TZOLOM 25
«Nintzʼaama naq li awabʼej re Roma traqoq aatin saʼ inbʼeen!»
Laj Pablo naxkanabʼ jun chaabʼil eetalil chirix chanru xkolbʼal rix li chaabʼil esil
Isinbʼil saʼ Hechos 25:1-26:32
1, 2. a) Chanru xwanjik laj Pablo? b) Kʼaru li patzʼom naru naqakʼoxla rix naq laj Pablo kixtzʼaama xik chiru laj César?
KʼAAKʼALENBʼIL chiʼus laj Pablo naq wank Cesarea. Wiibʼ chihabʼ rubʼelaj, ebʼ laj judiiy xeʼxyal xkamsinkil wiibʼ sut chiru wiibʼ oxibʼ kutan (Hech. 21:27-36; 23:10, 12-15, 27). Usta inkʼaʼ xeʼruuk xkamsinkil toj yookebʼ xkʼebʼal xqʼe re xbʼaanunkil. Ut naq laj Pablo kixkʼe reetal naq laj Festo naraj xtaqlankil wiʼ chik Jerusalén, kixye: «Nintzʼaama naq li awabʼej re Roma traqoq aatin saʼ inbʼeen!» (Hech. 25:11).
2 Chanru kiril li Jehobʼa li kixsikʼ xbʼaanunkil laj Pablo? Ma us kixbʼaanu naq kixpatzʼ naq li awabʼej re Roma traqoq aatin saʼ xbʼeen? Wank xwankil chiqu xnawbʼal aʼin, xbʼaan naq naqakʼe chi naweʼk li Xʼawabʼejilal li Yos saʼ rosoʼjikebʼ li kutan. Aajel ru naq tqanaw ma us naq tqakʼam qe rikʼin laj Pablo naq yooko «xkolbʼal rix li chaabʼil esil chiruhebʼ li wankebʼ xwankil» (Filip. 1:7).
Chiru li raqlebʼaal aatin (Hechos 25:1-12)
3, 4. a) Kʼaʼut nekeʼraj ebʼ laj judiiy naq laj Pablo txik Jerusalén ut chanru kixkol ribʼ? b) Joʼ kixbʼaanu rikʼin laj Pablo, chanru naxkʼe xkawilal qachʼool li Jehobʼa?
3 Oxibʼ kutan chirix naq xeʼxxaqabʼ laj Festo a joʼ ruuchil awabʼej re Judea, xkoho Jerusalén. Aran kirabʼi naq ebʼ li xbʼeenil aj tij ut ebʼ laj judiiy li wankebʼ xwankil xeʼxqʼabʼa laj Pablo. Aʼanebʼ nekeʼxnaw naq kiyeeheʼk re laj Festo naq tento twanq li tuqtuukilal saʼ xyanqebʼ aʼan ut ebʼ laj judiiy. Joʼkan naq xeʼxpatzʼ re naq tixtaqla laj Pablo aran Jerusalén re naq traqmanq aatin saʼ xbʼeen. Abʼan nekeʼraj xkamsinkil saʼ bʼe. Kixye naq inkʼaʼ ut kixye ajwiʼ: «Kubʼeqebʼ wochbʼeen [Cesarea] li wankebʼ xwankil saʼ eeyanq ut wi relik chi yaal naq li winq aʼin kixbʼaanu li maaʼusilal teeye kʼaru xmaak» (Hech. 25:5). Laj Pablo kixkol wiʼ chik ribʼ.
4 Li Jehobʼa kixtenqʼa laj Pablo saʼ xkʼabʼaʼ li Jesukriist naq yook xnumsinkil li chʼaʼajkilal. Jun eetalil, saʼ jun li moy u li Jesús kixwaklesi xchʼool laj Pablo naq kixye re: «Kawaq aachʼool!» (Hech. 23:11). Saʼebʼ li qakutan, naqakʼul ajwiʼ ebʼ li rahilal ut nokooʼeʼxrahobʼtesi. Yaal naq li Jehobʼa inkʼaʼ narisi ebʼ li qachʼaʼajkilal, abʼan naxkʼe qe li xchoxahil naʼlebʼ ut nokooxtenqʼa chi xkuybʼal aʼin. Chʼolchʼo chiqu naq li qararokil Yuwaʼ junelik tixkʼe qe «li wankilal, li inkʼaʼ nekeʼruuk xtawbʼal ebʼ li qas qiitzʼin» (2 Cor. 4:7).
