1. Kʼaru chʼolchʼo chiru laj Pablo ut ebʼ li rochbʼeen ut kʼaʼut?

 CHIRU tana li chihabʼ 59, jun li jukubʼ naʼelk chaq Malta li naʼaj li sutsu chi haʼ, li wank saʼ li palaw Mediterráneo ut naxik Italia. Maare li nimla jukubʼ naxkʼam li triiw ut chiru wank reetalil «ebʼ li Ralal laj Zeus», laj Cástor ut laj Pólux ebʼ li lut, re xkolbʼalebʼ laj kʼanjel (Hechos 28:11). Chisaʼ li jukubʼ wank laj Pablo joʼ aj preex ut li soldaad li nakʼaakʼalenk re, laj Lucas ut laj Aristarco li nekeʼochbʼenink re (Hech. 27:2). Abʼan aʼanebʼ inkʼaʼ nekeʼroybʼeni naq teʼkoleʼq xbʼaanebʼ li ralal laj Zeus chi moko jalan chik li xyosebʼ laj griego. Aʼanebʼ xmoos li Jehobʼa ut aʼan kixye rehebʼ naq laj Pablo twulaq Roma re naq tixkʼe chi naweʼk li chaabʼil esil ut t-aatinaq chiru laj César (Hech. 23:11; 27:24).

2, 3. Bʼar xkʼam li jukubʼ ut ani kiwank rikʼin laj Pablo saʼ chixjunil li xbʼihaaj?

² Li jukubʼ naxaqliik Siracusa, li chʼinaʼusil tenamit li wank Sicilia ut wank xwankil joʼ Atenas ut Roma. Oxibʼ kutan chirix aʼin naxik saʼ li tenamit Regio li wank Italia. Xbʼaan jun li iqʼ li chalenaq bʼarwiʼ naʼelk li iqʼ, li jukubʼ naxbʼeni 320 kilómetro (200 miles) chiru wiibʼ kutan ut nawulak Puteoli, nachʼ chixkʼatq li tenamit li nawbʼil ru anaqwan joʼ Nápoles (Hech. 28:12, 13).

³ Laj Pablo ok re chi wulak Roma, bʼarwiʼ t-aatinaq chiru li awabʼej Nerón. Chiru chixjunil li xbʼihaaj, «li Yos, li qʼaxal nakʼojobʼank chʼool» kiwank rikʼin (2 Cor. 1:3). Joʼ tqil, li Yos toj twanq rikʼin ut laj Pablo toj t-aatinaq chirix chi anchal li xchʼool, joʼ naxbʼaanu rajlal.

4, 5. a) Chanru xeʼxkʼul laj Pablo ut ebʼ li rochbʼeen aran Puteoli ut kʼaʼut xeʼxkanabʼ naq tkanaaq rikʼinebʼ li hermaan? b) Kʼaru rusilal nekeʼxtaw ebʼ li qechpaabʼanel li wankebʼ saʼ tzʼalam xbʼaan naq chaabʼilebʼ xnaʼlebʼ?

⁴ Kʼaru xeʼxbʼaanu laj Pablo ut ebʼ li rochbʼeen naq xeʼwulak Puteoli? Qakanabʼaq naq teʼxseeraqʼi qe: «Aran xqataw ebʼ li qechpaabʼanel ut xeʼxtzʼaama chiqu naq tookanaaq rikʼinebʼ wuqubʼ kutan» (Hech. 28:14). Aʼanebʼ jun chaabʼil eetalil chirix li tenqʼank! Chʼolchʼo naq ebʼ li hermaan  aʼin xeʼxkʼul naabʼal chik chiru li xeʼxkʼe, xbʼaan naq xeʼwaklesiik xchʼool xbʼaanebʼ laj Pablo ut ebʼ li rochbʼeen. Abʼan chanru xeʼxkanabʼ naq laj Pablo tixbʼaanu jalan jalanq li naʼlebʼ wi wank joʼ aj preex? Maare xbʼaan naq ebʼ li nekeʼkʼaakʼalenk re, nekeʼxkʼojobʼ xchʼool rikʼin.

