1. Inki mambu Biblia ke tuba sambu na Yehowa yina ke pesa beto kikesa?

KETI nge ta sepela nde bantu kutubila nge mambu ya mbi kaka sambu bo me tula dikebi na mpusu na nge ya nitu, elungi na nge, nda to nene na nge? Ve. Beto kele na kiese sambu beto me zaba nde Yehowa ke yindudilaka beto ve mambu na kutadila mutindu beto kele to ke monana. Mu mbandu, ntangu Samuele talaka bana ya Yese, yandi monaka ve mambu yina Yehowa monaka. Yehowa songaka Samuele nde mwana mosi ya Yese ta kuma ntotila ya Izraele. Mwana yango kele nani? Ntangu Samuele monaka Eliabi, mwana ya ntete ya Yese, Samuele tubaka nde: ‘Ya kieleka, yai kele muntu yina Yehowa me pona.’ Samuele monaka nde Eliabi me fwana na kuvanda ntotila. “Kansi Yehowa tubilaka Samuele nde: ‘Kutula ve dikebi na mutindu yandi ke monana mpi na nda na yandi, sambu mono me buya yandi.’” Yo ke longa beto nde: “Muntu ke monaka ve mutindu Nzambi ke monaka, sambu muntu ke monaka yina ke monikaka na meso, kansi Yehowa ke monaka na ntima.”—1 Sam. 16:1, 6, 7.

2. Mutindu Yoane 7:24 ke monisa yo, sambu na nki beto fwete yindudila ve bantu mambu na kutadila mutindu bo ke monana? Pesa mbandu.

² Sambu beto kele bantu ya kukonda kukuka, beto yonso ke yindudilaka bantu ya nkaka mambu na kutadila mutindu bo ke monana. (Tanga Yoane 7:24.) Kansi ntangu beto ke talaka muntu, beto ke zabaka kaka mambu fioti ya me tala yandi. Beto baka mbandu ya munganga. Ata yandi kele mayele mpi me zaba kusansa mbote, kana yandi me tala mbefo, yandi lenda zaba mwa mambu ya me tala mbefo yango. Kansi kana yandi ke zola kuzaba mambu mingi, yandi fwete widikila mbefo na dikebi yonso sambu na kuzaba bamaladi ya mbefo yina me belaka, mutindu mbefo ke kudiwa mpi bidimbu ya maladi yina mbefo ke mona to ke wa na nitu na yandi. Nkutu, sambu na kuzaba maladi ya mbefo yango, munganga lenda lomba nde mbefo kukota radio. Kana munganga kusala ve mutindu yina, yandi lenda kudikusa na maladi yina mbefo kele  ti yo. Mutindu mosi, beto ta bakisa ve bampangi mbote-mbote kana beto ke tula dikebi kaka na mutindu bo kele. Kansi beto fwete sosa kubakisa kimuntu na bo ya kati. Ya kieleka, beto lenda zaba ve mambu yina kele na bantima na bo mpi kubakisa bo mbote mutindu Yehowa ke bakisaka bo. Ata mpidina, beto lenda sala bikesa ya kulanda mbandu ya Yehowa. Inki mutindu?

3. Inki mutindu masolo ya Biblia ya beto ta tubila na disolo yai ta sadisa beto na kulanda mbandu ya Yehowa?

³ Inki mutindu Yehowa ke sadilaka bansadi na yandi mambu? Yandi ke widikilaka bo, ke tadilaka mpi mambu ya luzingu na bo mpi yandi ke kuditulaka na kisika na bo. Beto tala mutindu Yehowa sadilaka Yonasi, Eliya, Agare mpi Loti mambu mpi mutindu beto lenda landa mbandu na yandi ntangu beto ke sadila bampangi na beto mambu.

4. Sambu na nki beto lenda yindudila Yonasi mambu ya mbi?

⁴ Sambu beto me zaba ve mambu yonso ya luzingu ya Yonasi, beto lenda yindula nde yandi vandaka ve muntu ya kutudila ntima mpi ya kwikama. Yehowa songaka Yonasi na kukwenda kulonga nde yandi ta fwa Ninive. Kansi Yonasi lemfukaka ve, yo yina yandi kotaka na maswa yina vandaka kukwenda na kisika ya nkaka “sambu na kutina Yehowa.” (Yon. 1:1-3) Kana nge muntu tindaka Yonasi, keti nge zolaka kupesa yandi dibaku ya zole? Mbala ya nkaka nge zolaka ve kusala yo. Kansi Yehowa monaka bikuma ya mbote ya kupesa Yonasi dibaku ya zole.—Yon. 3:1, 2.

