1, 2. (a) Sambu na nki mbandu ya Noa, ya Daniele, mpi ya Yobi ke pesaka beto kikesa? (b) Luzingu ya bantu ya Yeruzalemi vandaka nki mutindu ntangu Ezekiele sonikaka mambu yina kele na Ezekiele 14:14?

KETI nge ke kutana ti mpasi ya maladi, kukonda mbongo to mbangika? Keti bampasi na nge ke kanga nge nzila ya kusadila Yehowa na kiese? Kana mpidina, mbandu ya Noa, ya Daniele mpi ya Yobi ta pesa nge kikesa. Bo vandaka bantu ya kukonda kukuka mpi bo kutanaka ti bampasi bonso beto. Nkutu bantangu ya nkaka luzingu na bo vandaka na kigonsa. Ata mpidina, bo bikalaka ya kwikama na Yehowa, yo yina bo me kumaka bambandu ya lukwikilu mpi ya bulemfu.—Tanga Ezekiele 14:12-14.

² Ezekiele sonikaka verse yai ya me simba disolo na beto na Babilone na mvu 612 na ntwala ya Kristu. * (Ezekiele 1:1; 8:1) Yandi sonikaka  yo bamvula fioti na ntwala nde bo fwa Yeruzalemi na 607. Bantu fioti mpamba na Yeruzalemi vandaka ya kwikama, kwikama na bo vandaka bonso ya Noa, Daniele, mpi Yobi, mpi bo gulukaka. (Ezekiele 9:1-5) Na kati ya bantu yina gulukaka, beto lenda tanga Yeremia, Baruki, Ebedi-meleki mpi bantu ya dikanda ya Rekabi.

3. Inki beto ta longuka na disolo yai?

³ Na bilumbu na beto mpi, ntangu Yehowa ta fwa nsi-ntoto yai ya mbi, yandi ta gulusa kaka bantu ya lunungu, bayina ke landaka mbandu ya Noa, ya Daniele, mpi ya Yobi. (Kusonga 7:9, 14) Sambu na nki Yehowa ke bingaka Noa, Daniele, mpi Yobi bantu ya lunungu? Beto ta longuka (1) bampasi yina bo kutanaka ti yo mpi (2) mutindu beto lenda landa mbandu ya lukwikilu mpi bulemfu na bo.

4, 5. Inki bampasi Noa kutanaka ti yo, kansi nki mambu ya kuyituka yandi salaka?

⁴ Inki bampasi Noa kutanaka ti yo? Na bilumbu ya Enoki, nkaka ya Noa, bantu vandaka dezia kusala mambu ya mbi. Bo vandaka kutuba mambu ya mbi yina vandaka “kuvweza” Yehowa. (Yude 14, 15) Bantu kumaka kusala mubulu mingi. Yo yina, na bilumbu ya Noa, “ntoto fulukaka ti mubulu.” Bawanzio yina kolamaka kwisaka na ntoto, bo lwataka nitu ya kimuntu mpi kwelaka bankento. Bo butaka bana ya nku mpi ya mubulu. (Kuyantika 6:2-4, 11, 12) Kansi Noa vandaka ve bonso bantu yai. Biblia ke tuba nde “Noa ndimamaka na meso ya Yehowa.” Yandi vandaka kusala mambu ya mbote. Biblia ke yika nde: “Noa tambulaka ti Nzambi ya kieleka.”—Kuyantika 6:8, 9.

⁵ Mbandu ya Noa ke longa beto nki? Ya ntete, yindula bamvula yina Noa sadilaka Yehowa na kwikama yonso na ntwala nde Mvula ya Ngolo kunoka. Yo vandaka ve kaka bamvula 70 to 80, kansi bamvula kiteso ya 600. (Kuyantika 7:11) Ya zole, kuvila ve nde na ntangu yina dibundu vandaka ve sambu bampangi kusadisa Noa to kupesa yandi kikesa mutindu yo ke salamaka bubu yai. Yo ke monanaka nde ata bampangi na yandi sadisaka yandi ve. *

