TZOLOM 17
«Kiroksi li Raatin li Yos re naʼlebʼak rikʼinebʼ»
Li naqakʼut chalenaq saʼ li Santil Hu; ebʼ laj Berea nekeʼxkʼe jun chaabʼil eetalil
Isinbʼil saʼ Hechos 17:1-15
1, 2. Anihebʼ yookebʼ chi xik Filipos toj Tesalónica ut kʼaru tana yookebʼ xkʼoxlankil?
LAATZʼ ru li bʼe li xeʼxyiibʼ ebʼ laj Roma saʼ li tzuul, xbʼaan naq naabʼalebʼ li kristiʼaan nekeʼnumeʼk aran. Saʼ li bʼe naʼabʼimank xyaabʼebʼ li bʼuur, li kareet li kelombʼil xbʼaanebʼ li kawaay ut naq nekeʼseeraqʼik li kristiʼaan, joʼebʼ li soldaad, ebʼ laj yakonel ut jalanebʼ chik. Saʼ xyanqebʼ aʼin wank laj Pablo, laj Silas ut laj Timoteo li xeʼxbʼeni 130 kilómetro (80 miles) chalen Filipos toj Tesalónica. Choʼq re laj Pablo ut laj Silas chʼaʼaj li bʼihaaj aʼin xbʼaan naq toj yookebʼ chi kʼiraak xbʼaan naq xeʼteniik chaq aran Filipos (Hech. 16:22, 23).
2 Saʼ xkʼabʼaʼ naq sa nekeʼseeraqʼik inkʼaʼ xeʼrekʼa li bʼihaaj. Toj nekeʼxjultika laj kʼaakʼalenel tzʼalam li kiʼok joʼ aj paabʼanel rochbʼeen li xjunkabʼal aran Filipos. Aʼin kixwaklesihebʼ xchʼool re naq teʼaatinaq chirix li chaabʼil esil. Naq yookebʼ chi wulak Tesalónica, maare xeʼxkʼoxla: «Ma sa tooʼeʼxkʼul ebʼ laj judiiy aran? Malaj xikʼ tooʼeʼril ut tooʼeʼxrahobʼtesi joʼ xeʼxbʼaanu ebʼ laj Filipos?».
3. Kʼaʼut wank xwankil xtzolbʼal li xʼeetalil laj Pablo?
3 Naq laj Pablo kixtzʼiibʼa li xhu rehebʼ laj Tesalónica, kixye rehebʼ chanru kirekʼa ribʼ: «Joʼ nekeenaw, xqakʼul li rahilal ut xoorahobʼtesiik aran Filipos. Abʼan saʼ xkʼabʼaʼ li Qayos xwaklesiik li qachʼool re xkʼebʼal chi naweʼk li chaabʼil esil chirix li Yos, usta kaw yookebʼ chaq qarahobʼtesinkil» (1 Tes. 2:2). Joʼ naqakʼe reetal chanchan naq kichalk bʼayaq xxiw xik Tesalónica xbʼaan li kikʼulmank Filipos. Ma ak xaakʼul junsutaq aʼin? Ma xkʼe aaxiw xik chirekabʼlal? Laj Pablo kixqʼax ru aʼin saʼ xkʼabʼaʼ naq kixkʼojobʼ xchʼool rikʼin li Jehobʼa. Xtzolbʼal li kixkʼul tatxtenqʼa re naq taaqʼax ru laaxiw (1 Cor. 4:16).