5. Mambu yina Yonasi tubaka na kisambu yina kele na Yonasi 2:1, 2, 9 ke longa beto nki?

⁵ Kisambu yina Yonasi salaka monisaka kibeni kimuntu na yandi. (Tanga Yonasi 2:1, 2, 9.) Ntembe kele ve nde Yonasi vandaka ti kikalulu ya kusamba mingi kansi kisambu yina yandi salaka na divumu ya mbisi ke sadisa beto na kutula ve dikebi mingi kaka na mutindu yandi tinaka kisalu yina Yehowa pesaka yandi. Mambu yina yandi tubaka na kisambu monisaka nde yandi vandaka muntu ya kudikulumusa, ya ke monisaka ntonda mpi ya vandaka ti lukanu ya kulemfukila Yehowa. Yo yina, Yehowa tulaka ve dikebi na kifu yina Yonasi salaka, yandi pesaka mvutu na kisambu ya Yonasi mpi landaka kusadila yandi bonso profete.

6. Sambu na nki yo kele mfunu nde beto widikila na dikebi yonso?

⁶ Sambu na kuwidikila bantu na dikebi yonso, beto fwete vanda bantu ya kudikulumusa mpi ya ntima-nda. Kusala mpidina kele mfunu sambu na bikuma tatu ya mfunu. Ya ntete, beto ta yindula ve nswalu mambu ya mbi sambu na bantu ya nkaka. Ya zole, beto ta bakisa mutindu bo ke kudiwa mpi bikuma yina me pusa bo na kusala mambu, yo ta sadisa beto na kuditula na kisika  na bo. Ya tatu, yo ta pesa bo dibaku ya kutuba mpi na nima bo mosi lenda bakisa diambu mosi na kimuntu na bo. Bantangu ya nkaka, beto mosi ke bakisaka kifu mosi yina beto kele ti yo kaka kana beto me basisa yo na bangogo. (Bing. 20:5) Nkuluntu mosi na Azia ke ndima nde: “Kilumbu mosi, mono salaka kifu ya kutuba na ntwala ya kuwidikila. Mono songaka mpangi-nkento mosi nde yandi fwete tomisa bamvutu yina yandi ke pesaka na balukutakanu. Na nima mono bakisaka nde yandi ke tangaka ve mbote yo yina ntangu yandi ke pesaka bamvutu, yandi ke salaka bikesa mingi.” Mbandu yai ke monisa nde yo kele kibeni mfunu nde konso nkuluntu ‘kuwa banzikisa’ na ntwala ya kupesa ndongisila.—Bing. 18:13.

7. Mambu yina Yehowa sadilaka Eliya ke longa beto nki?

⁷ Mambu ya luzingu ya bampangi ya nkaka, mutindu bo me yelaka to kimuntu na bo lenda sala nde bo kuka ve kusonga bantu ya nkaka mambu yina kele na ntima na bo. Inki mutindu beto lenda sadisa bo na kutuba mambu yina kele na ntima na bo? Yibuka mambu yina Yehowa salaka ntangu Eliya tinaka Yezabele. Bilumbu mingi lutaka na ntwala nde Eliya kuzabisa Tata na yandi ya zulu mambu yina vandaka kuyangisa yandi. Ntangu yandi tubaka yo, Yehowa widikilaka yandi na dikebi yonso. Na nima, yandi pesaka Eliya kikesa mpi kisalu mosi ya mfunu. (1 Bant. 19:1-18) Bantangu mingi lenda luta na ntwala nde bampangi kusonga beto mambu yina ke yangisa bo; kansi kana bo zabisa beto mambu yango, beto ta bakisa kibeni mutindu bo ke kudiwa. Kana beto ke landa mbandu ya Yehowa ya kuvanda ntima-nda, bampangi ta sepela kuzabisa beto mambu yina ke yangisa bo. Yo yina, ntangu bo ke zabisa beto mambu na bo, beto fwete widikila bo na dikebi yonso.

