•  Inki mutindu Bambangi ya Yehowa ke zabaka kana feti mosi kele mbote to mbi?

•  Keti Bambangi ya Yehowa ke zolaka kaka bantu ya mabuta na bo ata bo ke salaka ve bafeti ya nkaka?

•  Keti Bambangi ya Yehowa ke buyisaka bantu na kusala bafeti ya nkaka?

 Na ntwala ya kundima na kusala feti mosi buna, Bambangi ya Yehowa ke sosaka ntete kuzaba mambu yina Biblia ke tubaka sambu na feti yango. Yo kele pwelele nde bafeti ya nkaka ke wakanaka ve ti mambu yina Biblia ke longaka. Kana yo kele mutindu yina, Bambangi ya Yehowa ke salaka yo ve. Kansi sambu na bafeti ya nkaka, konso Mbangi ya Yehowa ke ponaka kana yandi ta sala yo to ve. Ata mpidina, bo ke salaka yonso sambu na ‘kuvanda ti kansansa ya mbote na meso ya Nzambi mpi ya bantu.’—Bisalu 24:16.

 Yai kele mwa bangiufula yina Bambangi ya Yehowa ke kudiyulaka na ntwala ya kupona kana bo ta sala feti mosi buna to ve. a

•   Keti feti yai ke wakanaka ve ti mambu ya Biblia ke longaka?

   Verse ya Biblia: “Yehowa ke tuba nde: ‘Beno basika na kati na bo, beno kabwana ti bo, mpi beno yambula kusimba kima ya mvindu.’”—2 Bakorinto 6:15-17.

   Sambu na kukabwana kibeni ti malongi ya luvunu yina kele kima ya mvindu disongidila, malongi yina ke wakanaka ve ti mambu ya Biblia ke longaka, Bambangi ya Yehowa ke salaka ve bafeti yina ke vandaka ti mambu yai ke landa:

   Bafeti yina me katuka na malongi to na lusambu ya banzambi ya nkaka. Yezu tubaka nde: “Nge fwete sambila Yehowa Nzambi na nge, mpi yandi mpamba nge fwete sadila kisalu ya santu.” (Matayo 4:10) Sambu na kuzitisa nsiku yina Yezu pesaka, Bambangi ya Yehowa ke salaka ve feti ya Noele, feti ya Paki mpi feti ya bo ke salaka le 1er Mai, sambu bafeti yai me katukaka na lusambu ya banzambi ya nkaka, kansi ve na Yehowa. Bambangi ya Yehowa ke vukanaka mpi ve ti bantu sambu na kusala bafeti yai ke landa:

  •  Feti ya Kwanzaa. Mukanda mosi (Encyclopedia of Black Studies) ke tuba nde zina yai Kwanzaa “me katukaka na bangogo ya Kiswahili matunda ya kwanza, yina ke tendula ‘bambuma ya ntete.’ Feti yai me katukaka na bafeti ya ntete ya nsungi ya kubuka bambuma yina bantu ya Afrique vandaka kusala.” Ata bantu ya nkaka ke yindulaka nde feti ya Kwanzaa kele ve ti kuwakana na mambu ya lusambu, mukanda mosi (Encyclopedia of African Religion) ke fwanisaka yo ti feti mosi ya Afrique yina bantu vandaka “kupesa [bambuma ya ntete] na banzambi mpi na ba-nkaka na bo sambu na kupesa bo mersi.” Mukanda yango ke tuba diaka nde: “Bantu-ndombe ya Amérique ke salaka mpi feti ya Kwanzaa sambu na kupesa ba-nkaka na bo mersi sambu ba-nkaka yango ke sakumunaka bo.”

  •  Feti Yina Ke Salamaka na Septembre to Octobre (La fête de la mi-automne). Mukanda mosi (Holidays, Festivals, and Celebrations of the World Dictionary) ke tuba nde bantu ke salaka “feti yai sambu na kukumisa nzambi-nkento ngonda (déesse-lune).” Mukanda ya nkaka (Religions of the World—A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices) ke tuba nde bantu ke salaka mambu mingi na feti yai, mu mbandu “bankento ya nzo ke fukamaka na ntwala ya nzambi-nkento.”

