1. Inki ke monisa nde Abrahami vandaka kundima nde Yehowa ke salaka kaka mambu ya mbote? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.)

ABRAHAMI yulaka ngiufula yai: “Keti zuzi ya ntoto ya mvimba ta sala ve mambu ya mbote?” (Kuyantika 18:25) Abrahami vandaka muntu ya kimpeve, yandi vandaka ve na badute ntangu yandi yulaka ngiufula yai. Kansi, ngiufula na yandi monisaka nde yandi vandaka kundima nde ntangu Yehowa ta fwa Sodome ti Gomore, yandi lenda ve ata fioti kufwa ‘muntu ya mbote kumosi ti muntu ya mbi.’ Abrahami lendaka ve ata fioti kuyindula kima ya mutindu yina. Na nima Yehowa tubaka mambu yai sambu na yandi mosi: “Ditadi, kisalu na yandi kele ya kukuka, sambu banzila na yandi yonso kele lunungu. Nzambi ya kwikama yina ke kondaka ve lunungu ata fioti; yandi kele muntu ya lunungu mpi ya mbote.”—Kulonga 31:19; 32:4.

2. Sambu na nki Yehowa lenda meka ve ata fioti kusala mambu ya mbi?

² Inki ndimisaka Abrahami nde Yehowa ke salaka kaka mambu ya mbote? Sambu Yehowa kele muntu ya ntete ya ke  salaka mambu ya mbote, yandi ta salaka ntangu yonso mambu ya mbote. Biblia ke tuba nde: “Yandi ke zolaka lunungu mpi ke sambisaka kukonda kupona-pona.”—Nkunga 33:5.

3. Pesa mbandu ya mambu ya mbi yina ke salama bubu yai.

³ Yo kele kiese na kuzaba nde Yehowa ke salaka kaka mambu ya mbote. Kansi, bubu yai nsi-ntoto me fuluka ti mambu ya mbi. Mu mbandu bo me tulaka bantu mingi na boloko sambu na mambu yina bo salaka ve. Na nima ya kuzikisa mbote-mbote, bo me monaka nde mambu yina bo fundaka bantu ya nkaka yina me niokwama bamvula mingi na boloko vandaka ve ya masonga. Mambu ya mutindu yai ke pesaka mpasi mpi kiseku. Kansi kele ti mambu ya nkaka yina ke pesaka mpasi kuluta, nki mambu?

4. Inki lenda meka ngolo lukwikilu na beto?

⁴ Bambangi ya Yehowa ke yitukaka ve kana bantu ya nsi-ntoto me sadila bo mambu ya mbi. Kansi, yo ke vandaka mpasi mingi kuluta kana mpangi mosi na dibundu me sadila beto mbi to beto me mona nde mambu yina yandi me sala kele mbote ve. Mambu ya mutindu yai ke mekaka ngolo lukwikilu na beto. Kansi nki nge ta sala? Keti nge ta bika nde yo lembisa lukwikilu na nge?

5. Sambu na nki beto fwete yituka ve ntangu beto ke mona to ke kutana ti mambu ya mbi na dibundu?

⁵ Beto yonso kele bantu ya kukonda kukuka, yo yina beto ke yitukaka ve kana muntu mosi, ata nkutu mpangi mosi na dibundu me sala beto mbi. (1 Yoane 1:8) Mambu ya mutindu yai ke salamaka mingi ve, kansi kana yo salama, muntu ya kimpeve ke yitukaka ve mpi ke lembaka ve. Yehowa me pesaka beto bandongisila ya mbote na Biblia, yo ke sadisaka beto na kuvanda ngolo ata ntangu mpangi mosi me sadila beto mambu ya mbi.—Nkunga 55:12-14.

6, 7. Inki mambu kuminaka mpangi mosi, mpi nki sadisaka yandi?

