NTANGU tata na mono Arthur vandaka toko, yandi vandaka kuzola Nzambi mingi mpi yandi vandaka na mfunu ya kukuma Pastere ya dibundu ya Metodiste. Kansi ntangu yandi tangaka mikanda ya Balongoki ya biblia, yandi sobaka mabanza mpi yantikaka kukwenda na balukutakanu ya Balongoki ya biblia. Tata bakaka mbotika na 1914, ntangu yandi vandaka ti bamvula 17. Na Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba, bo lombaka yandi na kukuma soda, kansi yandi buyaka. Yo yina, bo tindaka yandi bangonda kumi na boloko ya mbanza Kingston na provense ya Ontario, na Canada. Ntangu yandi basikaka na boloko, yandi kumaka mupasudi-nzila.

Na 1926, tata kwelaka mama na mono Hazel Wilkinson. Nkaka na mono, mama ya mama na mono, longukaka kieleka na 1908. Mono butukaka na Aprili 24, 1931. Beto butukaka bana iya, mono kele mwana ya zole. Tata vandaka kuzola mpi kuzitisa Biblia mingi mpi yandi longaka beto mpi na kuzola mpi kuzitisa Biblia mingi. Kusambila Yehowa vandaka kima ya kuluta mfunu na luzingu na beto. Dibuta na beto vandaka kusamuna nzo na nzo mbala mingi.—Bisalu 20:20.

Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba yantikaka na 1939. Na mvula yina landaka, bo buyisaka kisalu ya Bambangi ya Yehowa na Canada. Bo vandaka kulomba bana ya nzo-nkanda na kupesa lusaku na drapo mpi na kuyimba nkunga ya insi. Balongi vandaka kupesa mono ti mpangi na mono ya nkento Dorothée nswa ya kubasika na nganda ntangu mambu yai vandaka kusalama. Kansi kilumbu mosi longi na mono pesaka mono nsoni, yandi tubaka nde mono ke vandaka ve kikesa. Na nima ya nzo-nkanda, banduku mingi ya nzo-nkanda nwanisaka mono mpi bo bwisaka mono na ntoto. Diambu yai pesaka mono diaka kikesa ya kulanda ‘kulemfukila Nzambi bonso mfumu na kisika ya kulemfukila bantu.’—Bisalu 5:29.

Na Yuli 1942, mono bakaka mbotika na tanki mosi na ferme, ntangu mono vandaka ti bamvula 11. Na bakonzie, mono vandaka kusala kisalu ya mupasudi-nzila ya ntangu fioti. Na mvula mosi, mono kwendaka ti bampangi-babakala tatu  na nordi ya Ontario, kuna beto vandaka kulonga bantu yina ke zengaka banti ya nene.

Na Mayi 1, 1949, mono kumaka mupasudi-nzila ya ntangu yonso. Na nima, bo bingaka mono na kupesa maboko na bisalu ya kutunga na Betele ya Canada mpi na nima mono kumaka kusala na Betele ya Canada. Mono vandaka kusala na kisika ya kuniema mikanda, mpi mono longukaka kusadila masini ya kuniema mikanda. Mono ke yibuka diaka ntangu beto vandaka kuniema trakiti mosi yina vandaka kutubila mbangika ya Bambangi ya Yehowa na Canada, beto vandaka kusala mpimpa ya mvimba, mpi kisalu yango bakaka bamposo mingi.

Na nima, mono kumaka kusala na Biro ya Ke Talaka Kisalu ya Bilanga. Mukumba na mono vandaka ya kusolula ti bapasudi-nzila yina vandaka kukwenda kusamuna na Quebec, kisika yina bo vandaka kubangika ngolo Bambangi ya Yehowa. Mary Zazula vandaka na kati ya bapasudi-nzila yina. Yandi katukaka na mbanza Edmonton, na provense ya Alberta na Canada. Bibuti na yandi vandaka bantu ya dibundu ya Ortodokse. Ntangu Mary ti mbuta na yandi ya bakala ndimaka ve na kuyambula kulonguka Biblia, bibuti na bo kulaka bo na nzo. Na Yuni 1951, Mary ti mpangi na yandi ya bakala bakaka mbotika mpi bangonda sambanu na nima, bo kumaka bapasudi-nzila. Ntangu mono vandaka kusolula ti bapasudi-nzila, mono monaka mpenza nde Mary ke zolaka Yehowa mingi. Mono ke yibuka diaka mambu yina mono tubaka na nsi ya ntima nde ‘yai kele nkento ya mono fwete kwela’. Bangonda uvwa na nima, beto kwelanaka, na Yanuari 30, 1954. Mposo mosi na nima ya makwela, bo pesaka beto formasio ya nkengi ya nziunga. Bamvula zole yina landaka, beto salaka kisalu ya nziunga na nordi ya Ontario.

