1, 2. (a) Elifazi ti Bildadi tubaka nki sambu na kisalu yina beto ke sadilaka Nzambi? (b) Inki Yehowa tubaka sambu na yo?

BAMVULA mingi me luta, bantu tatu kwendaka kusolula ti Yobi, yina vandaka kuzola Nzambi mingi. Elifazi muntu ya Temani vandaka na kati na bo. Yandi yulaka Yobi bangiufula yai ya mfunu: “Keti muntu lenda vanda mfunu na meso ya Nzambi? Keti konso muntu yina kele ti mayele ya kubakisa mambu lenda vanda mfunu na meso na yandi? Kana nge kele muntu ya lunungu, keti yo me tala Nkwa-Ngolo Yonso, to keti yandi ke bakaka luta sambu nge ke landa nzila ya kwikama?” (Yobi 22:1-3) Elifazi vandaka kuyindula nde muntu kele ve mfunu na meso ya Nzambi mpi Nzambi ke tudilaka ve bantu ya mbote dikebi. Bildadi muntu ya Shua tubaka mpi nde ata muntu mosi ve kele mbote na meso ya Nzambi.—Tanga Yobi 25:4.

² Elifazi ti Bildadi sosaka kundimisa Yobi nde bikesa na yandi ya kusadila Yehowa kele mpamba. Bo zolaka nde Yobi kundima nde bantu ke vandaka ve mfunu na meso ya Nzambi, nkutu nde Nzambi ke bakaka nselele, mukuni mpi musobi na valere kuluta muntu. (Yobi 4:19; 25:6) Keti bo tubaka mambu yai sambu na kumonisa nde bo kele bantu ya kudikulumusa? (Yobi 22:29) Ya kieleka, Yehowa kele Nzambi ya kuluta nene mpi beto kele fioti kibeni na ntwala na yandi. Kana muntu kele na kati ya avio mpi ke tala bantu yina kele na ntoto, yandi ta mona nde bantu kele fioti-fioti kibeni. Keti Yehowa ke  tadilaka bikesa na beto na kisalu na yandi bonso bima ya fioti-fioti? Ve! Yehowa songaka Elifazi, Bildadi mpi Sofare nde mambu yina bo tubaka kele ya luvunu. Nzambi sepelaka na Yobi mpi bingaka yandi “nsadi na mono.” (Yobi 42:7, 8) Yo ke ndimisa nde bantu ya kukonda kukuka kele “mfunu na meso” ya Nzambi.

3. Inki Elihu tubaka sambu na bikesa na beto ya kusadila Yehowa, mpi mambu yina yandi tubaka ke tendula nki?

³ Elihu, toko mosi ya bakala, widikila masolo ya Yobi ti banduku na yandi tatu. Na nsuka ya masolo na bo, Elihu yulaka Yobi nde: “Kana nge kele muntu ya lunungu, inki nge ke pesa yandi? Inki yandi ke baka na nge?” (Yobi 35:7) Keti Elihu zolaka mpi kutuba nde bikesa na beto na kisalu ya Nzambi kele mpamba? Ve. Yehowa nganinaka ve Elihu mutindu yandi nganinaka banduku tatu ya Yobi. Elihu vandaka ti dibanza ya nkaka. Yandi zolaka kutuba nde Yehowa ke pusaka beto ve na ngolo na kusambila yandi sambu yandi kele ya kukuka. Beto lenda sala ve kima mosi yina lenda kumisa Yehowa mvwama to ngolo. Ya kieleka, bikalulu na beto ya mbote me katuka na Nzambi, yandi ke monaka mutindu beto ke sadilaka yo, mpi ke sadisaka beto na kusala mambu ya mbote.