  •  Feti ya Norouz (Nowruz). Kimvuka mosi (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) ke tuba nde “feti yai katukaka na dibundu ya Zoroastre mpi yo kele na kati ya bilumbu ya santu na kalandrie ya dibundu yai. . . . Na kilumbu ya Norouz na midi, bantu vandaka kusala feti yai sambu na kuyibuka kuvutuka ya Mpeve ya Midi yina bo vandaka mpi kubinga [Rapithwin] mpi bo vandaka kuyindula nde Mpeve ya Hiver to nsungi ya madidi vandaka kukanga Mpeve ya Midi na nsi ya ntoto na bangonda ya madidi.”

  •  Feti ya Shab-e-Yalda. Mukanda mosi (Sufism in the Secret History of Persia) ke tuba nde feti yai ya bantu ke salaka na Decembre na nsungi ya madidi mpi na kilumbu yina mpimpa ke bwaka nswalu (solstice d’hiver) “ke vandaka kibeni na kuwakana ti lusambu ya Mithra,” nzambi ya nsemo. Bantu ya nkaka ke tubaka nde feti yango ke vandaka mpi na kuwakana ti lusambu ya banzambi ya ntangu ya bantu ya Roma mpi ya Bagreki. b

  •  Feti ya Kupesa Matondo. Kaka bonso feti ya Kwanzaa, feti yai me katukaka na bafeti ya ntama yina bantu vandaka kusala na nsungi ya kukatula bambuma sambu na kukumisa banzambi ya mutindu na mutindu. Mukanda mosi (A Great and Godly Adventure—The Pilgrims and the Myth of the First Thanksgiving) ke tuba nde na nima ya bamvula, “Eglize kumaka mpi kusala bafeti yai ya bantu mingi ke salaka.”

   Bafeti yina me katukaka na kikalulu ya kukwikila na nzambi ya Menga ya Mbote to ya shanse. Biblia ke tubaka nde bantu yina ‘ke yidikaka mesa sambu na nzambi ya Menga ya Mbote’ kele “na kati ya bantu yina ke yambula Yehowa.” (Yezaya 65:11) Yo yina, Bambangi ya Yehowa ke salaka ve bafeti yai ke landa:

  •  Feti ya Ivan Kupala (La nuit de Kupala). Mukanda mosi (The A to Z of Belarus) ke tuba nde: “Bantu mingi ke yindulaka nde na [mpimpa ya feti ya Ivan Kupala], bima ya lugangu ke basisaka bangolo na yo ya mazi mpi nde bantu ya kikesa mpenza to ya kele ti shanse lenda kanga yo.” Na luyantiku, yo vandaka feti ya mimpani mpi bo vandaka kusala yo na Juin na nsungi yina ntangu ke dindaka ve nswalu (solstice d’été). Kansi mutindu mukanda mosi (Encyclopedia of Contemporary Russian Culture) ke monisa yo, “ntangu mimpani kumaka Bakristu, feti yango vukanaka ti yina ya Eglize [Feti ya “Saint-Jean” to feti ya Yoane Mbotiki.]”

  •  Feti ya Bonane (ya Bashinwa to ya ba Coréens). Mukanda mosi (Mooncakes and Hungry Ghosts—Festivals of China) ke tuba nde: “Na kilumbu ya feti yai, kima ya kuluta mfunu mingi sambu na dibuta, banduku mpi bantu ya nkaka ke vandaka ya kusala mambu yina ke ndimisa nde mvula yango me luta mbote, kupesa banzambi mpi bampeve mersi mpi kuzodilana mvula ya mpa ya mbote.” Kiteso mosi mpi, mukanda ya nkaka (Encyclopedia of New Year’s Holidays Worldwide) ke tuba nde na Bonane ya bantu ya Coré “bo ke sambilaka ba-nkaka, bo ke salaka mambu ya nkaka sambu na kukula bampeve ya mbi, sambu na kuzaba kana mvula me luta mbote mpi sambu na kuzaba mambu yina ta salama na Mvula ya Mpa.”

