1-3. (a) Inki ke ndimisa beto nde beto lenda kuma banduku ya Nzambi? (b) Beto ta tubila banani na disolo yai?

BIBLIA ke bingaka Abrahami nduku ya Nzambi, na baverse tatu. (2 Bansangu 20:7; Yezaya 41:8; Yakobo 2:23) Yandi mpamba muntu Biblia ke bingaka na mutindu ya pwelele nde nduku ya Nzambi. Keti yo ke tendula nde Abrahami mpamba muntu kele nduku ya Yehowa? Ve. Biblia ke monisa nde beto yonso lenda kuma banduku ya Yehowa.

² Ndinga ya Nzambi me fulukaka ti masolo ya babakala mpi bankento ya kwikama, yina vandaka kuwa Yehowa boma mpi kukwikila na yandi; na nima, bo kumaka banduku na yandi ya ngolo. (Tanga Nkunga 25:14.) Bo kele na kati ya bantu yina Polo bingaka ‘dituti ya nene ya bambangi.’ Bantu yai yonso vandaka banduku ya Nzambi.—Baebreo 12:1.

³ Beto tadila ntangu yai mbandu ya banduku tatu ya Yehowa yina Biblia ke tubila: (1) Ruti ya bwala Moabi; yandi vandaka toko mpi mufwidi mosi ya kwikama (2) Ezekiasi, ntotila mosi ya kwikama ya Yuda, mpi (3) Maria, mama ya Yezu mpi nkento  mosi ya kudikulumusa. Mambu ya bo salaka sambu na kukuma banduku ya Nzambi ke longa beto nki?

4, 5. Inki lukanu ya mpasi yo lombaka nde Ruti kubaka, mpi sambu na nki yo vandaka mpasi? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.)

⁴ Naomi ti babokilo na yandi, Ruti mpi Orpa, katukaka na Moabi sambu na kukwenda na Izraele. Yo vandaka nzietelo mosi ya nda. Na nzila, Orpa bakaka lukanu ya kuvutuka na Moabi. Kansi Naomi vandaka ti lukanu ya kuvutuka na bwala na yandi Izraele. Ebuna Ruti? Yo lombaka nde yandi baka lukanu mosi ya mpasi kibeni. Keti yandi fwete vutuka na fami na yandi na Moabi, to kukangama ti bokilo na yandi Naomi sambu na kukwenda na Betelemi?—Ruti 1:1-8, 14.

⁵ Fami ya Ruti vandaka na Moabi. Kana yandi vutukaka kuna, ziku bo zolaka kusadisa yandi. Yandi zabaka bantu ya Moabi, ndinga na bo mpi luzingu na bo. Naomi lendaka ve kuzabisa Ruti nde yandi ta zwa mambu yina na Betelemi. Nkutu Naomi vandaka kumona nde yandi ta kuka ve kuzwila Ruti bakala to nzo. Yo yina yandi zabisaka Ruti na kuvutuka na Moabi. Mutindu beto tubaka, Orpa vutukaka na “bantu na yandi mpi na banzambi na yandi.” (Ruti 1:9-15) Kansi Ruti buyaka kuvutuka na bantu na yandi mpi na banzambi na bo ya luvunu.

6. (a) Inki lukanu ya mbote Ruti bakaka? (b) Sambu na nki Bozi tubaka nde Ruti sosaka lutaninu na nsi ya mapapu ya Yehowa?

⁶ Ziku Naomi to bakala ya Ruti bantu longaka Ruti mambu ya Yehowa. Yandi zabaka nde Yehowa me swaswana ti banzambi ya Moabi. Yandi vandaka kuzola Yehowa sambu yandi bakisaka nde yandi fwete zola Yehowa mpi kusambila yandi. Ruti bakaka lukanu mosi ya mbote kibeni. Yandi zabisaka Naomi nde: “Bantu na nge ta vanda bantu na mono, mpi Nzambi na nge Nzambi na mono.” (Ruti 1:16) Beto ke waka kiese kibeni ntangu beto ke yindulaka zola yina Ruti vandaka na yo sambu na Naomi. Kansi kima ya ke yitukisaka mingi kele zola ya Ruti sambu na Yehowa. Yo yitukisaka mpi Bozi; yo yina yandi sikisaka Ruti mutindu yandi ‘sosaka lutaninu na nsi ya mapapu ya Yehowa.’ (Tanga Ruti 2:12.) Mambu yina Bozi tubaka ke yibusa beto mutindu mwana ya ndeke ke sosaka lutaninu na nsi ya mapapu ya mama na yandi. (Nkunga 36:7; 91:1-4) Yehowa taninaka mpi Ruti na zola yonso mpi sakumunaka yandi sambu na lukwikilu na yandi. Ruti bakisaka nde lukanu yina yandi bakaka vandaka ya mbote.

