INKI mutindu mambu yai yantikaka? Bika mono tela beno. Mono butukaka na Yuli 29, 1929, mpi yelaka na bwala mosi na provense ya Bulacan na insi Philippines. Na bwala yina bantu vandaka mpenza ti mbongo ve. Insi na beto nwanaka bitumba ntangu mono vandaka leke. Basoda ya Japon nwanisaka insi Philippines. Bwala na beto vandaka ntama, yo yina basoda kwisaka ve kunwanisa beto. Beto vandaka ve ti radio, televizio mpi bazulunalu, yo yina beto vandaka kuwa bansangu ya bitumba kaka na munoko ya bantu.

Beto butukaka nana mpi mono kele mwana ya zole. Mono kwendaka kuzinga ti ba-nkaka ntangu mono vandaka ti bamvula nana. Ata beto vandaka bantu ya Katolika, nkaka ya bakala vandaka ti mabanza ya mbote sambu na mabundu ya nkaka mpi vandaka kubaka mikanda yina banduku na yandi vandaka kupesa yandi. Mono ke yibuka nde nkaka songaka mono Biblia na ndinga Tagalog mpi mikanda yina ke tendulaka Biblia. Mono vandaka kusepela kutanga Biblia, mingi-mingi Baevanzile. Yo sadisaka mono na kulanda mbandu ya Yezu.—Yoa. 10:27.

Bitumba ya bantu ya Japon sukaka na 1945. Na ntangu yina, bibuti songaka mono na kuvutuka na nzo. Nkaka ya bakala ndimaka nde mono vutuka na nzo, yo yina mono vutukaka.

Ntangu fioti na nima, na Desembri 1945, Bambangi ya Yehowa ya mbanza Angat kwisaka kusamuna na bwala na beto. Mbangi mosi ya mbuta kwisaka na nzo na beto mpi songaka beto mambu yina Biblia ke tubaka sambu na “bilumbu ya nsuka.” (2 Tim. 3:1-5) Yandi bingisaka beto na kuvukana ti bo sambu na kulonguka Biblia na bwala mosi ya pene-pene. Bibuti na mono buyaka, kansi mono kwendaka. Bantu kiteso ya 20 vandaka na lukutakanu yina mpi bankaka vandaka kuyula bangiufula.

Sambu mono bakisaka ve mambu yonso yina bo vandaka kulonga, mono zolaka kukwenda. Bo yimbaka nkunga mosi ya Kimfumu yina sepedisaka mono mingi, yo yina mono bikalaka. Na nima ya kuyimba mpi kusala kisambu, bo bingisaka beto yonso diaka na lukutakanu ya Lumingu na Angat.

 Bantu mingi salaka bakilometre 8 sambu na kukwenda na lukutakanu yina salamaka na nzo ya Cruz. Mono yitukaka na kumona ata baleke yina vandaka na kati ya bantu 50 ke pesa bamvutu na masolo ya mpasi ya Biblia. Na nima ya kukwenda na balukutakanu mingi, mpangi Damian Santos, mupasudi-nzila mosi ya mununu, bingisaka mono na kulala na nzo na yandi. Beto solulaka mambu mingi ya Biblia na mpimpa yina.

Bantu mingi ndimaka kulonguka Biblia na bilumbu yina. Na nima ya kukwenda na balukutakanu fioti, bampangi yulaka mono mpi bantu ya nkaka nde, “Keti beno ke zola kubaka mbotika?” Mono tubaka nde, “Ee, mono me zola.” Mono zabaka nde mono me ndima kusala ‘bonso mpika sambu na Mfumu, Kristu.’ (Bakol. 3:24) Beto bakaka mbotika bantu zole na Februari 15, 1946 na masa mosi ya pembeni.

Beto bakisaka nde mutindu beto me baka mbotika, beto fwete samunaka sambu na kulanda mbandu ya Yezu. Sambu mono vandaka kusamuna, papa sepelaka ve mpi songaka mono nde, “Nge kele ntete leke sambu na kulonga. Diaka, ata bo dindisaka nge na masa, yo ke pesa nge ve nswa ya kusamuna.” Mono zabisaka yandi nde Nzambi ke zolaka nde beto samuna nsangu ya Kimfumu na yandi. (Mat. 24:14) Mono yikaka nde, “Mono fwete lungisa mambu yina mono silaka na Nzambi.” Banda pana, papa yantikaka kusadila mono mambu yina mono tubaka na luyantiku ya disolo. Sambu papa buyaka nde mono samuna diaka ve, mono katukaka na nzo. Yo vandaka kima ya ntete yina mono yambulaka sambu na kulanda kusala mambu ya kimpeve.

Dibuta ya ba Cruz lombaka mono na kuzinga ti bo na Angat. Bo siamisaka mono ti mwana na bo ya nkento Nora na kukuma bapasudi-nzila. Beto zole yantikaka kisalu ya kimupasudi-nzila na Novembri 1, 1947. Nora kwendaka na mbanza ya nkaka kansi mono bikalaka na Angat sambu na kusadisa dibundu.