⁶ Beto tadila mambu yina kuminaka mpangi Willi Diehl yina yantikaka kusala na Betele ya Suisse na 1931, mpi salaka bamvula mingi. Na 1946, yandi kotaka Nzo-Nkanda ya nana ya Gileade na New York na États-Unis. Ntangu Nzo-Nkanda manaka, yandi kumaka nkengi ya nziunga na Suisse. Na Mayi 1949, mpangi Diehl songaka Betele nde yandi ke zola kukwela. Bampangi yina vandaka kutwadisa Betele songaka yandi nde bo ta katula yandi mikumba yonso, yandi ta bikala kaka mupasudi–nzila. Mpangi Diehl ke tuba nde: “Bo buyisaka mono kusala badiskure, bampangi mingi vandaka diaka ve kupesa beto mbote, bo vandaka kutadila beto bonso bantu yina bo me basisa na dibundu.”

⁷ Inki mpangi Diehl salaka? Yandi ke tuba nde: “Beto zabaka nde Biblia ke buyisaka ve kukwela, yo yina beto kumaka kusamba mingi mpi kutudila Yehowa ntima.” Bampangi mingi vandaka ve kubakisa mutindu Yehowa ke tadilaka makwela, kansi na nima ya bantangu bo bakisaka dibanza ya Yehowa sambu na makwela. Bo vutudilaka mpangi Diehl mikumba na yandi. Yehowa sakumunaka yandi sambu na kwikama na yandi. *  Kudiyula nde: ‘Kana bantu me sadila mono mambu ya mbi, keti mono ta vanda ntima-nda mpi ta bika nde Yehowa kuyidika mambu? Keti mono ta tula ntima na mayele na mono mpi ta sosa kuyidika mambu mono mosi?’—Bingana 11:2; tanga Mika 7:7.

8. Sambu na nki bantangu ya nkaka beto lenda kudikusa nde muntu me sadila beto to muntu ya nkaka mambu ya mbi?

⁸ Ntangu nge ke mona nde mambu me salama ve na mutindu ya mbote, kuvila ve nde bantangu ya nkaka mambu lenda vanda ve mutindu nge ke yindula. Sambu na nki? Beto kele bantu ya kukonda kukuka, bantangu ya nkaka beto lenda bakisa ve to kuzaba ve mbote-mbote mambu yonso ya me tala diambu mosi. Ata beto me bakisa mbote to ve, beto fwete samba Yehowa sambu na mambu yango, kutudila yandi ntima mpi kukangama na yandi. Kusala mutindu yai ta sadisa beto na ‘kuwila ve Yehowa makasi.’—Tanga Bingana 19:3.

9. Inki bambandu beto ta tadila na disolo yai mpi yina ke landa?

⁹ Beto ta tadila mambu tatu ya kukonda lunungu yina bansadi ya Yehowa ya ntangu ya ntama kutanaka ti yo. Disolo yai ta tubila Yozefi ti bampangi na yandi. Disolo yina ke landa ta tubila mutindu Yehowa sadilaka ntotila Ahabi mambu mpi mambu yina kuminaka ntumwa Piere na Antioshe ya Siria. Ntangu beto ke longuka bambandu yai, tadila mutindu nge lenda bikala ya kukangama na Yehowa mpi kutanina kinduku na nge ti yandi, mingi-mingi ntangu nge ke yindula nde bo me sadila nge mambu ya mbi.

10, 11. (a) Inki mambu kuminaka Yozefi? (b) Inki dibaku Yozefi zwaka na boloko?

¹⁰ Bantu sadilaka Yozefi, nsadi ya kwikama ya Yehowa, mambu ya mbi. Kansi Yozefi waka mpasi, mingi-mingi ntangu bantu ya dibuta na yandi sadilaka yandi mambu ya mbi. Ntangu yandi lungisaka bamvula 17, bampangi na yandi bakaka yandi na ngolo mpi tekaka yandi na kimpika. Bantu yina sumbaka yandi nataka yandi na Ezipte. (Kuyantika 37:23-28; 42:21) Na Ezipte, bo kusilaka yandi nde yandi zolala kuvukisa nitu na ngolo ti nkento ya mfumu na yandi, yo yina bo tulaka yandi na boloko, kukonda kusambisa yandi. (Kuyantika 39:17-20) Yozefi niokwamaka na kimpika, mpi na nima yandi salaka bamvula kiteso ya 13 na boloko. Mambu yina kuminaka Yozefi ke longa beto nki ntangu mpangi mosi me sadila beto mambu ya mbi?

