1-2. Inki beto ta tubila na disolo yai?

BETO kele ti banzikisa mingi bubu yai ya ke monisa nde beto ke zinga na bilumbu ya nsuka ya nsi-ntoto yai ya mbi. Ntama mingi ve, Yehowa mpi Yezu ta fwa baluyalu yonso yina ke teleminaka Kimfumu ya Nzambi. Na ntwala nde mambu yai kusalama, ntotila ya nordi mpi ntotila ya sudi ta landa kuvanda na kimbeni bo na bo mpi bo ta landa kunwanisa bansadi ya Nzambi.

² Na disolo yai, beto ta tadila mbikudulu yina kele na Daniele 11:40–12:1. Beto ta zaba nani kele ntotila ya nordi bubu yai mpi beto ta mona sambu na nki beto lenda tula ntima nde beto ta nunga mambu ya mpasi yina ta kumina beto.

3-4. Nani kele ntotila ya nordi bubu yai? Tendula.

³ Na nima ya kubwa ya union soviétique na 1991, bansadi ya Nzambi bakaka ‘lusadisu ya fioti,’ disongila bo zingaka na ngemba na nsungi mosi ya ntangu. (Dan. 11:34) Yo pesaka bo dibaku ya kusamuna kukonda boma mpi bansamuni kumaka mingi na bansi yina union soviétique vandaka kuyala. Na nima ya bantangu, Russie mpi bansi yina ke pesaka yandi maboko kumaka ntotila ya nordi. Mutindu beto monaka yo na disolo yina me luta, sambu luyalu kukuma ntotila ya nordi to ya sudi, yo fwete lungisa mambu yai tatu: (1) yo fwete vanda ti bupusi ya ngolo na bansadi ya Nzambi, (2) yo fwete monisa na bisalu na  yo nde yo kele mbeni ya Yehowa mpi ya bantu na yandi mpi (3) yo fwete vanda na kimbeni ya ngolo ti ntotila yina ya nkaka.

⁴ Tala bikuma yina ke pusa beto na kutuba nde Russie mpi bansi yina ke pesaka yandi maboko kele ntotila ya nordi. (1) Bo ke vandaka ti bupusi ya ngolo na bansadi ya Nzambi, bo me buyisaka kisalu ya kusamuna mpi ke bangikaka bampangi mingi yina kele na bansi yina bo ke yalaka. (2) Mambu yai ya bo ke sala ke monisa nde bo ke vweza Yehowa mpi bansadi na yandi. (3) Bo ke nwanina kimfumu ti ntotila ya sudi, disongidila luyalu ya Anglo-Amerika ya Ke Yalaka Ntoto ya Mvimba. Beto tala banzikisa yina ke monisa nde Russie ti bansi yina ke pesaka yo maboko kele ntotila ya nordi.

5. Inki nsungi Daniele 11:40-43 ke tubila mpi nki mambu fwete salama na nsungi yango?

⁵ Tanga Daniele 11:40-43. Kitini ya mbikudulu yai ke tubila bilumbu yai ya ntangu ya nsuka. Yo ke tubila na pwelele yonso kimbeni yina kele na kati ya ntotila ya nordi mpi ya sudi. Daniele tubaka na ntwala nde ntotila ya sudi ta ‘yinakana ti’ ntotila ya nordi.—Dan. 11:40.