«Kiroksi li Raatin li Yos re naʼlebʼak rikʼinebʼ» (Hechos 17:1-3)
4. Kʼaʼut moko kaʼaj tawiʼ oxibʼ xamaan kiwank laj Pablo aran Tesalónica?
4 Li Santil Hu naxye naq laj Pablo chiru oxibʼ sábado kipuktesink saʼ li naʼaj re loqʼonink aran Tesalónica. Ma naraj xyeebʼal naq yal oxibʼ xamaan kiwank Tesalónica? Moko joʼkan ta. Inkʼaʼ naqanaw ak jarubʼ kutan rokik aran naq kiwulak xbʼeen sut saʼ li naʼaj re loqʼonink. Saʼebʼ li esilhu li kixtzʼiibʼa laj Pablo kixye naq aran Tesalónica, aʼan ut ebʼ li rochbʼeen tento xeʼkʼanjelak re xwenteninkil ribʼebʼ ut naq wiibʼ sut xeʼtenqʼaak xbʼaanebʼ li hermaan re Filipos (Filip. 4:16; 1 Tes. 2:9; 2 Tes. 3:7, 8). Joʼkan naq maare moko kaʼaj tawiʼ oxibʼ xamaan xwank laj Pablo aran Tesalónica.
5. Kʼaru kixbʼaanu laj Pablo re naq li nekeʼabʼink re teʼxtaw ru li naxye?
5 Joʼ xqakʼe reetal, laj Pablo kixkawresi ribʼ ut xkoho chi puktesink saʼ li naʼaj re loqʼonink. Joʼ kʼaynaq chaq xbʼaanunkil “kiroksi li Raatin li Yos re naʼlebʼak rikʼinebʼ. Naxchʼolobʼ chiruhebʼ ut naxkʼut rikʼin li raatin li Yos naq aajel ru naq trahobʼtesiiq li Kriist ut twaklesiiq chi yoʼyo saʼ xyanqebʼ li kamenaq. Kiʼok xyeebʼal rehebʼ: «Aʼin li Kriist aʼ li Jesús chirix li yookin wiʼ chi aatinak»” (Hech. 17:2, 3). Laj Pablo moko kaʼaj tawiʼ naraj naq li tixye twulaq chiruhebʼ li kristiʼaan, kixyal bʼan xqʼe re naq teʼxtaw ru chiʼus. Naxnaw naq ebʼ li kristiʼaan nekeʼxnaw ut nekeʼroxloqʼi li Santil Hu, abʼan inkʼaʼ mas nekeʼxtaw ru. Joʼkan naq kiroksi li Santil Hu re xkʼutbʼal ut xchʼolobʼankil naq li Jesús aʼan li Kriist malaj li Mesiiy.
6. Chanru kiroksi li Santil Hu li Jesús re naʼlebʼak rikʼinebʼ li junchʼol ut chanru kixtenqʼahebʼ li xtzolom?
6 Laj Pablo kixkʼam re rikʼin li Jesús, naq junelik kixkʼut li naxye li Santil Hu. Jun eetalil, li Jesús kixye rehebʼ li xtzolom naq li Ralal li Winq tento trahobʼtesiiq, tkamsiiq ut twakliiq chi yoʼyo (Mat. 16:21). Naq ak kiwakliik chi yoʼyo kixkʼut ribʼ chiruhebʼ li xtzolom. Kaʼajwiʼ rikʼin li xwaklijik chi yoʼyo kikʼutbʼesimank naq kitzʼaqlok ru ebʼ li propesiiy, abʼan li Jesús kixkʼe ajwiʼ wiibʼ oxibʼ li eetalil. Jun eetalil, saʼ jun kutan kixkʼut ribʼ chiru wiibʼ li xtzolom ut «kiʼok xchʼolobʼankil chiruhebʼ chixjunil li kiyeemank chaq chirix saʼ li Raatin li Yos joʼ li kixye chaq laj Moisés ut ebʼ li Propeet». Ut xeʼxye: «Ma inkʼaʼ tabʼiʼ naxamnak saʼ li qachʼool naq yook chaq qaatinankil saʼ bʼe ut yook xchʼolobʼankil chiqu chi tzʼaqal re ru li Raatin li Yos?» (Luc. 24:13, 27, 32).