4. Inki mutindu Yehowa ke kudiwaka ntangu beto ke sadilaka bantu mambu ya mbote?

⁴ Ntangu beto ke zolaka mingi bansadi ya Yehowa, yandi ke monaka nde beto ke monisa kimuntu na yandi. Bingana 19:17 ke tuba nde: “Muntu yina ke monisila muntu ya kukonda mfunu ntima ya mbote ke defisa Yehowa, mpi Nzambi ta futa yandi sambu na mambu yina yandi ke sala.” Yehowa ke monaka konso kima ya mbote yina beto ke sadilaka bantu ya nkaka. Ata Yehowa gangaka bima yonso, yandi ke tadilaka konso kima ya mbote yina beto ke salaka bonso mfuka yina yandi ta futa, disongidila yandi ta pesa beto bima mingi ya mbote. Yezu, Mwana ya Nzambi, ndimisaka kieleka yai.—Tanga Luka 14:13, 14.

5. Inki bangiufula beto ta tadila na disolo yai?

⁵ Na ntangu ya ntama, Yehowa lombaka profete Yezaya na kumonisa yandi mpi pesaka yandi bisalu mingi. (Yezaya 6:8-10) Yezaya ndimaka na luzolo yonso mpi tubaka nde: “Mono yandi yai! Tinda mono!” Bubu yai mpi, Yehowa ke pesaka bansadi na yandi dibaku ya kusadila yandi. Mingi na kati na bo ke ndimaka na luzolo yonso bonso Yezaya. Bo ke sadilaka Yehowa bisalu mingi mpi na bisika mingi, ata ntangu bo ke kutana ti bampasi. Kansi muntu ya nkaka lenda kudiyula nde: ‘Mono ke zolaka mingi kusadila Yehowa, keti yandi ke bakaka na mbalu bisalu yina mono ke sadilaka yandi? Ata mono sala yo to ve, keti kisalu ya Yehowa ta kwenda ve na ntwala?’ Keti nge me yindulaka dezia mutindu yina? Bika beto tubila Debora ti Baraki, bansadi ya Yehowa ya ntangu ya ntama. Bambandu na bo ta pesa bamvutu na bangiufula yai.

6. Sambu na nki yo monanaka nde basoda ya Yabini ta nunga bantu ya Izraele?

⁶ Baraki vandaka soda ya Izraele, Debora vandaka profete. Yabini ntotila ya Kanana, “niokulaka bana ya Izraele ngolo kibeni” bamvula 20. Basoda ya Yabini vandaka nku, yo yina bantu ya Izraele vandaka kuwa boma, nkutu bo vandaka kukuka ve kutambula sambu na kukwenda na bisika ya nkaka. Yabini vandaka ti bapusu-pusu ya bitumba 900, yina vandaka ti bambele ya nda ya bitumba, kansi bantu ya Izraele vandaka ve ti binwaninu ya me fwana sambu na kunwana to kuditanina.—Bazuzi 4:1-3, 13; 5:6-8. *

7, 8. (a) Inki kima ya ntete Yehowa zabisaka Baraki? (b) Inki mutindu bantu ya Izraele nungaka basoda ya Yabini? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.)

⁷ Basoda ya Yabini vandaka ngolo kuluta basoda ya Izraele, yo monanaka nde bantu ya  Izraele ta nunga ve bitumba yina. Kansi Yehowa tindaka profete Debora na kusonga Baraki nde: “Kwenda na Ngumba ya Tabore, mpi nata babakala 10000 ya Naftali mpi ya Zebuloni. Mono ta kwisa kunatila nge Sisera, mfumu ya basoda ya Yabini ti bapusu-pusu na yandi ya bitumba mpi basoda na yandi na masa ya Kishoni, ebuna mono ta pesa yandi na maboko na nge.”—Bazuzi 4:4-7.

