1, 2. Sambu na nki kinduku ya Yonatani ti Davidi ke longa beto kwikama ya kieleka?

YO FWETE vanda nde Yonatani yitukaka na kumona kikesa ya Davidi. Davidi fwaka Goliati, Mufilistia mosi ya nene kibeni, mpi nataka ntu na yandi na Ntotila Saule, tata ya Yonatani. (1 Samuele 17:57) Yonatani bakisaka kibeni nde Nzambi vandaka ti Davidi, mpi banda pana yandi kumaka nduku ya Davidi ya ngolo. Bo salaka lusilu ya kubikala banduku kimakulu. (1 Samuele 18:1-3) Yonatani bikalaka ya kwikama na Davidi luzingu na yandi ya mvimba.

² Yonatani bikalaka ya kwikama na Davidi, ata Yehowa ponaka Davidi na kukuma ntotila na kisika ya Saule, kansi Yonatani ve. Diaka, ntangu Saule sosaka kufwa Davidi, Yonatani kudiyangisaka mingi sambu na nduku na yandi. Yonatani zabaka nde Davidi bumbanaka na ntoto ya zelo na zelo na Oresha; yandi kwendaka kusiamisa Davidi na kulanda kutudila Yehowa ntima. Yonatani songaka Davidi nde: “Kuwa boma ve, sambu tata na  mono Saule ta mona nge ve; nge ta vanda ntotila ya Izraele, mpi mono ta vanda muntu ya zole na nima na nge.”—1 Samuele 23:16, 17.

3. Sambu na Yonatani, nki vandaka mfunu mingi kuluta kwikama na yandi na Davidi, mpi nki mutindu beto me zaba yo? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.)

³ Beto ke zolaka mingi bantu ya kwikama. Keti beto ke sepelaka ti Yonatani kaka sambu yandi vandaka kwikama na Davidi? Ve; ntete-ntete sambu yandi vandaka kumona nde, kukangama na Nzambi kele kima ya kuluta mfunu. Yo pusaka Yonatani na kukangama na Davidi mpi kuwila yandi ve kimpala, ata Nzambi ponaka Davidi na kukuma ntotila kansi yandi ve. Yonatani sadisaka mpi Davidi na kutudila Yehowa ntima. Bo vandaka banduku ya ngolo mpi bo bikalaka ya kwikama na Yehowa. Bo zitisaka lusilu na bo yai: “Yehowa kuvanda na kati na nge ti mono mpi na kati ya bana na nge ti bana na mono kimakulu.”—1 Samuele 20:42.

4. (a) Inki ke pesaka beto kiese mingi kibeni? (b) Inki beto ta longuka na disolo yai?

⁴ Beto fwete vanda mpi ya kwikama na dibuta na beto, na banduku na beto, mpi na bampangi na beto na dibundu. (1 Batesalonika 2:10, 11) Kansi kuvanda ya kwikama na Yehowa kele kima ya kuluta mfunu, sambu yandi muntu me gangaka beto! (Kusonga 4:11) Kuvanda ya kwikama na Yehowa ke pesaka kiese mingi kibeni. Kansi beto me zaba nde beto fwete kangama na Nzambi ata na bantangu ya mpasi. Na disolo yai, beto ta mona mutindu mbandu ya Yonatani lenda sadisa beto na kubikala ya kwikama na Yehowa ntangu: (1) muntu mosi ya kele ti kiyeka ke sala mambu ya mbi, (2) ntangu yo ke lomba nde beto pona na nani beto fwete vanda ya kwikama, (3) ntangu mpangi mosi ya kele ti mukumba ke bakisa beto ve to ke sala beto mbi, mpi (4) ntangu yo me kuma mpasi na kulungisa lusilu na beto.