7. Kʼaʼut wank xwankil naq tqoksi li Santil Hu naq nokoopuktesink?
7 Wank xwankil li Santil Hu (Heb. 4:12). Joʼkan naq junelik naqoksi li Santil Hu joʼ kixbʼaanu chaq li Jesús, laj Pablo ut ebʼ li apóstol. Naq nokooʼelk chi puktesink naqoksi ajwiʼ li Santil Hu re naʼlebʼak rikʼinebʼ li kristiʼaan, xchʼolobʼankil li naxkʼut ut xkʼutbʼal chiruhebʼ naq li naqaye isinbʼil chaq aran. Naq naqoksi rajlal, nekeʼxkʼe reetal naq inkʼaʼ naqakʼut li naqakʼoxla, naqakʼut bʼan li raatin li Yos. Us ajwiʼ naq tqajultika naq li naqaye saʼ li puktesink chalenaq saʼ li Santil Hu ut paabʼajel. Peʼyaal naq aʼin naxkawresi qachʼool ut qapaabʼal re naq toopuktesinq joʼ laj Pablo?
«Wiibʼ oxibʼ rehebʼ aʼan xeʼok chi paabʼank» (Hechos 17:4-9)
8-10. a) Chanru xeʼnaʼlebʼak ebʼ laj Tesalónica naq xeʼrabʼi li chaabʼil esil? b) Kʼaʼut naq junjunq ebʼ laj judiiy xeʼxkaqali laj Pablo? c) Kʼaru xeʼxbʼaanu wiibʼ oxibʼ laj judiiy li xeʼxtzʼeqtaana li chaabʼil esil?
8 Laj Pablo ak kixnumsi chaq li kixye li Jesús: «Moko qʼaxal nim ta li moos chiru laj echal re. Wi xikʼ xineʼril laaʼin, xikʼ texʼileʼq ajwiʼ laaʼex. Wi aʼanebʼ xeʼxpaabʼ li waatin, teʼxpaabʼ ajwiʼ leeraatin» (Juan 15:20). Aʼin tzʼaqal li kixkʼul laj Pablo saʼ Tesalónica: junjunq xeʼxkʼulubʼa ut junjunqebʼ chik inkʼaʼ. Laj Lucas kixye chirixebʼ laj judiiy li xeʼxkʼulubʼa li esil: «Wiibʼ oxibʼ rehebʼ aʼan xeʼok chi paabʼank ut xeʼok saʼ xyanqebʼ laj Pablo ut laj Silas». Kixye ajwiʼ: «Joʼkan ajwiʼ xeʼxbʼaanu naabʼalebʼ laj griego li nekeʼxloqʼoni li Yos ut naabʼalebʼ li ixq li wankebʼ xwankil» (Hech. 17:4). Qʼaxal xeʼsahoʼk saʼ xchʼool ebʼ laj paabʼanel aʼin naq xeʼxtaw ru chiʼus li Santil Hu.
9 Junjunqebʼ li kristiʼaan xeʼxtzʼeqtaana li kixye laj Pablo. Wankebʼ xeʼjosqʼoʼk. Wiibʼ oxibʼ laj judiiy re Tesalónica xeʼxkaqali laj Pablo xbʼaan naq «naabʼalebʼ laj griego li nekeʼxloqʼoni li Yos» xeʼxpaabʼ li kixye. Aʼanebʼ xeʼxyal xbʼaanunkil naq ebʼ laj Grecia teʼoq chi paabʼank joʼebʼ aʼan, xeʼxkʼut ajwiʼ chiruhebʼ li naxye li najteril Chaqʼrabʼ. Joʼkan naq xeʼxkʼoxla naq aʼanebʼ xtzolom. Tojaʼ naq xwulak laj Pablo saʼebʼ li naʼaj re loqʼonink ut xqʼunbʼesihebʼ. Kʼajoʼ naq xeʼjosqʼoʼk!
Xeʼxsikʼ «laj Pablo ut laj Silas re xqʼaxtesinkil saʼ ruqʼ li kʼiila tenamit» (Hechos 17:5).
