Jarubʼ kutan kiwank laj Pablo aran Macedonia ut chanru kixtenqʼahebʼ li hermaan? b) Chanru narilebʼ li rechpaabʼanel laj Pablo?

⁵ Naq yook chi xik Macedonia, laj Pablo kixxaqliik bʼarwiʼ nekeʼxaqliik li jukubʼ aran Troas ut kikanaak chiru jarubʼaq kutan aran. Yook raj roybʼeninkil laj Tito, li kikoho Corinto (2 Cor. 2:12, 13). Abʼan naq laj Pablo kixkʼe reetal naq inkʼaʼ truuq chi wulak laj Tito, kikoho Macedonia. Maare jun chihabʼ kikanaak aran re xwaklesinkilebʼ «xchʼool li nekeʼtaqenk re li Jesús li wankebʼ aran» (Hech. 20:2). a Moqon chik, laj Tito kixtaw ribʼ rikʼin saʼ Macedonia ut kixye re naq ebʼ li hermaan re Corinto chaabʼil xeʼxkʼulubʼa li xbʼeen xʼesilhu (2 Cor. 7:5-7). Aʼin kixbʼaanu naq laj Pablo tixtzʼiibʼa junaq chik li esilhu rehebʼ, li nawbʼil ru anaqwan joʼ li xkabʼ esilhu choʼq rehebʼ laj Corinto.

⁶ Naq laj Lucas kiʼaatinak chirix li xbʼihaaj laj Pablo aran Éfeso ut Macedonia, kiroksi li aatin waklesink chʼool. Aʼin naxkʼutbʼesi li kirekʼa laj Pablo chirixebʼ li hermaan. Aʼan maawaʼ joʼebʼ laj pariseey, moko naxnimobʼresi ta  xwankil chiruhebʼ li junchʼol. Naxrahebʼ bʼan li hermaan ut aʼanebʼ li narochbʼenihebʼ chi kʼanjelak (Juan 7:47-49; 1 Cor. 3:9). Ut joʼkan kirilebʼ usta kixqʼusebʼ (2 Cor. 2:4).

7. Chanru nekeʼxkʼam rehebʼ rikʼin laj Pablo li cheekel winq?

⁷ Saʼebʼ li qakutan, ebʼ li cheekel winq ut ebʼ li nekeʼulaʼanink chʼuut nekeʼxkʼe xchʼool chi xkʼambʼal rehebʼ rikʼin laj Pablo. Naq tento teʼxqʼus junaq li hermaan, nekeʼxbʼaanu re xtenqʼankil. Nekeʼxyal xtawbʼal ru kʼaru li narekʼa ut nekeʼxbʼaanu chixjunil li wank saʼ ruqʼebʼ re xwaklesinkil xchʼool ut inkʼaʼ nekeʼxbʼaanu aʼin re raqok aatin. Jun li cheekel winq li naʼulaʼanink chʼuut naxye: «Li xkʼihalilebʼ li hermaan nekeʼraj xbʼaanunkil li us, abʼan naabʼal sut nekeʼok xkʼaʼuxl chirix chanru teʼxqʼax ru li xxiwebʼ ut naq maakʼaʼ nekeʼok wiʼ». Ebʼ li cheekel winq naru naq teʼxwaklesi xchʼoolebʼ li hermaan li nekeʼrekʼa ribʼ chi joʼkan (Heb. 12:12, 13).

8, 9. a) Kʼaru kibʼaanunk re naq laj Pablo tixjal li ak kixkʼubʼ xbʼaanunkil re xik Siria? b) Kʼaʼut naq ebʼ laj judiiy xikʼ nekeʼril laj Pablo?

⁸ Naq laj Pablo kiʼelk Macedonia, xkoho Corinto ut kikanaak oxibʼ po aran. b Kixkʼoxla xik Cencreas, re naq tixchap xjukubʼ re xik Siria ut moqon chik txik Jerusalén re xkanabʼankil li tenqʼ li naʼajmank chiruhebʼ li hermaan aran (Hech. 24:17; Rom. 15:25, 26). c Abʼan chi maakʼaʼ saʼ xchʼool laj Pablo, kikʼulmank jun li naʼlebʼ li tixbʼaanu naq tixjal li ak kixkʼubʼ xbʼaanunkil. Kʼaru kikʼulmank? Naq «ebʼ laj judiiy xeʼxkʼubʼ xkamsinkil» (Hech. 20:3).