7. Inki lenda sadisa bantu yina ke waka boma ya kudipesa na Yehowa?

⁷ Bantu mingi ke longukaka mambu ya Yehowa; kansi bo ke sosaka ve lutaninu na yandi. Bo ke waka boma ya kudipesa na yandi mpi kubaka mbotika. Kana nge ke waka mpi boma yina, sosa kuzaba bikuma. Konso muntu ke vandaka ti nzambi yina yandi ke sambilaka. (Yozue 24:15) Kansi muntu ya mayele ke sosaka kusambila Nzambi ya kieleka. Kana nge kudipesa na Yehowa, nge ta monisa nde nge ke kwikilaka nde yandi lenda tanina nge. Yandi ta sadisa nge mpi na kulanda kusadila yandi ata na bantangu ya mpasi, mutindu yandi sadisaka Ruti.

8. Tubila luzingu ya Ezekiasi.

⁸ Luzingu ya Ezekiasi vandaka ve bonso ya Ruti. Ezekiasi vandaka na dikanda yina kudipesaka  na Nzambi. Kansi bantu ya nkaka ya Izraele vandaka ve ya kwikama. Ntotila Ahazi, tata ya Ezekiasi, vandaka muntu ya mbi. Yandi vandaka kuzitisa ve tempelo ya Nzambi mpi pusaka bantu na kusambila banzambi ya luvunu. Nkutu Ahazi tambikaka bampangi ya nkaka ya Ezekiasi bonso kimenga na banzambi ya luvunu. Ezekiasi yelaka na dibuta mosi ya mbi kibeni!—2 Bantotila 16:2-4, 10-17; 2 Bansangu 28:1-3.

9, 10. (a) Inki lendaka kupusa Ezekiasi na kukuma muntu ya mbi? (b) Sambu na nki beto fwete wila ve Nzambi makasi? (c) Sambu na nki beto fwete yindula ve nde bikalulu ya bantu ya nkaka fwete bebisa beto kaka?

⁹ Bikalulu ya mbi ya Ahazi lendaka kubebisa bikalulu ya mwana na yandi Ezekiasi to kupusa yandi na kuwila Yehowa makasi. Bampasi yina Ezekiasi kutanaka ti yo me luta ya bampangi mingi bubu yai ya ke yindulaka nde bo kele ti bikuma ya mbote ya kuwila Yehowa to dibundu na yandi makasi. (Bingana 19:3) Bankaka ke yindulaka nde bikalulu ya mbi ya dibuta na bo lenda pusa bo mpi na kusala mbi to kusala bifu yina bibuti na bo salaka. (Ezekiele 18:2, 3) Keti yo kele mpidina?

¹⁰ Luzingu ya Ezekiasi ke monisa nde yo ke mpidina ve! Ata muntu mosi ve kele ti kikuma ya mbote ya kuwila Yehowa makasi, sambu yandi ke sadilaka ve bantu mambu ya mbi. (Yobi 34:10) Ya kieleka, bibuti lenda longa bana na bo na kusala mambu ya mbote to ya mbi. (Bingana 22:6; Bakolosai 3:21) Kansi yo ke tendula ve nde bikalulu ya bantu ya dibuta na beto fwete soba beto kaka. Sambu na nki? Yehowa me pesaka beto kimpwanza ya kupona, disongidila kubaka lukanu ya kusala mambu ya mbote to ya mbi. (Kulonga 30:19) Inki mutindu Ezekiasi sadilaka dikabu yai ya mbalu?