6. Inki mutindu Noa monisaka kikesa?

⁶ Noa vandaka kaka ve muntu ya mbote. Yandi zabisaka mpi bantu nsangu ya Yehowa na kikesa yonso. Biblia ke binga yandi “nsamuni ya lunungu.” (2 Piere 2:5) Ntumwa Polo tubaka nde: “Na nzila ya lukwikilu . . . Noa bedisaka nsi-ntoto.” (Baebreo 11:7) Yo ke monana nde bantu vandaka kuseka Noa mpi kulembisa yandi. Mbala ya nkaka bo sosaka mpi kubangika yandi. Kansi Noa vandaka ve kuwa bantu boma. (Bingana 29:25) Yandi vandaka muntu ya lukwikilu, yo yina Yehowa pesaka yandi kikesa mutindu yandi ke pesaka bansadi na yandi bubu yai.

7. Inki bampasi Noa kutanaka ti yo ntangu yandi vandaka kutunga maswa?

⁷ Ntangu Yehowa songaka Noa na kutunga maswa sambu na kugulusa bantu ya nkaka ti bambisi na Mvula ya Ngolo, Noa vandaka dezia ya kwikama na Yehowa bamvula kuluta 500. (Kuyantika 5:32; 6:14) Yo ke pwelele nde kutunga maswa yina ya nene vandaka mpasi sambu na Noa. Ziku yandi zabaka nde ntangu yandi ta sala kisalu yina, bantu ta seka yandi mpi ta sadila yandi mambu ya nku. Kansi Noa monisaka lukwikilu mpi lemfukilaka Yehowa. “Yandi salaka kaka mutindu” Yehowa songaka yandi.—Kuyantika 6:22.

8. Inki mutindu Noa tulaka ntima nde Yehowa ta lungisa bampusa ya dibuta na yandi?

⁸ Mpasi ya nkaka ya Noa vandaka ya kusansa dibuta na yandi. Na ntwala ya Mvula ya Ngolo, bantu vandaka kusala ngolo sambu na kuzwa madia. Noa mpi vandaka kusala ngolo sambu na kudisa dibuta na yandi. (Kuyantika 5:28, 29) Kansi, yandi bikaka ve nde bampusa ya dibuta na yandi kukatula dikebi na yandi na kisalu ya Nzambi. Noa tulaka kisalu ya Yehowa na kisika ya ntete. Ata kisalu ya kutunga maswa bakaka kiteso ya bamvula 40 to 50, Noa bikalaka kaka ya kwikama na Yehowa.  Na nima ya Mvula ya Ngolo, yandi sadilaka diaka Yehowa bamvula 350. (Kuyantika 9:28) Ya kieleka, Noa kele mbandu ya lukwikilu mpi ya bulemfu.

9, 10. (a) Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya lukwikilu mpi bulemfu ya Noa? (b) Inki mambote nge ta baka kana nge ke lemfuka na bansiku ya Nzambi?

⁹ Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya lukwikilu mpi bulemfu ya Noa? Kana beto ke kangama na mambu yina Yehowa ke ndimaka, ke kota ve na mambu ya nsi-ntoto ya Satana mpi ke tula Yehowa na kisika ya ntete. (Matayo 6:33; Yoane 15:19) Ya kieleka, kusala mutindu yai ke salaka nde bantu kuzola beto ve. Mu mbandu, bantu lenda tubila beto mambu ya mbi na radio to na televizio kaka sambu beto ke zitisaka bansiku ya Nzambi na yina me tala kuvukisa nitu mpi makwela. (Tanga Malaki 3:17, 18.) Bonso Noa, beto ke waka ve bantu boma. Beto ke waka Yehowa boma, disongidila, beto ke zitisaka yandi mpi ke zolaka kaka kusepedisa yandi. Beto me zaba nde Yehowa mpamba Muntu ta pesa beto luzingu ya mvula na mvula.—Luka 12:4, 5.

¹⁰ Kudiyula nde: ‘Keti mono ta landa kusala mambu yina ke sepedisaka Nzambi, ata bantu ke seka mono to ke bangika mono? Keti mono ke ndimaka nde Yehowa ta lungisa bampusa ya dibuta na mono, ata na bantangu ya mpasi?’ Kana nge ke tudila Yehowa ntima mpi ke lemfukila yandi bonso Noa, yandi ta sadisa nge.—Bafilipi 4:6, 7.