6. Inki mambu bantotila zole ke landa kusala sambu na kutesana?

⁶ Ntotila ya nordi ke nwana ti ntotila ya sudi sambu bo ke nwanina kiyeka ya kuvanda luyalu ya kuluta ngolo na ntoto ya mvimba. Mu mbandu, beto tadila mambu yina salamaka na nima ya Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba, ntangu union soviétique ti bansi yina vandaka kupesa yandi maboko vandaka kuyala bansi mingi ya Eropa. Mambu yina ntotila ya nordi salaka pusaka ntotila ya sudi na kusala kimvuka mosi ya basoda ya bansi mingi (Organisation du traité de l’Atlantique Nord). Ntotila ya nordi mpi ntotila ya sudi ke tesana, ntotila ya nordi ke basisa mbongo mingi sambu na kusala minduki ya ngolo-ngolo sambu yandi kuma ngolo kuluta; ntotila ya sudi mpi ke sala mutindu mosi. Ntotila ya nordi nwanisaka ntotila ya sudi ntangu yandi kotilaka bansi yina ke teleminaka ntotila ya sudi na Afrika, na Azia mpi na Amérique latine. Bubu yai, Russie ti bansi yina ke pesaka yandi maboko kele ti bupusi ya ngolo na ntoto ya mvimba. Bo ke nwanisa mpi ntotila ya sudi na nzila ya baordinatere. Bantotila yai ke fundana bo na bo nde yina ya nkaka ke sadila baprograme ya informatique ya ngolo sambu na kubebisa mambu na bo ya mumbongo mpi luyalu na bo. Mutindu Daniele monisaka yo, ntotila ya nordi ke landa kunwanisa bansadi ya Nzambi.—Dan. 11:41.

7. “Insi ya Kitoko” kele nki?

⁷ Daniele 11:41 ke tuba nde ntotila ya nordi ta ‘kota na insi ya Kitoko.’ Insi ya kitoko kele nki? Na ntangu ya ntama, insi ya Izraele vandaka “insi ya kuluta bansi yonso na kitoko.” (Ezek. 20:6) Izraele vandaka insi ya kitoko sambu kuna, bantu vandaka kusambila Nzambi ya kieleka. Banda na Pantekoti 33 ya ntangu na beto, “insi ya Kitoko” kele diaka ve insi mosi na ntoto kansi bisika yonso yina bansadi ya Yehowa kele. Na bangogo ya nkaka, “insi ya Kitoko” kele bisika yonso yina bansadi ya Yehowa ke sadila Yehowa. Mu mbandu, kukwenda na balukutakanu mpi kusamuna.

8. Inki mutindu ntotila ya nordi kotaka na “insi ya Kitoko”?

⁸ Na bilumbu yai ya nsuka, ntotila ya nordi ke kotaka mingi na “insi ya Kitoko.” Mu mbandu, na luyalu ya Nazi, Allemagne kumaka  ntotila ya nordi na mvita ya zole ya ntoto ya mvimba, ntotila yai ya nordi kotaka na “insi ya Kitoko” ntangu yandi bangikaka mpi fwaka bansadi ya Nzambi. Na nima ya Mvita ya Zole ya Nsi-Ntoto ya Mvimba, ntangu union soviétique kumaka ntotila ya nordi, yandi kotaka mpi na “insi ya Kitoko” ntangu yandi niokulaka bansadi ya Nzambi mpi nataka bo na bansi ya nzenza.

9. Na bamvula me katuka kuluta, nki mutindu Russie ti bansi yina ke pesaka yo maboko kotaka na “insi ya Kitoko”?

⁹ Na bamvula me katuka kuluta, Russie ti bansi yina ke pesaka yo maboko kotaka na “insi ya Kitoko.” Inki mutindu? Na 2017, ntotila yai ya mpa ya nordi buyisaka kisalu ya bansadi ya Yehowa mpi tulaka bampangi na beto ya nkaka na boloko. Yandi buyisaka mpi mikanda na beto ti Biblia, Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa. Diaka, yandi botulaka babiro ya Betele ya Russie ti Banzo ya Kimfumu mpi ya balukutakanu ya nene. Mambu yai ndimisaka Nto-Kimvuka na 2018 nde Russie ti bansi yina ke pesaka yo maboko kele ntotila ya nordi. Ata bo ke niokula ngolo Bambangi ya Yehowa, bampangi ke buya kukota na mambu yonso ya politiki yina bantu ke sala, ata mambu yango kele sambu na kukatula bamfumu yina ke niokula bo. Bo ke landa ndongisila ya Biblia ya kusamba sambu na bantu yina “kele na bisika ya lukumu” mingi-mingi ntangu bo ke bakaka balukanu yina lenda kanga beto nzila ya kusambila Yehowa na ngemba yonso.—1 Tim. 2:1, 2.

