1-3. a) Ani li saaj li t-ochbʼeninq re laj Pablo ut kʼaru naqanaw chirix? b) Kʼaru tqatzol saʼ li tzolom aʼin?

 NAQ nekeʼnumeʼk saʼebʼ li bʼe li xiwxiw ru laj Pablo naxkʼam xkaʼyankil li al li xkoho chirix. Aʼan laj Timoteo li maare wank 20 chihabʼ re ut naxkʼe xchʼool chi kʼanjelak. Naq yookebʼ xkanabʼankil Listra ut Iconio, laj Timoteo yook chi najtoʼk rikʼin li rochoch. Joʼkan naq, kʼaru tkʼulmanq saʼ li bʼihaaj aʼin? Saʼ xkʼabʼaʼ naq aʼin li xkabʼ xbʼihaaj li apóstol, chʼolchʼo chiru naq tkʼulmanq li rahilal ut ebʼ li chʼaʼajkilal. Abʼan, ma truuq xqʼaxbʼal ru li rochbʼeen?

² Laj Timoteo naxkʼoxla naq maakʼaʼ xwankil abʼan moko joʼkan ta naxkʼoxla laj Pablo. Rikʼin li kixkʼul tojeʼaq, laj Pablo naxnaw naq aajel chiru bʼihajik rochbʼeen junaq li kristiʼaan li maajunwa tixkanabʼ. Saʼ kabʼichal teʼxik rulaʼaninkil ebʼ li chʼuut, naxnaw naq tento teʼwanq saʼ junajil ut naq teʼxkʼe xchʼool xbʼaanunkil li kʼanjel. Maare laj Pablo kinaʼlebʼak chi joʼkaʼin xbʼaan li kikʼulmank rikʼin laj Bernabé. Kʼaru kikʼulmank? Xeʼxchoqi ribʼebʼ ut xeʼxjach ribʼebʼ.

³ Saʼ li tzolom aʼin tqatzol naabʼal li naʼlebʼ li tooxtenqʼa chi xtuqubʼankil ru ebʼ li chʼaʼajkilal. Tqil ajwiʼ kʼaʼut laj Pablo kixsikʼ ru laj Timoteo re naq trochbʼeeni saʼ li xbʼihaaj ut tqataw ru chiʼus li xkʼanjelebʼ li nekeʼulaʼanink chʼuut.

4. Kʼaʼut laj Pablo kiraj xbʼaanunkil li xkabʼ xbʼihaaj?

⁴ Saʼ li tzolom 14 xqil naq laj Pablo, laj Bernabé, laj Judas ut laj Silas xeʼkoho saʼ li chʼuut re Antioquía re xyeebʼal rehebʼ chirix xsetbʼal xtzʼuumal xtzʼejwal li winq, chi joʼkan teʼxwaklesi xchʼoolebʼ laj paabʼanel. Kʼaru kikʼulmank moqon? Laj Pablo kixye re laj Bernabé: «Sutqʼiiqo anaqwan ajwiʼ chi rilbʼal chanru wankebʼ laj paabʼanel saʼ chixjunilebʼ li tenamit bʼarwiʼ xqaye resil li raatin li Jehobʼa» (Hech. 15:36). Saʼ li xkabʼ xbʼihaaj moko kaʼaj tawiʼ txik chi rilbʼalebʼ li tojeʼ xeʼkubʼeek  xhaʼ. Joʼkan bʼiʼ, kʼaru aj e naq txik chi bʼihajik? Li hu Hechos naxkʼut kʼaʼut. Xbʼeen, aʼan re xyeebʼal rehebʼ li hermaan li xeʼxkʼubʼ xbʼaanunkil li apóstol ut ebʼ li cheekel winq re Jerusalén (Hech. 16:4). Ut xkabʼ, saʼ xkʼabʼaʼ naq aʼan naʼulaʼanink chʼuut naxkawresi xpaabʼalebʼ li chʼuut (Rom. 1:11, 12). Chanru nekeʼxkʼam rehebʼ laj Testiiw rikʼinebʼ li nekeʼjolomink re xmolam li Jehobʼa saʼ xkutankilebʼ li apóstol?

