MFUMU mosi ya basoda ya Russie nganinaka mono nde: “Nge kele tata ya nku, nge me yambulaka nkento ti divumu mpi mwana na nge ya nkento. Nani ta sansa bo? Tuba kaka nde nge kele diaka ve Mbangi ebuna nge ta vutuka na nzo!” Mono tubaka nde: “Ve, mono me yambulaka ve dibuta na mono. Beno bantu me kangaka mono! Sambu na nki?” Mfumu tubaka nde: “Mbote kusala mbi ya nkaka na kisika ya kuvanda Mbangi ya Yehowa.”

Diambu yai salamaka na boloko ya mbanza Irkutsk na insi Russie na 1959. Bika mono zabisa beno kikuma yina mono ti nkento na mono Maria ndimaka ‘kumona mpasi sambu na lunungu’ mpi balusakumunu yina beto bakaka sambu na kwikama na beto.—1 Pie. 3:13, 14.

Mono butukaka na 1933 na insi Ukraine na bwala Zolotniki. Na 1937, mama-leki ti bakala na yandi vandaka Bambangi na France, bo kwisaka kutala beto mpi bikilaka beto mikanda Luyalu mpi Luguluku, yina Bambangi ya Yehowa me basisaka. Ntangu papa tangaka yo, yandi yantikaka kukwikila na Nzambi. Diambu ya mawa kele nde na 1939 yandi belaka ngolo kibeni, kansi na ntwala ya kufwa, yandi songaka mama nde: “Yai kele kieleka. Longa yo na bana na beto.”

Na Aprili 1951, bamfumu yantikaka kukanga Bambangi ya bansi ya Union soviétique mpi kunata bo na Sibérie. Bamfumu katulaka mono, mama ti Grigory, leki na mono ya bakala na Westi ya Ukraine mpi nataka beto na Sibérie. Na nima ya kusala nzietelo ya bakilometre 6 000 na train, beto kumaka na mbanza Touloun na Sibérie. Bamposo zole na nima, Bogdan, yaya na mono kumaka na kisika yina bo ke sadisaka bantu bisalu ya ngolo na mbanza mosi pene-pene ya mbanza Angarsk. Bo songaka yandi nde yandi ta sala bamvula 25 kuna.

Mono, mama ti Grigory vandaka kusamuna na babwala ya pene-pene ya Touloun, kansi beto vandaka kusala yo na mayele. Mu mbandu beto vandaka kuyula bantu nde, “Keti awa kele ti muntu ya ke teka ngombe?” Kana beto mona muntu yina kele ti yo, beto vandaka kusonga yandi nde bo gangaka ngombe na mutindu ya kuyituka. Na nima, beto vandaka kuzabisa yandi mambu ya me tala Ngangi. Na ntangu yina, zulunalu mosi sonikaka nde Bambangi ya Yehowa ke yula bantu bangombe kansi bo ke sosa mameme! Beto solulaka ti bantu ya ntima-masonga! Beto vandaka na kiese ya kulonguka Biblia ti bantu yai ya kudikulumusa mpi ya ke yambaka banzenza. Bubu yai, Touloun kele ti dibundu ya bansamuni kuluta 100.

Nkento na mono Maria longukaka kieleka na Ukraine na nsungi ya Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba. Ntangu yandi vandaka ti bamvula 18, mfumu mosi ya basoda ya Russie zolaka kuvukisa nitu ti  yandi na kingolo-ngolo, kansi yandi buyaka. Kilumbu mosi, yandi vutukaka na nzo mpi monaka mfumu yango me lala na mbeto na yandi. Maria tinaka. Mfumu yina waka makasi; sambu na kupesa Maria boma, yandi bakaka lukanu ya kutula Maria na boloko sambu yandi kele Mbangi ya Yehowa. Na 1952, bo zengilaka Maria boloko ya bamvula kumi. Yandi kudiwaka bonso Yozefi, yina kotaka boloko sambu na kwikama na yandi. (Kuy. 39:12, 20) Shofere yina nataka Maria na boloko zabisaka yandi nde: “Kuwa boma ve. Bantu mingi ke kotaka boloko, kansi ntangu bo ke basikaka, bantu ke landaka kuzitisa bo.” Bangogo yai pesaka Maria kikesa.