⁵ Saʼebʼ li qakutan, juntaqʼeet ajwiʼ nakʼulmank. Saʼ xkʼabʼaʼ naq chaabʼil nekeʼnaʼlebʼak, li qahermaan wank sut nekeʼkanabʼaak chi xbʼaanunkil junjunq li naʼlebʼ, li inkʼaʼ nekeʼkanabʼaak xbʼaanunkil li wankebʼ saʼ tzʼalam, xbʼaan naq junelik nekeʼxye li yaal ut naru nekeʼxkʼojobʼ xchʼool rikʼinebʼ. Jun eetalil, jun li winq re Rumania kitaqlaak saʼ tzʼalam 75 chihabʼ xbʼaan naq kiʼelqʼak. Tojaʼ naq kiʼok xtzolbʼal li Santil Hu ut kʼanjelak chiru li Jehobʼa. Saʼ xkʼabʼaʼ naq kichaabʼiloʼk xnaʼlebʼ, li nekeʼtaqlank saʼ li tzʼalam xeʼxye re naq txik saʼ li tenamit chi xloqʼbʼal li naʼajmank saʼ li tzʼalam chi maaʼani tkʼaakʼalenq re! Li rusilal li natawmank naq li xmoos li Yos chaabʼil xnaʼlebʼebʼ aʼan naq nakʼemank xloqʼal li Jehobʼa (1 Ped. 2:12).

6, 7. Chanru xeʼxkʼutbʼesi li xnimal xrahomebʼ li hermaan re Roma?

⁶ Laj Pablo ut ebʼ li rochbʼeen xeʼbʼihajik tana 50 kilómetro (30 miles) chalen Puteoli toj Capua saʼ li bʼe li naxkʼabʼaʼi Vía Apia. Li bʼe aʼin li nawbʼil ru chiʼus, nawulak Roma ut yiibʼanbʼil rikʼin li xnimal ru pek re li volcán (volcano). Saʼ li bʼe aʼin naru naʼilmank li xchʼinaʼusal li chʼochʼ re Italia ut li palaw Mediterráneo. Li bʼe nanumeʼk chixkʼatq ebʼ li saabʼ Pontinos xkʼabʼaʼ, li wank 60 kilómetro (40 miles) xnajtil rikʼin Roma ut bʼarwiʼ wank li Kʼayil Apio. Naq ebʼ li hermaan re Roma xeʼxnaw naq laj Pablo ut ebʼ li rochbʼeen wankebʼ chaq aran, xeʼkoho chi xtawbʼalebʼ. Wankebʼ xeʼwulak toj saʼ li kʼayil ut jalanebʼ chik xeʼroybʼenihebʼ saʼ li Oxibʼ li Naʼaj re Hilank, li wank tana 50 kilómetro (30 miles) xnajtil rikʼin Roma. Xeʼxkʼutbʼesi li tzʼaqal rahok! (Hech. 28:15).

 ⁷ Kʼajoʼ xyibʼal ru li Kʼayil re Apio xbʼaan naq li nekeʼbʼihajik inkʼaʼ naru nekeʼkanaak aran. Laj Horacio aj Roma ut nawbʼil ru chiʼus, kixye naq «aran nujenaq rikʼin li nekeʼkʼanjelak saʼ jukubʼ ut li yibʼru xnaʼlebʼebʼ», inkʼaʼ ajwiʼ kiwaʼak aran xbʼaan naq «chu xbʼook» li haʼ. Usta wank naabʼal li chʼaʼajkilal, ebʼ li hermaan re Roma xeʼroybʼeni chi sahebʼ saʼ xchʼool laj Pablo ut ebʼ li rochbʼeen, re rochbʼeeninkilebʼ saʼ xraqik li xbʼihaaj.