8. Mutindu Kuyantika 16:7-13 ke monisa yo, nki mutindu Yehowa sadisaka Agare?

⁸ Sarai ndimaka nde Agare, nsadi na yandi, kukuma nkento ya Abrami. Kansi na nima Agare salaka diambu ya mbi. Ntangu Agare bakaka divumu, yandi kumaka kuzitisa diaka ve Sarai yina vandaka kubuta ve. Mambu yango vandaka kukuma kaka ngolo yo yina Sarai kulaka Agare. (Kuy. 16:4-6) Beto bantu ya kukonda kukuka lenda yindula nde Agare vandaka nkento ya mbi mpi yo fwanaka nde bo pesa yandi ndola ya mutindu yina. Kansi Yehowa yindulaka ve mutindu yina. Yandi tindaka wanzio na kukutana ti Agare. Wanzio sadisaka Agare na kusoba kifu yina mpi sakumunaka yandi. Agare bakisaka nde Yehowa vandaka kutala yandi mpi zabaka mambu yonso yina kuminaka yandi. Yo pusaka yandi na kutuba nde Yehowa kele “Nzambi yina ke monaka . . . [yandi] ke mona mono.”—Tanga Kuyantika 16:7-13.

9. Inki mambu Nzambi tadilaka na diambu ya Agare?

⁹ Inki mambu Yehowa monaka na Agare? Yehowa zabaka mbote-mbote mambu ya luzingu ya Agare mpi mambu yonso yina yandi vandaka kukutana ti yo. (Bing. 15:3) Agare muntu ya Ezipte vandaka kuzinga na dibuta ya Baebreo. Keti bantangu ya nkaka yandi vandaka kuyindula nde bo ke zolaka yandi ve? Keti yandi vandaka kuwa nzala ya bantu ya dibuta na bo mpi ya insi na bo? Diaka kuvila ve nde Agare vandaka na dibala ya kimbanda. Na ntangu ya ntama bansadi ya nkaka ya kwikama ya Yehowa vandaka ti bankento mingi. Kansi Yehowa gangaka ve bantu sambu bo kwela bankento mingi. (Mat. 19:4-6) Yo yina, kimbanda ke nataka mavwanga, kimpala mpi yo ke salaka nde bantu kuzolana ve. Ya kieleka, Yehowa sepelaka ve mutindu Agare vandaka ve kuzitisa Sarai, kansi beto ke bakisa nde yandi tadilaka mambu ya luzingu ya Agare mpi mambu yina Agare vandaka kukutana ti yo.

10. Inki mutindu beto lenda zaba bampangi mbote?

¹⁰ Kana beto ke sosa kubakisa bantu ya nkaka, beto ta landa mbandu ya Yehowa. Sosa kuzaba mbote bampangi. Solula ti bo na ntwala mpi na nima ya balukutakanu, samuna ti bo mpi kana mpila kele bingisa bo na kudia na nzo na nge.  Kana nge sala mpidina, nge lenda bakisa kikuma yina ke salaka nde mpangi-nkento mosi kuvanda ve ti kikalulu ya kusolula ti bantu, mbala ya nkaka sambu yandi kele nsoni-nsoni. Nge lenda bakisa mpi nde mpangi-bakala yina nge ke yindulaka nde yandi ke zolaka mingi bima ya kinsuni ke kabaka mingi to dibuta mosi yina ke kwisaka mbala mingi balukutakanu na retare ke kutana ti mbangika. (Yobi 6:29) Ya kieleka, beto fwete ‘kudikotisa ve na mambu ya bantu ya nkaka.’ (1 Tim. 5:13) Ata mpidina, yo kele mbote na kuzaba mambu ya nkaka ya bampangi mpi mambu yina bo ke kutana ti yo sambu na kuditula na kisika na bo.