10. Keti ntotila ya nordi ta nunga ntotila ya sudi? Tendula.

¹⁰ Mbikudulu yina kele na Daniele 11:40-45, ke tubila mingi-mingi ntotila ya nordi. Keti yo ke tendula nde yandi ta nunga ntotila ya sudi? Ve. Ntotila ya sudi ta landa kuyala tii ntangu Yehowa mpi Yezu ta fwa baluyalu yonso ya nsi-ntoto na bitumba ya Armagedoni. (Kus. 19:20) Inki ke ndimisa beto? Beto tadila mambu yina bambikudulu ya mukanda ya Daniele mpi ya Kusonga ke tuba.

11. Mukanda ya Daniele 2:43-45 ke sadisa beto na kubakisa nki mambu? (Tala kifwanisu ya lutiti ya zulu.)

¹¹ Tanga Daniele 2:43-45. Daniele ke tubila baluyalu ya ntoto yina vandaka ti bupusi ya ngolo na bansadi ya Nzambi. Yandi monisaka baluyalu yango na kiteki mosi ya nene ya wolo. Luyalu ya nsuka na baluyalu yina yandi tubilaka vandaka makulu ya kiteki yango, makulu yango vandaka ya kibende ya kuvukisa ti ntoto ya tuma. Makulu yina ke monisa luyalu ya Anglo-Amerika ya Ke Yalaka Ntoto ya Mvimba. Mbikudulu yai ke monisa nde luyalu ya Anglo-Amerika ta landa kuyala tii ntangu Kimfumu ya Nzambi ta fwa baluyalu yonso ya bantu.

12. Ntu ya nsambwadi ya mbisi ya mfinda kele nki mpi sambu na nki yo kele mfunu na kuzaba yo?

¹² Ntumwa Yoane tubilaka mpi baluyalu ya ngolo ya ntoto yina vandaka ti bupusi ya ngolo na bansadi ya Yehowa. Yandi tubilaka yo na mutindu ya kifwani bonso mbisi ya mfinda yina kele ti ba-ntu nsambwadi. Ntu ya nsambwadi ya mbisi yango ke monisa luyalu ya Anglo-Amerika ya Ke Yalaka Ntoto ya Mvimba. Yo kele mfunu na kuzaba yo sambu ntu ya nkaka ta basika diaka ve na nima ya ba-ntu yai. Ntu ya nsambwadi ya mbisi yai ta landa kuvanda tii ntangu Kristu mpi basoda ya zulu ta fwa ntu yai ti mbisi ya mvimba. *—Kus. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. “Gogi ya insi ya Magogi” kele nani mpi nki lenda pusa bo na kunwanisa bansadi ya Nzambi?

¹³ Mbikudulu yina kele na Ezekiele ke pesa beto bantendula ya pwelele na mambu yina ta salama na ntwala nde bo fwa ntotila ya nordi mpi ya sudi. Kana mambu yina kele na Ezekiele 38:10-23; Daniele 2:43-45; 11:44–12:1 mpi Kusonga 16:13-16, 21 ta salama na nsungi mosi, beto fwete vingila nde mambu yai ya me landa ta salama.

¹⁴ Ntangu fioti na nima ya luyantiku ya mpasi ya nene, “bantotila ya ntoto ya mvimba” ta vukisa makanda. (Kus. 16:13, 14; 19:19) Biblia ke binga kimvuka yina ya bantu “Gogi ya insi ya Magogi.” (Ezek. 38:2) Kimvuka yai ya bantu ya makanda ta bangika bansadi ya Nzambi ti ngindu ya kumanisa bo yonso. Inki ta tinda bo na kunwanisa bansadi ya Nzambi? Ntangu Yoane tubilaka nsungi yai, yandi monaka mvula ya ngolo ya matadi ya nene yina ke bwa na bambeni ya Nzambi. Mvula ya matadi yina ya kifwani lenda vanda nsangu ya ngolo ya lusambisu yina bansadi ya Yehowa ta longa. Yo lenda vanda nde nsangu yina ta pusa “Gogi ya insi ya Magogi” na kunwanisa bansadi ya Nzambi sambu na kumanisa bo yonso na zulu ya ntoto.—Kus. 16:21.

15-16. (a) Ziku nki mambu Daniele 11:44, 45 ke tubila? (b) Inki ta kumina Gogi ya insi ya Magogi, disongidila ntotila ya nordi mpi makanda yina ta vukana ti yandi?