8. Kʼaʼut laj Pablo kixbʼanyoxi re li Yos naq kirilebʼ ru li hermaan?

⁸ Li Santil Hu naxye: «Naq laj Pablo kirilebʼ ru, kixbʼanyoxi re li Yos ut kʼajoʼ kikawuuk xchʼool» (Hech. 28:15). Laj Pablo kiwaklesiik ut kikawresiik xchʼool, kaʼajwiʼ naq kirilebʼ ru li hermaan li maare ak naxnaw ruhebʼ. Abʼan kʼaʼut kixbʼanyoxi re li Yos? Aʼan naxnaw naq li rahok li xeʼxkʼutbʼesi chiru chalenaq rikʼin li naruuchin li xsantil musiqʼej li Jehobʼa (Gál. 5:22). Anaqwan, li santil musiqʼej narekʼasi ajwiʼ xchʼoolebʼ li hermaan re naq teʼxtenqʼa ribʼ chiribʼilebʼ ribʼ ut xwaklesinkil xchʼool li nekeʼajmank chiru (1 Tes. 5:11, 14).

9. Chanru tqakʼam qe rikʼinebʼ li hermaan li xeʼwulak xkʼulbʼal laj Pablo?

⁹ Jun eetalil, naabʼalebʼ li hermaan nekeʼxkanabʼ naq li santil musiqʼej t-ekʼasinq rehebʼ re naq teʼxtenqʼa li nekeʼxkʼe chixjunil li xhoonal re kʼanjelak chiru li Jehobʼa, joʼ li nekeʼtaqlaak saʼ jalan chik tenamit ut li nekeʼulaʼanink chʼuut. Ebʼ li hermaan aʼin xeʼxkanabʼ chi ixbʼej naabʼal li kʼaʼaq re ru re naq teʼkʼanjelaq chiru li Yos. Joʼkan bʼiʼ, naq li naʼulaʼanink chʼuut twulaq saʼ laachʼuut us raj naq taakʼoxla: «Chanru tintenqʼanq chiru li xamaan aʼin? Ma naru tinbʼoq aʼan ut li rixaqil, wi sumsu, re naq teʼwulaq saʼ wochoch? Ma naru tinyeechiʼi wibʼ re elk chi puktesink rikʼinebʼ?». Wi joʼkan taabʼaanu, taakʼul naabʼal li osobʼtesihom. Aʼin tzʼaqal xeʼxkʼul li hermaan re Roma naq xeʼrabʼi li xeʼxkʼul li apóstol Pablo ut ebʼ li rochbʼeen. Kʼajoʼ tana xeʼsahoʼk saʼ xchʼool! (Hech. 15:3, 4).

10. Chanru li xwanjik laj Pablo aran Roma ut kʼaru kixbʼaanu naq oxibʼ kutan xwulajik Roma?

¹⁰ Laj Lucas naxye: «Naq xoowulak Roma, xeʼxkʼulubʼa naq laj Pablo tkanaaq xjunes saʼ jun li ochoch, rochbʼeen jun laj puubʼ li tkʼaakʼalenq re» (Hech. 28:16). Li wankebʼ saʼ tzʼalam saʼ rochoch bʼakʼbʼokebʼ rikʼin kareen rikʼin jun laj kʼaakʼalenel, re naq inkʼaʼ teʼeleliq. Abʼan maajun li kareen naru xrambʼal chiru laj Pablo xyeebʼal li chaabʼil esil. Joʼkan naq, naq ak oxibʼ kutan kihilank, kixbʼoqebʼ laj judiiy li wankebʼ xwankil re Roma re naq teʼxnaw ru ut t-aatinaq rikʼinebʼ chirix li chaabʼil esil.

11, 12. Kʼaru kixbʼaanu laj Pablo re naq ebʼ laj judiiy li wankebʼ Roma teʼxqʼax li sikʼok u?

¹¹ Laj Pablo kixye: «Ex was wiitzʼin, usta moko xinmaakobʼk ta chiru li tenamit chi moko xinqʼet ta wibʼ chiru li xnajteril naʼlebʼ li qaxeʼtoon, xinqʼaxtesiik choʼq aj preex saʼ ruqʼebʼ laj Roma aran Jerusalén. Naq ak xeʼxbʼaanu we ebʼ li patzʼom, xeʼraj inkanabʼankil chi xik xbʼaan naq inkʼaʼ xeʼxtaw inmaak re naq tineʼxkamsi. Saʼ xkʼabʼaʼ naq ebʼ laj judiiy inkʼaʼ xeʼraj naq tineʼxkanabʼ chi xik,  xintzʼaama naq tineʼxkʼam rikʼin li awabʼej re Roma, abʼan maawaʼ re xjitbʼal lintenamit» (Hech. 28:17-19).