Sambu kisalu ya kusamuna yelaka mingi, yo lombaka nde bamisionere kuvanda mingi. Mono ti Mary yindulaka nde sambu beto me kangaka ntima na madidi ya ngolo mpi na bambembele ya Canada, beto ta kuka mpi kuzinga na konso kisika ya nkaka. Yo yina beto kotaka nzo-nkanda ya Gileade ya 27 mpi beto manisaka nzo-nkanda na Yuli 1956. Na Novembri, beto vandaka na Brésil, teritware na beto ya mpa.

Na Brésil, beto longukaka kiportige. Na luyantiku, beto longukaka bangogo ya nkufi ya kuyantika kusolula ti muntu.Na nima, beto longukaka mutindu ya kupesa muntu mukanda na bangogo ya nkufi. Ntangu beto yantikaka kusamuna, beto kutanaka ti mwana-nkento mosi yina sepelaka mingi na nsangu. Beto tubaka nde kana muntu me sepela na nsangu, beto ta tangila yandi verse mosi yina ke tubila luzingu na nsi ya Kimfumu ya Nzambi. Yo yina mono tangilaka yandi Kusonga 21:3, 4, mpi na nima mono tubaka diaka ve ata kima ya nkaka! Mono me zingaka ntete ve na kisika yina ntangu mpi malulu kele mingi.Ntangu yina ya mingi vandaka kuniokula mono mingi.

 Teritware na beto vandaka mbanza Campos. Bubu yai, yo me kumaka ti mabundu 15! Kansi, ntangu beto kumaka, yo vandaka kaka ti kimvuka mosi mpi nzo mosi ya bamisionere. Bampangi-bankento iya vandaka kuzinga na kati: Esther Tracy, Ramona Bauer, Luiza Schwarz, mpi Lorraine Brookes (bubu yai Wallen). Kisalu na mono na nzo ya bamisionere vandaka kuyobisa ti kugoma bilele mpi kusosa bankuni ya kulambila. Na Kintete mosi na mpimpa, na nima ya kulonguka ya Nzozulu ya Nkengi, Mary vandaka kupema na kiti ya diva mpi yandi tulaka ntu na zulu ya lele. Beto vandaka kutubila mutindu kilumbu me luta. Ntangu Mary telamaka, nioka basikaka na lele yina yandi tulaka na nsi ya ntu! Yo pesaka beto boma mingi, mpi nsuka-nsuka mono fwaka yo.

Mvula mosi na nima ya kulonguka kiportige, beto yantikaka kisalu ya nkengi ya nziunga. Kura vandaka ve na nziunga yina beto vandaka. Beto vandaka kulala na ditoko mpi beto vandaka kusala banzietelo na zulu ya mpunda yina vandaka ti shario na nima. Beto salaka nzietelo mosi na train ntangu beto kwendaka kusamuna na bwala mosi yina vandaka na zulu ya bangumba. Kuna, beto futilaka shambre. Biro ya filiale tindilaka beto bazulunalu 800 sambu na kusamuna ti yo. Biro ya filiale vandaka kutindila beto bazulunalu, mpi beto vandaka kukwenda mbala na mbala kubaka yo na kisika yina bo vandaka kutinda yo.