⁸ Nsangu panzanaka na babwala ya Izraele sambu na kusosa bantu ya luzolo ya mbote. Babakala 10000 ya luzolo ya mbote kwendaka kuvukana ti Baraki na ngumba ya Tabore. Na nima, Baraki ti bantu na yandi kwendaka kunwanisa bambeni na bo na Taanashi. (Tanga Bazuzi 4:14-16.) Keti Yehowa sadisaka bantu ya Izraele? Ee. Mvula ya ngolo nokaka na mbala mosi mpi kisika yina bo vandaka kunwana kumaka poto-poto. Bapusu-pusu ya basoda ya Yabini vandaka diaka kutambula mbote ve, yo sadisaka bantu ya Izraele na kununga, yo yina bo landaka basoda ya Sisera na bakilometre 24 tii na Arosheti. Pusu-pusu ya Sisera kangamaka na poto-poto, yo yina yandi yambulaka yo mpi tinaka na Zananimi, ziku pene-pene ya Kedeshi. Sisera lembaka mingi mpi kwendaka kubumbana na tenta ya Yaele. Ntangu yandi lalaka mpongi ya ngolo, Yaele fwaka yandi na kikesa yonso. (Bazuzi 4:17-21) Ya kieleka, Yehowa sadisaka bantu ya Izraele na kununga bambeni na bo! *

9. Bazuzi 5:20, 21 ke longa beto nki na mvita yina bantu ya Izraele nwanaka ti Sisera?

⁹ Kapu 5 ya Bazuzi ke sadisa beto na kubakisa mambu yina kele na kapu 4. Bazuzi 5:20, 21 ke tuba nde: “Bambwetete nwanaka na zulu; bo nwanisaka Sisera na banzila na yo. Masa ya Kishoni nataka bo.” Keti baverse yai ke tendula nde bawanzio sadisaka bantu ya Izraele na kununga to yo ke tubila kaka mutindu bambwetete vandaka kumonana kilumbu yango? Biblia ke tendula yo ve. Ata mpidina, yo me fwana na kuyindula nde Yehowa muntu nokisaka mvula ya ngolo na kisika yina mpi na ntangu yina ya mbote sambu bapusu-pusu 900 ya basoda ya Yabini kutambula diaka ve mbote, sambu bansadi na yandi kununga bambeni na bo. Bazuzi 4:14, 15, ke monisa mbala tatu nde Yehowa muntu nungisaka bantu ya Izraele na mvita yina. Ata muntu mosi ve na kati ya bantu 10 000 ya Izraele lendaka kubula ntulu nde Izraele nungaka mvita yina sambu na bikesa na yandi.

10, 11. (a) “Merozi” kele nki? (b) Sambu na nki bo singaka yo?

¹⁰ Beto tubila kima mosi ya mfunu mingi. Na nima ya kununga mvita, Debora ti Baraki yimbaka bankunga sambu na kukumisa Yehowa, bo yimbaka nde: “Wanzio ya Yehowa tubaka nde, ‘beno singa Merozi, Ee, beno singa bantu na yandi, sambu bo kwisaka ve kusadisa Yehowa, kusadisa Yehowa ti bantu ya ngolo.’”—Bazuzi 5:23.

¹¹ Merozi kele nki? Beto me zaba yo ve kibeni. Sambu bo singaka Merozi, yo yina yo me vilaka mpi bantu lenda zaba ve kana yo vandaka nki. Mbala ya nkaka Merozi vandaka mbanza mpi bantu na yo zolaka ve kusadisa Baraki na kunwana bitumba. Sambu bantu 10000 yina kwisaka waka nde bo vandaka kusosa bantu ya luzolo ya mbote sambu na kunwana ti bantu ya Kanana, ziku bantu ya Merozi mpi waka nsangu yina. Yo lenda vanda mpi nde Merozi vandaka mbanza yina Sisera bumbanaka ntangu yandi vandaka kutina Baraki. Ziku bantu ya Merozi vandaka ti dibaku ya kukanga Sisera kansi bo salaka yo ve, ziku bo monaka mutindu Sisera vandaka kubaka ntinu na bwala na bo sambu na kuguluka. Yo lombaka nde bo sala kima mosi sambu lukanu ya Yehowa kulungana, sambu Yehowa kusakumuna bo. Bo vandaka ti dibaku ya kupesa maboko sambu luzolo ya Yehowa kusalama kansi bo salaka ve ata kima mosi. Bantu ya Merozi vandaka ve bonso Yaele, yina salaka mambu na kikesa yonso.—Bazuzi 5:24-27.