¹² Laj Pablo kixye rehebʼ laj judiiy «ex was wiitzʼin» re naq truuq chi aatinak chirix li juntaqʼeet rikʼin li nekeʼxpaabʼ ut teʼxqʼax ru li sikʼok u (1 Cor. 9:20). Kixye ajwiʼ rehebʼ naq inkʼaʼ kiwulak Roma re xjitbʼal li xtenamit kiwulak bʼan re aatinak rikʼin laj César. Abʼan ebʼ laj judiiy re Roma maakʼaʼ nekeʼxnaw chirix naq laj Pablo naraj naq laj César traqoq aatin saʼ xbʼeen (Hech. 28:21). Kʼaʼut naq ebʼ laj judiiy li wankebʼ Judea maakʼaʼ xeʼxye rehebʼ li wankebʼ Roma? Jun li hu naxye: «Li jukubʼ bʼarwiʼ kiwulak laj Pablo aʼan jun rehebʼ li xbʼeen xbʼeen li xeʼwulak Italia naq xnumeʼk xqʼehil li ke. Joʼkan naq ebʼ laj judiiy inkʼaʼ xeʼruuk xtaqlankil anihaq rikʼin junaq li esilhu li naʼaatinak chirix laj Pablo».

13, 14. Chanru kixtikibʼ aatinak chirix li Xʼawabʼejilal li Yos laj Pablo ut chanru tqakʼam qe rikʼin?

¹³ Naq laj Pablo kiʼaatinak chirix li Xʼawabʼejilal li Yos, kixye jun li naʼlebʼ re naq teʼraj xnawbʼal xkomon. Kixye rehebʼ: «Joʼkan naq xintzʼaama naq nawaj rilbʼal eeru ut eeraatinankil xbʼaan naq bʼakʼbʼokin chi kareen saʼ xkʼabʼaʼ li yook roybʼeninkil li tenamit Israel» (Hech. 28:20). Li oybʼenihom li nekeʼaatinak wiʼ ebʼ laj paabʼanel naxchap ribʼ rikʼin li Mesiiy ut li Xʼawabʼejilal. Ebʼ laj judiiy xeʼxye re: «Naqaj rabʼinkil chi xtzʼuumal aawe li nakaakʼoxla xbʼaan naq naqanaw naq li jachbʼil paabʼal aʼin moko us ta ilbʼil yalaq bʼar» (Hech. 28:22).

¹⁴ Chanru tqakʼam qe rikʼin laj Pablo naq nokooʼaatinak chirix li Santil Hu? Xyeebʼal jun li naʼlebʼ malaj ebʼ li patzʼom li tixbʼaanu naq ebʼ li kristiʼaan teʼraj  xnawbʼal xkomon. Qajultikaq naq wank li qakʼanjelobʼaal li tooxtenqʼa re xnawbʼal kʼaru tqaye, joʼebʼ li hu Qayuʼam ut Qakʼanjel joʼ aj Paabʼanel ut Tzol chiʼus ilok ru hu ut kʼutuk. Ma yooko roksinkil li kʼanjelobʼaal aʼin?