   Bafeti yina me katuka na ngindu yina bantu ke vandaka ti yo nde moyo ke fwaka ve. Biblia ke tubaka pwelele nde moyo ke fwaka. (Ezekiele 18:4) Yo yina, Bambangi ya Yehowa ke salaka ve bafeti yai ke landa:

  •  Feti ya Kilumbu ya Bafwa. Na kutadila mukanda mosi (New Catholic Encyclopedia), bo ke salaka feti yai sambu na “kuyibuka bantu yonso ya mbote yina me fwaka. Na ntangu ya ntama (Moyen-Âge), bantu mingi vandaka kuyindula nde na kilumbu yina, mioyo yina ke vandaka na kombelo (purgatoire) lenda monana bonso bansemo ya tiya yina ke basikaka na maziamu na mpimpa (deux follets), yo lenda monana bonso bandoki ya bankento, makototo . . . na meso ya bantu yina salaka bo mbi ntangu bo vandaka na luzingu.”

  •  Feti ya Qingming mpi Feti ya ba Fantômes. Bantu ke salaka bafeti yai zole sambu na kukumisa ba-nkaka. Mukanda mosi (Celebrating Life Customs Around the World—From Baby Showers to Funerals) ke tendula nde, ntangu bantu ke salaka feti ya Qingming, “bo ke yokaka bima ya kudia, malafu mpi mbongo sambu bantu yina me fwaka kuwa ve nzala, sambu bo wa ve nzala ya masa mpi sambu bo konda ve mbongo.” Mukanda yai ke tuba diaka nde bantu yina ke salaka feti yai ke ndimaka nde “ntangu feti ya ba fantômes ke salamaka, mingi-mingi na mpimpa ya nsungi yina ngonda ke monanaka ya mvimba, bantu yina me fwaka lenda sala bantu yina kele na luzingu mbi mpi nde yo kele mfunu na kuyidika mambu sambu na kulembika makasi na bo mpi kupesa ba-nkaka lukumu.”

  •  Feti ya Chuseok. Mukanda mosi (The Korean Tradition of Religion, Society, and Ethics) ke tuba nde, “bo ke pesaka madia mpi malafu na mioyo yina me fwaka.” Bo ke pesaka makabu yai “sambu bo ke ndimaka nde moyo ke landaka kuzinga kana muntu me fwa.”

   Bafeti yina kele na kuwakana ti bisalu ya bampeve ya mbi. Biblia ke tubaka nde: “Muntu yina ke zabisaka na ntwala mambu yina ta bwa, muntu yina ke salaka mazi, muntu yina ke sosaka bidimbu ya mambu yina ke kwisa, nganga-nkisi, muntu yina ke kangaka bankaka na bankisi, muntu yina ke kwendaka kutala muntu ya ke solulaka ti bampeve ya bafwa, muntu yina ke zabisaka bantu mambu yina ta kumina bo, to muntu yina ke yulaka mambu na bafwa . . . kele nzanzi na meso ya Yehowa.” (Kulonga 18:10-12) Sambu na kusala ve mambu yonso ya kele na kuwakana ti bampeve ya mbi, mu mbandu astrolozi (yina kele mpi mutindu mosi ya kuzabisa mambu yina ta salama na bilumbu ke kwisa), Bambangi ya Yehowa ke salaka ve feti ya Halloween mpi bafeti yai ke landa:

  •  Feti ya Bonane ya ba Cinghalais mpi ya ba Tamoul. Mukanda mosi (Encyclopedia of Sri Lanka) ke tuba nde: “Bantu ya astrolozi ke tubaka nde ntangu bantu ke salaka feti yai, . . . bo ke salaka mambu yina bo ke yindulaka nde yo ta pesa bo shanse.”

  •  Feti ya Songkran. Mukanda mosi (Food, Feasts, and Faith—An Encyclopedia of Food Culture in World Religions) ke tuba nde zina ya feti yai ya bo ke salaka na Asie “me katukaka na zina Sanskrit yina ke tendula ‘kunikana’ to ‘kusoba.’ Feti yai ke monisaka nde ntangu ke lutaka na kimvuka mosi ya bambwete ya bo ke bingaka Bélier.”

