1, 2. Inki kuminaka Polo ti Silasi na Filipi? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.)

YINDULA mambu yai ya salamaka na kati-kati ya mpimpa na mbanza Filipi. Bansadi ya Nzambi zole, Polo ti Silasi, kele na boloko mosi ya mudidi mpenza. Bantu me kotisa Polo ti Silasi makulu na mabaya, bo ke wa mpasi na mukongo sambu bantu bulaka bo ngolo. (Bisalu 16:23, 24) Na suka ya kilumbu yina, bantu bulaka Polo ti Silasi ngolo na zandu mpi bo sambisaka bo. Bo katulaka bo bilele ya zulu mpi bulaka bo fimbu ngolo. (Bisalu 16:16-22) Bantu ya Filipi salaka mbi mpenza! Polo vandaka muntu ya Roma, yo lombaka nde bo sadila yandi mambu na mutindu ya mbote. *

² Na boloko, ziku Polo yindulaka bantu ya Filipi mpi mambu yina salamaka kilumbu yina. Mbanza Filipi vandaka ve ti sinagoga bonso na bambanza ya nkaka yina Polo lutaka. Yo yina Bayuda vandaka kusambila na nganda pene-pene ya nzadi.  (Bisalu 16:13, 14) Keti mbanza Filipi vandaka ve ti sinagoga sambu bo lungisaka ve ntalu ya Bayuda kumi mutindu nsiku vandaka kulomba? Bantu ya Filipi vandaka kudisikisa sambu bo vandaka bantu ya Roma. (Bisalu 16:21) Ziku bo yindulaka ve nde ata Polo ti Silasi vandaka Bayuda, bo vandaka mpi bantu ya Roma. Yo vanda mpidina to ve, bo tulaka Polo ti Silasi na boloko kukonda kikuma.

3. Ntangu bo tulaka Polo na boloko, ziku yandi kudiyangisaka sambu na nki, kansi nki vandaka mabanza na yandi?

³ Ziku Polo vandaka mpi kuyindula mutindu mambu sukaka na Filipi. Bangonda fioti na ntwala, Polo vandaka na simu ya nkaka ya Nzadi-Mungwa ya Égée, na Asie Mineure. Kuna, mpeve santu buyisaka yandi mbala mingi na kusamuna na bambanza ya nkaka. Yo monanaka nde mpeve santu vandaka kutwadisa yandi kisika ya nkaka. (Bisalu 16:6, 7) Na wapi? Ntangu Polo vandaka na Troasi yandi monaka na mbona-meso bo ke songa yandi nde: “Sabuka na Masedonia.” Yandi bakisaka nde yo vandaka luzolo ya Yehowa! Yo yina, na mbala mosi Polo kwendaka na Masedonia. (Tanga Bisalu 16:8-10.) Inki salamaka na nima? Ntangu fioti na nima ya kukuma na Masedonia, bo tulaka yandi na boloko! Sambu na nki Yehowa pesaka nzila nde mambu yai kukumina Polo? Polo ta lutisa bantangu ikwa na boloko? Ata Polo kudiyangisaka na mambu yai to ve, lukwikilu na yandi vandaka kaka ngolo mpi yandi vandaka na kiese. Yandi ti Silasi yantikaka “kusamba mpi kuyimba sambu na kukumisa Nzambi.” (Bisalu 16:25) Ngemba ya Nzambi lembikaka bantima mpi mabanza na bo.

4, 5. (a) Inki mutindu mambu ya beto ke kutana ti yo lenda fwanana ti ya Polo? (b) Inki mutindu mambu ya Polo sobaka na mutindu ya kuyituka?

⁴ Keti nge me kudiwaka mpi bonso Polo? Ziku bantangu ya nkaka nge lombaka lusadisu na Nzambi sambu nge baka lukanu ya mbote mpi nge monaka mutindu mpeve santu twadisaka nge. Mbala ya nkaka na nima, nge kutanaka ti bampasi mingi to yo lombaka nde nge soba kibeni luzingu na nge. (Longi 9:11) Ntangu yai, kana nge yindula mambu yina, nge lenda kudiyula nde sambu na nki Yehowa pesaka nzila nde bampasi yina kubwila mono. Inki lenda sadisa nge na kukanga ntima mpi kutudila Yehowa ntima ya mvimba? Mambu yina kuminaka Polo ti Silasi na nima ke sadisa beto na kubaka mvutu.