15. Kʼaru kaahibʼ li naʼlebʼ naru tqatzol chirix chanru kipuktesink laj Pablo?

¹⁵ Laj Pablo ut ebʼ laj judiiy re Roma xeʼxkʼubʼ naq teʼwulaq wiʼ chik saʼ rochoch laj Pablo. Saʼ li kutan aʼan, «kʼajoʼ xkʼihalebʼ li qas qiitzʼin» xeʼwulak. Laj Pablo kixchʼolobʼ chiruhebʼ li Santil Hu «chalen eqʼla toj ewu» ut «kixkʼe chi naweʼk chi tzʼaqal re ru li Xʼawabʼejilal li Yos. Kinaʼlebʼak rikʼinebʼ re naq teʼxkʼulubʼa li Jesús, ut naq kixbʼaanu aʼin kiroksi li Xchaqʼrabʼ laj Moisés ut li xeʼxtzʼiibʼa chaq ebʼ li Propeet» (Hech. 28:23). Wank kaahibʼ li naʼlebʼ li naru naqatzol rikʼin chanru laj Pablo kipuktesink. Xbʼeen, kiʼaatinak chirix li Xʼawabʼejilal li Yos. Xkabʼ, kixyal xqʼunbʼesinkilebʼ re naq twulaq saʼ xchʼoolebʼ. Rox, chixjunil li kixye isinbʼil saʼ li Santil Hu. Ut xka, moko kixsikʼ ta li us kaʼajwiʼ choʼq re, xbʼaan naq kipuktesink «chalen eqʼla toj ewu». Aʼan jun chaabʼil eetalil choʼq qe! Kʼaru rusilal kitawmank? «Wankebʼ xeʼxpaabʼ li kixye ut wankebʼ inkʼaʼ xeʼxpaabʼ». Joʼkan naq xeʼok xchoqinkil ribʼebʼ ut «xeʼok chi elk» (Hech. 28:24, 25a).

16-18. Kʼaʼut inkʼaʼ kisach xchʼool laj Pablo rilbʼal chanru xeʼnaʼlebʼak junjunqebʼ laj judiiy re Roma? Chan raj ru tqekʼa qibʼ naq ebʼ li kristiʼaan inkʼaʼ teʼxkʼulubʼa li esil?

¹⁶ Moko kisach ta xchʼool laj Pablo naq kiril aʼin, xbʼaan naq naxchap ribʼ rikʼinebʼ li propesiiy ut moko aʼin ta li xbʼeen sut naq naxkʼul aʼin (Hech. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9). Joʼkan naq kixye rehebʼ li yookebʼ chi xik: «Joʼkan peʼ naq li santil musiqʼej kiraatina leexeʼtoon chi xtzʼuumal re li propeet Isaías ut kixye: “Ayu rikʼin li tenamit aʼin ut taaye: «Texʼabʼinq abʼan maajunwa teetaw ru. Texʼiloq abʼan maakʼaʼ teeril. Xbʼaan naq li xchʼool li tenamit aʼin kikawuuk joʼ li pek»”» (Hech. 28:25b-27). Li xchʼoolebʼ li kristiʼaan kikawuuk joʼ li pek, aʼin kixbʼaanu naq inkʼaʼ teʼxkʼulubʼa li esil chirix li Xʼawabʼejilal li Yos. Qʼaxal ra rilbʼal aʼin!

¹⁷ Re xraqbʼal, laj Pablo kixye rehebʼ li inkʼaʼ xeʼraj rabʼinkil li esil: «Li maawaʼebʼ aj judiiy [...] teʼrabʼi li esil» (Hech. 28:28; Sal. 67:3; Is. 11:10). Ut laj Pablo ak kiril naq naabʼalebʼ li maawaʼebʼ aj judiiy xeʼxkʼulubʼa li esil (Hech. 13:48; 14:27).

¹⁸ Kʼaru naxkʼut chiqu aʼin? Laaʼo naqanaw naq moko kʼihebʼ ta li kristiʼaan teʼxtaw li bʼe li nakʼamok saʼ li yuʼam (Mat. 7:13, 14). Joʼkan naq joʼ laj Pablo, inkʼaʼ narahoʼk qachʼool naq ebʼ li kristiʼaan inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa li chaabʼil esil. Ut naq li chaabʼilebʼ xchʼool teʼoq xloqʼoninkil li Jehobʼa tsahoʼq saʼ qachʼool rikʼinebʼ ut tqakʼulebʼ saʼ li chʼuut chi anchal qachʼool (Luc. 15:7).