⁹ Ebʼ laj judiiy xikʼ nekeʼril laj Pablo xbʼaan naq nekeʼxye naq kixtzʼeqtaana li Yos. Naq laj Pablo kixye li chaabʼil esil Corinto, laj Crispo li najolomink re li naʼaj re loqʼonink, kiʼok joʼ aj paabʼanel (Hech. 18:7, 8; 1 Cor. 1:14). Saʼ jun chik kutan ebʼ laj judiiy li wankebʼ aran xeʼkoho rikʼin laj Galión li ruuchil awabʼej re Acaya ut xeʼxqʼabʼa laj Pablo naq yook xqʼetbʼal li chaqʼrabʼ, abʼan laj Galión inkʼaʼ kixkʼulubʼa li xeʼxye joʼkan naq xchalk xjosqʼilebʼ (Hech. 18:12-17). Maare ebʼ laj judiiy xeʼrabʼi resil naq laj Pablo tixchap xjukubʼ Cencreas malaj yal xeʼxkʼoxla. Joʼkan naq xeʼxkʼubʼ xkamsinkil aran. Qilaq li kixbʼaanu laj Pablo.

10. Kʼaʼut inkʼaʼ naru nayeemank naq yop laj Pablo xbʼaan naq inkʼaʼ xkoho Cencreas?

¹⁰ Re naq maakʼaʼ tixkʼul laj Pablo ut li tenqʼ li tixkanabʼ chaq, inkʼaʼ chik xkoho Cencreas kisutqʼiik bʼan Macedonia. Bʼihajik chi oqej xiwajel ajwiʼ. Saʼebʼ li bʼe wankebʼ laj elqʼ ut saʼ li naʼaj bʼarwiʼ tkanaaq chi hilank xiwxiw ajwiʼ. Abʼan laj Pablo kixkʼoxla naq jwal us chiru naq tixkʼam aran, chiru naq txik Cencreas. Li rusilal naq moko xjunes ta xkoho; xkoho laj Aristarco, laj Gayo, laj Segundo, laj Sópater, laj Timoteo, laj Tíquico ut laj Trófimo (Hech. 20:3, 4).

11. Kʼaru naqabʼaanu re xkolbʼal qibʼ ut kʼaru li chaabʼil eetalil kixkanabʼ qe li Jesús?

 ¹¹ Joʼ laj Pablo, weent naqabʼaanu naq nokooʼelk chi puktesink. Joʼkan naq, naq nokooxik saʼ wiibʼ oxibʼ chi naʼajej, nokooxik chi chʼuutal malaj saʼ kaʼkabʼil. Weent ajwiʼ naqabʼaanu naq wank li rahobʼtesiik. Yaal naq inkʼaʼ tooruuq xkolbʼal qibʼ chiru li chʼaʼajkilal aʼin, abʼan weent naqabʼaanu naq nokoopuktesink (Juan 15:20; 2 Tim. 3:12). Qilaq li kixbʼaanu li Jesús. Jun sut naq li Jesús wank Jerusalén, kiril naq ebʼ li xikʼ nekeʼilok re teʼraj xkʼebʼal chi pek, joʼkan naq «kixmuq ribʼ ut kiʼelk saʼ rochoch li Yos» (Juan 8:59). Ut saʼ jun chik kutan naq ebʼ laj judiiy xeʼxkʼubʼ xkamsinkil, «inkʼaʼ chik nabʼeek chi kutankil saʼ xyanqebʼ laj judiiy, ut xkoho saʼ jun li teep li wank chixkʼatq li chaqichʼochʼ» (Juan 11:54). Naq naʼajmank, li Jesús kixkol ribʼ chiru li chʼaʼajkilal re naq truuq xbʼaanunkil li kʼanjel li kikʼeheʼk re xbʼaan li Jehobʼa. Saʼebʼ li qakutan joʼkan ajwiʼ naqabʼaanu (Mat. 10:16).

12, 13. a) Chanru xeʼrekʼa ribʼ li hermaan naq kiwakliik chi yoʼyo laj Eutico? b) Kʼaru li oybʼenihom naxkʼe xsahil qachʼool?

¹² Laj Pablo ut ebʼ li rochbʼeen xeʼbʼihajik Macedonia. Chanchan naq xeʼxjach ribʼ xbʼaan naq, «naq xnumeʼk oobʼ kutan» d laj Lucas kixye: «Xqataw qibʼ aran Troas» (Hech. 20:6). e Aran kixwaklesi chi yoʼyo laj Eutico, joʼ xqil saʼ xtiklajik li tzolom aʼin. Chan tawiʼ ru xeʼrekʼa ribʼ li hermaan naq xeʼril naq yoʼyo wiʼ chik? Li Santil Hu naxye naq «kʼajoʼ naq xeʼsahoʼk saʼ xchʼool» (Hech. 20:12).