11. Inki bampasi Daniele ti banduku na yandi tatu kutanaka ti yo na Babilone? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.)

¹¹ Inki bampasi Daniele kutanaka ti yo? Bo nataka Daniele na ngolo na Babilone, kisika bantu mingi vandaka kusambila biteki mpi kusala bisalu ya bampeve ya mbi. Bantu ya Babilone vandaka ve kuzola Bayuda, nkutu bo vandaka kuseka bo ti Nzambi na bo Yehowa. (Nkunga 137:1, 3) Yo kele pwelele nde mambu yai vandaka kuyangisa Daniele ti Bayuda ya nkaka yina vandaka kuzola Yehowa. Diaka, bantu mingi vandaka kutudila Daniele, Anania, Mishaele ti Azaria dikebi mingi sambu bo vandaka kulonguka mutindu ya kusala na nzo ya ntotila. Bantu ya Babilone lombaka bo na kudia madia ya ntotila, madia yina Yehowa buyisaka bansadi na yandi. Kansi Daniele buyaka ‘kudikumisa mvindu na madia ya kitoko ya ntotila.’—Daniele 1:5-8, 14-17.

12. (a) Daniele vandaka muntu ya nki mutindu? (b) Inki mutindu Yehowa vandaka kutadila Daniele?

¹² Daniele kutanaka mpi ti mpasi ya nkaka, yina lendaka kumonana pete na luyantiku. Yandi vandaka mayele mingi yo yina ntotila pesaka yandi bisalu mingi ya mfunu. (Daniele 1:19, 20) Ata mpidina, Daniele kumaka ve lulendo to kuyindula nde bangindu na yandi yonso vandaka kaka ya mbote. Yandi bikalaka ya kudikulumusa mpi vandaka kundima bangindu ya bantu ya nkaka. Daniele vandaka kutuba mbala na mbala nde Yehowa muntu ke sadisaka yandi. (Daniele 2:30) Yindula diambu yai: Yehowa bingaka Daniele, Noa mpi Yobi bambandu ya mbote. Na ntangu yina, Noa mpi Yobi sadilaka dezia Yehowa na kwikama yonso luzingu na bo ya mvimba, kansi Daniele vandaka ntete toko. Yo ke monisa nde Yehowa vandaka kutudila kibeni Daniele ntima, sambu Daniele bikalaka ya kwikama luzingu na yandi ya mvimba mpi yandi landaka kulemfukila Nzambi. Ntangu Daniele kumaka pene-pene ya bamvula 100, wanzio ya Nzambi songaka yandi nde: “O Daniele, nge kele muntu ya mfunu mingi.”—Daniele 10:11.

13. Ziku sambu na nki Yehowa zolaka nde Daniele kukuma mfumu ya nene?

¹³ Yehowa sadisaka Daniele, yo yina Daniele kumaka mfumu ya nene, na luyalu ya Babilone mpi ya Medo-Persia. (Daniele 1:21; 6:1, 2) Ziku Yehowa zolaka nde Daniele kukuma mfumu ya nene sambu yandi sadisa bampangi na yandi mutindu Yozefi sadisaka bampangi na yandi na Ezipte, mpi mutindu Estere ti Mordekai sadisaka bampangi na bo na Persia. * (Daniele 2:48) Yindula kiese yina Ezekiele mpi Bayuda yina vandaka na  kimpika waka ntangu bo monaka mutindu Yehowa vandaka kusadisa bo na nzila ya Daniele. Yo kele pwelele nde bo bakaka kikesa mpenza!

14, 15. (a) Inki mutindu bilumbu na beto me fwanana ti ya Daniele? (b) Inki malongi bibuti lenda baka na mbandu ya bibuti ya Daniele?