Banda 1952 tii na 1956, bo nataka Maria na Gorkiy, (mbanza yina bo ke bingaka bubu yai Nizhniy Novgorod) na Russie, kisika bo vandaka kusadisa bantu bisalu ya ngolo. Bo pesaka yandi kisalu ya kuzenga banti ata na madidi ya ngolo. Yandi niokwamaka, kansi na 1956 bo yambulaka yandi mpi yandi vutukaka na Touloun.

Ntangu mpangi-bakala mosi na Touloun zabisaka mono nde mpangi-nkento mosi ke kwisa, mono kwendaka kubaka yandi na kisika yina bakamio ke kangaka, mono nataka velo sambu na kunatila yandi bima. Ntangu mono kutanaka ti Maria, na mbala mosi mono sepelaka ti yandi. Mono salaka bikesa sambu yandi mpi kusepela ti mono. Yo simbaka. Beto kwelanaka na 1957. Na mvula yina landaka, beto butaka mwana-nkento, Irina, kansi kiese na mono sukaka nswalu. Na 1959, bo tulaka mono na boloko sambu mono vandaka kuniema mikanda ya Bambangi ya Yehowa. Mono salaka bangonda sambanu na boloko. Sambu na kutanina ngemba na bangonda yina, mono vandaka kusamba mingi, kuyimba bankunga ya Kimfumu, mpi kuyindula mutindu mono ta samuna ntangu mono ta basika na boloko.

Na boloko, muntu mosi yina vandaka kuyula beto bangiufula tubaka nde, “Kubika fioti beto ta ladisa beno na ntoto bonso bampuku!” Mono vutulaka nde, “Yezu tubaka nde bantu TA longa nsangu ya mbote ya Kimfumu na makanda yonso mpi muntu mosi ve ta kanga kisalu yai nzila.” Na nima, yandi sadilaka mayele ya nkaka, yandi pusaka mono na kuyambula lukwikilu na mono, mutindu mono tubilaka yo na luyantiku. Sambu bampasi yina sobaka ve lukanu na mono, bo tindaka mono na kusala bamvula nsambwadi na kisika yina bo ke sadisaka bantu bisalu ya ngolo pene-pene ya mbanza Saransk. Na nzila, bo zabisaka mono nde Olga, mwana na mono ya zole ya nkento me butuka. Ata mono vandaka ntama ti dibuta na mono, ntangu mono yibukaka nde mono ti Maria ke kangamaka ngolo na Yehowa, yo pesaka mono kikesa.

Maria vandaka kukwisa kutala mono na Saransk mbala mosi na mvula, ata kukwisa mpi kuvutuka vandaka kubaka yandi bilumbu 12 na train. Konso mvula, yandi vandaka kunatila mono basapatu ya mpa. Yandi vandaka kubumba Banzozulu ya Nkengi na kati. Na dibaku mosi, ntangu Maria kwisaka, yandi nataka mpi bana. Mono waka kiese mingi ya kumona dibuta na mono mpi kuzinga ti bo!

Na 1966, bo katulaka mono na kisalu yina ya ngolo, beto kwendaka kuzinga ti dibuta na mono na mbanza Armavir, pene-pene ya Nzadi-Mungwa ya Ndombe. Kuna, beto butaka bana zole ya babakala, Yaroslav ti Pavel.

 Bilumbu fioti na nima, basoda kotilaka beto na nzo sambu na kutala kana beto me bumba mikanda ya Bambangi ya Yehowa. Bo sosaka bisika yonso ata kisika yina bangombe ke diaka. Kilumbu mosi, basoda tokaka mingi mpi bilele na bo kumaka mvindu. Maria wilaka bo mawa, yandi zabaka nde bo ke sala mpidina kaka sambu na kuzitisa bansiku. Yo yina, yandi pesaka bo jus sambu bo nwa mpi natilaka bo lele ti masa sambu na kudipa mvindu. Na nima, ntangu mfumu na bo kwisaka, basoda songaka yandi mambu ya mbote yina Maria sadilaka bo. Ntangu basoda vandaka kukwenda, mfumu na bo sekaka mpi pesaka beto mbote. Beto vandaka na kiese ya kumona mfunu ya ‘kusala mambu ya mbote sambu na kununga mambu ya mbi.’—Bar. 12:21.