5. Chanru nekeʼxkʼe qanaʼlebʼ ut nekeʼxwaklesi qachʼool li Nekeʼjolomink re Xmolam li Jehobʼa?

⁵ Saʼebʼ li qakutan, li Kriist naxjolomi li xchʼuut saʼ xkʼabʼaʼ li Nekeʼjolomink re Xmolam li Jehobʼa. Li yulbʼilebʼ ru nekeʼroksi li esilhu, ebʼ li tasal hu chi huhil ut saʼ internet, ebʼ li chʼutam ut jalan chik re xkʼebʼalebʼ xnaʼlebʼ ut xwaklesinkilebʼ xchʼool li chʼuut. Joʼkan ajwiʼ nekeʼxkʼe xchʼool chirixebʼ li hermaan. Re xbʼaanunkil aʼin, xeʼxkawresi chi mil ebʼ li cheekel winq re naq teʼulaʼaninq chʼuut.

6, 7. Bʼar wank junjunq li kʼanjel li nekeʼxbʼaanu li nekeʼulaʼanink chʼuut?

⁶ Ebʼ li cheekel winq li nekeʼulaʼanink chʼuut nekeʼxkʼe xchʼool chirixebʼ li hermaan ut nekeʼxkawresi xpaabʼalebʼ. Chanru? Naq nekeʼxkʼam rehebʼ rikʼin li xbʼeen aj paabʼanel joʼ laj Pablo. Kixye aʼin re laj Timoteo li naʼulaʼanink ajwiʼ chʼuut: «Taakʼe chi naweʼk li raatin li Yos ut matbʼayk chi xbʼaanunkil ut taabʼaanu naq wanq li chʼaʼajkilal joʼ ajwiʼ naq maakʼaʼaq li chʼaʼajkilal; taaye rehebʼ saʼ kʼaru chi naʼlebʼ yookebʼ chi paltoʼk, qʼusebʼ re naq weent teʼxbʼaanu ut taakʼehebʼ xnaʼlebʼ abʼan taabʼaanu chixjunil aʼin rikʼin xnimal laakuyum ut taatzolebʼ chiʼus». Kixye ajwiʼ: «Maakanabʼ xkʼebʼal chi naweʼk li chaabʼil esil» (2 Tim. 4:2, 5).

⁷ Li nekeʼulaʼanink chʼuut rochbʼeen li rixaqil, wi sumsukebʼ, nekeʼokenk ajwiʼ chi kʼanjelak rikʼin li chʼuut saʼ li puktesink. Saʼ xkʼabʼaʼ naq chaabʼil nekeʼkʼutuk ut nawulak chiruhebʼ puktesink, aʼin naxwaklesi xchʼoolebʼ li hermaan (Rom. 12:11; 2 Tim. 2:15). Ebʼ li hermaan aʼin nawbʼilebʼ ru naq qʼaxal nekeʼrahok. Nekeʼbʼihajik usta moko chaabʼil ta li kutan ut nekeʼnumeʼk ajwiʼ saʼebʼ li bʼe li xiwxiw ru (Filip. 2:3, 4). Rikʼin li seeraqʼ li nekeʼxkʼe nekeʼxkʼut li chaabʼil naʼlebʼ, nekeʼxwaklesi xchʼoolebʼ li hermaan ut nekeʼxkʼe ajwiʼ xnaʼlebʼebʼ. Us tooʼelq wi naqakʼe reetal chanru nekeʼnaʼlebʼak li nekeʼulaʼanink chʼuut ut tqayal qaqʼe xkʼambʼal qe rikʼinebʼ li xpaabʼal (Heb. 13:7).

8. Chanru kinaʼlebʼak laj Bernabé rikʼin li kixye laj Pablo?

⁸ Kiwulak chiru laj Bernabé naq laj Pablo kixye naq teʼxik «chi rilbʼal chanru wankebʼ laj paabʼanel» (Hech. 15:36). Chaabʼil nekeʼkʼanjelak saʼ wiibʼal ut nekeʼxnaw chiʼus ebʼ li chʼuut bʼarwiʼ ak xeʼwulak (Hech. 13:2-14:28). Chanchan naq us naq teʼkʼanjelaq wiʼ chik saʼ wiibʼal. Abʼan kiwank jun  li chʼaʼajkilal. Hechos 15:37 naxye naq «wank saʼ xchʼool laj Bernabé naq teʼxkʼam chirixebʼ laj Juan li nakʼabʼaʼiik joʼ aj Marcos». Joʼ naqakʼe reetal, laj Bernabé moko yook ta xpatzʼbʼal re laj Pablo wi us naq tixkʼam laj Juan Marcos chirix: «wank [bʼan] saʼ xchʼool» xkʼambʼal li rech-alal chirix.