5. Chanru kinaʼlebʼak laj Festo rikʼin laj Pablo?
5 Wiibʼ oxibʼ kutan chirix aʼin laj Festo «kichunlaak saʼ xnaʼaj laj raqol aatin» aran Cesarea. b Aran wank laj Pablo ut ebʼ laj judiiy li yookebʼ chi qʼabʼank re. Naq ak kirabʼi li xeʼxqʼabʼa wiʼ, laj Pablo kixye: «Inkʼaʼ xinqʼet li Xchaqʼrabʼ ebʼ laj judiiy chi moko xinmaakobʼk ta chiru li rochoch li Yos chi moko xinmaakobʼk ta chiru li awabʼej re Roma». Maakʼaʼ xmaak ut xkʼulubʼ naq teʼxkol. Abʼan, kʼaru kixsikʼ xbʼaanunkil laj Festo? Re naq sa t-ileʼq xbʼaanebʼ laj judiiy, kixpatzʼ re: «Ma nakaawaj taqeʼk Jerusalén ut aran tinraqoq aatin saʼ aabʼeen saʼ xkʼabʼaʼ chixjunil aʼin?» (Hech. 25:6-9). Maakʼaʼ xyaalal naq kixpatzʼ aʼin! Wi tixtaqla raj Jerusalén, ebʼ laj judiiy teʼoq chi raqok aatin saʼ xbʼeen ut chʼolchʼo naq teʼxkamsi. Laj Festo naxik xchʼool chirix naq sa t-ileʼq xbʼaanebʼ li qas qiitzʼin ut inkʼaʼ xbʼaanunkil li tiikilal. Joʼkan ajwiʼ kikʼulmank jarubʼaq chihabʼ rubʼelaj, naq laj Poncio Pilato kiraqok aatin saʼ xbʼeen li Jesús (Juan 19:12-16). Saʼebʼ li qakutan, wankebʼ ajwiʼ laj raqol aatin li nekeʼxsikʼ xbʼaanunkil junaq li naʼlebʼ li moko tiik ta ru, re naq sa teʼileʼq xbʼaanebʼ li junchʼol. Joʼkan naq misach qachʼool naq junjunqebʼ laj raqol aatin teʼxsikʼ xbʼaanunkil junaq li naʼlebʼ li tixkʼe saʼ chʼaʼajkilal li xtenamit li Yos.
6, 7. Kʼaʼut laj Pablo kixpatzʼ naq laj César traqoq aatin saʼ xbʼeen ut kʼaru naxkʼut chiqu laaʼo joʼ aj testiiw re li Jehobʼa?
6 Laj Pablo kixkʼe reetal naq wank saʼ xiwxiwal li xyuʼam saʼ xkʼabʼaʼ naq laj Festo naraj naq sa t-ileʼq xbʼaanebʼ laj judiiy. Joʼkan naq kiroksi jun rehebʼ li xkʼulubʼ joʼ aj Roma. Kixye re laj Festo: «Wankin chiru li winq li wank choʼq ruuchil li awabʼej re Roma ut arin traqmanq aatin saʼ inbʼeen, maakʼaʼ xinmaakoni chiruhebʼ laj judiiy joʼ yookat xkʼebʼal reetal. [...] Nintzʼaama naq li awabʼej re Roma traqoq aatin saʼ inbʼeen!». Naq junaq naxpatzʼ naq li awabʼej re Roma traqoq aatin saʼ xbʼeen inkʼaʼ chik naru xjalbʼal. Joʼkan ajwiʼ kixye laj Festo: «Xaatzʼaama naq li awabʼej re Roma traqoq aatin saʼ aabʼeen ut rikʼin li awabʼej re Roma tatxik» (Hech. 25:10-12). Naq laj Pablo kixpatzʼ naq li awabʼej re Roma traqoq aatin saʼ xbʼeen, kixkʼut chiruhebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel li teʼruuq xbʼaanunkil wi wanqebʼ raj saʼ li chʼaʼajkilal aʼin. Naq ebʼ li xikʼ nekeʼilok qe nekeʼraj roksinkil li chaqʼrabʼ re xrambʼal li qakʼanjel, laaʼo naqoksi ajwiʼ li chaqʼrabʼ re xkolbʼal li qakʼulubʼ chi xyeebʼal li chaabʼil esil (Sal. 94:20, TNM). c
7 Naq laj Pablo ak kixket wiibʼ chihabʼ saʼ tzʼalam chi maakʼaʼ xmaak, xkʼeheʼk xleseens re naq txik Roma ut aran traqmanq aatin saʼ xbʼeen. Abʼan naq toj maajiʼ naxchap xbʼe re xik Roma, jun chik li awabʼej kiraj rabʼinkil li tixye.