⁵ Ntangu Polo ti Silasi vandaka kuyimba, mambu mingi ya kuyituka yantikaka kusalama. Ntete, ntoto nikanaka ngolo mpi bakielo ya boloko kangukaka na mbala mosi. Na nima, miniololo yina bo kangaka bantu yonso ya boloko kangukaka. Diaka, muntu ya ke kengilaka boloko zolaka kudifwa kansi Polo buyisaka yandi yo yina yandi ti bantu ya nzo na yandi bakaka mbotika. Na suka ya kilumbu yina landaka, bamfumu ya mbanza tindaka basoda na kubasisa Polo ti Silasi na boloko mpi lombaka bo na kukwenda na ngemba. Ntangu bamfumu zabaka nde Polo ti Silasi vandaka bantu ya Roma, bo bakisaka nde bo salaka mbi kibeni mpi bo kwisaka bo mosi kubasisa bo na mbanza. Kansi na ntwala ya kukwenda Polo ti Silasi kwendaka kupesa Lidia, yina katukaka kubaka mbotika, mbote. Bo pesaka mpi bampangi ya nkaka na Filipi kikesa na dibaku yina. (Bisalu 16:26-40) Ya kieleka, mambu na bo sobaka nswalu!

6. Inki beto ta tadila na disolo yai?

⁶ Mambu yai ke longa beto nki? Yehowa ke salaka mambu ya kuyituka; yo yina beto fwete kudiyangisa ve ntangu beto ke  kutana ti bampasi. Kieleka yai yitukisaka Polo mingi yo yina na nima, na mukanda yina yandi sonikilaka bampangi ya Filipi, yandi tubilaka mingi mambu ya me tala kudiyangisa mpi ngemba ya Nzambi . Disolo yai ta tubila mambu yina Polo tubaka na Bafilipi 4:6, 7. (Tanga.) Na nima, beto ta tadila mambu ya nkaka ya kuyituka yina Yehowa me salaka mpi mutindu “ngemba ya Nzambi” lenda sadisa beto na kukanga ntima na bampasi mpi kutudila Yehowa ntima ya mvimba.

7. Inki dilongi Polo longaka bampangi ya Filipi na mukanda yina yandi sonikilaka bo, yo ke longa beto nki?

⁷ Inki bampangi ya Filipi yindulaka ntangu bo tangaka mukanda yina Polo sonikilaka bo? Ziku bampangi mingi yibukaka mambu yina kuminaka Polo ti Silasi mpi mutindu Yehowa sadisaka bo na mutindu ya kuyituka. Inki dilongi Polo longaka bo na mukanda na yandi? Yandi longaka bo nde: Beno kudiyangisa ve. Beno samba ebuna beno ta baka “ngemba ya Nzambi yina me luta mayele yonso ya kubakisa mambu.” Bangogo yai ke tendula nki? Biblia na Kituba ke balula yo nde ngemba ya Nzambi “me luta mambu yonso ya bantu ke yindulaka.” Biblia ya nkaka ke tuba nde yo “me luta mambu yonso ya bantu ke kanaka.” Polo zolaka kutuba nde “ngemba ya Nzambi” me luta kibeni mambu yonso ya beto lenda yindula. Bantangu ya nkaka beto ke zabaka ve nki beto fwete sala ntangu beto ke kutana ti bampasi, ata mpidina Yehowa ke zabaka mpi yandi lenda sala mambu ya kuyituka.—Tanga 2 Piere 2:9.

8, 9. (a) Ata Polo kutanaka ti mambu ya mpasi na Filipi, nki mbuma ya mbote yo butaka? (b) Sambu na nki bampangi ya Filipi ndimaka kibeni mambu yina Polo sonikaka?

⁸ Ziku mukanda ya Polo pesaka bampangi ya Filipi kikesa sambu yo yibusaka bo mambu ya kuyituka yina Yehowa sadilaka Polo ti Silasi na bamvula kumi yina katukaka kuluta. Ata Yehowa pesaka nzila nde Polo ti Silasi kukutana ti mambu ya mpasi, mambu yina sadisaka bo na ‘kusala ngolo sambu bamfumu ya luyalu kupesa bo nswa ya kusamuna nsangu ya mbote.’ (Bafilipi 1:7) Bamfumu ya mbanza Filipi lendaka diaka ve kubangika dibundu. Ziku sambu Polo tubaka nde yandi kele muntu ya Roma, yo sadisaka Luka na kubikala na Filipi ata Polo ti Silasi kwendaka, na nima Luka sadisaka mingi bampangi ya Filipi.