9. Kʼaʼut kiwank li chʼaʼajkilal saʼ xyanqebʼ laj Pablo ut laj Bernabé?

⁹ Li Santil Hu naxye kʼaʼut laj Pablo inkʼaʼ kiraj xkʼambʼal laj Marcos: «Laj Pablo inkʼaʼ kiraj naq txik chirixebʼ xbʼaan naq kixkanabʼebʼ aran Panfilia ut inkʼaʼ kirochbʼeenihebʼ chi xyeebʼal li raatin li Yos» (Hech. 15:38). Joʼ ak xqil, laj Marcos ak kirochbʼeeni laj Bernabé ut laj Pablo saʼ li xbʼeen xbʼihaaj, abʼan inkʼaʼ kixchoy li kʼanjel (Hech. 12:25; 13:13). Kixkanabʼ li xmaatan kʼanjel ut kisutqʼiik Jerusalén naq toj wankebʼ Panfilia. Kʼaʼut? Li Santil Hu inkʼaʼ naxye, abʼan chʼolchʼo naq laj Pablo kixkʼoxla naq moko naxkʼe ta xchʼool saʼ li xkʼanjel. Joʼkan naq maare inkʼaʼ chik naxkʼojobʼ xchʼool rikʼin.

10. Kʼaru kikʼulmank naq ak xeʼxchoqi ribʼebʼ laj Pablo ut laj Bernabé?

¹⁰ Laj Bernabé naraj xkʼambʼal laj Marcos abʼan laj Pablo inkʼaʼ naraj. «Aʼin kichiqʼok re xjosqʼilebʼ ut chixjunqalebʼ xeʼxchap xbʼe» (Hech. 15:39). Laj Bernabé xkoho Chipre, bʼarwiʼ chalenaq, rochbʼeen laj Marcos. Abʼan laj Pablo xkoho saʼ li xkabʼ xbʼihaaj. Li Santil Hu naxye: «Laj Pablo kixkʼam laj Silas chirix ut naq ak xeʼtijok li rechpaabʼanel re naq li Jehobʼa tixkʼut chiru li xnimal rusilal, laj Pablo kixchap xbʼe» (Hech. 15:40). Saʼ wiibʼal xeʼnumeʼk «Siria ut Cilicia ut yook xkawubʼresinkilebʼ xchʼool ebʼ li chʼuut» (Hech. 15:41).

11. Kʼaru li chaabʼil naʼlebʼ tento tqayuʼami re naq toowanq saʼ amiiwil rikʼin junaq li hermaan li kixtochʼ qachʼool?

¹¹ Li kikʼulmank rikʼin laj Pablo ut laj Bernabé naxkʼut chiqu naq chiqajunilo aj maak. Jultikaq qe naq laj Pablo ut laj Bernabé taqlanbʼilebʼ xbʼaan li nekeʼjolomink re xmolam li Jehobʼa ut maare laj Pablo kiʼokenk ajwiʼ saʼ li chʼuut aʼin. Usta joʼkan ebʼ li hermaan aʼin xeʼxkanabʼ naq li maak tnumtaaq saʼ xbʼeenebʼ. Abʼan, ma teʼxkanabʼ naq li chʼaʼajkilal aʼin tixbʼaanu naq inkʼaʼ chik teʼwanq saʼ amiiwil? Inkʼaʼ. Usta ebʼ aj maak, laj Pablo ut laj Bernabé nekeʼraj xkʼambʼal rehebʼ rikʼin li Jesús joʼkan naq nekeʼxkubʼsi xwankilebʼ. Saʼ xnumikebʼ li kutan xeʼxkʼutbʼesi naq aʼanebʼ tzʼaqal aj paabʼanel, xbʼaan naq xeʼok wiʼ chik saʼ amiiwil (Efes. 4:1-3). Joʼkan ajwiʼ wiibʼ oxibʼ chihabʼ chirix aʼin, laj Pablo ut laj Marcos xeʼkʼanjelak wiʼ chik saʼ kabʼichal (Col. 4:10). a

