1-4. Kʼaʼut naq laj Pablo yook chi xik Jerusalén ut kʼaru tixkʼul aran?

 RA XEʼREKʼA ribʼ laj Lucas ut laj Pablo naq xeʼelk Mileto. Ra ajwiʼ xeʼrekʼa naq xeʼxkanabʼebʼ li cheekel winq re Éfeso. Tojaʼ naq xeʼxkʼe ribʼ chire li jukubʼ. Nekeʼxkʼam chixjunil li t-ajmanq chiruhebʼ saʼ li bʼihaaj ut li tenqʼ tumin li teʼxkʼe rehebʼ li hermaan re Judea. Chi anchalebʼ xchʼool nekeʼraj xqʼaxtesinkil li tumin aʼin ut xchoybʼal li xkʼanjelebʼ.

² Li iqʼ narekʼasi li xtʼikrul li jukubʼ ut nanajtoʼk rikʼin li tenamit. Laj Pablo, laj Lucas ut li wuqubʼ chik chi hermaan li xeʼkoho chirixebʼ nekeʼril naq rahebʼ saʼ xchʼool li hermaan li xeʼkanaak chire li palaw (Hech. 20:4, 14, 15). Ebʼ li bʼeleebʼ chi hermaan aʼin nekeʼxkʼut li ruqʼ chiruhebʼ li xeʼkanaak chire li palaw toj reetal naq inkʼaʼ chik nekeʼril ruhebʼ.

³ Chiru oxibʼ chihabʼ laj Pablo kikʼanjelak rochbʼeenebʼ li cheekel winq re Éfeso. Abʼan anaqwan li santil musiqʼej naxye re naq txik Jerusalén. Naxnaw kʼaru tixkʼul Jerusalén xbʼaan naq kixye rehebʼ li cheekel winq: «Bʼeresinbʼilin xbʼaan li santil musiqʼej xik we Jerusalén, usta inkʼaʼ ninnaw li tinkʼul aran, abʼan li kʼaru ninnaw aʼan naq saʼ li junjunq chi tenamit, li Yos kixye we chi rajlal saʼ xkʼabʼaʼ li xsantil musiqʼej naq tinkʼeheʼq saʼ tzʼalam ut tinkʼul ebʼ li chʼaʼajkilal» (Hech. 20:22, 23). Usta xiwajel ru, aʼan kixye «bʼeresinbʼilin xbʼaan li santil musiqʼej» re xik Jerusalén naraj xyeebʼal naq tenebʼanbʼil saʼ xbʼeen ut naʼalaak saʼ xchʼool xbʼaanunkil li naxye li santil musiqʼej. Aʼin inkʼaʼ naraj xyeebʼal naq naraj xkʼulbʼal li rahilal, abʼan li qʼaxal wank xwankil chiru aʼan xbʼaanunkil li rajom li Yos.

⁴ Peʼyaal naq nokookʼoxlak joʼ laj Pablo? Naq xqaqʼaxtesi qayuʼam chiru li Jehobʼa xqaye re naq tqabʼaanu chixjunil li naxye qe. Joʼkan naq us naq tqatzʼil rix li reetalil laj Pablo ut chanru tooruuq xkʼambʼal qe rikʼin.

5. Bʼar xeʼxkʼam laj Pablo ut ebʼ li rochbʼeen naq xeʼkoho Tiro?

⁵ Laj Pablo ut ebʼ li rochbʼeen tiik xeʼkoho, aʼin naraj xyeebʼal naq kaw  li iqʼ ut inkʼaʼ xeʼxjal xbʼe, saʼ xkʼabʼaʼ aʼin xeʼwulak Cos saʼ ajwiʼ li kutan aʼan (Hech. 21:1). Chanchan tawiʼ naq aran xeʼxnumsi li qʼoqyink, wulajaq chik xeʼnumeʼk Rodas ut xeʼkoho Pátara, li wank saʼ xweent Asia Menor. Aran xeʼtaqeʼk saʼ jun li jukubʼ rehebʼ laj yakonel li xkʼamebʼ Tiro li wank saʼ xweent Fenicia. Laj Lucas naxye li kikʼulmank saʼ li bʼe: «Saʼ li qatzʼe xqil Chipre, li naʼaj li sutsu chi haʼ, abʼan tiik xoonumeʼk» (Hech. 21:3). Kʼaʼut kixye aʼin?