   Bafeti yina Nsiku ya Moize vandaka kutubila, Nsiku yina sukaka ntangu Yezu pesaka kimenga na yandi. Biblia ke tuba nde: “Kristu kele nsuka ya Nsiku.” (Baroma 10:4) Bakristu ke bakaka malongi ya Nsiku yina Moize pesaka bantu ya Izraele. Kansi bo ke salaka ve bafeti yina nsiku yango ke tubilaka, mu mbandu bafeti yina ke tubilaka kukwisa ya Mesia, sambu bo ke zabaka nde yandi me kwisaka dezia. Biblia ke tuba nde: “Mambu yai kele kivudi ya [ke monisa] mambu yina ke kwisa, kansi mambu ya kieleka kele na Kristu.” (Bakolosai 2:17) Bambangi ya Yehowa ke salaka ve bafeti yai sambu na kikuma yai mpi sambu bubu yai bo me kotisaka na bafeti yai mambu yina ke wakanaka ve ti mambu ya Biblia ke longaka. Yai mwa bafeti yango ya bo ke salaka ve:

  •  Feti ya Hanoukka. Bantu ke salaka feti yai sambu na kuyibuka feti ya kukangula diaka tempelo ya Yeruzalemi. Kansi Biblia ke tubaka nde Yezu kumaka Nganga-Nzambi ya Nene ya “tenta [to tempelo] ya kuluta nene mpi ya kuluta kukuka yina me salamaka ve na maboko, disongidila, yina kele ve ya nsi-ntoto yai.” (Baebreo 9:11) Sambu na Bakristu ya kieleka, tempelo yai ya kimpeve me bakaka kisika ya tempelo yina vandaka na Yeruzalemi.

  •  Feti ya Rosh ha-Shana. Yai kele kilumbu ya ntete ya mvula na kalandrie ya Bayuda. Na ntangu ya ntama, na kilumbu ya feti yai, bantu ya Izraele vandaka kupesa mwa makabu na bo na Nzambi. (Kutanga 29:1-6) Kansi ntangu Yezu Kristu kumaka Mesia, yandi ‘sukisaka kimenga mpi dikabu’ mpi yandi manisaka valere na yo na meso ya Nzambi.—Daniele 9:26, 27.

•   Keti feti yai ke sosaka kuvukisa mabundu ya kuswaswana?

   Verse ya Biblia: “Inki kima muntu yina ke kwikilaka kele ti yo na kimvuka ti muntu yina ke kwikilaka ve? Mpi nki kuwakana kele na kati ya tempelo ya Nzambi ti biteki?”—2 Bakorinto 6:15-17.

   Bambangi ya Yehowa ke salaka bikesa sambu na kuzinga na ngemba ti bantu yonso ya nkaka mpi sambu na kuzitisa banswa ya konso muntu ya kupona dibundu yina yandi ta sambilaka. Ata mpidina, bo ke salaka ve bafeti yina ke sosaka kuvukisa mabundu ya kuswaswana. Yai mwa bafeti yango ya bo ke salaka ve:

   Bafeti yina ke pesaka lukumu na muntu mosi ya dibundu to bafeti yina ke vukisaka bantu ya mabundu ya kuswaswana na kusambila kisika mosi. Ntangu Nzambi nataka bantu ya Izraele na insi Kanana, yina bantu na yo vandaka kusambila banzambi ya luvunu, yandi songaka bo nde: “Nge fwete sala ve kuwakana ti bo to ti banzambi na bo. . . . Kana nge sadila banzambi na bo, yo ta kuma kibeni mutambu sambu na nge.” (Kubasika 23:32, 33) Yo yina, Bambangi ya Yehowa ke salaka ve bafeti yai ke landa:

  •  Feti ya Loy Kratong. Mukanda mosi (Encyclopedia of Buddhism) ke tuba nde ntangu bantu ke salaka feti yai ya bo ke bingaka Thaï, “bantu ke salaka bima ya ke vandaka bonso malonga to mabolu mpi bo ke tulaka babuzi to bidi (bâtons d’encens) mpi na nima bo ke losaka mabolu yango na masa. Bo ke yindulaka nde mabolu yai ke nataka bututu (malchance) ntama kibeni. Na kutuba ya masonga, feti yai ke kumisaka Bouddha.”

  •  Feti ya Kilumbu ya Kubalula Ntima na Insi ya Mvimba (journée nationale de la repentance). Muntu mosi ya guvernema, yina zulunalu mosi (The National) ya insi Papouasie-Nouvelle-Guinée tubilaka, ke tuba nde bantu yina ke salaka feti yai “ke monisaka nde bo ke zitisaka bansiku ya mfunu ya lukwikilu ya Bakristu.” Yandi ke tuba diaka nde, feti yai “ke sadisaka bantu mingi na insi ya mvimba na kuzitisa bansiku yango ya Bakristu.”