Ata bamfumu vandaka kuzola ve Bambangi ya Yehowa, beto landaka kusamuna na Armavir. Beto pesaka mpi kimvuka mosi ya bansamuni pene-pene ya mbanza Kurganinsk kikesa. Mono kele na kiese sambu bubu yai mabundu kele sambanu na Armavir mpi iya na Kurganinsk.

Ya kieleka, bantangu ya nkaka beto lembaka na kimpeve. Beto ke tonda Yehowa mutindu yandi sadisaka beto na nzila ya bampangi, bo sungikaka beto mpi sadisaka beto na kukumisa kimpeve na beto ngolo. (Nk. 130:3) Bantu ya mbi yina vandaka na lweka ya basoda kumaka kuvukana ti beto mpi kumaka Bambangi ya Yehowa, kansi beto zabaka ve nde bo kele bambeni. Kusadila Yehowa kumosi ti bo mekaka ngolo lukwikilu na beto. Bo vandaka kudipesa mingi na mambu ya dibundu mpi vandaka kumonana kikesa na kisalu ya kusamuna. Bankaka nkutu bakaka mikumba ya nene na dibundu. Nsuka-nsuka, beto zabaka nde bo vandaka bambeni.

Na 1978, ntangu Maria lungisaka bamvula 45, yandi bakaka diaka divumu. Sambu yandi vandaka ti maladi ya ngolo ya ntima, minganga vandaka kuwa boma, yo yina bo lombaka yandi na kubasisa divumu. Kansi Maria buyaka. Na lupitalu, minganga vandaka kulanda yandi bisika yonso ti ntunga sambu na kutobula yandi sambu divumu kubasika. Sambu na kutanina mwana, Maria vandaka kukwenda diaka ve na lupitalu.

Basoda songaka beto na kukatuka na mbanza yina. Beto kwendaka na bwala mosi pene-pene ya mbanza Tallinn, na insi Estonie yina vandaka na ntangu yina na Union des Républiques socialistes soviétiques. Minganga ya Tallinn vandaka kuwa boma ya mpamba, Maria, butaka mwana na sante ya mbote, Vitaly, mwana na beto ya bakala.

Na nima, beto katukaka na Estonie mpi kwendaka na Nezlobnaya na sudi ya Russie. Beto vandaka kusamuna ya kubumbana na bambanza ya pene-pene yina bantu mingi ya insi vandaka kukwenda kutala. Bantu mingi vandaka kukwenda kuna sambu na lusansu kansi bankaka vandaka kuvutuka ti kivuvu ya luzingu ya mvula na mvula!

Beto salaka bikesa sambu na kulonga bana na kuzola Yehowa mpi kusadila yandi. Beto vandaka kubinga mbala na mbala bampangi yina vandaka kupesa mbandu ya mbote na kulutisa ntangu ti bana, mu mbandu mpangi Grigory, yina vandaka nkengi ya nziunga banda na 1970 tii na 1995. Dibuta ya mvimba vandaka kusepela ntangu yandi vandaka kukwisa sambu yandi vandaka muntu ya kiese mpi vandaka kusekisa mingi. Ntangu bampangi vandaka kukwisa,  beto vandaka kutubila masolo ya Biblia, mpi bana kumaka kuzola yo mingi.