6. a) Kʼaʼut tana kixkʼojobʼ xchʼool laj Pablo naq kiril Chipre li naʼaj li sutsu chi haʼ? b) Chanru nakaawekʼa aawibʼ xkʼoxlankil rix chanru li Jehobʼa xatrosobʼtesi ut xatxtenqʼa?

⁶ Laj Pablo kixkʼut chi ruqʼ li naʼajej Chipre ut naxye rehebʼ li rochbʼeen li kixkʼul aran. Bʼeleebʼ chihabʼ rubʼelaj, saʼ li xbʼeen xbʼihaaj, kiwulak aran rochbʼeen laj Bernabé ut laj Juan Marcos. Aran kixtaw ribʼ rikʼin laj Elimas aj tuul (Hech. 13:4-12). Rilbʼal li naʼaj aʼan ut xkʼoxlankil chixjunil li kikʼulmank aran, kixbʼaanu naq tkawuuq xchʼool re xnumsinkil li chalk re saʼ xbʼeen saʼ Jerusalén. Us ajwiʼ naq toonaʼlebʼaq chirix chanru naq li Jehobʼa xoorosobʼtesi ut xooxtenqʼa re xnumsinkil li qachʼaʼajkilal. Chʼolchʼo naq naqekʼa ajwiʼ li kirekʼa laj David, naq kixye: «Numtajenaq li rahilal nekeʼxkʼul li tiikebʼ xchʼool; abʼan li Qaawaʼ naʼisink rehebʼ saʼ chixjunil» (Sal. 34:20).

7. Kʼaru xeʼxbʼaanu laj Pablo ut ebʼ li rochbʼeen naq xeʼwulak Tiro?

⁷ Laj Pablo naxnaw naq aajel ru wank rikʼinebʼ li hermaan ut naraj rilbʼalebʼ ru. Laj Lucas naxye li xeʼxbʼaanu naq xeʼwulak Tiro: «Xqasikʼebʼ ut xqatawebʼ li nekeʼtaqenk re li Jesús» (Hech. 21:4). Nekeʼxnaw naq wankebʼ aj paabʼanel aran Tiro, joʼkan naq xeʼxsikʼebʼ ut maare xeʼkanaak rikʼinebʼ. Joʼkan ajwiʼ nakʼulmank saʼebʼ li qakutan: maakʼaʼ naxye bʼar tooxik aran wankebʼ li qechpaabʼanel ut chi sahebʼ saʼ xchʼool nokooʼeʼxkʼul. Chixjunilebʼ li nekeʼxra li Jehobʼa ut wankebʼ saʼ li xtenamit, wankebʼ ramiiw yalaq bʼar.

8. Kʼaru naraj xyeebʼal Hechos 21:4?

⁸ Ebʼ li hermaan xeʼkanaak wuqubʼ kutan Tiro. Abʼan, ebʼ li hermaan xeʼxbʼaanu jun li naʼlebʼ li inkʼaʼ naʼoybʼenimank. Laj Lucas kixye: «Saʼ xkʼabʼaʼ li santil musiqʼej ebʼ li winq aʼin inkʼaʼ nekeʼxkanabʼ xyeebʼal re laj Pablo naq inkʼaʼ tixkʼe junaq roq aran Jerusalén» (Hech. 21:4). Ma naraj xyeebʼal aʼin naq li Jehobʼa inkʼaʼ chik naraj naq laj Pablo txik Jerusalén? Moko joʼkan ta. Li santil musiqʼej ak kixye re laj Pablo naq ttawasiiq Jerusalén, abʼan maajunwa kixye re naq inkʼaʼ txik aran. Joʼkan bʼiʼ, kʼaru naraj xyeebʼal li raqal aʼin? Chanchan naq saʼ xkʼabʼaʼ li santil musiqʼej ebʼ li hermaan re Tiro xeʼxtaw ru naq laj Pablo trahobʼtesiiq. Ut xbʼaan naq xeʼok xkʼaʼuxl, xeʼxtzʼaama chiru naq inkʼaʼ txik aran. Natawmank ru naq yal xeʼraj xkolbʼal rix laj Pablo chiru li rahilal. Abʼan laj Pablo naraj xbʼaanunkil li rajom li Jehobʼa, joʼkan naq xkoho Jerusalén (Hech. 21:12).