¹⁴ Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya lukwikilu mpi bulemfu ya Daniele? Bubu yai, nsi-ntoto me fuluka ti bizumba mpi lusambu ya luvunu. Babilone ya Nene, disongidila, kimvuka ya mabundu ya luvunu ya nsi-ntoto, yina Biblia ke bingaka “kisika yina bademo ke zingaka” ke bebisa bantu mingi. (Kusonga 18:2) Kansi beto ke zingaka bonso banzenza na ntoto yai. Yo yina, bikalulu na beto me swaswana ti ya bantu ya nkaka. Nkutu yo ke salaka nde bantu kuseka beto. (Marko 13:13) Bonso Daniele, beto fwete landa kukangama na Nzambi na beto Yehowa. Kana beto ke kudikulumusa, ke tudila Yehowa ntima mpi ke lemfukila yandi, yandi ta mona beto mpi bantu ya mfunu mingi.—Agai 2:7.

¹⁵ Mbandu ya bibuti ya Daniele ke longa bibuti mambu mingi. Ntangu Daniele vandaka mwana-fioti na Yuda, bantu mingi ya bwala na bo vandaka kusala mambu ya mbi. Ata mpidina, Daniele vandaka kuzola Yehowa. Inki sadisaka yandi? Yo kele pwelele nde bibuti na yandi longaka yandi mambu ya Yehowa. (Bingana 22:6) Nkutu zina ya Daniele ke tendula “Zuzi na Mono Kele Nzambi,” yo ke monisa nde bibuti na yandi vandaka kuzola Yehowa. (Daniele 1:6, noti na nsi ya lutiti) Bibuti, beno vanda ntima-nda ntangu beno ke longa bana mambu ya Yehowa. Beno lemba ve. (Baefezo 6:4) Beno samba ti bo mpi sambu na bo. Beno sala bikesa ya kulonga bo na kusala mambu yina Yehowa ke zolaka, mpidina Yehowa ta sakumuna beno mingi.—Nkunga 37:5.

16, 17. Inki bampasi Yobi kutanaka ti yo?

¹⁶ Inki bampasi Yobi kutanaka ti yo? Yobi kutanaka ti bampasi mingi. Yobi vandaka “muntu ya kuluta nene na kati ya bantu yonso ya Esti.” (Yobi 1:3) Yandi vandaka mvwama ya nene, yandi zabanaka mingi mpi bantu vandaka kuzitisa yandi. (Yobi 29:7-16) Ata mpidina, Yobi vandaka kuyindula ve nde yandi me luta bantu ya nkaka to nde yandi lenda zinga kukonda lusadisu ya Nzambi. Yo yina Nzambi bingaka yandi “nsadi na mono” mpi tubaka nde: “Yandi kele muntu ya mbote mpi ya kwikama, yina ke waka Nzambi boma, mpi ke tinaka mambu ya mbi.”—Yobi 1:8.

¹⁷ Kansi luzingu ya Yobi sobaka na mbala mosi. Bima na yandi yonso manaka mpi yo yangisaka yandi mingi, nkutu yandi lombaka nde yandi fwa. Bubu yai, beto me zabaka nde Satana muntu natilaka Yobi bampasi yina. Satana tubaka nde Yobi vandaka kusadila Yehowa ti bikuma ya mbote ve.  (Tanga Yobi 1:9, 10.) Yehowa tulaka dikebi mingi na mambu yina Satana tubaka. Inki Yehowa salaka sambu na kumonisa nde Satana tubaka luvunu? Yandi pesaka Yobi dibaku ya kumonisa nde Yobi kele muntu ya kwikama mpi ke sadilaka Nzambi na zola yonso.

18. (a) Inki ke yitukisa nge na luzingu ya Yobi? (b) Mutindu Yehowa sadilaka Yobi mambu ke longa beto nki?

¹⁸ Satana niokulaka Yobi na nsungi ya nda. Yandi zolaka nde Yobi kuyindula nde bampasi yina me katuka na Nzambi. (Yobi 1:13-21) Na nima, bantu tatu yina tubaka nde bo kele banduku ya Yobi tubilaka yandi mambu ya nku. Bo tubaka nde Yobi ke salaka mambu ya mbi yo yina Nzambi me pesa yandi ndola. (Yobi 2:11; 22:1, 5-10) Ata Yobi kutanaka ti bampasi yai yonso, yandi bikalaka ya kwikama na Yehowa. Ya kieleka, bantangu ya nkaka, Yobi tubaka mambu kukonda kuyindula. (Yobi 6:1-3) Yehowa bakisaka nde Yobi tubaka mambu yina sambu na mpasi. Yehowa monaka mutindu Yobi landaka kukangama na yandi, ata Satana muntu ya mbi, niokulaka Yobi mpi vwezaka yandi na nsungi ya nda. Ntangu bampasi ya Yobi manaka, Yehowa pesaka yandi bima yina yandi vandaka na yo mbala zole mpi Yobi zingaka diaka bamvula 140. (Yakobo 5:11) Yobi landaka kusadila Nzambi na ntima ya mvimba. Beto me zaba yo sambu bo sonikaka Ezekiele 14:14 ya me simba disolo yai, bamvula mingi na nima ya lufwa ya Yobi.