Naq junaq laj raqol aatin naxsikʼ xbʼaanunkil li inkʼaʼ naxchap ribʼ rikʼin li rajom li Yos, naqakʼam li chʼaʼajkilal rikʼin li wankebʼ xwankil.
«Inkʼaʼ xinqʼet wibʼ» (Hechos 25:13-26:23)
8, 9. Kʼaʼut naq li awabʼej Agripa kiwulak Cesarea?
8 Wiibʼ oxibʼ kutan chirix naq laj Festo kirabʼi laj Pablo, «xeʼwulak rulaʼaninkil» li awabʼej Agripa ut li xBerenice d li ranabʼ. Saʼ li tenamit Roma li wankebʼ xwankil kʼaynaqebʼ chi rulaʼaninkil li ruuchil awabʼej li tojeʼ xeʼxxaqabʼ. Rikʼin xbʼaanunkil aʼin laj Agripa naraj wank saʼ amiiwil rikʼin laj Festo re naq tixtaw rusilal joʼ awabʼej (Hech. 25:13).
9 Naq laj Festo kiʼaatinak chirix laj Pablo, laj Agripa kiraj xnawbʼal xkomon. Wulajaq chik ebʼ li awabʼej aʼin xeʼwulak saʼ li raqlebʼaal aatin re rabʼinkil laj Pablo ut kʼajoʼ xqʼetqʼetilebʼ. Abʼan li qʼaxal wank xwankil aʼan li kixye laj Pablo ut maawaʼ li xqʼetqʼetilebʼ laj Agripa ut laj Festo naq xeʼwulak saʼ li raqlebʼaal aatin (Hech. 25:22-27).
10, 11. Chanru laj Pablo kiroxloqʼi laj Agripa ut kʼaru kixye re chirix li kixbʼaanu junxil?
10 Laj Pablo kixbʼanyoxi re li awabʼej Agripa naq trabʼi li tixye, xbʼaan naq aʼan naxnawebʼ ru chiʼus ebʼ laj judiiy, li kʼaynaqebʼ xbʼaanunkil ut ebʼ li xchʼaʼajkilal. Tojaʼ naq kiʼok xjultikankil li xbʼaanuhom. Kixye: «Laaʼin xinwank joʼ aj pariseey. Ut joʼ nakaanaw, ebʼ laj pariseey qʼaxal kaw wiʼ chik nekeʼtaqlank chiru ebʼ li junchʼol chik aj judiiy naq nekeʼxye chanru xyuʼaminkil chi tzʼaqal re ru li chaqʼrabʼ» (Hech. 26:5). Naq laj Pablo kiwank joʼ aj pariseey naroybʼeni naq tchalq li Mesiiy. Abʼan, anaqwan naq aj paabʼanel chik naxpaabʼ naq li Jesukriist aʼan li Mesiiy li kixyeechiʼi chaq li Yos rehebʼ li xxeʼtoon. Kixye re naq yookebʼ chi raqok aatin saʼ xbʼeen saʼ xkʼabʼaʼ naq naxye resil li xtzʼaqlojik ru li yeechiʼom aʼin ut li yookebʼ chi qʼabʼank re nekeʼxpaabʼ ajwiʼ aʼan. Aʼin kixbʼaanu naq laj Agripa traj wiʼ chik xnawbʼal xkomon. e
11 Moqon chik kixye re li maaʼusilal li kixbʼaanu naq kixkamsihebʼ laj paabʼanel. Kixye: «Chʼolchʼo chaq chiwu naq tento tinbʼaanu chixjunil li wank saʼ wuqʼ re xrambʼal li Jesús, aj Nazaret. [...] Saʼ xkʼabʼaʼ naq kʼajoʼ injosqʼil saʼ xbʼeenebʼ, xkohin xsikʼbʼalebʼ saʼ jalan chik tenamit» (Hech. 26:9-11). Yaal li kixye laj Pablo. Naabʼalebʼ li qas qiitzʼin xeʼril naq xrahobʼtesihebʼ laj paabʼanel (Gál. 1:13, 23). Maare laj Agripa kiʼok xkʼoxlankil: «Kʼaʼut naq kixjal xnaʼlebʼ?».