9, 10. a) Kʼaru tana kixjultika laj Pablo naq kiril chanru xeʼnaʼlebʼak li hermaan re Tiro? b) Kʼaru nekeʼxbʼaanu li kristiʼaan saʼebʼ li qakutan, abʼan kʼaru kixye li Jesús?

⁹ Naq laj Pablo kirabʼi li yookebʼ xyeebʼal li hermaan re naq inkʼaʼ txik Jerusalén kixjultika tana li xeʼxbʼaanu li xtzolom li Jesús naq kixye rehebʼ naq tento txik Jerusalén ut aran trahobʼtesiiq ut tkamsiiq. Xbʼaan li narekʼa, laj Pedro kixye re li Jesús: “«Maaye aʼan Qaawaʼ! Maajoqʼe taakʼul aʼin». Aʼut li Jesús kixbʼalqʼusi ribʼ ut kixye re laj Pedro: «Elen chinkʼatq at aj Tza! Yookat xrambʼal chiwu xbʼaanunkil li rajom li Yos xbʼaan naq moko yookat ta chi kʼoxlak joʼ nakʼoxlak li Yos, yookat bʼan chi kʼoxlak joʼ nakʼoxlak li winq»” (Mat. 16:21-23). Li Jesús chi anchal xchʼool kiraj xbʼaanunkil li rajom li Jehobʼa usta aʼin naraj xyeebʼal xqʼaxtesinkil li xyuʼam joʼ mayej. Joʼkan ajwiʼ narekʼa laj Pablo. Chʼolchʼo naq ebʼ li hermaan re Tiro chaabʼil yookebʼ chi naʼlebʼak joʼ laj Pedro, abʼan inkʼaʼ nekeʼxtaw ru naq li Jehobʼa naraj naq laj Pablo txik Jerusalén.

¹⁰ Saʼebʼ li qakutan, ebʼ li kristiʼaan inkʼaʼ nekeʼraj xbʼaanunkil li naʼlebʼ li qʼaxal wank xwankil, xbʼaan naq chʼaʼaj xbʼaanunkil, joʼkan naq nekeʼxsikʼ junaq li paabʼal bʼarwiʼ teʼruuq xbʼaanunkil li nekeʼraj. Abʼan li Jesús kixye naq ebʼ li xtzolom tento naq jalan teʼnaʼlebʼaq. Kixye: «Li naraj wank choʼq intzolom, inkʼaʼ chik twanq joʼ naraj aʼan, tento tixkʼulubʼa li rahobʼtesiik  ut mixkanabʼ intaqenkil» (Mat. 16:24). Chaabʼil tooʼelq wi tqakʼam qe rikʼin li Jesús, abʼan wank sut aʼin nachʼaʼajkoʼk.

11. Chanru xeʼxkʼutbʼesi li hermaan re Tiro naq nekeʼxra laj Pablo ut nekeʼxtenqʼa?

¹¹ Xwulak xhoonalil naq laj Pablo, laj Lucas ut ebʼ li junchʼol teʼxchap wiʼ chik xbʼe. Li naxye li Santil Hu chirix chanru ebʼ li hermaan re Tiro xeʼxchaqʼrabʼi laj Pablo naxkʼut chiqu naq qʼaxal nekeʼxra ut nekeʼxtenqʼa. Ebʼ li winq, ebʼ li ixq ut ebʼ li kokʼal xeʼrochbʼeeni laj Pablo chixkʼatq li palaw, aran xeʼxwiqʼibʼ ribʼ, xeʼtijok ut xeʼxchaqʼrabʼi. Moqon chik, laj Pablo, laj Lucas ut ebʼ li rochbʼeen xeʼtaqeʼk saʼ jun li jukubʼ li kixkʼamebʼ Tolemaida ut aran xeʼkanaak rikʼinebʼ li hermaan chiru jun kutan (Hech. 21:5-7).

12, 13. a) Kʼaru kixbʼaanu laj Felipe chiru chaq li xyuʼam? b) Kʼaʼut naq laj Felipe kixkanabʼ jun chaabʼil eetalil choʼq rehebʼ li nekeʼjolomink re li junkabʼal saʼebʼ li qakutan?

