1, 2. Inki mutindu mbandu ya Tony ke monisa nde muntu lenda soba?

TONY vandaka ve ti tata. Ntangu yandi vandaka na nzo-nkanda, yandi vandaka kudipesa mpenza ve mpi zolaka kuzenga nzo-nkanda. Na Bamposo ti na Balumingu, Tony vandaka kutala bafilme mpi kulutisa ntangu ti banduku na yandi. Yandi vandaka ve mubulu mpi vandaka ve kunwa bima yina ke lawusaka kansi yandi vandaka ve ti lukanu na luzingu. Nkutu, yandi vandaka ve kundima nde Nzambi kele. Kilumbu mosi, Tony solulaka ti Bambangi ya Yehowa zole mpi monisaka bo nde yandi ke ndimaka ve nde Nzambi kele. Bo pesaka yandi tumikanda zole—Keti Luzingu Gangamaka? (Kifalansa) mpi Kisina ya Luzingu—Bangiufula Tanu ya Me Fwana na Kuyula (Kifalansa).

² Ntangu Bambangi vutukilaka Tony, yandi sobaka kibeni mabanza na yandi. Yandi tangaka tumikanda yina mingi mpenza tii kuna yo kumaka ya kukonika-konika mpi banzila-nzila. Tony songaka bo nde: “Nzambi kele.” Yandi yantikaka kulonguka Biblia mpi malembe-malembe yandi sobaka luzingu na yandi. Na ntwala ya kulonguka Biblia, Tony vandaka kubaka ve matonsi ya mbote kansi yandi kumaka longoki ya mbote kibeni na ekole na bo! Nkutu mfumu ya ekole yitukaka mingi. Yandi songaka Tony nde: “Nge me soba kibeni bikalulu na nge mpi nge me baka matonsi ya mbote. Keti yo kele ve sambu nge me  kuma kulonguka Biblia ti Bambangi ya Yehowa?” Tony ndimaka mpi songaka mfumu ya ekole mambu yina yandi vandaka kulonguka. Yandi manisaka nzo-nkanda mpi bubu yai yandi kele mupasudi-nzila ya ntangu yonso mpi nsadi ya kisalu. Tony kele na kiese sambu ntangu yai yandi me kumaka ti Tata ya zola, Yehowa!—Nkunga 68:5.

3. Inki ndongisila Yehowa ke pesa baleke?

³ Mbandu ya Tony ke monisa nde Yehowa ke kudibanzaka kibeni sambu na baleke. Yandi ke zola nde nge vanda ti luzingu ya mbote mpi ya kiese, yo yina yandi ke longisila nge na kuyibuka “Ngangi na nge ya Nene na bilumbu ya kileke na nge.” (Longi 12:1) Yo ke vandaka ve ntangu yonso pete kansi yo lenda salama. Nzambi lenda sadisa nge na kuvanda ti luzingu ya mbote banda bubu yai tii na kimbuta na nge. Sambu beto bakisa mbote mambu yai, beto ta tadila mambu yina sadisaka bantu ya Izraele na kubaka Ntoto ya Lusilu mpi mambu yina pesaka Davidi kikesa ya kununga Goliati.

4, 5. Inki dilongi ya mfunu beto ke baka mutindu bantu ya Izraele nungaka Kanana mpi nki mutindu Davidi nungaka Goliati? (Tala bifwanisu ya luyantiku ya disolo.)

⁴ Ntangu bantu ya Izraele vandaka pene-pene ya kukota na Ntoto ya Lusilu, nki bantuma Yehowa pesaka bo? Keti yandi songaka bo na kukuma basoda ya ngolo to kulonguka kunwana bitumba? Ve! (Kulonga 28:1, 2) Yandi songaka bo na kulemfukila yandi mpi kutudila yandi ntima. (Yozue 1:7-9) Bantu lenda mona mpamba bandongisila yai kansi yo vandaka mfunu mingi sambu na bantu ya Izraele. Mbala na mbala Yehowa vandaka kusadisa bansadi na yandi na kununga bantu ya Kanana. (Yozue 24:11-13) Yo ke lombaka lukwikilu sambu na kulemfukila Nzambi, kansi lukwikilu ke sadisaka beto na kununga ntangu yonso. Yo salamaka na ntangu ya ntama mpi yo ke salamaka bubu yai.