  •  Feti ya Vesak. Mukanda mosi (Holidays, Festivals, and Celebrations of the World Dictionary) ke tuba nde, “yo kele feti ya kuluta mfunu sambu na bandimi ya dibundu ya Bouddha (Bouddhistes). Bo ke salaka yo sambu na kuyibuka kilumbu ya kubutuka ya Bouddha, ntangu yina banzala yonso ya ntoto yai manaka yandi, ntangu yina yandi fwaka mpi ntangu yina yandi katukaka na kimpika ya bampasi (nirvâna).”

   Bafeti yina ke landaka bansiku ya bantu kansi ve ya Biblia. Yezu songaka bamfumu ya Bayuda nde: “Beno me kumisaka ndinga ya Nzambi kukonda mfunu sambu na bansiku na beno.” Yandi tubaka mpi nde lusambu na bo vandaka ya kukonda mfunu sambu bo vandaka kulonga ‘malongi ya bansiku ya bantu.” (Matayo 15:6, 9) Bambangi ya Yehowa ke salaka ve bafeti mingi yina mabundu mingi ke salaka, sambu bo ke bakaka ve na nsaka mambu yai ya Yezu tubaka.

  •  Feti ya Épiphanie (Feti ya Timkat to ya Bantotila). Bantu ke salaka feti yai sambu na kuyibuka ntangu yina bantu yina ke zabisaka makwisa na nsadisa ya bambwetete (astrologues), kwendaka kutala Yezu to ntangu yina yandi bakaka mbotika. Mukanda mosi (The Christmas Encyclopedia) ke tuba nde, feti yai “me salaka nde bafeti ya nkaka ya mimpani ya nsungi ya mvula (printemps) kukuma bafeti ya Bakristu, disongidila bafeti yina vandaka kukumisa banzambi ya bamasa ya fioti, ya banzadi mpi ya banzadi ya nene.” Mukanda ya nkaka (Encyclopedia of Society and Culture in the Ancient World) ke tuba nde Timkat, feti mosi ya me fwanana ti yina bo ke salaka na Éthiopie, “ke landaka kibeni bansiku ya bantu.”

  •  Feti ya Assomption. Bantu ke salaka feti yai sambu bo ke yindulaka nde Maria mama ya Yezu mataka na zulu ti nitu ya kimuntu. Mukanda mosi (Religion and Society—Encyclopedia of Fundamentalism) ke tuba nde, “Bakristu ya ntete zabaka ve mambu yai mpi Biblia ke tubilaka yo ve ata na kisika mosi.”

  •  Feti ya Immaculée conception. Mukanda mosi (New Catholic Encyclopedia) ke tuba nde, “Biblia ke tubilaka ve pwelele dilongi yai ya ke tubaka nde Nzambi taninaka Maria na masumu ntangu yandi bakaka divumu ya Yezu . . . Yai kele kaka dilongi mosi ya Eglize.”

  •  Feti ya Kareme (carême). Mukanda mosi (New Catholic Encyclopedia) ke tuba nde, bantu yantikaka kusala feti yai ya kubalula ntima na masumu (pénitence) mpi kubuya madia (jeûne) “banda na bamvula 300 (quatrième siècle),” disongidila bamvula kuluta 200 na nima ya ntangu yina bo manisaka kusonika Biblia. Mukanda yango ke tubila mambu ya ke salamaka na kilumbu ya ntete ya feti ya Kareme: “Kikalulu yai ya mimpe ke vandaka ti yo ya kutula bandimi na bo mwa pusiere to mfututu ya tiya na bambunzu na kilumbu ya Kitatu, me panzana na ntoto ya mvimba. Bo ke salaka yo sambu na kuyibusa bandimi na bo nde bo fwete balula ntima na masumu. Dibundu ya Katolika bandaka kusala mambu yai na 1091.”

  •  Feti ya Mesqel. Mukanda mosi (Encyclopedia of Society and Culture in the Medieval World) ke tuba nde, na kilumbu ya feti yai ya bantu ya Éthiopie, bantu “ke pedisaka tiya mpi ke kinaka-kinaka na kiese na nziunga na yo. Bo ke salaka mutindu yai sambu na kuyibuka ntangu yina bo zwaka Kulunsi ya Kieleka (kulunsi yina bo fwaka Yezu).” Mambu yai ya kele na kati ya baparanteze kele ya munkwa ya mukanda yai. Kansi Bambangi ya Yehowa ke sadilaka ve kulunsi na lusambu na bo.