12, 13. a) Chanru kixchʼolobʼ laj Pablo kʼaʼut kixjal xnaʼlebʼ? b) Chanru kixbʼaanu laj Pablo «joʼ naxbʼaanu li teelom wakax naq naxlap chi roq li toplebʼ li nabʼeresiik wiʼ»?
12 Laj Pablo kixchʼolobʼ aʼin naq kixye: «Ebʼ li xbʼeenil aj tij xeʼxkʼe inleseens ut xineʼxtaqla Damasco re xbʼaanunkil ajwiʼ aʼin ut naq tuqtu waʼlebʼ, at awabʼej, xwil saʼ bʼe jun li saqenk saʼ choxa li qʼaxal nalemtzʼunk wiʼ chik chiru li saqʼe ut xinxsut ut kixsut ajwiʼ ebʼ li wochbʼeen. Naq xootʼaneʼk chiru chʼochʼ, xwabʼi jun li yaabʼ kuxej yook xyeebʼal we saʼ li aatinobʼaal hebreo: “Saulo, Saulo, kʼaʼut xikʼ nikinaawil? Aajunes nakaarahobʼtesi aawibʼ naq nakaasume li xtoplebʼ laj echal aawe, joʼ naxbʼaanu li teelom wakax naq naxlap chi roq li toplebʼ li nabʼeresiik wiʼ”. Abʼan laaʼin xinye re: “Anihat Qaawaʼ?”. Ut li Qaawaʼ kixye we: “Laaʼin li Jesús li xikʼ yookat rilbʼal”» (Hech. 26:12-15). f
13 Naq toj maajiʼ naril li moy u aʼin, laj Pablo naxbʼaanu «joʼ naxbʼaanu li teelom wakax naq naxlap chi roq li toplebʼ li nabʼeresiik wiʼ». Chanru aʼin? Junxil, kʼaynaqebʼ xbʼeresinkil li xul li naʼiiqank rikʼin jun li cheʼ li jutzʼ ruʼuj li naxkʼabʼaʼi toplebʼ. Wi li xul naraj elelik ut naxlap chi roq li toplebʼ naxkʼul li rahilal. Kamaʼin ajwiʼ nakʼulmank rikʼin laj Pablo naq inkʼaʼ naxbʼaanu li rajom li Yos, kaʼajwiʼ naxkʼul li rahilal ut inkʼaʼ naru nawank choʼq ramiiw. Naraj kʼanjelak chiru li Yos abʼan bʼalaqʼinbʼil chaq. Naq li Jesús kixkʼut ribʼ chiru saʼ xbʼehil Damasco, kixbʼaanu naq tixjal xnaʼlebʼ (Juan 16:1, 2).
14, 15. Kʼaru kixye laj Pablo chirix chanru kixjal xyuʼam?
14 Moqon chik laj Pablo kixye re laj Agripa chirix chanru kixjal xyuʼam: «Inkʼaʼ xinqʼet wibʼ chiru li moy u li xwil saʼ choxa xbʼeenwa xkohin rikʼin li wankebʼ Damasco, chirix chik aʼan rikʼin li wankebʼ Jerusalén joʼ ajwiʼ saʼ chixjunil li tenamit Judea ut rikʼinebʼ li maawaʼebʼ aj judiiy, xinkʼam li chaabʼil esil rehebʼ re naq teʼxyotʼ xchʼool ut teʼxjal xnaʼlebʼ. Ut teʼsutqʼiiq rikʼin li Yos naq ak xeʼxkʼut rikʼinebʼ li xbʼaanuhom naq xeʼxyotʼ xchʼool ut xeʼxjal xnaʼlebʼ» (Hech. 26:19, 20). Ut saʼ li hoonal aʼan ak naabʼal chihabʼ rokik xbʼaanunkil li kixye chaq li Jesús naq kixkʼut ribʼ chiru. Chanru kiʼelk naq kipuktesink? Li xeʼxkʼulubʼa li esil xeʼxyotʼ xchʼool, xeʼxkanabʼ xbʼaanunkil li maaʼusilal ut xeʼok xbʼaanunkil li rajom li Yos. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin xchaabʼiloʼk xnaʼlebʼebʼ, nekeʼxpaabʼ li chaqʼrabʼ, nekeʼwank saʼ tuqtuukilal ut nekeʼxbʼaanu li us yalaq bʼar wankebʼ.