10 Laj Lucas kixye: “Saʼ xkʼabʼaʼ naq numtajenaq xkaqalebʼ laj judiiy, xeʼxchʼutubʼ wiibʼ oxibʼ li winq li maaʼusebʼ xnaʼlebʼ li nekeʼbʼebʼot saʼ kʼayil, ut xeʼxchʼutubʼ ajwiʼ naabʼal li qas qiitzʼin re xpoqoqinkil li tenamit. Tojaʼ naq xeʼok saʼ rochoch laj Jasón chi maakʼaʼebʼ xleseens chi xsikʼbʼal laj Pablo ut laj Silas re xqʼaxtesinkil saʼ ruqʼ li kʼiila tenamit. Xbʼaan naq inkʼaʼ xeʼxtaw laj Pablo ut laj Silas, xeʼxjukuki laj Jasón ut wiibʼ oxibʼ laj paabʼanel chiruhebʼ li nekeʼjolomink saʼ li tenamit, ut xeʼok xyeebʼal chi kaw xyaabʼebʼ xkux: «Ebʼ li winq li yookebʼ xbʼaanunkil naq twanq chʼaʼajkilal saʼ li ruuchichʼochʼ wankebʼ ajwiʼ arin ut laj Jasón kixkʼulebʼ saʼ rochoch. Chixjunilebʼ li winq aʼin nekeʼxqʼet xchaqʼrabʼ li awabʼej re Roma ut nekeʼxye naq wank jun chik awabʼej aʼ li Jesús»” (Hech. 17:5-7). Kʼaru li chʼaʼajkilal teʼxkʼul laj Pablo ut ebʼ li rochbʼeen?
11. Kʼaru xeʼqʼabʼaak wiʼ laj Pablo ut ebʼ li rochbʼeen ut kʼaru li chaqʼrabʼ xeʼraj roksinkil re xqʼabʼankilebʼ? (Chaawil li xyaalal).
11 Xiwxiw naq jun chʼuut li kristiʼaan nekeʼjosqʼoʼk! Aʼin chanchan jun li nimaʼ li nabʼutʼunk ut naxkelo chixjunil. Aʼin tzʼaqal li xeʼroksi ebʼ laj judiiy re risinkil laj Pablo ut laj Silas saʼ li tenamit. Joʼkan naq xeʼxpoqoqi li tenamit ut xeʼxyal xtakchiʼinkilebʼ li awabʼej naq laj Pablo ut laj Silas yibʼru xnaʼlebʼebʼ. Xbʼeen, xeʼxye naq laj Pablo ut laj Silas «yookebʼ xbʼaanunkil naq twanq chʼaʼajkilal saʼ li ruuchichʼochʼ», usta moko aʼanebʼ ta xeʼpoqoqin re li tenamit. Ut xkabʼ, jwal yibʼ wiʼ chik ru xbʼaan naq naxqʼet li xchaqʼrabʼ li awabʼej re Roma: naq yookebʼ chi aatinak chirix jun chik li Awabʼej, aʼ li Jesukriist. a
12. Kʼaru naxkʼutbʼesi naq li xeʼqʼabʼaak wiʼ ebʼ laj paabʼanel re Tesalónica naxkʼe saʼ xiwxiwal li xyuʼamebʼ?
12 Qajultikaq naq ebʼ laj tzʼiibʼ ut ebʼ laj pariseey joʼkan ajwiʼ xeʼxye chirix li Jesús. Xeʼxye re laj Pilaat: «Li winq aʼin yook xpoqoqinkil li qatenamit […] ut yook xyeebʼal naq aʼan li Kriist, jun li awabʼej» (Luc. 23:2). Laj Pilaat maare kixiwak naq li awabʼej re Roma tixkʼoxla naq naʼokenk chirix junaq chik li awabʼej, joʼkan naq kixtaqla xkamsinkil li Jesús. Joʼkan naq li xeʼqʼabʼaak wiʼ ebʼ laj paabʼanel re Tesalónica maare tixkʼe saʼ xiwxiwal li xyuʼamebʼ. Jun li hu naxye naq «xiwxiw wi junaq naqʼabʼaak chi joʼkaʼin, “xbʼaan naq wi junaq nanawmank naq naʼokenk chirix junaq li awabʼej nakamsiik”». Ma us xʼelk li xeʼxkʼubʼ laj judiiy?