•   Keti feti yai ke kumisaka mingi muntu, kimvuka mosi to kidimbu mosi ya insi?

   Verse ya Biblia: “Yehowa me tuba nde: ‘Bika bo singa muntu yina ke tulaka ntima na bantu, yina ke tulaka ntima na ngolo ya bantu, mpi yina ntima na yandi ke yambula Yehowa.’”—Yeremia 17:5.

   Bambangi ya Yehowa ke zitisaka bantu ya nkaka mpi bo ke sambaka nkutu sambu na bo. Ata mpidina, bo ke salaka ve bafeti yai ke landa:

   Bafeti yina ke kumisaka mingi mfumu mosi to mpi muntu ya nkaka ya mfunu. Biblia ke tuba nde: “Sambu na mambote na nge mosi, yambula kutula ntima na muntu, yina kele kaka mpema na mbombo na yandi. Sambu na nki bo fwete yibuka yandi?” (Yezaya 2:22) Yo yina, Bambangi ya Yehowa ke salaka ve bafeti yina bantu ke salaka, mu mbandu sambu na kilumbu ya kubutuka ya ntotila to ya mfumu mosi.

   Bafeti yina ke pesaka lukumu na drapo ya insi. Bambangi ya Yehowa ke salaka ve feti ya kilumbu yina insi kumaka kusadila drapo. Sambu na nki? Sambu Biblia ke tubaka nde: “Bana ya fioti, beno tina biteki.” (1 Yoane 5:21) Bantu ya nkaka bubu yai ke tubaka nde drapo kele ve kiteki, disongidila nde yo kele ve ti kuwakana ti mambu ya lusambu. Kansi Carlton Hayes, muntu mosi ya istware, sonikaka nde: “Drapo kele kidimbu ya ntete-ntete ya lukwikilu mpi kima ya kuluta mfunu ya lusambu ya zola ya insi.”

   Bafeti yina ke kumisaka santu mosi. Inki salamaka ntangu muntu mosi ya vandaka kuwa Nzambi boma fukamaka na ntwala ya Piere? Biblia ke tuba nde: “Piere tedimisaka yandi, mpi tubaka nde: ‘Telama; mono mpi mono kele kaka muntu.’” (Bisalu 10:25, 26) Piere mpi bantumwa ya nkaka ndimaka ve ata fioti nde bantu kusambila bo to bo pesa bo lukumu ya mingi. Mutindu mosi mpi Bambangi ya Yehowa ke salaka ve bafeti yina ke kumisaka bantu yina bantu ya nkaka ke bingaka bubu yai nde basantu. Yai mwa bafeti yango ya bo ke salaka ve:

  •  Feti ya Toussaint. Mukanda mosi (New Catholic Encyclopedia) ke tuba nde, bantu ke salaka feti yai sambu na “kukumisa basantu yonso . . . Kisina ya feti yai me zabanaka kibeni ve mbote.”

  •  Feti ya Mwense ya Guadalupe (fête de Notre-Dame de Guadalupe). Mukanda mosi (The Greenwood Encyclopedia of Latino Literature) ke tuba nde, bantu ke salaka feti yai sambu na kukumisa “santu ya nkento ya Mexique,” yina bantu ya nkaka ke kwikilaka nde santu yango kele Maria, mama ya Yezu. Bo ke tubaka nde na 1531, yandi basikilaka muntu mosi ya ke salaka bisalu ya bilanga (paysan) na mutindu mosi ya kuyituka.

  •  Feti ya Zina (fête du prénom). Mukanda mosi (Celebrating Life Customs Around the World—From Baby Showers to Funerals) ke tuba nde, “feti yai kele feti ya santu yina zina na yandi mosi (prénom) bo me pesaka yo na mwana mosi na kilumbu ya mbotika na yandi to na kilumbu yina bo ndimaka nde yandi kuma mundimi na dibundu na nzila ya nkinsi mosi ya dibundu me sadisa (confirmation).” Mukanda yai ke tuba diaka nde, “kilumbu yai ke vandaka mfunu mingi kibeni na dibundu.”