⁵ Goliati vandaka soda ya ngolo. Yandi vandaka nda kiteso ya bametre tatu mpi yandi vandaka ti binwaninu ya ngolo. (1 Samuele 17:4-7) Kansi Davidi vandaka kaka ti lanse mpi lukwikilu na Nzambi. Muntu ya kukonda lukwikilu lenda yindula nde Davidi vandaka ve mayele sambu na kunwanisa Goliati! Na kutuba masonga, Goliati muntu vandaka ve mayele.—1 Samuele 17:48-51.

6. Inki mambu beto ta tubila na disolo yai?

⁶ Na disolo ya me luta, beto longukaka mambu iya yina lenda pesa beto kiese mpi luzingu ya mbote. Beto longukaka nde beto fwete lungisa bampusa na beto ya kimpeve, kuvanda ti banduku yina ke zolaka Nzambi, kuditudila balukanu ya mbote mpi kubaka kimpwanza yina Nzambi ke pesaka beto na mbalu. Na disolo yai, beto ta tubila mitindu mingi yina beto lenda baka mambote kana beto ke sadila mambu yai. Sambu na kusala yo, bika beto tadila minsiku ya nkaka ya kele na Nkunga 16.

7. (a) Inki mutindu nge lenda tendula muntu ya kimpeve? (b) Inki vandaka “dikabu” ya Davidi mpi nki mutindu yandi vandaka kutadila yo?

⁷ Muntu ya kimpeve ke kwikilaka na Nzambi mpi ke tadilaka mambu mutindu Nzambi ke tadilaka yo. Yandi ke bikaka nde Yehowa kutwadisa luzingu na yandi mpi ke lemfukilaka yandi. (1 Bakorinto 2:12, 13) Davidi kele mbandu ya mbote. Yandi tubaka nde: “Yehowa kele dikabu na mono.” (Nkunga 16:5) Davidi monisaka ntonda sambu na “dikabu” na yandi disongidila kinduku na yandi ti Nzambi mpi mutindu Nzambi vandaka kutanina yandi. (Nkunga 16:1) Nsuka-nsuka yandi tubaka nde: “Mono kele na kiese kibeni.” Kinduku ya ngolo ya Davidi ti Yehowa pesaka yandi kiese mingi kuluta bima yonso!—Tanga Nkunga 16:9, 11.

8. Inki kele mambu ya nkaka yina lenda pesa nge kiese?

⁸ Bantu yina ke zolaka mbongo mpi biese lenda vanda ve na kiese bonso Davidi. (1 Timoteo 6:9, 10) Mpangi-bakala mosi na Canada ke tuba nde: “Kiese ya kieleka ke katukaka ve na  bima yina beto kele na yo kansi na bima yina beto ke pesaka Yehowa, Nzambi yina ke pesaka konso dikabu ya mbote.” (Yakobo 1:17) Kana nge ke kwikila na Yehowa mpi ke sadila yandi, nge ta vanda ti luzingu ya mbote mpi ya kiese. Inki nge lenda sala sambu na kukumisa lukwikilu na nge ngolo? Nge fwete lutisa ntangu mingi ti Yehowa ntangu nge ke tanga Ndinga na yandi, ke tala bima ya kitoko yina yandi me gangaka, ke yindula bikalulu na yandi mpi zola yina yandi ke monisilaka nge.—Baroma 1:20; 5:8.