19. Kʼaru kixbʼaanu laj Pablo naq kiwank saʼ tzʼalam saʼ rochoch?

¹⁹ Laj Lucas kixraq li hu Hechos naq kixtzʼiibʼa li aatin li qʼaxal naxwaklesi  qachʼool, kixye: «Kikanaak wiibʼ chihabʼ saʼ jun li toʼ ochoch. Ut naxkʼul chi sa saʼ xchʼool chixjunilebʼ li nekeʼulaʼanink re ut kixkʼe chi naweʼk li Xʼawabʼejilal li Yos ut naxkʼut chiruhebʼ chirix li Qaawaʼ Jesukriist chi maakʼaʼ xxiw ut maakʼaʼ naramok chiru» (Hech. 28:30, 31). Laj Pablo aʼan jun chaabʼil eetalil choʼq qe chirix li kʼehok, li paabʼal ut naq kixkʼe xqʼe chi kʼanjelak chiru li Jehobʼa!

20, 21. Anihebʼ xeʼxtaw rusilal ajwiʼ rikʼin li xkʼanjel laj Pablo aran Roma?

²⁰ Jun rehebʼ li kixkʼul laj Pablo chi anchal xchʼool aʼan laj Onésimo, li moos li kiʼelelik chaq Colosas. Laj Pablo kixtenqʼa re naq t-oq joʼ aj paabʼanel ut laj Onésimo kikanaak joʼ li rechpaabʼanel «li inkʼaʼ naxtzʼeqtaana li Yos ut raaro» xbʼaan. Laj Pablo kixye chirix: «Laj Onésimo, li xwil joʼ walal» (Col. 4:9; Filem. 10-12). Chʼolchʼo naq laj Onésimo qʼaxal kixwaklesi xchʼool laj Pablo. a

²¹ Jalanebʼ chik li kristiʼaan xeʼxtaw ajwiʼ rusilal rikʼin li reetalil ut li kixkʼut laj Pablo. Laj Pablo kixtzʼiibʼa re li chʼuut re Filipos: «Li yookin xkʼulbʼal relik chi yaal natenqʼank re xkʼebʼal chi naweʼk li chaabʼil esil xbʼaan naq chixjunilebʼ li nekeʼkʼaakʼalenk re li rochoch li awabʼej ut ebʼ li junchʼol nekeʼxnaw naq wankin saʼ tzʼalam saʼ xkʼabʼaʼ li Kriist. Ut li xkʼihalil ebʼ li qechpaabʼanel li nekeʼkʼanjelak chiru li Qaawaʼ qʼaxal xeʼkawuuk wiʼ chik xchʼool saʼ xkʼabʼaʼ naq wankin saʼ tzʼalam ut rajlal yookebʼ chi aatinak chirix li raatin li Yos chi maakʼaʼebʼ xxiw» (Filip. 1:12-14).

22. Chanru kiroksi li xhoonal laj Pablo naq kiwank chaq Roma?

²² Joʼkan ajwiʼ, naq laj Pablo kiwank saʼ tzʼalam saʼ rochoch aran Roma kiroksi li xhoonal re xtzʼiibʼankil ebʼ li esilhu li musiqʼanbʼil xbʼaan li Yos rehebʼ li chʼuut ut anaqwan naqataw ebʼ li esilhu aʼin saʼ li Santil Hu li tzʼiibʼanbʼil saʼ griego. b Ebʼ li esilhu li kixtzʼiibʼa laj Pablo moko kaʼaj tawiʼ kixtenqʼahebʼ laj paabʼanel saʼ xkutankilebʼ li apóstol, nokooxtenqʼa ajwiʼ laaʼo xbʼaan naq li naʼlebʼ li wank chisaʼ toj nakʼanjelak anaqwan (2 Tim. 3:16, 17).

23, 24. Joʼ laj Pablo, kʼaru nekeʼxbʼaanu naabʼal li hermaan li nekeʼkʼeheʼk saʼ tzʼalam xbʼaan li xpaabʼal?