¹² Moqon chik laj Lucas naxye naq xeʼkoho Cesarea. a Naq wankebʼ aran xeʼwulak «saʼ rochoch laj Felipe li naxkʼe chi naweʼk li chaabʼil esil» (Hech. 21:8). Ak naabʼal chihabʼ rokik laj Felipe chi kʼanjelak chiru li Jehobʼa. 20 chihabʼ rubʼelaj ebʼ li apóstol re Jerusalén, xeʼxkʼe xkʼanjel laj Felipe re naq tixjekʼi li tzekemq naq tojaʼ kitiklaak li chʼuut. Joʼkan ajwiʼ naabʼal chihabʼ rokik laj Felipe chi puktesink. Qajultikaq naq ebʼ li xtzolom li Jesús xeʼelk Jerusalén, saʼ xkʼabʼaʼ li rahobʼtesiik aʼan xkoho Samaria re naq toj yooq chi puktesink. Moqon chik kiʼaatinak chirix li chaabʼil esil rikʼin laj Etiopía li nim xwankil ut kixkubʼsi xhaʼ (Hech. 6:2-6; 8:4-13, 26-38). Chʼolchʼo naq xeʼsahoʼk saʼ xchʼool rilbʼal li hermaan aʼin li tiik xchʼool.  

¹³ Laj Felipe toj napuktesink chi anchal xchʼool. Wank Cesarea ut naxkʼe xchʼool xbʼaanunkil li xkʼanjel, joʼkan naq laj Lucas naxye naq aʼan «li naxkʼe chi naweʼk li chaabʼil esil». Li Santil Hu naxye ajwiʼ naq saʼ li hoonal aʼan, laj Felipe wank kaahibʼ li rabʼin li nekeʼaatinak joʼ propeet, aʼin naraj xyeebʼal naq ebʼ li ixqaʼal xeʼxkʼam re rikʼin li xyuwaʼ (Hech. 21:9). b Chʼolchʼo naq laj Felipe kixkʼut chiru li xjunkabʼal naq tento teʼxra ut teʼkʼanjelaq chiru li Jehobʼa. Chanru truuq li najolomink re li junkabʼal xkʼambʼal re rikʼin laj Felipe? Naq  teʼxkʼut chiruhebʼ li ralal xkʼajol jun chaabʼil eetalil naq teʼelq chi puktesink ut teʼxbʼaanu chi anchalebʼ xchʼool.

14. Kʼaru kikʼulmank naq laj Pablo kirulaʼanihebʼ li hermaan ut chanru tqakʼam qe rikʼinebʼ saʼebʼ li qakutan?

¹⁴ Saʼ chixjunil li tenamit bʼarwiʼ nanumeʼk laj Pablo naxsikʼebʼ li hermaan ut nawank rikʼinebʼ. Chʼolchʼo naq sahebʼ saʼ xchʼool ebʼ li hermaan chi xkʼulbʼal laj Pablo ut ebʼ li rochbʼeen ut nekeʼxtaw rusilal xbʼaan naq nekeʼwaklesiik xchʼool (Rom. 1:11, 12). Laaʼo ajwiʼ nokooruuk xbʼaanunkil aʼin saʼebʼ li qakutan. Tooruuq xbʼaanunkil aʼin naq tqakʼul saʼ qochoch li cheekel winq li naʼulaʼanink chʼuut ut li rixaqil maakʼaʼ naxye li qawanjik (Rom. 12:13).

15, 16. Kʼaru li propesiiy kixye laj Ágabo ut chanru xeʼnaʼlebʼak li xeʼabʼink re?