12. Kʼaru naʼlebʼ tento teʼxtzol ebʼ li cheekel winq rikʼin laj Pablo ut laj Bernabé?

¹² Laj Bernabé ut laj Pablo moko nawbʼilebʼ ta ru joʼ josqʼ aj winq. Laj Bernabé, li nakʼabʼaʼiik José, tuulan ut naxtenqʼahebʼ li hermaan, joʼkan naq xeʼxkʼe li ruuchil xkʼabʼaʼ joʼ «ralal li nakʼojobʼank chʼool» (Hech. 4:36). Nawbʼil ajwiʼ ru laj Pablo naq tuulan ut naxkʼe xchʼool chirixebʼ li junchʼol (1 Tes. 2:7, 8). Joʼ laj Pablo ut laj Bernabé, ebʼ li cheekel winq ut li nekeʼulaʼanink  chʼuut nekeʼxkubʼsi xwankilebʼ ut nekeʼril li chʼuut saʼ tuulanil joʼ ajwiʼ li rechcheekel winqil (1 Ped. 5:2, 3).

13, 14. a) Ani laj Timoteo ut chanru kixnaw ru laj Pablo? b) Kʼaʼut naq laj Pablo kixkʼe xchʼool chirix laj Timoteo? c) Kʼaru xnimal ru kʼanjel xeʼxkʼe re laj Timoteo?

¹³ Laj Pablo xkoho saʼ li xkabʼ xbʼihaaj saʼ li tenamit Galacia, xteepal Roma bʼarwiʼ ak wank wiibʼ oxibʼ li chʼuut. Li Santil Hu naxye naq «kiwulak Derbe ut chirix chik aʼan Listra». Naxye ajwiʼ: «Aran wank chaq jun li saaj winq li naxtaqe li Jesús, aj Timoteo xkʼabʼaʼ. Li xnaʼ aj judiiy ut aj paabʼanel, abʼan li xyuwaʼ aj griego» (Hech. 16:1). b

¹⁴ Laj Pablo kixnaw ru li xjunkabʼal laj Timoteo chiru tana li chihabʼ 47, naq kiwulak xbʼeen sut Listra. Abʼan saʼ li xkabʼ xbʼihaaj laj Pablo kixkʼe xchʼool chirix laj Timoteo. Kʼaʼut? Xbʼaan naq ebʼ laj paabʼanel «chaabʼil nekeʼaatinak chirix». Li hu Hechos naxye naq ebʼ li hermaan re Listra ut Iconio qʼaxal chaabʼil xeʼaatinak chirix laj Timoteo, usta 30 kilómetro (20 miles) xnajtil xyanqebʼ li tenamit aʼin (Hech. 16:2). Rikʼin xtenqʼ li santil musiqʼej li cheekel winq xeʼxkʼe xkʼanjel laj Timoteo naq tixtenqʼa laj Pablo ut laj Silas naq teʼrulaʼani li junjunq chi chʼuut (Hech. 16:3).

15, 16. Kʼaʼut naq chaabʼil nekeʼaatinak chirix laj Timoteo ebʼ li hermaan?

¹⁵ Kʼaʼut naq chaabʼil nekeʼaatinak chirix laj Timoteo usta toj saaj? Ma saʼ xkʼabʼaʼ tawiʼ naq jwal chʼinaʼus naʼilok ut naq seebʼ xchʼool? Yaal naq wank sut aʼan li nekeʼxkʼe reetal ebʼ li kristiʼaan. Saʼ jun kutan li propeet Samuel kixkʼul aʼin, abʼan li Jehobʼa kixye re: «Li naril li Yos, maawaʼ aʼ li naril li winq: li winq naril chanru naʼilok junaq, abʼan li Qaawaʼ naril li chʼoolej» (1 Sam. 16:7). Naq ebʼ li hermaan chaabʼil xeʼaatinak chirix laj Timoteo moko saʼ xkʼabʼaʼ ta naq chʼinaʼus ut seebʼ xchʼool, saʼ xkʼabʼaʼ bʼan naq chaabʼil xnaʼlebʼ.