²³ Usta li hu Hechos inkʼaʼ naxye, laj Pablo kikoleʼk naq ak kaahibʼ chihabʼ rokik saʼ tzʼalam: wiibʼ chihabʼ saʼ Cesarea ut wiibʼ chihabʼ Roma (Hech. 23:35; 24:27). c Junelik kikʼanjelak chi sa saʼ xchʼool ut kixbʼaanu chixjunil li wank saʼ ruqʼ re kʼanjelak chiru li Jehobʼa. Joʼkan ajwiʼ nekeʼxbʼaanu naabʼal li qechpaabʼanel saʼebʼ li qakutan. Usta xeʼkʼeheʼk saʼ tzʼalam xbʼaan li xpaabʼalebʼ junelik sahebʼ saʼ xchʼool ut inkʼaʼ nekeʼxkanabʼ aatinak chirix li Santil Hu. Jun eetalil, laj Adolfo jun li hermaan re España kiwank saʼ tzʼalam xbʼaan naq inkʼaʼ kiʼokenk chirixebʼ laj puubʼ. Saʼ jun kutan, jun li najolomink rehebʼ laj puubʼ kixye  re: «Nasach qachʼool chi rilbʼal laanaʼlebʼ. Usta kaw xatqarahobʼtesi junelik sa laachʼool ut chaabʼil laanaʼlebʼ qikʼin».

²⁴ Saʼ xkʼabʼaʼ naq chaabʼil xnaʼlebʼ laj Adolfo nekeʼxkanabʼ chi teeto li xnaʼaj bʼarwiʼ nawank. Naabʼal li soldaad nekeʼxbʼaanu li patzʼom chirix li Santil Hu re laj Adolfo. Jun rehebʼ li soldaad naʼok saʼ xnaʼaj laj Adolfo re xyaabʼasinkil li Santil Hu ut laj Adolfo naxkʼaakʼale li okebʼaal. Naxbʼaanu aʼin re naq maaʼani t-iloq re li soldaad. Junelik wanq saʼ qachʼool ebʼ li eetalil aʼin, xbʼaan naq tooxtenqʼa re aatinak chirix li raatin li Yos chi maakʼaʼ qaxiw usta yooqo xnumsinkil li chʼaʼajkilal.

25, 26. Kʼaru li propesiiy kiril xtzʼaqlojik ru laj Pablo naq toj maajiʼ nanumeʼk 30 chihabʼ ut chanru naqil naq yook chi tzʼaqlok ru anaqwan?

²⁵ Li hu Hechos naxye li chaabʼil eetalil chirixebʼ laj paabʼanel, li xeʼxbʼaanu chixjunil li wank saʼ ruqʼ re aatinak chirix li chaabʼil esil ut naxraq rikʼin li reetalil laj Pablo, naq «kixkʼe chi naweʼk li Xʼawabʼejilal li Yos» rikʼinebʼ li nekeʼwulak saʼ li rochoch bʼarwiʼ wank saʼ tzʼalam. Saʼ li xbʼeen tzolom xqil naq li Jesús kixkʼe jun li taql rehebʼ li xtzolom: «Teekʼul eewankil naq li santil musiqʼej tchalq saʼ eebʼeen. Ut laaʼexaq intestiiw aran Jerusalén, Judea ut Samaria, ut saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ» (Hech. 1:8). Maajiʼ nanumeʼk 30 chihabʼ ut li esil chirix li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos «yook chi kʼemank chi naweʼk saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ» (Col. 1:23). d Aʼin naxkʼut chi tzʼaqal li xwankil li xsantil musiqʼej li Jehobʼa! (Zac. 4:6).

²⁶ Saʼebʼ li qakutan, li santil musiqʼej naxtenqʼa ajwiʼ li yulbʼilebʼ ru ut li jalanebʼ chik karneer, re naq teʼxkʼe «chi naweʼk chi tzʼaqal re ru li Xʼawabʼejilal li Yos» saʼ 240 chi tenamit ut teep (Juan 10:16; Hech. 28:23). Ut laaʼat, ma yookat xbʼaanunkil chixjunil li wank saʼ laawuqʼ re xbʼaanunkil li kʼanjel aʼin?