¹⁵ Naq laj Pablo wank chaq saʼ rochoch laj Felipe, kiwulak jun li winq li oxloqʼinbʼil: laj Ágabo. Li wankebʼ aran nekeʼxnaw naq aʼan propeet ut aʼan kixye resil li weʼej li kikʼulmank saʼ xkutankil laj Claudio li awabʼej (Hech. 11:27, 28). Maare yookebʼ xkʼoxlankil: «Kʼaʼut naq wank arin? Kʼaru li esil kixkʼam chaq?». Chiruhebʼ li junchʼol, laj Ágabo kirisi li xkʼaamalsaʼ laj Pablo. Aʼin jun peraas li tʼikr nim roq li naxjitʼ chiru xsaʼ ut naʼoksimank re xxokbʼal li tumin ut jalan chik li kʼaʼaq re ru. Laj Ágabo kiroksi li tʼikr aʼin re xbʼakʼbʼal li roq ut li ruqʼ ut kixye jun li kawil esil: «Li Yos naxye saʼ xkʼabʼaʼ li xsantil musiqʼej: “Chi joʼkaʼin tbʼakʼeʼq xbʼaanebʼ laj judiiy laj echal re li kʼaamalsaʼ aʼin aran Jerusalén ut tqʼaxtesiiq saʼ ruqʼebʼ li qas qiitzʼin li maawaʼebʼ aj judiiy”» (Hech. 21:11).

¹⁶ Li propesiiy aʼin naxkʼut naq laj Pablo txik Jerusalén. Kixye ajwiʼ naq ebʼ laj judiiy teʼxqʼaxtesi laj Pablo «saʼ ruqʼebʼ li qas qiitzʼin li maawaʼebʼ aj judiiy». Naq xeʼrabʼi li propesiiy aʼin xeʼok xkʼaʼuxl. Laj Lucas  naxye: “Naq xqabʼi aʼin, laaʼo ut ebʼ li junchʼol li wanko aran, xooʼok xtzʼaamankil re, naq inkʼaʼ ttaqeʼq Jerusalén. Tojaʼ naq laj Pablo kixye: «Kʼaʼut yookex chi yaabʼak ut xbʼaanunkil naq tchʼinaaq linchʼool? Nawaj naq teenaw naq moko kaʼaj tawiʼ kawresinbʼilin re naq tinbʼakʼeʼq, kawresinbʼilin ajwiʼ re naq tinkamsiiq aran Jerusalén saʼ xkʼabʼaʼ li Qaawaʼ Jesús»” (Hech. 21:12, 13).

17, 18. Chanru kixkʼutbʼesi laj Pablo naq naraj xbʼaanunkil li rajom li Yos ut kʼaru xeʼxbʼaanu li hermaan?

¹⁷ Kʼoxla li kikʼulmank. Laj Lucas ut chixjunilebʼ li wankebʼ aran xeʼxtzʼaama chiru laj Pablo naq inkʼaʼ txik Jerusalén. Ut wankebʼ xeʼyaabʼak. Laj Pablo kixkʼe reetal naq nekeʼxra ut naq nekeʼxkʼe xchʼool chirix, joʼkan naq kixye rehebʼ rikʼin qʼunil aatin: «Kʼaʼut yookex chi yaabʼak ut xbʼaanunkil naq tchʼinaaq linchʼool?». Laj Pablo inkʼaʼ kixkanabʼ naq li xeʼxye ebʼ li hermaan re Tiro, tixbʼaanu naq inkʼaʼ txik Jerusalén. Joʼkan naq inkʼaʼ ajwiʼ tixkanabʼ naq li teʼxye li hermaan re Cesarea tixram chiru, kixchʼolobʼ bʼan chiruhebʼ kʼaʼut tento txik. Kaw xchʼool laj Pablo! Joʼ li Jesús chʼolchʼo chiru laj Pablo naq txik Jerusalén (Heb. 12:2). Laj Pablo inkʼaʼ naraj kamk, abʼan wi teʼxkamsi saʼ xkʼabʼaʼ naq aʼan jun rehebʼ xtzolom li Jesús, sahaq saʼ xchʼool.

¹⁸ Kʼaru xeʼxbʼaanu ebʼ li hermaan? Li Santil Hu naxye: “Saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ xooruuk xqʼunbʼesinkil, inkʼaʼ chik xqaram chiru ut xqaye: «Chibʼaanumanq li rajom li Jehobʼa»” (Hech. 21:14). Joʼkan naq xeʼxkʼulubʼa li tixbʼaanu laj Pablo ut xeʼxkanabʼ xyeebʼal re naq inkʼaʼ txik Jerusalén. Xeʼxtaw ru naq tento tbʼaanumanq li rajom li Jehobʼa usta teʼrahoʼq xchʼool. Li kixsikʼ xbʼaanunkil laj Pablo truuq tixbʼaanu naq tkamsiiq, abʼan inkʼaʼ tchʼaʼajkoʼq chiru xkʼulubʼankil aʼin wi ebʼ li raaro xbʼaan inkʼaʼ teʼxram chiru xbʼaanunkil.