11. Sambu na nki yo kele mfunu nde bankuluntu kuzaba mameme mbote?

¹¹ Mingi-mingi bankuluntu, fwete zaba mambu ya luzingu ya bampangi ya dibundu. Beto tadila mbandu ya mpangi Artur yina vandaka nkengi ya nziunga. Yandi ti nkuluntu ya nkaka kwendaka kutala mpangi nkento mosi yina vandaka kukangama mpenza ve ti bampangi. Mpangi Artur ke tuba nde: “Beto bakisaka nde bakala ya mpangi-nkento yina fwaka ntangu fioti na nima ya makwela na bo, ata mpangi-nkento kutanaka ti mambu ya mpasi, yandi longaka bana na yandi zole ya bankento mambu ya Yehowa mpi bo yelaka mbote na kimpeve. Bubu yai, yandi ke monaka diaka ve mbote mpi yandi me kumaka kuniokwama na mabanza. Ata mpidina, yandi ke landaka kuzola Yehowa mingi mpi lukwikilu na yandi kele kaka ngolo. Mbandu ya mbote ya mpangi yina longaka beto mambu mingi.” (Bafil. 2:3) Nkengi yai ya nziunga landaka mbandu ya Yehowa. Yehowa ke zabaka mameme na yandi mpi mambu ya mpasi yina bo ke kutana ti yo. (Kub. 3:7) Bankuluntu yina ke zabaka mameme ke sadisaka bo mbote.

12. Inki mutindu mpangi Yip Yee bakisaka mbote mpangi-nkento mosi ya dibundu na bo?

¹² Nge lenda mona nde mpangi mosi kele makasi-makasi kansi kana nge sala bikesa ya kuzaba yandi mbote, nge ta kuma kuditula na kisika na yandi. Beto tadila mbandu mosi. Mpangi-nkento Yip Yee na Azia ke tuba nde: “Mpangi-nkento mosi na dibundu na beto vandaka kutuba ngolo kibeni. Mono vandaka kuyindula nde yandi vandaka ve luzitu. Kansi ntangu beto samunaka ti yandi, mono bakisaka nde yandi vandaka kusadisa bibuti na yandi na kuteka mbisi na zandu. Yo yina ntangu yandi ke tekaka, yandi ke tubaka ngolo sambu na kubenda dikebi ya bantu, sambu bo sumba.” Yip Yee ke yika nde: “Mono bakisaka nde sambu na kubakisa bampangi, mono fwete zaba bo mbote.” Yo ke lombaka kusala bikesa sambu na kuzaba bampangi mbote. Kansi kana nge landa ndongisila ya Biblia ya kuzola bampangi, nge ta landa mbandu ya Yehowa yina ke zolaka “bantu ya mitindu yonso.”—1 Tim. 2:3, 4; 2 Bak. 6:11-13.

13. Mutindu Kuyantika 19:15, 16 ke monisa yo, nki bawanzio salaka ntangu Loti vandaka kaka kusukinina na kubasika na mbanza mpi sambu na nki?

¹³ Na dibaku mosi, Loti lemfukaka ve nswalu na mambu yina Yehowa songaka yandi. Bawanzio zole kwendaka na nzo ya Loti mpi songaka yandi na kukatuka na mbanza Sodome ti dibuta na yandi. Sambu na nki? Bo tubaka nde: “Beto ke fwa kisika yai.” (Kuy. 19:12, 13) Na suka ya kilumbu yina landaka, Loti ti dibuta na yandi vandaka kaka na Sodome. Bawanzio songaka yandi diaka na kukatuka. Kansi “yandi vandaka kaka kusukinina.” Beto lenda yindula nde Loti tulaka ve dikebi na mambu yina Yehowa songaka yandi na kusala to nde yandi vandaka ve bulemfu. Ata mpidina, Yehowa yambulaka ve Loti. Bawanzio simbaka dibuta ya Loti mpi basisaka bo na mbanza “sambu na mawa yina Yehowa wilaka yandi.”—Tanga Kuyantika 19:15, 16.