13, 14. a) Kʼaʼut naq ebʼ li kristiʼaan li yookebʼ tzʼaqal xjosqʼil inkʼaʼ xeʼruuk xrambʼal li puktesink? b) Chanru laj Pablo kinaʼlebʼak joʼ li Jesús ut chanru tqakʼam qe rikʼin?
13 Usta qʼaxal xeʼjosqʼoʼk ebʼ li kristiʼaan inkʼaʼ xeʼruuk xrambʼal li puktesink. Kʼaʼut? Xbʼeen xbʼeen, xbʼaan naq inkʼaʼ xeʼxtaw bʼar wank laj Pablo ut laj Silas. Ut chanchan tawiʼ naq li nekeʼjolomink re li tenamit yookebʼ xkʼaʼuxl chirix ma yaal li nekeʼqʼabʼank wiʼ ebʼ laj paabʼanel. «Joʼkan naq, xeʼxye […] rehebʼ […] naq teʼxtoj li relikebʼ», laj Jasón ut ebʼ li junchʼol chik chi hermaan xeʼxtoj ebʼ li xmult ut moqon chik xeʼkanabʼaak chi xik (Hech. 17:8, 9). Abʼan kʼaru kikʼulmank rikʼin laj Pablo? Kixbʼaanu li naʼlebʼ li kixkʼe li Jesús: «Seebʼaqex joʼebʼ li kʼantiʼ, abʼan tuulanaqex joʼebʼ li mukuy» (Mat. 10:16). Joʼkan naq moko kixchʼik ta ribʼ saʼ chʼaʼajkilal re naq truuq chi puktesink saʼ jalan chik naʼajej. Laj Pablo aʼan jun li winq li kaw xchʼool, abʼan weent ajwiʼ naxbʼaanu. Chanru tqakʼam qe rikʼin?
14 Saʼebʼ li qakutan ebʼ li nekeʼkʼamok bʼe saʼebʼ li paabʼal nekeʼxbʼaanu naq ebʼ li kristiʼaan xikʼ tooʼeʼril ut tooʼeʼxrahobʼtesi. Nekeʼxtakchiʼi ebʼ li awabʼej re naq teʼxram li qakʼanjel ut naq teʼxkʼoxla naq xiwajel qu. Joʼ saʼ xkutankil laj Pablo, li xikʼ nokooʼeʼril nekeʼxbʼaanu aʼin xbʼaan naq nokooʼeʼxkaqali. Chanru nokoonaʼlebʼak? Joʼ tzʼaqal aj paabʼanel weent naqabʼaanu ut inkʼaʼ naqakʼe qibʼ saʼ chʼaʼajkilal. Naqayal qaqʼe re naq inkʼaʼ toopleetiq rikʼinebʼ li kristiʼaan li yookebʼ xjosqʼil ut inkʼaʼ nekeʼxjal xnaʼlebʼebʼ. Naqayal bʼan qaqʼe chi xbʼaanunkil li qakʼanjel saʼ tuqtuukilal. Re xbʼaanunkil aʼin maare tooxik ut tqoybʼeni naq ttuqlaaq ru li chʼaʼajkilal.
«Qʼaxal nekeʼraj wiʼ chik tzolok» (Hechos 17:10-15)