12. Inki luswaswanu Bazuzi 5:9, 10 ke monisa na kati ya bantu yina kudipesaka na luzolo yonso ti bayina kudipesaka ve? Inki dilongi yo ke longa beto?

 ¹² Bazuzi 5:9, 10 ke monisa nde bikalulu ya bantu 10000 yina kudipesaka na luzolo yonso vandaka ve kiteso mosi ti ya bantu yina kudipesaka ve. Debora ti Baraki sikisaka bo nde: ‘Bakomanda ya Izraele, yina kwendaka na luzolo yonso ti bantu.’ Bo vandaka ve bonso ‘bantu yina vandaka kunata bampunda ya mpembe,’ yina vandaka kuyindula nde kisalu yina bo lombaka bantu na kusala vandaka ya kukonda valere mpi bo lendaka ve kusala yo. Biblia ke binga bo “bantu yina me vanda na zulu ya batapi ya kitoko,” “ke tambula na nzila” mpi kele ti luzingu ya mbote. Kansi bantu yina kudipesaka, kwendaka na luzolo yonso ti Baraki. Bo vandaka kunwana bitumba na bangumba ya matadi ya Tabore mpi na bapoto-poto ya Kishioni. Bo zabisaka bantu yina vandaka kuzola luzingu ya kiese nde: “Beno yindulula!” Yo lombaka nde bo yindula mingi na dibaku yina bo vidisaka, dibaku ya kupesa maboko na kisalu ya Yehowa. Beto mpi fwete yindula mbote-mbote mutindu beto ke tadilaka kisalu ya Nzambi.

13. Inki mutindu bikalulu ya bantu ya dikanda ya Rubeni, ya Dani mpi ya Asere swaswanaka ti ya dikanda ya Zebuloni ti ya Naftali?

¹³ Bantu 10 000 ya luzolo ya mbote monaka mambu yina Yehowa, Mfumu ya Kuluta Nene, salaka. Bo lendaka mpi kusonga bantu ya nkaka “mambu ya lunungu yina Yehowa salaka.” (Bazuzi 5:11) Kansi bantu ya dikanda ya Rubeni, ya Dani mpi ya Asere vandaka kutula dikebi mingi na bimvwama na bo, mu mbandu, bitwisi, bamaswa, mpi mabungu na bo ya bamaswa, kansi ve na kisalu ya Yehowa. (Bazuzi 5:15-17) Kansi makanda yonso ve salaka mutindu yina. Dikanda ya Zebuloni ti ya Naftali “tulaka luzingu na bo na kigonsa tii na lufwa” sambu na kusadisa Debora ti Baraki. (Bazuzi 5:18) Mbandu na bo ke longa beto na kudipesa na luzolo yonso na kisalu ya Nzambi.

14. Inki mutindu beto ke pesaka maboko bubu yai na luyalu ya Yehowa?

¹⁴ Bubu yai, beto ke nwanaka ve mvita sambu na kupesa maboko na luyalu ya Yehowa. Beto ke pesaka maboko na luyalu ya Yehowa ntangu beto ke samunaka ti kikesa yonso. Na bilumbu na beto, Yehowa kele na mfunu ya  bantu mingi sambu na kusala kisalu na yandi. Bampangi mingi, babakala, bankento, mpi batoko, ke kudipesa na mitindu mingi ya kisalu ya ntangu yonso. Bo kele bapasudi-nzila, ke sala na Betele, ke tunga Banzo ya Kimfumu, ke sala na Banzo ya balukutakanu ya nene mpi ke pesaka maboko ntangu balukutakanu ya nene ke salama. Bankuluntu ya nkaka kele na Bakomite ya Kuwakana ti Balupitalu mpi bankaka ke yidikaka balukutakanu ya nene. Yehowa ke sepelaka ntangu beto ke kudipesaka na luzolo yonso na kisalu na yandi mpi yandi ta vila ve ata fioti bikesa na beto.—Baebreo 6:10.