¹³ Yaal naq li sachbʼachʼoolej aʼin moko nakʼulmank ta chik anaqwan. Abʼan li ani xkamk junaq li xkomon kʼajoʼ nasahoʼk saʼ xchʼool ajwiʼ xbʼaan li oybʼenihom chirix li wakliik chi yoʼyo (Juan 5:28, 29). Misach saʼ qachʼool naq laj Eutico kikamk wiʼ chik xbʼaan naq aj maak (Rom. 6:23). Li teʼwakliiq chi yoʼyo saʼ li akʼ ruuchichʼochʼ teʼruuq chi wank chi junelik. Ut li teʼxik saʼ choxa rikʼin li Jesús teʼmusiqʼejoʼq ut inkʼaʼ chik teʼkamq (1 Cor. 15:51-53). Joʼkan naq li yulbʼilebʼ ru rikʼin santil musiqʼej ut li jalan chik karneer naru naq sahaqebʼ saʼ xchʼool xbʼaan li oybʼenihom chirix li wakliik chi yoʼyo (Juan 10:16).

14. Kʼaru kixye laj Pablo rehebʼ li cheekel winq re Éfeso naq xeʼxchʼutubʼ ribʼ Mileto?

¹⁴ Laj Pablo ut ebʼ li rochbʼeen xeʼbʼihajik Troas toj Asón, moqon chik Mitilene, Quíos, Samos ut Mileto. Aʼan naraj wulak Jerusalén saʼ xkutankil li Ninqʼe chirix li Pentecostés, joʼkan naq kibʼihajik saʼ jun li jukubʼ li inkʼaʼ  naxaqliik Éfeso. Saʼ xkʼabʼaʼ naq naraj aatinak rikʼinebʼ li cheekel winq re Éfeso, kixye rehebʼ naq teʼxtaw saʼ Mileto (Hech. 20:13-17). Naq kixchʼutubʼ ribʼ rikʼinebʼ kixye: «Laaʼex nekeenaw chiʼus chanru xinnaʼlebʼak saʼ eeyanq naq xinwulak saʼ li xbʼeen kutan saʼ xweent Asia. Chikubʼenaq inwankil, xinkʼanjelak choʼq xmoos li Qaawaʼ, xinyaabʼak ut xinkʼul li aaleek saʼ xkʼabʼaʼ naq ebʼ laj judiiy xeʼxkʼubʼ inkamsinkil. Usta joʼkan, inkʼaʼ xwiibʼank inchʼool chi xyeebʼal eere li naʼlebʼ li tkʼanjelaq cheeru ut inkʼaʼ xinkanabʼ eetzolbʼal chiruhebʼ li qas qiitzʼin joʼ ajwiʼ chirekabʼlal. Xinkʼe bʼan chi naweʼk chi tzʼaqal re ru rehebʼ laj judiiy ut rehebʼ laj griego naq aajel ru naq teʼxyotʼ xchʼool ut teʼxjal xnaʼlebʼ, teʼsutqʼiiq rikʼin li Yos ut teʼxpaabʼ li Qaawaʼ Jesús» (Hech. 20:18-21).

15. Kʼaʼut jwal chaabʼil puktesink chirekabʼlal?

¹⁵ Saʼebʼ li qakutan wank naabʼal li naʼlebʼ chirix chanru toopuktesinq. Joʼ laj Pablo naqayal qaqʼe xik bʼarwiʼ wankebʼ li kristiʼaan: joʼ bʼarwiʼ nekeʼxaqliik li bus ut saʼebʼ li kʼayil. Abʼan li naʼlebʼ li jwal wank xwankil chiqu aʼan puktesink chirekabʼlal. Kʼaʼut? Xbʼaan naq chi joʼkan ebʼ li kristiʼaan rajlal teʼrabʼi li chaabʼil esil. Aʼin naxkʼutbʼesi naq li Jehobʼa moko nasikʼok ta u. Nokooxtenqʼa re naq tqataw li kristiʼaan li qʼunebʼ xchʼool ut xtenqʼankilebʼ joʼ naʼajmank chiruhebʼ. Nokooxtenqʼa ajwiʼ laaʼo xbʼaan naq naxkawresi  li qapaabʼal ut li qakuyum. Naq naqakʼe qachʼool chi xyeebʼal li chaabʼil esil «chiruhebʼ li qas qiitzʼin joʼ ajwiʼ chirekabʼlal» naxkʼutbʼesi naq laaʼo tzʼaqal aj paabʼanel.