   Bafeti ya kumisaka bimvuka ya politiki to bimvuka ya nkaka ya bantu. Biblia ke tuba nde: “Kutina na Yehowa kele mbote kuluta kutula ntima na bantu.” (Nkunga 118:8, 9) Bambangi ya Yehowa ke zolaka ve kupusa bantu na kuyindula nde bo ke tulaka ntima na bantu kansi ve na Nzambi na yina me tala kuyidika mambu na ntoto, yo yina bo ke vukanaka ve ti bantu ya nkaka sambu kusala feti ya Kilumbu ya Bankento (Journée de la femme) yina bo ke salaka sambu na kukumisa bankento kiteso mosi ti babakala to feti ya Kilumbu ya baleke yina bo ke salaka sambu na kubenda dikebi ya bantu na baleke. Bafeti yai ke pesaka maboko na politiki to na bimvuka ya nkaka ya bantu. Yo yina, Bambangi ya Yehowa ke salaka nkutu ve feti ya kilumbu yina baluyalu ke pesaka bantu kimpwanza (jour de l’Émancipation) to bafeti ya nkaka ya mutindu mosi. Kansi bo ke tulaka ntima nde Kimfumu ya Nzambi mpamba ta tula nsuka na kikalulu ya mbi ya kumona nde bantu ya mpusu mosi ya nitu me luta bantu ya mpusu ya nitu ya nkaka (racisme) mpi nde yo ta sadisa bantu yonso na kukuma ti luzingu ya mbote ya mutindu mosi.—Baroma 2:11; 8:21.

•   Keti feti yai ke monisaka nde insi mosi to dikanda mosi kele mfunu mingi kuluta insi to dikanda ya nkaka?

   Munsiku ya Biblia: “Nzambi ke pona-ponaka ve, kansi na konso dikanda yandi ke ndimaka muntu yina ke [waka] yandi boma mpi ke salaka mambu ya mbote.”—Bisalu 10:34, 35.

   Bambangi ya Yehowa mingi ke zolaka bansi na bo. Ata mpidina, bo ke salaka ve bafeti yina ke monisaka nde insi mosi to dikanda mosi kele mfunu mingi kuluta insi to dikanda ya nkaka. Yai mwa bafeti yango ya bo ke salaka ve:

   Bafeti ya ke kumisaka basoda. Yezu songaka ve balongoki na yandi na kunwana bitumba. Kansi yandi songaka bo nde: “Beno landa na kuzola bambeni na beno mpi na kusamba sambu na bantu yina ke monisa beno mpasi.” (Matayo 5:44) Yo yina, Bambangi ya Yehowa ke salaka ve bafeti yina ke kumisaka basoda, mu mbandu bafeti yai ke landa:

  •  Feti ya Kilumbu ya Anzac. Mukanda mosi (Historical Dictionary of Australia) ke tuba nde, “ngogo Anzac na bunda na yo ke tendula Basoda ya Australie mpi ya Nouvelle-Zélande [Australian and New Zealand Army Corps].” Bantu me kumaka kusala feti yai “malembe-malembe sambu na kuyibuka bantu yina me fwaka na bitumba.”

  •  Feti ya Armistice (to Kilumbu ya Kuyibuka). Mukanda mosi (Encyclopædia Britannica) ke tuba nde, bantu ke salaka feti yai sambu na kukumisa “basoda mpi bantu yina me fwaka na bitumba sambu na insi na bo.”

   Bafeti ya bantu ke salaka sambu kuyibuka istware ya insi to ya dipanda (indépendence) na yo. Yezu tubaka mambu yai sambu na balongoki na yandi: “Bo kele ve bantu ya nsi-ntoto, mutindu mono kele ve muntu ya nsi-ntoto.” (Yoane 17:16) Bambangi ya Yehowa ke sepelaka mpi kuzaba istware ya bansi na bo. Ata mpidina, bo ke salaka ve bafeti yai ke landa:

  •  Feti ya Kilumbu ya Australie. Mukanda mosi (Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life) ke tuba nde, bantu ke salaka feti yai sambu na kuyibuka “dati ya 1788, disongidila kilumbu yina basoda ya Angleterre tulaka drapo na bo na insi Australie mpi yina bo kumaka kuyala insi yai.”