Ntangu mono lungisaka bamvula tatu na kisalu ya kimupasudi-nzila, mpangi Earl Stewart, ya dibuta ya Betele, salaka diskure na Angat mpi bantu kuluta 500 landaka diskure yina. Yandi salaka diskure na Kingelesi mpi mono tubilaka diskure yango na bunkufi na ndinga Tagalog. Mono salaka kaka bamvula nsambwadi na nzo-nkanda, kansi balongi na beto vandaka kulonga mingi na Kingelesi. Sambu beto vandaka ve ti mikanda mingi na ndinga Tagalog, yo pusaka mono na kutanga mikanda mingi ya Kingelesi sambu mono zaba yo mbote. Yo yina, mono zabaka Kingelesi mbote. Mono vandaka kuwa diskure ya mpangi Earl Stewart na Kingelesi mpi kubalula yo na ndinga Tagalog mpi mono kumaka kusala buna na badiskure ya nkaka.

Kilumbu yina ya mono balulaka diskure ya mpangi Stewart, yandi zabisaka dibundu nde Betele kele na mfunu ya mupasudi-nzila mosi to bapasudi-nzila zole ya babakala. Betele vandaka ti mfunu ya bampangi yai sambu na kusala kisalu yina bamisionere vandaka kusala ntangu bo ta kwenda na lukutakanu ya nene na New York, na États-Unis na 1950. Bo bingaka mono na Betele ti mpangi ya nkaka. Na dibaku yai mpi, mono yambulaka bantu ya dibuta ti mambu ya nkaka sambu na kusala na Betele.

Mono kumaka na Betele na Yuni 19, 1950 mpi mono yantikaka kisalu kuna. Lupangu ya Betele vandaka ti banti ya nene yina vandaka kuziunga yo. Bampangi kiteso ya 12 yina me kwelaka ntete ve vandaka kusala kuna. Na suka-suka mono vandaka kulambila bampangi. Na ba 9h00, mono vandaka kuyobisa mpi kugoma bilele ya bampangi tii na nima ya midi. Ata ntangu bamisionere vutukaka, mono landaka kusala na Betele. Mono vandaka kusala na kisika yina bo ke yidikaka mikanda sambu na kutinda na poste na bantu yina vandaka kulomba. Mono salaka mpi na kisika yina bo ke yambaka bantu; mono vandaka kusala konso kisalu yina bo vandaka kupesa mono.

Na 1952, bo bingisaka mono ti bampangi ya nkaka sambanu ya Philippines na kukota Nzo-Nkanda ya 20 ya Gileade. Mambu mingi yina beto monaka mpi kutanaka ti yo na États-Unis vandaka ya mpa sambu na beto. Yo vandaka ve kiteso mosi ti ya bwala na beto.

Mu mbandu, yo lombaka nde beto longuka kusadila bamasini mpi bisadilu ya nkaka ya kulambila yina beto zabaka ve. Bansungi na beto ya madidi ti  ya ntangu vandaka ve kiteso mosi ti ya bo. Kilumbu mosi na suka mono basikaka na nganda sambu na kutala bwala. Yo vandaka mbala ya ntete na kumona baneze mpi mono waka madidi mingi kibeni!

Kansi bansoba yai vandaka kuyangisa mono diaka ve sambu malongi ya Gileade vandaka kusepedisa mono mingi. Bampangi yina vandaka kulonga vandaka kusadila bametode ya mbote. Beto longukaka mutindu ya mbote ya kusala bansosa mpi ya kulonguka. Nzo-Nkanda ya Gileade sadisaka mono kibeni na kutomisa kimpeve na mono.

Ntangu beto manisaka, bo tindaka mono ntete na kusala kisalu ya kimupasudi-nzila ya nene na Bronx na mbanza New York. Yo yina mono landaka Lukutakanu ya Nene yina bo bingaka Assemblée de la société du monde nouveau yina salamaka na Yuli 1953. Na nima ya lukutakanu, bo vutulaka mono na Philippines.

Bampangi ya Betele zabisaka mono nde: “Ntangu yai nge ta kuma nkengi ya nziunga.” Yo pesaka mono kibeni dibaku ya nene ya kulanda mbandu ya Yezu, yina vandaka kutambula na babwala mpi na bambanza sambu na kusadisa mameme ya Yehowa. (1 Pie. 2:21) Mono vandaka nkengi ya nziunga na Luzon, kisanga ya kuluta nene na Philippines. Mono vandaka kutala baprovense yai: Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac mpi Zambales. Sambu na kukwenda na bambanza ya nkaka, mono vandaka kutambula na Bangumba ya Sierra Madre. Sambu bakamio ya kukwenda na bisika yina vandaka mpasi, mono vandaka kulomba bashofere ya bakamio ya nene na kuvanda na zulu ya banti yina bo vandaka kunata na kisika yina mono vandaka kukwenda. Mbala mingi bo vandaka kundima, kansi yo vandaka banzietelo ya mpasi.