16, 17. Kʼaʼut naqaye naq laj Pablo inkʼaʼ kixiwak ut chanru naqakʼam qe rikʼin?

¹⁶ Li Santil Hu naxye naq laj Pablo toj kiʼaatinak rikʼinebʼ li cheekel winq re Éfeso. Kixye rehebʼ naq inkʼaʼ naxnaw kʼaru tixkʼul Jerusalén. Ut kixye ajwiʼ rehebʼ: «Abʼanan choʼq we maakʼaʼ xwankil linyuʼam, yal nawaj xchoybʼal li tento tinbʼaanu ut li kʼanjel li xinkʼul rikʼin li Qaawaʼ Jesús re xkʼebʼal chi naweʼk chi tzʼaqal re ru li chaabʼil esil chirix li xnimal rusilal li Yos» (Hech. 20:24). Relik chi yaal laj Pablo inkʼaʼ naxiwak xbʼaan naq inkʼaʼ xkanabʼ naq maakʼaʼ, chi moko li rahilal, chi moko li yajel tixram chiru xchoybʼal li xkʼanjel.

¹⁷ Saʼebʼ li qakutan naqanumsi ajwiʼ jalan jalanq li chʼaʼajkilal. Wiibʼ oxibʼ wankebʼ saʼ li naʼaj bʼarwiʼ ramro li qakʼanjel ut nekeʼrahobʼtesiik. Wankebʼ chik nekeʼxnumsi junaq li yajel malaj moko sa ta nekeʼrekʼa ribʼ. Ebʼ li saaj rajlal nekeʼmineʼk ru saʼebʼ li xtzolebʼaal. Aʼ yaal kʼaru li chʼaʼajkilal naqanumsi chiqajunqal, inkʼaʼ nokooxiwak, joʼ laj Pablo inkʼaʼ naqakanabʼ naq maakʼaʼ tramoq chiqu «xkʼebʼal chi naweʼk chi tzʼaqal re ru li chaabʼil esil».

18. Kʼaʼut naq laj Pablo maakʼaʼ xmaak naq tsachq xyuʼam junaq li kristiʼaan ut chanru xeʼxkʼam rehebʼ li cheekel winq re Éfeso rikʼin?

¹⁸ Saʼ li xchʼutamebʼ li cheekel winq re Éfeso, laj Pablo kixye rehebʼ naq inkʼaʼ chik teʼril ru. Joʼkan naq chi chʼolchʼo ru kixkʼehebʼ xnaʼlebʼ ut kixjultika chiruhebʼ li kixbʼaanu: «Moko laaʼin ta wank we wi junaq li qas qiitzʼin tixsach li xyuʼam xbʼaan naq inkʼaʼ xwiibʼank inchʼool chi xyeebʼal eere chixjunil li naraj li Yos». Ut chanru teʼxkʼam rehebʼ rikʼin re naq moko aʼanebʼ ta wanqebʼ re naq tkamq junaq? Kixye rehebʼ: «Cheeril eeribʼ ut cheeril ebʼ li karneer xbʼaan naq li Yos kixaqabʼank eere saʼ xkʼabʼaʼ li xsantil musiqʼej re rilbʼal li chʼuut joʼ naxbʼaanu jun laj ilol karneer. Li chʼuut aʼin aʼan li kixloqʼ li Yos rikʼin xkikʼel li Ralal» (Hech. 20:26-28). Kixye rehebʼ naq teʼoq «li josqʼ aj xul» saʼ xyanqebʼ li karneer «li teʼxjalpaqi ru li yaal re naq ebʼ li nekeʼtaqenk re li Jesús teʼxkanabʼ li chʼuut ut teʼxik chirixebʼ». Kʼaru tento teʼxbʼaanu ebʼ li cheekel winq? Laj Pablo kixye rehebʼ: «Junelik ajʼooq eeru ut jultikoʼq eere naq chiru oxibʼ chihabʼ, chi qʼeq ut chi kutan inkʼaʼ xinkanabʼ xkʼebʼal eenaʼlebʼ cheejunqal ut wank sut xinyaabʼak eerikʼin naq xexwaatina» (Hech. 20:29-31).