Na 1962, Nzo-Nkanda ya Kisalu ya Kimfumu salamaka na bisika mingi ya Brésil. Bangonda sambanu, mono vandaka kutambula sambu na kutwadisa nzo-nkanda yai na bisika ya kuswaswana. Mono twadisaka banzo-nkanda na bambanza yai: Manaus, Belém, Fortaleza, Recife, mpi Salvador. Na Manaus, mono twadisaka lukutakanu mosi ya distrike, na kisika mosi ya nene ya bantu ke salaka bansaka. Bamvula vandaka kunoka mingi, yo yina na kisika ya lukutakanu masa ya mbote ya kunwa vandaka mpenza ve mpi bampangi vandaka ve ti kisika ya mbote ya kudia. Mono zabisaka mfumu mosi ya basoda diambu yango. Na mawete yonso, yandi bakaka bangidika sambu beto vanda ti masa ya kunwa na bilumbu yonso yina ya lukutakanu. Yandi tindaka mpi basoda sambu na kutungila beto batenta zole ya nene, beto vandaka kulamba mpi kudia na kati.

Na bangonda yina mono basikaka, Mary samunaka na kisika ya mumbongo, kansi ata muntu mosi ve tulaka dikebi na nsangu ya Biblia. Bantu yango katukaka na Portugal mpi kwisaka na Brésil sambu na kusosa mbongo. Mary lembaka nitu mpi songaka banduku na yandi nde, “Kisika ya nsuka ya mono ta zola kuzinga kele Portugal.” Ntangu fioti na nima, beto zwaka mukanda. Bo tindaka beto na kukwenda kusala na Portugal, na ntangu yina leta buyisaka kisalu ya Bambangi ya Yehowa na Portugal. Yo pesaka Mary mpasi mingi! Kansi, beto ndimaka mpi beto kwendaka na Portugal.

Na Augusti 1964, beto kumaka na mbanza Lisbon, na Portugal. Bapolisi vandaka kuniokula bampangi.  Ntangu beto kumaka, beto nwaninaka ve kumonana na bampangi mpi kutuba nde beto kele Bambangi. Ntete, beto futilaka shambre mosi. Ntangu beto bakaka mikanda ya insi yina, beto kumaka kufutila nzo ya nene. Na nima ya bangonda tanu, beto vandaka ti nswa ya kukutana ti bampangi ya Betele. Beto vandaka na kiese mingi ntangu beto kumaka ti dibaku ya kukwenda na balukutakanu!

Sambu leta buyisaka kisalu na beto, bo kangaka banzo ya Kimfumu mpi beto vandaka kusala balukutakanu na banzo ya bampangi. Bapolisi vandaka kutambula-tambula na banzo ya bampangi. Bo nataka bampangi mingi ya babakala ti ya bankento na biro na bo sambu na kuyula bo bangiufula. Bo niokulaka bampangi mpi bo lombaka bo na kutanga bazina ya bampangi yina vandaka kutwadisa na dibundu. Yo yina sambu na kuditanina, bampangi kumaka kubingana na bazina yina bantu mingi me zaba ve.

Lukanu na beto ya ntete vandaka ya kusala yonso sambu bampangi kulanda kubaka mikanda sambu yo sadisa bo na kukanga ntima. Mary vandaka kusonika masolo ya Nzozulu ya Nkengi na bapapie. Na nima yandi vandaka kuniema yo na masini mpi kubasisa yo mingi.

Na Yuni 1966, Bambangi ya Yehowa kwendaka na tribinale ya Lisbon. Bantu fundaka bampangi yonso 49 ya dibundu ya Feijó nde bo ke salaka balukutakanu na nzo ya muntu mosi, na mutindu yina ke wakana ve ti nsiku. Mono sadisaka bampangi na kudibongisa na mutindu ya kusamba na tribinale. Mono salaka bonso nde mono kele avoka yina ta sambisa makambu mpi ta tuba nde Bambangi ya Yehowa me sala diambu mosi ya mbi. Kaka mutindu beto yindulaka, beto nungaka ve na tribinale. Bo tulaka bampangi 49, babakala mpi bankento, na boloko. Bo tubaka nde bampangi ta sala bilumbu 45 na boloko, kansi bampangi salaka bangonda tanu ti ndambu na boloko. Ata mpidina, tribinale yina sadisaka na kuta kimbangi ya nene. Ntangu tribinale vandaka kusalama, avoka na beto vutukilaka mambu yina Gamaliele tubaka, yina kele na Biblia. (Bisalu 5:33-39) Nsuka-nsuka, bantu yina ke mwangaka bansangu tubilaka tribinale yina na bansangu na bo. Beto waka kiese mingi ntangu avoka na beto yantikaka kulonguka Biblia mpi kukwenda na balukutakanu.