5. Sambu na nki yo vandaka mpasi na kuvanda ya kwikama na Nzambi ntangu Saule vandaka ntotila?

⁵ Yonatani mpi bantu ya Izraele vandaka na mpasi. Ntotila Saule, tata ya Yonatani, zitisaka ve Yehowa, mpi Yehowa losaka yandi. (1 Samuele 15:17-23) Kansi Nzambi pesaka Saule nswa ya kuyala diaka bamvula mingi. Yo yina yo vandaka mpasi na kuvanda ya kwikama na Nzambi sambu ntotila yina “vandaka na kiti ya kimfumu ya Yehowa” vandaka kusala mambu ya mbi kibeni.—1 Bansangu 29:23.

6. Inki ke monisa nde Yonatani bikalaka ya kwikama na Yehowa?

⁶ Yonatani bikalaka ya kwikama na Yehowa. Yindula mambu yina yandi salaka ntangu Saule yantikaka kukolama na Nzambi. (1 Samuele 13:13, 14) Na ntangu yina, basoda mingi ya Filistia kwisaka ti bapusu-pusu 30000 sambu na kunwanisa Izraele. Saule vandaka kaka ti basoda 600, mpi kaka yandi ti Yonatani bantu vandaka ti bambele ya bitumba. Ata mpidina, Yonatani waka ve boma. Yandi yibukaka mambu profete Samuele tubaka: “Sambu na zina na yandi ya nene, Yehowa ta yambula ve bantu na yandi.” (1 Samuele 12:22) Yonatani zabisaka soda ya nkaka nde: “Kima mosi ve lenda kanga Yehowa nzila ya kugulusa na nsadisa ya bantu mingi to ya bantu fioti.” Yo yina bo kwendaka bo zole kunwanisa kimvuka mosi ya basoda ya Filistia mpi bo fwaka basoda 20 na kati na bo. Yonatani tudilaka Yehowa ntima mpi Yehowa sakumunaka yandi. Yehowa nikisaka ntoto mpi  basoda ya Filistia waka boma. Na nima, bo nwanaka bo na bo mpi fwaka bampangi na bo mosi; bantu ya Izraele nungaka bitumba yina.—1 Samuele 13:5, 15, 22; 14:1, 2, 6, 14, 15, 20.

7. Inki mutindu Yonatani vandaka kutadila tata na yandi?

⁷ Ata Saule kolamaka mingi na Yehowa, Yonatani vandaka kaka kulemfukila yandi na mutindu ya me fwana. Mu mbandu, yandi vukanaka ti tata na yandi sambu na kunwanina bantu ya Yehowa.—1 Samuele 31:1, 2.

8, 9. Inki mutindu beto ke monisaka kwikama na Nzambi ntangu beto ke zitisaka bantu yina kele ti kiyeka?

⁸ Bonso Yonatani, beto lenda vanda ya kwikama na Yehowa kana beto ke lemfukila bamfumu ya leta na mutindu ya me fwana. Yehowa me pesaka ‘bamfumu yai ya nene’ nzila ya kuyala beto; yandi ke lomba beto mpi na kuzitisa bo. (Tanga Baroma 13:1, 2.) Yo yina ntangu beto ke solula ti mfumu mosi ya leta, beto fwete vanda luzitu ata beto me zaba nde yandi kele muntu mosi ya luvunu to ya mbi. Beto fwete zitisa bantu yonso yina Yehowa me pesaka kiyeka.—1 Bakorinto 11:3; Baebreo 13:17.