19. Kʼaru kikʼulmank naq ak kinumeʼk li chihabʼ 60 ut kʼaru kikʼulmank moqon?

¹⁹ «Ebʼ li josqʼ aj xul» aʼin, xeʼok saʼ li chʼuut naq ak xnumeʼk 60 chihabʼ xkamik li Jesús. Chiru tana li chihabʼ 98, li apóstol Juan kixtzʼiibʼa: «Laaʼex xeerabʼi naq tchalq li naxtzʼeqtaana li Kriist […]. Ebʼ aʼan xeʼelk saʼ qayanq abʼan  moko qechpaabʼanelebʼ ta xbʼaan naq wi qechpaabʼanelebʼ raj xeʼkanaak raj saʼ qayanq» (1 Juan 2:18, 19). Maare 200 chihabʼ chirix li xkamik li Jesús, ebʼ li xeʼxtzʼeqtaana li Yos nekeʼxkʼoxla naq nimebʼ xwankil chiruhebʼ li wankebʼ saʼ li chʼuut. Moqon chik, naq ak xnumeʼk 300 chihabʼ xkamik li Jesús, laj Constantino li awabʼej re Roma kixkʼehebʼ xleseens chiru li chaqʼrabʼ li bʼalaqʼil paabʼal. Ebʼ li nekeʼkʼamok bʼe saʼebʼ li paabʼal aʼan, xeʼxjalpaqi ru li yaal. Xeʼxkʼulubʼa li bʼalaqʼil kʼutum, li kʼaynaqebʼ xbʼaanunkil ut moqon chik xeʼxye naq aʼanebʼ «aj paabʼanel». Toj saʼebʼ li qakutan, ebʼ li bʼalaqʼil paabʼal nekeʼxkʼut li bʼalaqʼil kʼutum ut li kʼaynaqebʼ xbʼaanunkil.

20, 21. Chanru kixkʼutbʼesi laj Pablo naq kaw nakʼanjelak ut chanru nekeʼxkʼam rehebʼ li cheekel winq rikʼin?

²⁰ Laj Pablo moko juntaqʼeet ta rikʼinebʼ li winq aʼin li xeʼxtzʼeqtaana li Yos ut xeʼroksi li chʼuut re naq teʼxtaw rusilal. Aʼan kikʼanjelak re xwenteninkil ribʼ ut inkʼaʼ kiraj naq ebʼ li chʼuut teʼxwenteni. Maajunwa kiroybʼeni naq teʼxkʼe xtumin xbʼaan naq kikʼanjelak chiruhebʼ li hermaan. Kixwaklesihebʼ bʼan xchʼool ebʼ li cheekel winq re Éfeso re naq teʼxtenqʼa li chʼuut chi anchalebʼ xchʼool, kixye: «Tento texkʼanjelaq chi kaw re xtenqʼankilebʼ li inkʼaʼ kawebʼ saʼebʼ li xpaabʼal». Ut kixye ajwiʼ: «Tento teejultika ebʼ li aatin aʼin li kixye li Qaawaʼ Jesús: “Numtajenaq li sahil chʼoolejil natawmank saʼ li kʼehok chiru li kʼuluk”» (Hech. 20:35).

²¹ Joʼ laj Pablo, ebʼ li cheekel winq saʼebʼ li qakutan kaw ajwiʼ nekeʼkʼanjelak. Wank saʼ xchʼoolebʼ naq xeʼtenebʼaak saʼ xbʼeenebʼ «rilbʼal li chʼuut» ut nekeʼxbʼaanu chi anchalebʼ xchʼool. Maawaʼebʼ joʼ li nekeʼkʼamok bʼe saʼ li bʼalaqʼil paabʼal li nekeʼrelqʼa xtuminebʼ li junchʼol. Li nekeʼraj naq teʼoxloqʼiiq ut nekeʼxnimobʼresi xwankilebʼ moko kʼulubʼanbʼilebʼ ta saʼ li chʼuut. Li nekeʼxsikʼ «naabʼal li loqʼal» moko teʼxtaw ta (Prov. 11:2; 25:27).

22. Kʼaʼut naq qʼaxal nekeʼxra laj Pablo li cheekel winq re Éfeso?

²² Laj Pablo qʼaxal naxrahebʼ li hermaan, joʼkan naq nekeʼxra ajwiʼ. Naq xeʼxchaqʼrabʼi «chixjunilebʼ xeʼok chi yaabʼak, xeʼxqʼalu ut xeʼxtzʼubʼ ru» (Hech. 20:37, 38). Oxloqʼebʼ chiqu ut nekeʼqara li nekeʼnaʼlebʼak joʼ laj Pablo li nekeʼxkʼe xhoonal, xtumin ut xmetzʼew re rilbʼal li chʼuut. Peʼyaal naq naabʼal naqatzol rikʼin li reetalil laj Pablo? Chʼolchʼo naq yook xyeebʼal li yaal naq kixye: «Moko laaʼin ta wank we wi junaq li qas qiitzʼin tixsach li xyuʼam» (Hech. 20:26).