11. Inki sadisaka Ezekiasi na kukuma ntotila mosi ya kuluta mbote ya Yuda?

¹¹ Ata tata na yandi vandaka ntotila mosi ya kuluta mbi na Yuda, Ezekiasi kumaka ntotila mosi ya kuluta mbote. (Tanga 2 Bantotila 18:5, 6.) Yandi landaka ve mbandu ya mbi ya tata na yandi. Kansi yandi widikilaka na dikebi yonso baprofete ya Yehowa, mu mbandu Yezaya, Mika, mpi Ozea. Yandi ndimaka bandongisila mpi bantuma yina bo pesaka yandi. Yo sadisaka yandi na kuyidika mambu ya mbi yina tata na  yandi salaka. Yandi katulaka bima ya mvindu na tempelo, lombaka Nzambi na kulolula bantu, mpi fwaka banzambi ya biteki na Izraele. (2 Bansangu 29:1-11, 18-24; 31:1) Na nima, ntangu Senakeribi, ntotila ya Asiria sosaka kunwanisa Yeruzalemi, Ezekiasi salaka mambu na kikesa yonso mpi ti lukwikilu. Yandi tulaka ntima nde Yehowa ta tanina yandi, mpi yandi pesaka bantu ya Yuda kikesa. (2 Bansangu 32:7, 8) Na nima, Ezekiasi kumaka lulendo; kansi ntangu Yehowa sungikaka yandi, yandi kudikulumusaka. (2 Bansangu 32:24-26) Ya kieleka, Ezekiasi me bikilaka beto mbandu mosi ya mbote kibeni. Yandi bikaka ve nde bikalulu ya mbi ya dibuta na yandi kubebisa yandi. Yandi monisaka nde yandi vandaka kibeni nduku ya Yehowa.

12. Inki mutindu bampangi mingi bubu yai ke monisaka nde bo kele banduku ya Yehowa bonso Ezekiasi?

¹² Bubu yai bantu mingi me kuma nku mpi me konda zola; bana mingi mpi ke yela na mabuta yina bibuti me konda zola. (2 Timoteo 3:1-5) Ata bampangi na beto mingi me yelaka na mabuta ya mbi, bo me bakaka lukanu ya kukuma banduku ya Yehowa. Bonso Ezekiasi, bo ke bikaka ve nde bikalulu ya bantu ya mabuta na bo kukumisa bo bantu ya mbi. Nzambi me pesaka beto kimpwanza ya kupona; bonso Ezekiasi, beto lenda baka lukanu ya kusadila yandi mpi kukumisa yandi.

13, 14. Sambu na nki mukumba ya Maria vandaka mpasi mingi, kansi nki yandi zabisaka Gabriele?

¹³ Bamvula mingi na nima ya Ezekiasi, Maria, toko mosi ya kudikulumusa, kumaka nduku ya ngolo ya Yehowa mpi bakaka mukumba mosi ya mfunu mingi. Maria bakaka divumu, butaka mwana ya Nzambi, mpi sansaka yandi! Mukumba ya lukumu yina Yehowa pesaka Maria ke monisa kibeni nde yandi vandaka kuzola Maria mpi kutudila yandi ntima! Kansi nki mutindu Maria kudiwaka na mbala ya ntete yina bo zabisaka yandi mukumba yina?

¹⁴ Mbala mingi beto ke tubilaka kaka mukumba ya lukumu yina Maria bakaka. Kansi nki mambu ya nkaka lendaka kupesa yandi boma? Wanzio Gabriele zabisaka yandi nde yandi ta baka divumu kukonda kuvukisa nitu ti bakala. Kansi Gabriele tendudilaka ve dibuta ya Maria to bantu ya nkaka mambu yina. Bo zolaka kutuba inki? Inki mutindu yandi zolaka kundimisa Yozefi nde yandi me sala ve bizumba? Diaka, yandi bakaka mukumba ya nene ya kusansa Mwana ya Nzambi! Beto me zaba ve kibeni mambu yonso yina yangisaka Maria; kansi beto me zaba mambu yina yandi zabisaka Gabriele. Yandi tubaka nde: “Tala mpika ya Yehowa ya nkento!  Bika yo salama sambu na mono mutindu nge me tuba.”—Luka 1:26-38.