¹⁵ Nsangu yai ya ngolo mpi kunwanisa ya nsuka ya bambeni ta nwanisa bansadi ya Nzambi lenda vanda mambu yina Daniele 11:44, 45 ke tubila (Tanga.) Na baverse yai, Daniele ke tubila “bansangu yina ta katuka na esti mpi na nordi” yina ta kumisa ntotila ya nordi kisaka-saka mpi ta pesa yandi “makasi ya ngolo.” Lukanu ya ntotila ya nordi ta vanda ya “kufwa bantu mingi.” “Bantu mingi” ke tendula bansadi ya Yehowa. * Yo lenda vanda nde na baverse yai Daniele ke tubila kunwanisa ya nsuka yina bambeni ta nwanisa bansadi ya Nzambi.

¹⁶ Kunwanisa yai ya ntotila ya nordi yina ta vukana ti baluyalu ya ntoto ya mvimba ta pesa Yehowa Nkwa-Ngolo Yonso makasi mpi  yo ta nata na bitumba ya Armagedoni. (Kus. 16:14, 16) Na ntangu yina, Gogi ya insi ya Magogi, disongidila ntotila ya nordi ti makanda yina ta vukana ti yandi ta kuma na nsuka mpi “muntu ya kusadisa [bo] ta vanda ve.”—Dan. 11:45.

17. Nani kele Mikaele “mfumu ya nene” yina Daniele 12:1 ke tubila mpi nki yandi ta sala?

¹⁷ Verse ya ke landa baverse yai kele Daniele 12:1, yo ke pesa bantendula mingi na mutindu ntotila ya nordi mpi bansi yina ke pesaka yo maboko ta fwa mpi mutindu beto ta guluka. (Tanga Daniele 12:1.) Verse yai ke tendula nki? Mikaele kele zina ya nkaka ya Ntotila na beto Yezu Kristu. Yandi ‘telamaka sambu na mambote’ ya bansadi ya Nzambi na 1914 ntangu yandi kumaka Ntotila ya Kimfumu ya Nzambi na zulu. Kubika fioti, yandi “ta telama” disongidila, yandi ta sala mambu ya nene na bitumba ya Armagedoni. Bitumba yai ta vanda diambu ya nsuka yina Daniele ke binga “ntangu mosi ya mpasi” ya ngolo kibeni yina me kuminaka ntete ve bantu. Mbikudulu ya Yoane na mukanda ya Kusonga ke binga nsungi yina ta nata na bitumba yai nde “mpasi ya nene.”—Kus. 6:2; 7:14.

18. Inki ke ndimisa beto nde na bilumbu ke kwisa mambu ta kwendila mbote sambu na bansadi ya Nzambi?

¹⁸ Beto ke ndima nde na bilumbu ke kwisa mambu ta kwendila mbote sambu na bansadi ya Nzambi sambu Daniele mpi Yoane ke tuba nde Yehowa mpi Yezu ta gulusa beto na mambu yai ya mpasi. Daniele ke tuba nde bantu yina bazina na bo kele ya ‘kusonika na mukanda’ ta guluka. (Dan. 12:1) Inki beto lenda sala sambu bo sonika bazina na beto na mukanda? Beto fwete monisa pwelele na luzingu na beto nde beto ke kwikilaka na Yezu, Mwana-Dimeme ya Nzambi. (Yoa. 1:29) Beto fwete baka mbotika sambu na kumonisa nde beto me kudipesaka na Nzambi. (1 Pie. 3:21) kana beto ke sadisa bantu ya nkaka na kuzaba Yehowa, yo ta monisa nde beto ke kudipesa na mambu ya Kimfumu.

19. Inki beto fwete sala bubu yai mpi sambu na nki?

¹⁹ Yai kele ntangu ya kukumisa lukwikilu na beto ngolo na Yehowa mpi kukangama ngolo na dibundu na yandi. Yai kele ntangu ya kupesa maboko na Kimfumu ya Nzambi. Kana beto sala mpidina, beto ta guluka ntangu Kimfumu ya Nzambi ta fwa ntotila ya nordi mpi ya sudi.