15. Chanru xeʼnaʼlebʼak laj Berea naq xeʼrabʼi li chaabʼil esil?
15 Ebʼ li hermaan xeʼxtaqla laj Pablo ut laj Silas aran Berea, li wank 65 kilómetro (40 miles) re naq maakʼaʼ teʼxkʼul. Naq xeʼwulak aran, laj Pablo xkoho saʼ li naʼaj re loqʼonink ut kixye rehebʼ li chʼutchʼukebʼ aran li chaabʼil esil. Kʼajoʼ tana kisahoʼk xchʼool naq xeʼxkʼulubʼa li esil. Laj Lucas kixye naq ebʼ laj judiiy li wankebʼ Berea «qʼaxal nekeʼraj wiʼ chik tzolok chiruhebʼ laj Tesalónica xbʼaan naq xeʼxkʼulubʼa li aatin chi anchalebʼ xchʼool, ut wulaj wulaj nekeʼxtzʼil rix chiʼus li Raatin li Yos re rilbʼal ma tzʼaqal yaal li yookebʼ rabʼinkil» (Hech. 17:10, 11). Aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq moko chaabʼil ta xeʼnaʼlebʼak ebʼ laj Tesalónica li xeʼxkʼulubʼa li yaal. Laj Pablo kixye rehebʼ laj Tesalónica: «Nokoobʼanyoxink ajwiʼ chi rajlal chiru li Yos. Naq laaʼex xeekʼul li raatin li Yos, li xeerabʼi qikʼin, inkʼaʼ xeekʼulubʼa joʼ raatin winq, xeekʼulubʼa bʼan chi tzʼaqal joʼ raatin li Yos, li yook eetenqʼankil laaʼex laj paabʼanel» (1 Tes. 2:13). Joʼkan naq, kʼaʼut nayeemank naq ebʼ laj judiiy li wankebʼ Berea qʼaxal nekeʼraj wiʼ chik tzolok?
16. Kʼaʼut nayeemank naq ebʼ laj Berea qʼaxal nekeʼraj wiʼ chik tzolok?
16 Aʼin xbʼeen sut naq ebʼ laj Berea xeʼrabʼi li chaabʼil esil. Moko xeʼxwechʼ ta rix chi moko yal xeʼxkʼulubʼa ta yal chi joʼkan. Xbʼeen xbʼeen xeʼxkʼe xchʼool chi rabʼinkil naq laj Pablo kixchʼolobʼ chiruhebʼ li Santil Hu. Moqon re xnawbʼal ma yaal li kixye laj Pablo xeʼxtzʼil rix chiʼus li Santil Hu. Xeʼxbʼaanu aʼin rajlal kutan, moko kaʼaj tawiʼ li sábado. Joʼkan ajwiʼ «chi anchalebʼ xchʼool» xeʼxtzʼil rix ma naxchap ribʼ li yookebʼ xtzolbʼal rikʼin li naxye li Santil Hu. Xeʼxkubʼsi ribʼ ut xeʼxjal xnaʼlebʼ, saʼ xkʼabʼaʼ aʼin «naabʼal rehebʼ xeʼok chi paabʼank» (Hech. 17:12). Joʼkan peʼ, naq laj Lucas kixye naq qʼaxal wiʼ chik nekeʼraj tzolok!
17. Kʼaʼut naq ebʼ laj Berea aʼanebʼ jun chaabʼil eetalil choʼq qe ut chanru tqakʼam qe rikʼinebʼ usta ak naabʼal chihabʼ qokik saʼ li yaal?
17 Ebʼ laj Berea maajunwa xeʼxkʼoxla naq tzʼiibʼanbʼilaq saʼ li Santil Hu naq xeʼxkʼulubʼa chi anchalebʼ xchʼool li chaabʼil esil ut aʼin jun chaabʼil eetalil choʼq qe. Xeʼnaʼlebʼak joʼ kixkʼoxla laj Pablo ut xeʼxbʼaanu li kiraj li Jehobʼa. Laaʼo ajwiʼ, naqawaklesi xchʼoolebʼ li kristiʼaan re naq teʼxtzʼil rix li Santil Hu ut tkawuuq li xpaabʼalebʼ chirix li Raatin li Yos. Abʼan aʼin inkʼaʼ naraj xyeebʼal naq tqajal qanaʼlebʼ naq tkubʼeeq qahaʼ. Qʼaxal wiʼ chik wanq xwankil naq t-alaaq saʼ qachʼool xnawbʼal chirix li Jehobʼa ut xyuʼaminkil li naqatzol joʼ xeʼxbʼaanu ebʼ laj Berea. Chi joʼkan tqakanabʼ naq li Jehobʼa tooxpakʼ ut tixkʼut chiqu chanru tqabʼaanu li rajom (Is. 64:8). Chi joʼkan, li Jehobʼa yooq qoksinkil chi xbʼaanunkil li rajom ut sahaq saʼ xchʼool qikʼin.