⁹ Olga, mpangi-nkento mosi ya Amerika ya Sudi, vandaka kuzitisa bakala na yandi sambu na kumonisa kwikama na yandi na Yehowa, ata bakala yango vandaka kusala yandi mbi. ^[1] (Tala noti na nsuka ya disolo.)  Bantangu ya nkaka bakala yina vandaka kutubisa yandi ve to kutubila yandi mambu ya mbi, kaka sambu yandi kele Mbangi ya Yehowa. Nkutu yandi zabisaka mpangi Olga nde yandi ta fwa makwela mpi ta kwenda ti bana. Kansi Olga vutulaka ve mbi na mbi. Yandi salaka yonso sambu na kuvanda nkento ya mbote. Yandi vandaka kulambila bakala, kuyobisila yandi bilele, mpi kusadisa bampangi ya bakala na yandi. (Baroma 12:17) Yandi vandaka mpi kukwenda kufidisa bakala sambu na kutala dibuta mpi banduku na yandi. Mu mbandu, ntangu papa ya bakala na yandi fwaka, Olga muntu yidikaka bima yonso yina bo kwendaka ti yo na mafwa. Ntangu bantu nataka mvumbi na nzo-nzambi na bo, Olga vingilaka bakala na yandi na nganda. Na nima ya bamvula mingi, bakala yantikaka kusadila yandi mambu ya mbote sambu Olga vandaka ntima-nda mpi vandaka kaka kuzitisa yandi. Bubu yai, bakala ke siamisaka Olga na kukwenda na balukutakanu mpi ke kwendaka kubaka yandi. Nkutu bantangu ya nkaka yandi ke kwendaka ti Olga na balukutakanu.—1 Piere 3:1.

10. Inki mutindu Yonatani zabaka muntu yina yandi fwete kangama na yandi?

¹⁰ Ntangu Saule tubaka nde yandi fwete fwa Davidi, yo vandaka mpasi sambu Yonatani kubaka lukanu. Keti yandi fwete kangama na tata na yandi to na Davidi? Yonatani zabaka nde Nzambi vandaka ti Davidi kansi ve ti tata na yandi; yo yina yandi bikalaka ya kwikama na Davidi. Yandi songaka Davidi na kubumbana; na nima, yandi bondilaka Saule na kufwa ve Davidi.—Tanga 1 Samuele 19:1-6.

11, 12. Inki mutindu zola sambu na Nzambi ke sadisaka beto na kubaka lukanu ya kuvanda ya kwikama na yandi?

¹¹ Mpangi-nkento Alice na Australie vandaka na mfunu ya kuzaba na nani yandi fwete vanda ya kwikama. Ntangu yandi vandaka kulonguka Biblia, yandi zabisaka bantu ya dibuta na yandi mambu yina yandi ke longuka. Yandi songaka bo mpi nde yandi ta salaka diaka ve feti ya Noël mpi yandi monisaka bo kikuma. Na luyantiku, bo monaka yo mbi, mpi nsuka-nsuka bo wilaka yandi makasi. Bo monaka nde Alice vandaka diaka ve kudibanza sambu na bo. Nkutu mama na yandi zabisaka yandi nde yandi ke zola diaka ve kumona yandi. Alice tubaka nde: “Yo pesaka mono mpasi mingi sambu mono vandaka kuzola dibuta na mono mingi . Ata mpidina, lukanu na mono vandaka ya kuzola ntete Yehowa ti Mwana na yandi; yo yina na lukutakanu ya nene yina landaka, mono bakaka mbotika.”—Matayo 10:37.

¹² Beto fwete vanda ya kwikama na Yehowa kuluta na konso kima ya nkaka, mu mbandu ekipe mosi ya nkweso, nzo-nkanda, to insi na beto. Beto tadila mbandu ya Henry. Yandi vandaka kuzola kubula nsaka mosi ya kele bonso dame (échecs) na ekipe ya ekole na bo; yandi vandaka mpi kuzola kunungisa ekole na bo. Sambu yandi vandaka kubula yo konso mposo, ntangu ya kusamuna mpi ya kukwenda na balukutakanu vandaka diaka ve. Henry tubaka nde, yandi kumaka kudipesa mingi na mambu ya ekole kansi na Nzambi ve. Yo yina yandi bakaka lukanu ya kubula diaka ve nsaka yina na ekole.—Matayo 6:33.