¹¹ Ntangu Yozefi vandaka na boloko, bo tulaka mpi na boloko, nsadi yina vandaka kupesa ntotila Farao malafu. Nsadi yai lalaka ndosi mpi Yehowa sadisaka Yozefi na kutendula yo. Yozefi songaka yandi nde ndosi yina ke tendula nde bo ta basisa yandi na boloko mpi yandi ta vutukila kisalu na yandi na Farao. Yozefi tendudilaka muntu yango mambu ya luzingu na yandi. Beto lenda baka malongi mingi na mambu yina Yozefi zabisaka yandi mpi yina yandi zabisaka yandi ve.—Kuyantika 40:5-13.

12, 13. (a) Inki ke monisa nde Yozefi ndimaka ve kaka mambu yina kuminaka yandi kukonda kusala ata kima? (b) Inki mambu Yozefi zabisaka ve nsadi ya ntotila?

¹² Tanga Kuyantika 40:14, 15. Yozefi tubaka nde bo “bakaka [yandi] kibeni na  ngolo.” Bangogo yina Biblia ke sadila awa lenda tendula mpi “kuyiba.” Yo kele pwelele nde bo sadilaka Yozefi mambu ya mbi kibeni. Yozefi tubaka nde bo fundaka yandi na mambu yina yandi salaka ve. Yo yina yandi lombaka nsadi yina ya Farao na kuzabisa Farao mambu na yandi. Sambu na nki? Yozefi ke tuba nde: “Sambu na kubasisa mono na kisika yai.”

¹³ Keti Yozefi ndimaka kaka mambu yina kuminaka yandi kukonda kusala ata kima mosi? Ve. Yozefi zabaka mbote nde bo kusilaka yandi makambu. Yo yina yandi tendudilaka nsadi yina vandaka kupesa ntotila malafu mambu na yandi sambu yandi sadisa yandi. Kansi Biblia ke tuba ve nde Yozefi zabisaka muntu ya nkaka to Farao mambu yina bampangi na yandi sadilaka yandi. Yo yina, ntangu bampangi na yandi kwisaka na Ezipte, mpi tulaka ngemba ti yandi, Farao pesaka bo “kitini ya kuluta mbote ya insi ya mvimba.”—Kuyantika 45:16-20.

14. Inki ta sadisa beto na kutuba ve mambu ya mbi ntangu mambu yina ke salama na dibundu ke sepedisa beto ve?

¹⁴ Kana beto ke mona nde mpangi mosi me sadila beto mbi, beto fwete keba na kutela-tela ve bantu mambu yango. Ya kieleka, beto fwete lomba bankuluntu na kusadisa beto. Kana mpangi mosi me sala disumu ya nene, beto fwete zabisa bo. (Levi 5:1) Kansi, kana mambu yina mpangi me sala kele ve disumu ya nene, beto lenda tula ngemba ti yandi kukonda kuzabisa bantu to bankuluntu. (Tanga Matayo 5:23, 24; 18:15.) Beto bikala ya kwikama na Yehowa mpi beto sadila minsiku ya Biblia na mambu ya mutindu yai. Bantangu ya nkaka, beto lenda bakisa na nima nde mambu yina bo sadilaka beto vandaka ve ya mbi. Beto ta vanda na kiese kana beto tubaka ve mambu ya mbi sambu na mpangi mosi. Ata bo me sala beto mbi to ve, beto vila ve nde kutuba mambu ya mbi sambu na kulwadisa bantu ta yidika ve mambu.  Zola sambu na Yehowa mpi sambu na bampangi ta sadisa beto na kutuba ve kima mosi ya mbi. Muyimbi-bankunga tubaka nde “muntu yina ke tambulaka kukonda kifu” “ke kusilaka ve bantu makambu na ludimi na yandi, yandi ke sadilaka ve nkweno na yandi ata diambu mosi ya mbi.”—Nkunga 15:2, 3; Yakobo 3:5.