  •  Feti ya Kilumbu ya Guy Fawkes. Mukanda mosi (A Dictionary of English Folklore) ke tuba nde, bantu ke salaka “feti yai ya insi sambu na kuyibuka kilumbu yina Guy Fawkes ti bantu ya nkaka ya Katolika sosaka kufwa roi Jacques Ier ya Angleterre mpi kubwisa Parlement [ya Angleterre] na 1605.”

  •  Feti ya Kilumbu ya Dipanda (indépendence). Mukanda mosi (Merriam-Webster’s Unabridged Dictionary) ke tuba nde na bansi mingi, bantu ke salaka “feti yai sambu na kuyibuka dati yina insi na bo bakaka dipanda.”

•   Keti na feti yai bantu ke salaka mambu kukonda kudiyala to mpi mambu ya nsoni?

   Verse ya Biblia: “Na ntangu ya ntama beno lutisaka ntangu mingi na kulungisa luzolo ya makanda ntangu beno vandaka kusala mambu ya mbi kukonda nsoni, beno vandaka ti banzala ya mbi, beno vandaka kulutisa ndilu na kunwa malafu, kusala bankinsi yina bantu ke salaka mambu ya kisaka-saka, kusala bankinsi yina bantu ke nwaka malafu mingi, mpi kusala lusambu ya nzanzi ya biteki.”—1 Piere 4:3.

   Bambangi ya Yehowa ke zitisaka mambu yai ya Biblia ke tubaka. Yo yina bo ke salaka ve bafeti yina bantu ke nwaka malafu mingi to ke kudiyalaka ve. Bo ke sepelaka kulutisa ntangu ti banduku na bo mpi kana bo ke zola kunwa malafu, bo nwaka yo na kiteso ya me fwana. Bo ke salaka bikesa sambu na kuzitisa ndongisila yai ya Biblia: “Yo vanda beno ke dia, yo vanda beno ke nwa, to yo vanda beno ke sala konso kima ya nkaka, beno sala mambu yonso sambu na nkembo ya Nzambi.”—1 Bakorinto 10:31.

   Diaka, Bambangi ya Yehowa ke salaka ve bafeti yina bantu ke lwataka bilele ya mutindu mosi buna mpi ke kwendaka kukina na babala-bala (carnavals) to bafeti yina ke pusaka bantu na kusala mambu yina Biblia ke buyisaka beto. Mu mbandu, feti ya Bayuda ya bo ke bingaka Purimi. Mukanda mosi (Essential Judaism) ke tuba nde, ata banda ntama bo vandaka kusala feti yai sambu na kuyibuka mutindu Bayuda katukaka na kimpika na bamvula 400 (cinquième siècle) na ntwala ya ntangu na beto, bubu yai “feti yango kele mwa fioti ti kuwakana ti feti ya Mardi gras ya Bayuda to feti ya Carnaval.” Bantu mingi ya ke salaka feti yango “ke lwataka na mutindu mosi ya ke basisaka bo mpila ya nkaka (mbala mingi bilele yina babakala ke lwataka ke basisaka bo bonso bankento), bo ke salaka mubulu, bo ke nwaka malafu mingi mpenza mpi bo ke tulaka makelele mingi kibeni.”

 Ee. Biblia ke lombaka beto na kuzola mpi na kuzitisa bantu yonso ya mabuta na beto, yo vanda bo ke sambilaka na konso dibundu yina. (1 Piere 3:1, 2, 7) Ya kieleka, kana Mbangi ya Yehowa mosi me baka lukanu ya kusala diaka ve bafeti ya nkaka, bantangu ya nkaka bampangi na yandi ya dibuta lenda kudiyangisa. Yo lenda pesa bo mpasi mpi bo lenda yindula nkutu nde yandi ke zolaka bo diaka ve. Yo yina, Bambangi ya Yehowa mingi ke salaka mambu yai ya ke sadisaka bampangi na bo ya mabuta na kubakisa nde bo ke zolaka bo: Bo ke songaka bo yo na munoko, bo ke tendudilaka bo na luzitu mpenza sambu na nki bo me bakaka lukanu ya kusala diaka ve bafeti ya nkaka mpi bo ke kwendaka kutala bo na bantangu ya nkaka.

 Ve. Bo ke zabaka nde konso muntu fwete baka lukanu na yandi. (Yozue 24:15) Bambangi ya Yehowa ke ‘pesaka bantu ya mitindu yonso lukumu,’ yo vanda bo ke sambilaka na konso dibundu yina.—1 Piere 2:17.