Na 1987, Yaroslav, mwana na beto ya bakala kwendaka kuzinga na mbanza Riga, na insi Latvia, kisika yandi vandaka kusamuna kukonda mpasi. Kansi ntangu yandi buyaka kukuma soda, bo kangaka yandi mpi yandi kotaka baboloko uvwa ya kuswaswana. Ntangu mono zabisaka yandi mambu ya mono kutanaka ti yo na boloko, yo sadisaka yandi na kukanga ntima. Na nima, yandi kumaka mupasudi-nzila. Na 1990, mwana na beto Pavel yina lungisaka bamvula 19, zolaka kukwenda kusala kisalu ya kimupasudi-nzila na Sakhalin, kisanga mosi na nordi ya Japon. Ntete, beto buyaka. Kuna, bansamuni vandaka kaka 20 mpi beto vandaka ntama ti kisanga yina kiteso ya bakilometre 9000. Nsuka-nsuka, beto ndimaka mpi yo vandaka lukanu ya mbote. Na kisanga yina, bantu vandaka kundima nsangu ya Kimfumu. Bamvula fioti na nima, mabundu kumaka nana. Pavel samunaka na Sakhalin tii na mvu 1995. Beto bikalaka kaka ti mwana ya nsuka Vitaly. Banda kileke, yandi ke zolaka kutanga Biblia. Ntangu yandi lungisaka bamvula 14, yandi kumaka mupasudi-nzila, mono mpi kumaka mupasudi-nzila bamvula zole sambu na kusamuna ti yandi. Yo vandaka kiese mpenza. Ntangu Vitaly lungisaka bamvula 19, yandi kumaka mupasudi-nzila ya nene.

Na 1952, soda mosi songaka Maria nde: “Pona nge mosi kuyambula lukwikilu to kukota boloko bamvula kumi. Ntangu nge ta basika na boloko nge ta vanda me nuna mpi nge ta zinga nge mosi.” Kansi yo salamaka ve mutindu yina. Beto monaka zola ya kwikama ya Yehowa Nzambi, ya bana na beto, mpi ya bantu ya nkaka yina beto longaka kieleka. Mono ti Maria ke vandaka na kiese ya kukwenda na bisika yina bana na beto ke salaka. Bampangi yina bana na beto me sadisaka na kuzaba Yehowa ke monisilaka beto zola.

Na 1991, bamfumu ndimaka kisalu ya kusamuna ya Bambangi ya Yehowa. Yo pesaka beto diaka ngolo ya kusamuna. Nkutu, dibundu na beto sumbaka kamio sambu na kusamuna na bambanza mpi babwala ya pene-pene na Mposo mpi na Lumingu.

Mono ke waka kiese sambu Yaroslav ti nkento na yandi Alyona mpi Pavel ti nkento na yandi Raya, ke salaka na Betele. Vitaly ti nkento na yandi Svetlana ke salaka kisalu ya nziunga. Irina, mwana na beto ya ntete ya nkento ti dibuta na yandi kele na Allemagne. Bakala na yandi Vladimir ti bana na bo tatu ya babakala kele bankuluntu. Mwana na beto ya nkento Olga ke zingaka na Estonie mpi yandi ke bingaka mono mbala na mbala. Diambu ya mawa kele nde Maria fwaka na 2014. Mono kele na mpusa ya ngolo ya kumona yandi diaka ntangu yandi ta futumuka! Bubu yai, mono ke zingaka na mbanza Belgorod mpi bampangi awa ke sadisaka mono mingi.

Bamvula yina mono me sadilaka Yehowa me longaka mono nde kubikala ya kwikama ke vandaka pete ve kansi ngemba yina Yehowa ke pesaka kele kima ya mfunu mingi kuluta. Kwikama na mono ti Maria me natilaka beto balusukumunu mingi yina mono yindulaka ve. Na ntwala nde bansi ya Union des Républiques socialistes soviétiques kupanzana na mvu 1991, bansamuni vandaka kuluta 40 000. Bubu yai bansamuni kele kuluta 400 000 na bansi yina vandaka ntete na Union soviétiques! Ntangu yai mono kele ti bamvula 83 mpi mono kele kaka nkuluntu. Yehowa sadisaka mono na kukanga ntima ntangu yonso. Ee, Yehowa me sakumunaka mono mingi kibeni.—Nk. 13:5, 6.