15. Inki mambote Yozefi bakaka na kinduku na yandi ya mbote ti Yehowa?

¹⁵ Mbandu ya Yozefi ke pesa beto dilongi ya nkaka ya mfunu. Na bamvula 13 yina yandi vandaka na boloko, Yozefi vandaka kutadila mambu bonso Yehowa. (Kuyantika 45:5-8) Mpasi na yandi pusaka yandi ve na kuwila Yehowa makasi. Yozefi zabaka nde bantu ke niokula yandi, ata mpidina yo kumisaka yandi ve ntima-mbi. Kima ya kuluta mbote kele nde, yandi bikaka ve nde bifu mpi mambu ya mbi yina bantu vandaka kusala kukabula yandi ti Yehowa. Sambu Yozefi taninaka bikalulu ya mbote, Yehowa yidikaka mambu na yandi mpi sakumunaka yandi ti dibuta na yandi.

16. Sambu na nki beto fwete kangama kaka na Yehowa ata mpangi mosi me sadila beto mambu ya mbi?

¹⁶ Beto mpi fwete tanina kinduku na beto ti Yehowa. Beto fwete bika ve nde bifu ya bampangi kukabula beto ti Nzambi mpi kukanga beto nzila ya kusambila yandi. (Baroma 8:38, 39) Kana mpangi me sadila beto mambu ya mbi, beto fwete landa mbandu ya Yozefi mpi kulanda kukangama na Yehowa. Beto fwete tadila mambu bonso Yehowa. Na nima ya kusadila bandongisila ya Biblia sambu na kuyidika makambu, beto fwete bika mambu na maboko ya Yehowa. Beto fwete ndima nde Yehowa ta yidika makambu na ntangu mpi na mutindu ya mbote.

17. Inki mutindu beto lenda monisa nde beto ke tula ntima na “zuzi ya ntoto ya mvimba”?

¹⁷ Na nsi-ntoto yai, bantu ta sadilaka beto mambu mingi ya mbi. Bantangu ya nkaka mpangi to muntu ya nkaka lenda sala mambu yina lenda sepedisa nge ve. Kulemba ve. (Nkunga 119:165) Landa kukangama na Nzambi, lomba lusadisu na yandi mpi tudila yandi ntima. Kuvila ve nde nge kele muntu ya kukonda kukuka, bantangu ya nkaka nge lenda yindula mbi to kubakisa ve mambu yonso. Landa mbandu ya Yozefi mpi kutuba ve mambu ya mbi, yo lenda basisa mavwanga ya ngolo. Na kisika ya kusosa kuyidika mambu nge mosi, landa kukangama na Yehowa mpi vingila yandi yidika mambu. Kana nge landa mbandu ya Yozefi Yehowa ta zola nge mingi mpi ta sakumuna nge. Vanda ti kivuvu nde Yehowa, “zuzi ya ntoto ya mvimba” ta salaka kaka mambu ya mbote, “Sambu banzila na yandi yonso kele lunungu.”—Kuyantika 18:25; Kulonga 32:4.

18. Inki beto ta longuka na disolo ya ke landa?

¹⁸ Disolo ya ke landa, ta tubila mambu zole ya mbi yina salamaka na kati ya bansadi ya Yehowa ya ntangu ya ntama. Yo ta monisa mutindu kikalulu ya kudikulumusa mpi ya kulolula ta sadisa beto na kulanda mbandu ya Yehowa yina ke salaka kaka mambu ya mbote.