⁹ Ntangu bampangi ya Filipi tangaka mukanda ya Polo, bo bakisaka nde mambu yina katukaka ve na yandi mosi. Polo kutanaka ti bampasi ya ngolo kibeni. Nkutu ntangu yandi sonikilaka bampangi yai, yandi vandaka na boloko na nzo na yandi na Roma. Ata mpidina, yandi monisaka nde yandi vandaka kaka ti “ngemba ya Nzambi.”—Bafilipi 1:12-14; 4:7, 11, 22.

10, 11. Inki beto fwete sala ntangu beto ke kudiyangisa sambu na bampasi mpi nki beto fwete vila ve?

¹⁰ Inki lenda sadisa beto na “kudiyangisa ve sambu na konso kima yina” kansi na kuvanda ti “ngemba ya Nzambi”? Mambu yina Polo sonikilaka bampangi ya Filipi ke monisa nde kisambu lenda sadisa beto na bantangu ya mpasi. Na bantangu ya mutindu yai, beto fwete samba sambu na mambu yina ke yangisa beto. (Tanga 1 Piere 5:6, 7.) Ntangu nge ke samba Yehowa, tula ntima nde yandi ke kudibanzaka sambu na nge mpi landa kutonda yandi sambu na mambote yina yandi ke sadilaka nge. Kuvila ve nde Yehowa lenda “sala mingi kibeni kuluta mambu yonso yina beto ke lombaka to ke yindulaka.”—Baefezo 3:20.

 ¹¹ Bonso Polo ti Silasi, beto lenda yituka na mambu yina Yehowa lenda sala sambu na kusadisa beto. Yo lenda vanda ve kaka kimangu kansi yo ke sadisaka beto mingi. (1 Bakorinto 10:13) Yo ke tendula ve nde beto fwete kanga maboko disongidila, kusala ve ata kima mpi kuvingila nde Yehowa kusala yonso. Beto fwete sala mambu na kuwakana ti bisambu na beto. (Baroma 12:11) Bisalu na beto fwete monisa nde beto kele bantu ya masonga mpi beto ke pesa Yehowa dibaku ya kusakumuna beto. Beto fwete vila ve nde Yehowa lenda sala mambu mingi kuluta yina beto ke lomba to yina beto ke vingila. Bantangu ya nkaka yandi ke salaka mambu ya kuyituka. Beto tadila mwa bambandu yina ta sadisa beto na kutula kibeni ntima na ngolo ya Yehowa ya kusala mambu ya kuyituka.

12. (a) Inki ntotila Ezekiasi salaka ntangu Senakeribi nwanisaka yandi? (b) Mambu yina Yehowa salaka sambu na kugulusa bantu na yandi ke longa beto nki?

¹² Biblia kele ti bambandu mingi ya mambu ya kuyituka yina Yehowa me salaka. Mu mbandu, na bilumbu ya Ezekiasi ntotila ya Yuda, Senakeribi ntotila ya Asiria nwanisaka Yuda mpi botulaka bambanza yonso katula kaka Yeruzalemi. (2 Bantotila 18:1-3, 13) Na nima, Senakeribi kwisaka kunwanisa Yeruzalemi. Ntotila Ezekiasi salaka nki? Ntete, yandi sambaka Yehowa na kusadisa yandi mpi lombaka bandongisila na profete Yezaya. (2 Bantotila 19:5, 15-20) Diaka, Ezekiasi monisaka bukati-kati, yandi pesaka Senakeribi bima yina yandi lombaka. (2 Bantotila 18:14, 15) Nsuka-nsuka, Ezekiasi bakaka bangidika ya ngolo sambu na kutanina mbanza. (2 Bansangu 32:2-4) Mambu sukaka nki mutindu? Na mpimpa mosi, Yehowa tindaka wanzio mosi yina fwaka basoda 18 5000 ya Senakeribi. Ezekiasi yindulaka ve ata fioti nde mambu lendaka kusalama mutindu yina!—2 Bantotila 19:35.

13. (a) Mambu yina kuminaka Yozefi ke longa beto nki? (b) Inki mambu ya kuyituka salamaka na luzingu ya Sara?