Na Desembri 1966, mono kumaka nkengi ya filiale. Mono kumaka kutadila mambu ya bansiku mpi mono salaka kisalu yai bamvula mingi. Beto salaka bikesa sambu Bambangi ya Yehowa kusambila Yehowa na ngemba na Portugal. (Bafilipi 1:7) Na Desembri 18, 1974, leta ndimaka nde Bambangi ya Yehowa kele ti nswa ya kusala mambu na bo ya lusambu. Mpangi Nathan Knorr ti Frederick Franz ya Nto-Kimvuka kwisaka kusepela ti beto. Beto salaka lukutakanu mosi ya nene na mbanza Oporto mpi na Lisbon, bantu 46870 vukanaka na lukutakanu yina.

 Yehowa salaka mpi diaka nde bansamuni kulonga nsangu ya mbote tii na bisanga yina bantu ke tubaka kiportige, mu mbandu na Azores, na Cap-Vert, na Madeira, na São Tomé mpi na Príncipe. Bambangi ya Yehowa kumaka mingi na babwala yai, yo yina beto vandaka na mfunu ya Betele ya Nene. Bo tungilaka beto Betele, na Aprili 23, 1988, mpangi Milton Henschel salaka diskure sambu na Betele yai ya mpa. Bampangi 45 522 vandaka na diskure yina, na kati na bo vandaka mpi ti bamisionere 20 yina salaka na Portugal mpi me kwendaka kusala na bisika ya nkaka.

Mono ti Mary ke sepelaka mingi na malongi yina beto me bakaka na bambandu ya bampangi ya kwikama. Mu mbandu, ntangu mono kwendaka kufidisa mpangi Theodore Jaracz na kutala filiale mosi, mono bakaka dilongi ya mfunu. Filiale yina beto kwendaka kutala vandaka ti diambu mosi ya nene, bampangi ya Komite ya Filiale salaka bikesa sambu na kumanisa yo. Kansi bo kukaka ve, yo yina bo yambulaka. Mpangi Jaracz pesaka bo kikesa mpi tubaka nde: “Yai kele ntangu ya kubika mpeve santu kusala kisalu na yo.” Mono ta vilaka mpi ve ata fioti mambu yina mpangi Franz tubaka bamvula mingi me luta ntangu mono ti Mary kwendaka na Brooklyn. Bampangi mingi yina beto vandaka ti bo lombaka yandi bandongisila, yandi zabisaka beto nde: “Ndongisila ya mono ke pesa beno kele nde: “Beno kangama kaka na dibundu ya Yehowa, yo vanda na ntangu ya kiese to ya mpasi. Dibundu ya Yehowa mpamba ke salaka kisalu yina Yezu pesaka balongoki na yandi, kisalu ya kulonga nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi!”

Kusala mambu yai me pesaka mono ti Mary kiese. Mono ke yibukaka mpi mambu mingi ya mbote yina mono kutanaka ti yo na bafiliale ya bansi mingi yina mono vandaka kutala. Beto vandaka kuzola kuvanda kisika mosi ti bansadi ya Yehowa ya bamvula yonso mpi kuyibusa bo nde Yehowa ke sepelaka ti kisalu na bo. Beto vandaka kusiamisa bo ntangu yonso na kulanda kusadila Yehowa.

Bamvula mingi me luta, bubu yai beto me lungisa bamvula 80 ti ndambu. Mary me kumaka kubela mingi. (2 Bakorinto 12:9) Beto me kutanaka mpi ti mambu ya nkaka ya mpasi. Kansi yo me kumisaka lukwikilu na beto ngolo mpi me pusaka beto na kukangama ngolo na Yehowa. Ntangu beto ke yindulaka bamvula yonso yina beto me sala na kisalu ya Yehowa, beto ke ndimaka nde Yehowa me sakumunaka beto mingi, mingi kibeni, sambu na ntima na yandi ya mbote. *—Tala noti na nsi ya disolo.