13. Inki mutindu kuvanda ya kwikama na Nzambi ke sadisaka beto na kuyidika makambu ya dibuta?

¹³ Bantangu ya nkaka, yo ke vandaka mpasi na kukangama ti bampangi yonso ya  dibuta na beto. Ken ke tuba nde: “Mama na mono me kumaka mbuta; mono vandaka kusepela kukwenda kutala yandi mbala na mbala mpi kubinga yandi na kuvanda ti beto bantangu ya nkaka. Kansi mama ti nkento na mono va wakana mbote ve.” Yandi ke yika nde: “Mu lendaka ve kukotila mosi mpi kubuya ya nkaka.” Ken yibukaka minsiku ya Biblia; yandi bakisaka nde yandi fwete kangama ti nkento na yandi mpi kuzola yandi. Yo yina, yandi bakaka lukanu yina sepedisaka nkento na yandi. Na nima, yandi tendudilaka nkento na yandi mfunu ya kuzinga mbote ti mama na yandi. Yandi monisaka mpi mama na yandi mfunu ya kuzitisa nkento na yandi.—Tanga Kuyantika 2:24; 1 Bakorinto 13:4, 5.

14. Inki mambu ya mbi Saule salaka Yonatani?

¹⁴ Beto lenda bikala ya kwikama na Yehowa ata mpangi mosi ya kele ti mukumba ke sala beto mbi. Nzambi pesaka Ntotila Saule kiyeka; kansi Saule vandaka kusala mwana na yandi mbi. Yandi bakisaka ve kikuma yina Yonatani vandaka kuzola Davidi. Yo yina, ntangu Yonatani sadisaka Davidi, Saule waka makasi mpi pesaka yandi nsoni na meso ya bantu. Ata mpidina, Yonatani vandaka kaka kuzitisa tata na yandi; yandi bikalaka mpi ya kwikama na Yehowa ti na Davidi, ntotila ya mpa ya Izraele yina Yehowa ponaka na kisika ya tata na yandi.—1 Samuele 20:30-41.

15. Inki beto fwete sala kana mpangi mosi me bakisa beto ve?

 ¹⁵ Bampangi yina ke twadisaka mabundu na beto bubu yai ke salaka bikesa sambu na kusadila bampangi yonso mambu ya mbote. Kansi sambu bo kele bantu ya kukonda kukuka, bantangu ya nkaka bo lenda bakisa ve sambu na nki beto me sala kima mosi buna. (1 Samuele 1:13-17) Yo yina ata bo me bakisa beto ve, beto fwete vanda kaka ya kwikama na Yehowa.

16. Na nki mambu beto fwete vanda ya kwikama na Yehowa mpi kusosa ve kaka mambote na beto mosi?

¹⁶ Saule zolaka nde Yonatani kukuma ntotila na kisika na yandi, kansi Davidi ve. (1 Samuele 20:31) Kansi Yonatani vandaka kuzola Yehowa mpi kukangama na yandi. Na kisika ya kusosa kaka mambote na yandi mosi, Yonatani kumaka nduku ya Davidi mpi salaka mambu yina yandi silaka Davidi. Ya kieleka, muntu yina ke zolaka Yehowa mpi ke kangamaka na yandi “ke lungisaka lusilu na yandi, ata kana yo kele mbi sambu na yandi.” (Nkunga 15:4) Beto ke lungisaka balusilu na beto sambu beto ke vandaka ya kwikama na Nzambi. Mu mbandu, kana beto ke sala mumbongo ti muntu, beto fwete sala mambu kaka mutindu beto wakanaka ata mambu ya mpasi me basika. Kana mavwanga me basika na makwela na beto, beto ta monisa nde beto ke zolaka Yehowa kana beto ke kangama kaka na nkwelani na beto.—Tanga Malaki 2:13-16.

17. Inki malongi nge me baka na disolo yai?

¹⁷ Bonso Yonatani, beto fwete vanda ya kwikama na Nzambi ata na ntangu ya mpasi. Beto fwete kangama mpi ti bampangi na beto, ata bo ke sala beto mbi. Kana beto sala mpidina, Yehowa ta wa kiese; beto mosi mpi ta wa kiese mingi. (Bingana 27:11) Beto fwete tula ntima nde yandi ta sadilaka beto kaka mambu ya mbote mpi ta taninaka beto. Na disolo ya ke landa, beto ta longuka bambandu ya bantu ya kwikama mpi ya kukonda kwikama ya ntangu ya Davidi.