¹⁶ Wiibʼ oxibʼ chihabʼ chik chirix aʼin, laj Pablo kiʼaatinak chirix li xchaabʼil naʼlebʼ laj Timoteo. Kixye naq chaabʼil nanaʼlebʼak, qʼaxal narahok, naxkʼe xchʼool chirixebʼ li junchʼol ut kaw kikʼanjelak saʼ li chʼuut (Filip. 2:20-22). Kixye ajwiʼ naq moko «saʼ kaʼpakʼal u» ta napaabʼank (2 Tim. 1:5).

17. Chanru teʼxkʼam rehebʼ li saaj rikʼin laj Timoteo?

¹⁷ Saʼebʼ li qakutan, naabʼalebʼ li saaj nekeʼxkʼe xchʼool chi xkʼambʼal rehebʼ rikʼin laj Timoteo. Chi joʼkan chaabʼil nekeʼileʼk xbʼaan li Jehobʼa ut chaabʼil nekeʼaatinak li chʼuut chirixebʼ usta toj saajebʼ (Prov. 22:1; 1 Tim. 4:15). Aʼanebʼ ajwiʼ inkʼaʼ nekeʼpaabʼank saʼ kaʼpakʼal u (Sal. 26:4). Joʼkan naq ebʼ li saaj aʼin, joʼ laj Timoteo, naabʼal naru nekeʼxbʼaanu saʼ li chʼuut. Chiqajunilo nasahoʼk saʼ qachʼool naq ebʼ aʼan nekeʼok choʼq aj puktesinel ut saʼ xnumikebʼ li kutan nekeʼxqʼaxtesi li xyuʼam re li Jehobʼa ut nekeʼkubʼeek xhaʼ.

18. a) Kʼaru xeʼxbʼaanu laj Pablo ut laj Timoteo naq xeʼrulaʼani ebʼ li chʼuut? b) Kʼaru rusilal xeʼxtaw ebʼ li chʼuut?

¹⁸ Laj Pablo ut laj Timoteo xeʼkʼanjelak saʼ kabʼichal chiru naabʼal chihabʼ. Xeʼxbʼaanu chixjunil li xeʼxye rehebʼ li nekeʼjolomink re xmolam li Jehobʼa. Jun eetalil, «naq yookebʼ chi numeʼk saʼ jalan jalanq chi tenamit, nekeʼxye chaq rehebʼ laj paabʼanel li naʼlebʼ li xeʼxkʼubʼ ebʼ li apóstol ut ebʼ li cheekel winq li wankebʼ Jerusalén re naq teʼxpaabʼ» (Hech. 16:4). Ut saʼ xkʼabʼaʼ naq ebʼ li chʼuut xeʼabʼink, «inkʼaʼ xeʼxkanabʼ kʼiik saʼebʼ li xpaabʼal ut wulaj wulaj yookebʼ chi tamk» (Hech. 16:5).

19, 20. Kʼaʼut tento tqapaabʼ li nekeʼxye li nekeʼbʼeresink qe?

¹⁹ Saʼebʼ li qakutan, li Jehobʼa narosobʼtesihebʼ ajwiʼ li xmoos li nekeʼxpaabʼ «li nekeʼbʼeresink» rehebʼ (Heb. 13:17). Saʼ xkʼabʼaʼ naq rajlal yook chi jalaak li qawanjik, aajel ru naq tqanaw li naʼlebʼ li naxkʼe «li moos li paabʼajel ut wank xnaʼlebʼ» (Mat. 24:45; 1 Cor. 7:29-31). Chi joʼkan kawaq li qapaabʼal ut inkʼaʼ tooʼokenq chirix li xnaʼlebʼ li ruuchichʼochʼ aʼin (Sant. 1:27).

²⁰ Ebʼ li cheekel winq saʼebʼ li qakutan joʼ ajwiʼ li Nekeʼjolomink re Xmolam li Jehobʼa, aj maakebʼ joʼ laj Pablo, laj Bernabé, laj Marcos ut ebʼ li junchʼol chik li cheekel winq li xeʼwank saʼ xkutankilebʼ li apóstol (Rom. 5:12; Sant. 3:2). Abʼan naru naqakʼojobʼ qachʼool rikʼinebʼ li Nekeʼjolomink re Xmolam li Jehobʼa, xbʼaan naq nekeʼxpaabʼ li naxye li Santil Hu ut nekeʼxkʼam re rikʼinebʼ li apóstol (2 Tim. 1:13, 14). Aʼin naxbʼaanu naq ebʼ li chʼuut kawaqebʼ saʼ li xpaabʼal.