Mabundu mingi vandaka ya mpa mpi ti bantu fioti. Bampangi vandaka kusepela mingi ntangu mono vandaka kusadisa bo na kuyidika balukutakanu mpi kutwadisa mbote lukutakanu ya kisalu ya bilanga.

Na nima, bo tindaka mono na nziunga mosi na provense ya Bicol. Yo vandaka ti bimvuka mingi yina bapasudi-nzila ya nene vandaka kukangula na babwala yina bansamuni vandaka ve. Na bwala mosi, ba w.c na bo vandaka kaka dibulu ya nda ti banti zole. Ntangu mono mataka na banti yina yo bwaka mpi mono bwaka ti yo. Mono yobilaka mingi sambu mono kuma bunkete na ntwala ya kudia.

Na ntangu yina mono yantikaka kuyindula Nora, yina vandaka ntete mupasudi-nzila na Bulacan. Na nima, yandi kumaka mupasudi-nzila ya nene na mbanza Dumaguete mpi mono kwendaka kutala yandi. Nora yantikaka kusonikila mono mpi mono vandaka kusonikila yandi tii ntangu beto kwelanaka na 1956. Na bamposo ya ntete ya makwela, beto kwendaka kutala dibundu mosi na kisanga ya Rapu Rapu. Beto vandaka kutambula na bangumba mpi kusala kitamina ya nda na makulu kansi beto vandaka na kiese ya kusadisa bampangi na babwala ya ntama.

Na nima ya kusala bamvula kiteso ya iya na kisalu ya nziunga, bo bingaka beto na Betele. Banda Yanuari 1960, beto ke salaka na Betele. Kusala ti bampangi yina kele ti mikumba ya nene me longaka mono mambu mingi, Nora me salaka bisalu mingi na Betele.

Na Betele mono ke vandaka na kiese ya kuzaba bansangu ya kuyela ya kisalu ya kusamuna na Philippines. Ntangu mono kwendaka kusala ntete na Betele, bansamuni vandaka 10 000 na Philippines. Bubu yai bansamuni kele kuluta 200 000 na Philippines mpi bampangi ya dibuta ya Betele me kuma mingi kuna, bo ke pesaka maboko mingi na kisalu ya kusamuna.

Sambu kisalu vandaka kuyela mingi, babiro ya Betele kumaka fioti. Nto-Kimvuka songaka beto na kusosa kisika ya kutunga Betele ya nene. Mono vandaka kutambula ti nkengi ya biro ya kuniema mikanda na banzo ya bantu pene-pene ya Betele sambu na kuyula kana bo lenda tekila beto mapangu na bo. Bo ndimaka ve, nkutu muntu mosi songaka beto nde: “Bashinwa ke tekaka ve banzo, beto ke sumbaka kaka.”

Kansi kilumbu mosi beto yitukaka, muntu mosi yulaka beto kana beto ta zola kusumba lupangu na yandi sambu yandi fwete kwenda kuzinga na États-Unis. Yo vandaka luyantiku ya kima mosi yina yitukisaka beto mingi. Na nima muntu mosi yina vandaka pene ndimaka mpi kuteka lupangu na yandi mpi yandi siamisaka bantu ya nkaka yina vandaka pene na kuteka mapangu na bo. Beto sumbaka nkutu lupangu ya muntu yina tubaka nde, “Bashinwa ke tekaka ve banzo.” Lupangu ya Betele kumaka nene mpenza. Mono ndimaka nde yo vandaka kibeni luzolo ya Yehowa.

Na 1950, mono vandaka leke na Betele ya mvimba. Bubu yai, mono ti nkento na mono kele bambuta na Betele ya mvimba. Mono ke sepelaka ntangu yonso ti lukanu na mono ya kulanda Yezu na bisika yonso yina yandi ke nataka mono. Ya kieleka, bibuti kulaka mono na nzo kansi Yehowa me kotisaka mono na dibuta ya nene ya bampangi. Mono ke ndimaka na ntima ya mvimba nde Yehowa ke pesaka beto konso kima yina beto kele na yo mfunu na konso kisika yina yandi ke tindaka beto. Mono ti Nora ke tondaka Yehowa mingi sambu na mambu yonso ya mbote yina yandi me sadilaka beto mpi beto ke siamisaka bampangi ya nkaka na kumeka Yehowa.—Mal. 3:10.

Yezu songaka Matayo (Levi), yina vandaka kalaki ya mpaku nde: “Landa mono.” Keti yandi landaka Yezu? Biblia ke tuba nde: “Yandi bikisaka bima yonso na nima, yandi telamaka mpi yantikaka kulanda [Yezu].” (Luka 5:27, 28) Mono mpi me bakaka mabaku ya mutindu yina, mono ke siamisaka mpi bampangi na kusala mutindu yina sambu Nzambi kusakumuna bo mingi.