14. Ziku nki pusaka Yehowa na kuditulaka na kisika ya Loti?

¹⁴ Yo ke monana nde Yehowa kuditulaka na kisika ya Loti sambu na bikuma mingi. Mbala ya nkaka Loti basikaka ve nswalu na Sodome sambu yandi vandaka kuwa boma ya bantu yina vandaka kuzinga pene-pene ya Sodome. Bigonsa ya nkaka mpi vandaka. Ntembe kele ve nde Loti waka nsangu ya bantotila zole yina bwaka na mabulu ya gudro na muwanda mosi ya pene-pene. (Kuy. 14:8-12) Yo fwete vanda mpi nde Loti vandaka kudiyangisa sambu na bantu ya dibuta na yandi. Sambu yandi vandaka mvwama, yo fwete vanda nde yandi vandaka ti nzo ya kitoko na Sodome. (Kuy. 13:5, 6) Ya kieleka, yo lombaka ve nde bikuma yai yonso kukanga Loti nzila ya kulemfukila Yehowa nswalu. Ata mpidina, Yehowa tulaka ve dikebi kaka na kifu ya Loti kansi yandi tadilaka mambu ya nkaka ya luzingu ya Loti yo yina yandi bingaka Loti ‘muntu ya lunungu.’—2 Pie. 2:7, 8.

15. Na kisika ya kuyindudila muntu mambu ya mbi, nki beto fwete sala?

¹⁵ Na kisika ya kuyindudila muntu mambu ya mbi sambu na kima mosi yina yandi me sala, sala bikesa ya kubakisa yandi. Mpangi-nkento Veronica na Eropa sadilaka ndongisila yai. Yandi ke tuba nde: “Mpangi-nkento mosi vandaka ntangu yonso elungi ya kukanga. Yandi vandaka ti kikalulu ya kuvanda kaka yandi mosi. Bantangu ya  nkaka mono vandaka kuwa boma ya kusolula ti yandi. Kansi mono tubaka nde: ‘Kana mono vandaka na kisika na yandi, mono zolaka kuvanda ti mfunu ya nduku.’ Yo yina mono bakaka lukanu ya kuyula yandi mutindu yandi ke kudiwa mpi yandi yantikaka kukangudila mono ntima na yandi. Mono me kumaka kubakisayandi mbote.”

16. Sambu na nki beto fwete lomba Yehowa na kusadisa beto na kuyedisa kikalulu ya kuditula na kisika ya bankaka?

¹⁶ Yehowa mpamba muntu ke bakisaka beto mbote kuluta. (Bing. 15:11) Yo yina, lomba yandi na kusadisa nge na kutadila bantu ya nkaka mutindu yandi ke tadilaka bo mpi na kuzaba mutindu ya kuditula na kisika na bo. Kisambu sadisaka mpangi-nkento Anzhela na kuyedisa diaka mingi kikalulu ya kuditula na kisika ya bantu ya nkaka. Mpangi-nkento mosi na dibundu na bo vandaka kuzinga ve mbote ti bampangi. Anzhela ke tuba nde: “Yo vandaka ve mpasi na kutuba mambu ya mbi sambu na mpangi yina mpi kusolula diaka ve ti yandi. Kansi mono lombaka Yehowa na kusadisa mono na kusosa kubakisa mpangi yina.” Keti Yehowa pesaka mvutu na kisambu ya Anzhela? Yandi ke tuba nde: “Beto samunaka ti mpangi yina mpi beto solulaka mingi. Mono widikilaka yandi na dikebi yonso mpi kuditulaka na kisika na yandi. Bubu yai mono me kumaka kuzola yandi mingi mpi mono me bakaka lukanu ya kusadisa yandi.”

17. Inki fwete vanda lukanu na beto?

¹⁷ Kuvanda ve ti kikalulu ya kupona bantu yina nge fwete kuditula na kisika na bo; sambu bo yonso ke kutana ti bampasi bonso Yonasi, Eliya, Agare mpi Loti. Mingi na kati na bo salaka bifu yina natilaka bo bampasi. Ya masonga, beto yonso mpi me salaka dezia diambu mosi yina natilaka beto mpasi. Yo yina Yehowa ke lomba beto na kuvanda ti kikalulu ya kuditula na kisika ya bantu ya nkaka. (1 Pie. 3:8) Kana beto ke sadila ndongisila yai ya Yehowa, beto ta kumisa diaka ngolo bumosi ya dibuta na beto ya ntoto ya mvimba. Yo yina, sambu na kuzinga mbote ti bampangi, beto fwete vanda ti kikalulu ya kuwidikila bo, kubakisa bo mpi kuditula na kisika na bo.