19, 20. (a) Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya lukwikilu mpi bulemfu ya Yobi? (b) Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya Yehowa ya kuwila bantu mawa?

¹⁹ Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya lukwikilu mpi bulemfu ya Yobi? Yo vanda na ntangu ya mpasi to ya kiese, beto fwete vila ve nde Yehowa kele Muntu ya kuluta mfunu na luzingu na beto. Beto fwete tudila yandi ntima mpi kulemfukila yandi na ntima ya mvimba. Beto kele ti bikuma mingi ya kusala yo kuluta Yobi sambu bubu yai, beto me zaba mambu mingi ya Satana mpi mayele yina yandi ke sadilaka. (2 Bakorinto 2:11) Biblia, mingi-mingi mukanda ya Yobi, me sadisaka beto na kubakisa kikuma yina Nzambi ke pesaka nzila na bampasi. Mukanda ya Daniele ke sadisa beto na kuzaba nde Kimfumu ya Nzambi kele luyalu ya kieleka, yina Yezu Kristu kele Ntotila. (Daniele 7:13, 14) Beto me zaba mpi nde kubika fioti Kimfumu ya Nzambi ta yala nsi-ntoto ya mvimba mpi ta manisa bampasi yonso.

²⁰ Mambu ya Yobi kutanaka ti yo ke longa beto mpi na kuwila bampangi yina kele na mpasi mawa. Bonso Yobi, bo lenda tuba mambu ya nkaka kukonda kuyindula. (Longi 7:7) Kansi beto fwete yindudila bo ve mambu ya mbi, mu mbandu kutuba nde bo ke niokwama sambu bo me sala disumu. Beto fwete kuditula na kisika na bo. Mpidina, beto ta landa mbandu ya Tata na beto, Yehowa, yina ke zolaka bantu mpi ke wilaka bo mawa.—Nkunga 103:8.

21. Inki mutindu 1 Piere 5:10 ke yibusa beto bampasi yina Noa, Daniele mpi Yobi kutanaka ti yo?

²¹ Noa, Daniele, mpi Yobi zingaka na bansungi ya kuswaswana mpi bo kutanaka ve ti bampasi ya kiteso mosi. Ata mpidina, bo yonso kangaka ntima na bampasi. Mbandu na bo ke yibusa beto mambu yai ya ntumwa Piere tubaka: “Kana beno me mona mpasi mwa ntangu fioti, Nzambi ya ntima ya mbote ya nene yonso . . . ta manisa kulonga beno. Yandi ta kumisa beno kikesa, yandi ta kumisa beno ngolo, yandi ta tula beno fondasio ya ngolo.”—1 Piere 5:10.

22. Inki beto ta longuka na disolo yina ke landa?

²² Bubu yai, Yehowa ke lungisaka mpi mambu yina kele na 1 Piere 5:10 na bansadi na yandi. Yandi ke ndimisa nde yandi ta pesa bansadi na yandi ngolo mpi kikesa. Beto yonso ke zolaka nde Yehowa kupesa beto kikesa, beto vanda ngolo mpi beto bikala ya kwikama. Yo yina, beto fwete landa mbandu ya lukwikilu mpi bulemfu ya Noa, ya Daniele mpi ya Yobi. Na disolo ya ke landa, beto ta bakisa nde bantu yai tatu bikalaka ya kwikama na Yehowa sambu bo zabaka yandi mbote kibeni. Ya masonga, bo “bakisa mambu yonso” yina Yehowa zolaka nde bo sala. (Bingana 28:5) Beto mpi lenda zaba Yehowa bonso bantu yai.