15. Inki lenda sadisa beto na kuzaba kana beto ke kudipesaka na luzolo yonso na kusadila Yehowa to ve?

¹⁵ Beto fwete sosa kibeni kuzaba kana beto ke kudipesaka na luzolo yonso to ve. Kudiyula nde: ‘Keti mono ke bikaka bantu ya nkaka kusala mingi kisalu ya Nzambi, kansi mono ve? Keti mono ke lutisaka ntangu mingi na kusosa bima ya kinsuni mpi ke vandaka ve ti ntangu mingi ya kusala kisalu ya Yehowa? Keti mono ke landa mbandu ya lukwikilu mpi kikesa ya Baraki, Debora, Yaele mpi bantu 10 000 yina kudipesaka na luzolo yonso? Keti mono ke sadilaka bima na mono na kisalu ya Yehowa? Kana mono ke vandaka na mfunu ya kukwenda na kisika ya nkaka sambu na kusosa mbongo mpi kuvanda ti luzingu ya mbote, keti mono ke sambaka Yehowa sambu na kuzaba kana dibuta na mono mpi dibundu ta niokwama na nima?’ *

16. Inki beto lenda pesa Yehowa, ata yandi kele Mfumu ya bima yonso?

¹⁶ Yehowa me pesaka beto lukumu ya kuluta nene ya kupesa maboko na luyalu na yandi. Banda na bilumbu ya Adami ti Eva, Diabulu ke zolaka nde bantu kulanda yandi mpi kubuya Yehowa. Kansi ntangu beto ke pesaka maboko na luyalu ya Yehowa, beto ke monisaka Satana nde beto ke ndima luyalu ya Yehowa. Lukwikilu mpi zola ke pusaka beto na kudipesa na luzolo yonso na kisalu ya Yehowa, mpi Yehowa ke sepelaka mingi na bikesa na beto. (Bingana 23:15, 16) Bikesa mpi bulemfu na beto ke pesaka Yehowa dibaku ya kupesa mvutu na ntembe ya Satana. (Bingana 27:11) Bulemfu kele kima ya mbalu yina beto lenda pesa Yehowa, yandi ke bakaka yo na valere mpi ke sepelaka mingi.

17. Inki Bazuzi 5:31 ke longa beto sambu na mambu yina ta salama na bilumbu ke kwisa?

¹⁷ Kubika fioti bantu yonso ta ndima luyalu ya Yehowa kuluta baluyalu yonso. Beto ke vingila na kiese nsungi yina! Beto ke kudiwaka bonso Debora ti Baraki, yina yimbaka nde: “O Yehowa, bika nde bambeni na nge yonso kufwa, kansi bika nde bantu yina ke zolaka nge kuvanda bonso ntangu yina ke basika na nkembo na yo.” (Bazuzi 5:31) Yehowa ta sala mambu yai ntangu yandi ta fwa nsi-ntoto ya Satana. Na Armagedoni, Yehowa ta binga ve bantu awa na ntoto na kudipesa na luzolo yonso sambu na kunwanisa bambeni na yandi. Beto ta “nikana ve” kansi beto ta ‘mona mutindu Yehowa ta gulusa’ beto. (2 Bansangu 20:17) Na ntwala nde mambu yai kusalama, beto kele ti dibaku ya kupesa maboko ti kikesa yonso na luyalu ya Yehowa.

18. Inki mambote kikalulu na nge ya kudipesa na luzolo yonso lenda natila bantu ya nkaka?

¹⁸ Debora ti Baraki yantikaka ntete kukumisa Yehowa na nkunga na bo kansi bantu ve. Bo yimbaka nde: “Sambu na bantu yina kwendaka na bitumba na luzolo yonso, beno kumisa Yehowa!” (Bazuzi 5:1, 2) Kana beto mpi ke kudipesa na kisalu ya Yehowa, beto lenda pusa mpi bantu ya nkaka na ‘kukumisa Yehowa!’