15. Sambu na nki lukwikilu ya Maria ke yitukisaka beto?

¹⁵ Maria vandaka ti lukwikilu ya ngolo kibeni! Yandi vandaka kundima konso kisalu yina bo vandaka kupesa yandi, kaka bonso mpika. Yandi tulaka ntima nde Yehowa ta sadisa mpi ta tanina yandi. Inki kumisaka lukwikilu ya Maria ngolo mpidina? Beto ke butukaka ve ti lukwikilu. Kansi beto lenda kuma ti lukwikilu kana beto ke sala bikesa mpi ke lomba Nzambi na kusadisa beto. (Bagalatia 5:22; Baefezo 2:8) Maria salaka bikesa sambu na kukumisa lukwikilu na yandi ngolo. Inki mutindu beto me zaba yo? Beto tadila mutindu yandi vandaka kuwidikila mpi mambu yina yandi vandaka kutuba.

16. Inki ke monisa nde Maria vandaka ti kikalulu ya kuwidikila?

¹⁶ Mutindu Maria vandaka kuwidikila. Biblia ke tuba nde beto ‘fwete wa nswalu, mpi beto fwete nwanina ve na kutuba.’ (Yakobo 1:19) Maria vandaka kuwidikila mbote. Biblia ke monisa nde yandi vandaka kuwidikila na dikebi yonso mambu yina bantu vandaka kutuba, mingi-mingi mambu ya Yehowa. Yandi vandaka mpi kuyindulula mambu yina ya mfunu. Mu mbandu, ntangu Yezu butukaka, bangungudi zabisaka Maria nsangu yina bawanzio songaka bo. Yandi widikilaka bo na dikebi yonso. Na nima, ntangu Yezu kumaka ti bamvula 12, yandi tubaka kima mosi yina bendaka dikebi ya Maria. Na mabaku yai zole, Maria widikilaka mambu yina bo songaka yandi, yibukaka yo, mpi yindululaka na dikebi yonso.—Tanga Luka 2:16-19, 49, 51.

17. Mutindu ya kutuba ya Maria ke longa beto nki?

¹⁷ Mambu yina Maria tubaka. Na Biblia, bo me sonikaka ve mambu mingi yina Maria tubaka. Kisika yina Maria ke tuba mingi na Biblia, kele kaka na Luka 1:46-55. Mambu yina Maria tubaka ke monisa nde yandi zabaka mbote Masonuku ya Kiebreo. Inki ke ndimisa beto? Mambu yango me fwanana ti ya kisambu ya Ana, mama ya Samuele. (1 Samuele 2:1-10) Yo ke monana nde Maria vutukilaka bangogo ya Ana mbala kiteso ya 20. Yo ke pwelele nde yandi vandaka na kiese ya kutubila kieleka ya yandi longukaka na yina me tala Yehowa, Nduku na yandi ya kuluta nene.

18. Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya Maria?

¹⁸ Bonso Maria, bantangu ya nkaka Yehowa lenda pesa beto mikumba yina ke monana mpasi mingi. Yo ta vanda mbote na kulanda mbandu ya Maria; beto fwete ndima yo na kudikulumusa yonso mpi kutula ntima nde Yehowa ta sadisa beto. Beto lenda landa diaka mbandu ya lukwikilu ya Maria kana beto ke widikila Yehowa na dikebi yonso mpi ke yindulula mambu ti balukanu na yandi yina beto me longukaka. Na nima, beto lenda zabisa bantu ya nkaka na kiese yonso mambu yango.—Nkunga 77:11, 12; Luka 8:18; Baroma 10:15.

19. Inki mambote beto ta baka kana beto ke landa mbandu ya bantu ya lukwikilu yina Biblia ke tubila?

¹⁹ Ya kieleka, Ruti, Ezekiasi, mpi Maria vandaka banduku ya Yehowa, kaka bonso Abrahami. Bo kele na kati ya ‘dituti ya nene ya bambangi’ yina vandaka mpi banduku ya Nzambi. Bika beto landa mbandu ya mbote ya bantu yai ya lukwikilu. (Baebreo 6:11, 12) Mpidina, beto ta vanda banduku ya Yehowa mvula na mvula!