15 Abʼan li xikʼ nekeʼilok re, maakʼaʼ nekeʼraj re naq li nekeʼxkʼulubʼa li esil us nekeʼelk. Laj Pablo kixye: «Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin ebʼ laj judiiy xineʼxchap saʼ rochoch li Yos ut xeʼraj inkamsinkil. Abʼanan, saʼ xkʼabʼaʼ naq li Yos xinxtenqʼa, toj yookin anaqwan xkʼebʼal chi naweʼk li chaabʼil esil chiruhebʼ li kokʼ joʼ ajwiʼ chiruhebʼ li ninq» (Hech. 26:21, 22).
16. Chanru tqakʼam qe rikʼin laj Pablo naq tooʼaatinaq chiruhebʼ li wankebʼ xwankil?
16 Joʼ tzʼaqal aj paabʼanel junelik seebʼaqo chi xkolbʼal li qapaabʼal (1 Ped. 3:15). Us raj naq tqakʼam qe rikʼin laj Pablo chirix chanru kiraatina laj Agripa ut laj Festo, naq tooʼaatinaq chiruhebʼ li nekeʼraqok aatin ut li wankebʼ xwankil. Wi naqaye rehebʼ chanru xooxtenqʼa li Santil Hu re naq chaabʼilaq qanaʼlebʼ ut chanru naxtenqʼahebʼ li nekeʼabʼink qe, maare aʼin tixbʼaanu naq teʼxjal xnaʼlebʼebʼ ut sa chik tooʼeʼril.
«Tinʼoq [raj] xpaabʼankil li Kriist» (Hechos 26:24-32)
17. Chanru kinaʼlebʼak laj Festo chirix li kixye laj Pablo ut chanru nekeʼnaʼlebʼak naabʼalebʼ li kristiʼaan saʼebʼ li qakutan?
17 Laj Festo ut laj Agripa xeʼxkʼe xchʼool rabʼinkil laj Pablo. Qilaq li kikʼulmank: “Naq laj Pablo yook xyeebʼal chixjunil aʼin, laj Festo kixjap re chi xyeebʼal: «Yook chi kaanoʼk aawu Pablo. Li xnimal ru laatzolbʼal yook xsachbʼal aanaʼlebʼ»” (Hech. 26:24). Saʼebʼ li qakutan naabʼalebʼ li kristiʼaan nekeʼnaʼlebʼak joʼ laj Festo ut nekeʼxkʼoxla naq numtajenaq wiʼ chik naqabʼaanu chirix li qapaabʼal. Naabʼalebʼ li wankebʼ xtzolbʼal saʼebʼ li qakutan inkʼaʼ nekeʼxpaabʼ chirix li wakliik chi yoʼyo.
18. Kʼaru kixye laj Pablo re laj Festo ut moqon kʼaru kixye laj Agripa?
18 Chanru kixsume laj Pablo, laj Festo? «Inkʼaʼ yook chi kaanoʼk wu, at Festo, xnimal ruuchil awabʼej. Yaal li yookin xyeebʼal ut wank xyaalal li waatin. Li awabʼej li yookin raatinankil chi maakʼaʼ inkʼaʼuxl naxnaw chirix chixjunil aʼin». Joʼkan naq kixye re li awabʼej Agripa: «Ma nakaapaabʼ li nekeʼxye ebʼ li Propeet? Laaʼin ninnaw naq nakaapaabʼ». Tojaʼ naq li awabʼej kixye: «Nakatchʼolobʼank chiʼus, chi seebʼ raj tinʼoq xpaabʼankil li Kriist» (Hech. 26:25-28). Inkʼaʼ naqanaw ma yaal li kixye malaj inkʼaʼ abʼan chʼolchʼo chiqu naq saʼ xkʼabʼaʼ li kixye laj Pablo kiʼok xkʼaʼuxl laj Agripa.