18, 19. a) Kʼaʼut laj Pablo kiʼelk chaq Berea? Kʼaru inkʼaʼ kixkanabʼ xbʼaanunkil ut chanru tqakʼam qe rikʼin? b) Rikʼin anihebʼ tixye li chaabʼil esil laj Pablo ut bʼar?
18 Moko najt ta xkanaak laj Pablo aran Berea. Li Santil Hu naxye: «Naq ebʼ laj judiiy re Tesalónica xeʼxnaw naq laj Pablo yook chaq ajwiʼ xyeebʼal resil li raatin li Yos aran Berea xkohebʼ aran re xchiqʼbʼalebʼ xjosqʼil ebʼ li qas qiitzʼin ut re naq teʼxpoqoqi ribʼ. Saʼ junpaat ebʼ laj paabʼanel xeʼxtaqla laj Pablo chire li palaw, abʼan laj Silas ut laj Timoteo xeʼkanaak aran. Abʼanan, li nekeʼochbʼeenink re laj Pablo xeʼxkʼam toj Atenas. Naq xeʼsutqʼiik chaq, xeʼxye re laj Timoteo ut re laj Silas naq teʼxseebʼa ribʼ chi xtawbʼal chaq laj Pablo joʼ kixye chaq rehebʼ» (Hech. 17:13-15). Ebʼ li xikʼ nekeʼilok inkʼaʼ teʼxkanabʼ xchʼiʼchʼiʼinkilebʼ li hermaan! Moko kaʼaj tawiʼ xeʼrisi laj Pablo saʼ Tesalónica, xeʼkoho bʼan toj Berea re xkʼebʼal saʼ chʼaʼajkilal. Abʼan inkʼaʼ xeʼruuk xrambʼal li puktesink. Laj Pablo naxnaw naq tento tpuktesinq saʼ naabʼal li naʼajej, joʼkan naq xkoho saʼ jalan chik tenamit. Laaʼo ajwiʼ inkʼaʼ naqakanabʼ naq maakʼaʼ ut maaʼani tixram li qakʼanjel re puktesink.
19 Naq ak xeʼxkʼe chi naweʼk li Raatin li Yos aran Tesalónica ut Berea, xchʼolaak chiru laj Pablo naq aajel ru naq kawaq xchʼool naq tpuktesinq ut troksi li Santil Hu. Ut chʼolchʼo ajwiʼ chiqu aʼin. Jalan li xwanjikebʼ li kristiʼaan saʼ li naʼaj bʼarwiʼ txik laj Pablo chi aatinak chirix li Santil Hu, xbʼaan naq saʼ Atenas t-aatinaq rikʼinebʼ li maawaʼebʼ aj judiiy. Ma teʼxkʼulubʼa li esil? Qilaq saʼ li jun chik tzolom.
a Jun li winq li naxtzʼil li Santil Hu naxye naq chiruhebʼ li kutan aʼan li awabʼej re Roma kixxaqabʼ jun li chaqʼrabʼ li naxye naq «maaʼani naru naʼaatinak chirix junaq li awabʼej malaj awabʼejilal li trisi malaj traqoq aatin saʼ xbʼeen li awabʼej re Roma». Ebʼ li xikʼ nekeʼilok re laj Pablo xeʼruuk raj xyeebʼal naq yook xqʼetbʼal li chaqʼrabʼ aʼin rikʼin li yook xyeebʼal (chaawil li kaaxukuut « Ebʼ li awabʼej re Roma saʼ li hu Hechos»).