¹³ Beto tubila mambu yina kuminaka Yozefi. Ntangu Yozefi vandaka na boloko na Ezipte, yandi yindulaka ve nde kilumbu mosi yandi ta kuma mfumu ya zole ya Ezipte to nde Yehowa ta sadila yandi sambu na kugulusa dibuta na bo na nzala ya ngolo. (Kuyantika 40:15, noti na nsi ya lutiti; 41:39-43; 50:20) Yo kele pwelele nde Yozefi yitukaka na mambu yina Yehowa salaka. Yindula mpi mambu yina kuminaka Sara nkaka ya Yozefi. Keti Sara, yina vandaka mununu, yindulaka nde kilumbu mosi Yehowa ta sadisa yandi na kubuta mwana na kisika ya kusansa kaka mwana ya nsadi na yandi? Sara yindulaka ve ata fioti nde yandi lenda buta Izaki.—Kuyantika 21:1-3, 6, 7.

14. Sambu na nki beto fwete tudila Yehowa ntima?

 ¹⁴ Na ntwala nde nsi-ntoto ya mpa kukwisa, beto ke vingilaka ve nde Yehowa kukatula bampasi na beto yonso na mutindu ya kuyituka. Diaka, beto ke lombaka ve Yehowa na kusadila beto mambu ya kuyituka. Ata mpidina, beto ke zabaka nde Yehowa sadisaka bansadi na yandi ya ntangu ya ntama na mutindu ya kuyituka. Yehowa ke sobaka ve. (Tanga Yezaya 43:10-13.) Yo ke pusaka beto na kutudila yandi ntima. Beto ke ndima nde yandi ta pesa beto ngolo ya kusala luzolo na yandi. (2 Bakorinto 4:7-9) Mbandu ya Ezekiasi, ya Yozefi mpi ya Sara ke longa beto nki? Kana beto ke landa kukangama na Yehowa, yandi ta sadisa beto ata beto ke kutana ti bampasi ya ngolo.

15. Inki mutindu beto lenda vanda ti “ngemba ya Nzambi” ata beto ke kutana ti bampasi mpi nki ta sadisa beto?

¹⁵ Inki lenda sadisa beto na kuvanda ti “ngemba ya Nzambi” ata beto ke kutana ti bampasi? Beto fwete landa kukumisa ngolo kinduku na beto ti Yehowa. Kimenga ya Kristu Yezu mpamba ke sadisaka beto na kusala kinduku yai. Kimenga ya Yezu kele kima mosi ya kuyituka yina Yehowa me salaka. Na nsadisa ya kimenga yai, Yehowa ke lolulaka masumu na beto, kansansa na beto ke kumaka bunkete mpi beto ke kwendaka pene-pene na yandi.—Yoane 14:6; Yakobo 4:8; 1 Piere 3:21.

16. Inki mutindu “ngemba ya Nzambi” ke sadisaka beto? Pesa mbandu.

¹⁶ Inki ta salama kana beto kele ti “ngemba ya Nzambi yina me luta mayele yonso ya kubakisa mambu”? Biblia ke tuba nde yo ta “tanina” bantima mpi mabanza na beto. (Bafilipi 4:7) Ngogo ya kisina ya bo me balula nde “tanina” vandaka kutendula kimvuka ya basoda yina vandaka kutanina mbanza. Basoda vandaka kutanina bantu ya mbanza Filipi. Bo vandaka kulala mbote sambu bo zabaka nde mbanza na bo vandaka na lutaninu. Mutindu mosi, “ngemba ya Nzambi” ke sadisaka beto na kudiyangisa ve mpi ke taninaka bantima ti mabanza na beto. Beto me zaba nde Yehowa ke kudibanzaka sambu na beto mpi ke zolaka nde beto nunga. (1 Piere 5:10) Yo ke sadisa beto na kulemba ve nitu mpi na kudiyangisa ve mingi kuluta sambu na bampasi.

17. Inki ta sadisa beto na kutudila Yehowa ntima na mpasi ya nene?

¹⁷ Kubika fioti mpasi ya nene ta kumina bantu yonso. (Matayo 24:21, 22) Beto me zaba kibeni ve mambu yina ta kumina konso muntu na kati na beto. Ata mpidina, beto fwete kudiyangisa ve mingi kuluta sambu na yo. Ata beto me zaba ve mambu yonso yina Yehowa ta sala, beto me zaba Nzambi na beto mbote. Beto me zaba mambu yina yandi me sadilaka bansadi na yandi ya kwikama. Beto ke ndimaka nde na konso diambu, Yehowa ta sala yonso sambu na kulungisa lukanu na yandi. Yandi lenda sala yo na mutindu ya kuyituka! Yo yina, mambu yonso yina Yehowa ke sadilaka beto ke sadisaka beto na kuvanda ti “ngemba ya Nzambi yina me luta mayele yonso ya kubakisa mambu.”