19. Kʼaru xnimal ru naʼlebʼ naqatzol rikʼin li kixbʼaanu laj Pablo?

¹⁹ Aʼin naxkʼut chiqu jun xnimal ru naʼlebʼ: maajunwa naqaj xqʼunbʼesinkil ebʼ li junchʼol re naq inkʼaʼ teʼxkʼe xtzʼaqobʼ xkʼanjelebʼ chiru li Jehobʼa. Moko kaʼaj tawiʼ yooko chi aatinak chirix li naʼlebʼ li naxkʼe saʼ xiwxiwal li qayuʼam. Jun eetalil, naabʼalebʼ li naʼbʼej yuwaʼbʼej nekeʼrahoʼk saʼ xchʼool naq ebʼ li ralal xkʼajol nekeʼxik chi kʼanjelak saʼ jalan chik naʼaj choʼq re li Jehobʼa, abʼan inkʼaʼ nekeʼxram chiruhebʼ. Qilaq li kixkʼul li xPhyllis, li wank Inglaterra. Aʼan naxjultika naq kʼajoʼ kirahoʼk saʼ xchʼool naq li xkoʼ xkoho África joʼ jun rehebʼ li nekeʼtaqlaak saʼ jalan chik tenamit chi puktesink. Naxye: «Usta nasahoʼk saʼ inchʼool rikʼin li yook xbʼaanunkil, xnawbʼal naq najt wank wikʼin naxrahobʼtesi inchʼool. Rajlal yookin chi tijok chirix aʼin. Abʼan aʼan li kixsikʼ xbʼaanunkil ut maajunwa xinyal xqʼunbʼesinkil re naq tsutqʼiiq wiʼ chik chaq. Laaʼin xinkʼut chiru xkʼebʼal li Xʼawabʼejilal li Jehobʼa chiʼubʼej saʼ li xyuʼam! Ak xnumeʼk 30 chihabʼ xxikik saʼ jalan chik tenamit ut rajlal kutan ninbʼanyoxi re li Jehobʼa naq tiik xchʼool chiru». Qʼaxal us naq naqawaklesihebʼ xchʼool li hermaan li nekeʼxbʼaanu chixjunil li wank saʼ ruqʼebʼ re kʼanjelak chiru li Jehobʼa!

20, 21. Kʼaʼut naqaye naq laj Pablo naxsikʼ naq t-ochbʼeeniiq xbʼaan ebʼ li rechpaabʼanel ut kʼaʼut naxbʼaanu aʼin?

²⁰ Naq ak xeʼxkʼubʼ li teʼxbʼaanu laj Pablo ut ebʼ li rochbʼeen xeʼxchap wiʼ chik xbʼe. Naq yookebʼ chi xik Jerusalén xeʼxsikʼ naq teʼochbʼeeniiq xbʼaan ebʼ li hermaan. Saʼ Tiro xeʼxtaw ebʼ li hermaan ut xeʼkanaak jun xamaan rikʼinebʼ. Aran Tolemaida xeʼxkʼe xsahilebʼ xchʼool ebʼ li hermaan ut xeʼkanaak jun kutan rikʼinebʼ. Saʼ Cesarea xeʼkanaak wiibʼ oxibʼ kutan saʼ rochoch laj Felipe. Moqon chik junjunqebʼ li hermaan re Cesarea xeʼrochbʼeeni laj Pablo toj Jerusalén ut xeʼkanaak saʼ rochoch laj Mnasón, jun rehebʼ li xbʼeen aj paabʼanel. Chanru xeʼkʼuleʼk? Laj Lucas naxye: «Ebʼ li qechpaabʼanel xooʼeʼxkʼul chi sahebʼ saʼ xchʼool» (Hech. 21:17).

²¹ Laj Pablo junelik naraj wank rikʼinebʼ li rechpaabʼanel. Nawaklesiik xchʼool naq wank rikʼinebʼ li rechpaabʼanel, joʼkan ajwiʼ naqakʼul. Li naʼlebʼ aʼin kixkawresi xchʼool laj Pablo re naq tixkuy li rahobʼtesiik xbʼaan li nekeʼajok re xkamsinkil.