19. Kʼaru xeʼxkʼe reetal laj Festo ut laj Agripa chirix laj Pablo?
19 Tojaʼ naq li wiibʼ chi awabʼej xeʼxaqliik, rikʼin aʼin xeʼxkʼutbʼesi naq xeʼxraq li xkʼanjelebʼ. “Naq yookebʼ chi elk, xeʼok xyeebʼal chiribʼilebʼ ribʼ: «Li winq aʼin moko kixbʼaanu ta junaq li maaʼusilal re naq tkamsiiq malaj tkʼeheʼq saʼ tzʼalam». Ut laj Agripa kixye re laj Festo: «Li winq aʼin kikanabʼaak raj chi xik wi inkʼaʼ raj kixtzʼaama naq tkʼameʼq rikʼin li awabʼej re Roma»” (Hech. 26:31, 32). Ebʼ li winq aʼin xeʼxkʼe reetal naq maakʼaʼ xmaak laj Pablo. Anaqwan maare teʼxtaw ru chiʼus ebʼ laj paabʼanel ut sa chik teʼileʼq.
20. Kʼaʼut kitawmank rusilal naq laj Pablo kiraatina laj Festo ut laj Agripa?
20 Chanchan tawiʼ naq maajun rehebʼ li awabʼej aʼin xʼok joʼ aj paabʼanel. Joʼkan naq, ma wank rusilal chixjunil li kixye laj Pablo rehebʼ? Joʼkan. Saʼ xkʼabʼaʼ naq laj Pablo kiʼaatinak «chiruhebʼ li awabʼej ut chiruhebʼ li ruuchil awabʼej» re Judea, junjunq li teep saʼ xweent Roma xeʼrabʼi li chaabʼil esil li maajunwa raj xeʼrabʼi (Luc. 21:12, 13). Joʼkan ajwiʼ ebʼ li rechpaabʼanel xeʼwaklesiik xchʼool naq xeʼril naq kixkuy li rahobʼtesiik rikʼin kawil chʼoolej (Filip. 1:12-14).
21. Kʼaʼut us naq yooqo chi puktesink usta naqakʼul li chʼaʼajkilal ut li rahobʼtesiik?
21 Joʼkan ajwiʼ naru nayeemank chiqix. Wi yooqo chi puktesink usta naqanumsi li chʼaʼajkilal ut li rahobʼtesiik, tqataw ajwiʼ rusilal. Maare tooruuq chi aatinak chiruhebʼ li awabʼej li maajunwa raj xeʼrabʼi li esil. Ut maare li xtiikilal qachʼool ut qakuyum tixtenqʼahebʼ ajwiʼ li qahermaan re naq kawaqebʼ xchʼool ut yooqebʼ xkʼebʼal chi naweʼk chi tzʼaqal re ru li Xʼawabʼejilal li Yos.
a Chaawil li kaaxukuut « Laj Porcio Festo, ruuchil awabʼej re Judea».
b Li aatin, «xnaʼaj laj raqol aatin» naraj xyeebʼal jun li naʼaj li najt xteram bʼarwiʼ wank jun li tem ut aran nachunlaak laj raqol aatin. Aʼin naxbʼaanu naq ebʼ li kristiʼaan teʼroxloqʼi li naxye ut naq inkʼaʼ chik naru xjalbʼal. Laj Pilaat kiroksi jun rehebʼ li naʼaj aʼin, naq xeʼxqʼabʼa li Jesús.
c Chaawil li kaaxukuut « Naqasikʼ qatenqʼ rikʼin li chaqʼrabʼ re naq toopuktesinq chi maakʼaʼ chʼaʼajkilal».
d Chaawil li kaaxukuut « Li awabʼej Herodes Agripa II».
e Laj Pablo naxpaabʼ naq li Jesús aʼan li Mesiiy, ebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel nekeʼxpaabʼ ajwiʼ aʼin. Abʼan ebʼ laj judiiy inkʼaʼ nekeʼxpaabʼ li Jesús joʼkan naq choʼq rehebʼ, laj Pablo kixtzʼeqtaana li Yos (Hech. 21:21, 27, 28).
f Chirix li aatin «tuqtu waʼlebʼ», jun li winq li naxtzʼil rix li Santil Hu naxye: «Ebʼ li nekeʼbʼihajik kʼaynaqebʼ chi hilank tuqtu waʼlebʼ xbʼaan xtiqwal li kutan, abʼan wi junaq naraj ru xik inkʼaʼ naxbʼaanu aʼin, aʼin naxkʼut naq laj Pablo naxkʼe xchʼool re xrahobʼtesinkil ebʼ laj paabʼanel».