9. Inki mutindu nge ke bikaka nde Ndinga ya Nzambi kutwadisa nge?

⁹ Bantangu ya nkaka Nzambi ke monisilaka beto zola ntangu yandi ke sungikaka beto kana yo me fwana, mutindu tata ya zola ke salaka. Davidi bakaka na mbalu disipline yai mpi tubaka nde: “Mono ta kumisa Yehowa, yina me pesa mono ndongisila. Ata na mpimpa, bangindu na mono ya kati kibeni ke sungika mono.” (Nkunga 16:7) Davidi yindulaka mingi mabanza ya Nzambi mpi kumisaka yo kimuntu na yandi. Yandi bikaka nde mabanza ya Nzambi kutwadisa yandi, disongidila, yo sadisa yandi na kukuma muntu ya mbote. Kana nge sala mpi mutindu yina, zola na nge sambu na Nzambi mpi nzala ya kusepedisa yandi ta yela mpi nge ta yela na kimpeve. Mpangi-nkento Christin ke tuba nde ntangu yandi ke salaka bansosa mpi ke yindulaka mingi mambu yina yandi ke tanga, yandi ke kudiwaka bonso nde Yehowa sonikaka mambu yai kaka sambu na yandi.

10. Mutindu Yezaya 26:3 ke monisa yo, nki mutindu kuvanda muntu ya kimpeve ta sadisa nge?

¹⁰ Kana nge kele muntu ya kimpeve, nge ta tadila nsi-ntoto mpi mambu yina ta bwila yo mutindu Nzambi ke tadilaka yo. Yehowa ke pesa nge nzayilu mingi mpi mayele ya kubakisa mambu. Sambu na nki? Yandi ke zola nde nge zaba mambu yina kele mfunu na luzingu, nge baka balukanu ya mbote mpi nge vingila bilumbu ke kwisa kukonda boma! (Tanga Yezaya 26:3.) Mpangi Joshua yina ke zingaka na États-Unis, ke tuba nde kana nge kwenda pene-pene na Yehowa, nge ta bakisa mbote-mbote mambu yina kele mfunu mpi mambu yina kele mfunu ve.

11. Davidi ponaka banduku ya nki mutindu?

¹¹ Tanga Nkunga 16:3. Davidi zwaka banduku ya mbote. Yandi ponaka banduku yina vandaka kuzola Yehowa mpi yo pesaka yandi “kiese mingi.” Yandi tubaka nde banduku na yandi kele “basantu” sambu bo vandaka kuzitisa minsiku ya bikalulu ya mbote ya Yehowa. Muyimbi-bankunga ya nkaka yindulaka mpi mutindu mosi mpi tubaka nde: “Mono kele nduku ya bantu yonso yina ke waka nge boma, mpi ya bantu yina ke zitisaka bantuma na nge.” (Nkunga 119:63) Mutindu beto tubilaka yo na disolo me luta, nge mpi lenda zwa banduku mingi ya mbote na kati ya bantu yina ke zolaka mpi ke lemfukilaka Yehowa. Ya kieleka banduku na nge fwete vanda kaka ve bantu ya mvula mosi ti nge.

12. Sambu na nki Davidi ti Yonatani vandaka banduku ya mbote?

¹² Davidi ponaka ve banduku kaka bantu ya mvula mosi ti yandi. Keti nge me zaba ata nduku mosi ya Davidi? Mbala ya nkaka nge ke yindula Yonatani. Kinduku ya Davidi ti Yonatani kele kinduku mosi ya mbote yina Biblia ke tubilaka. Keti nge me zaba nde Yonatani vandaka mbuta ya Davidi ya bamvula kiteso ya 30? Sambu na nki bo vandaka banduku ya mbote? Sambu bo zole vandaka kukwikila na Nzambi. Bo vandaka kuzitisana mpi konso muntu vandaka kusepela ti bikalulu ya mbote ya nduku na yandi, mu mbandu kikesa yina konso muntu monisaka ntangu bo nwanisaka bambeni ya Nzambi.—1 Samuele 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Inki mutindu nge lenda zwa banduku mingi? Pesa mbandu.

¹³ Bonso Davidi ti Yonatani, beto lenda wa “kiese mingi” kana banduku na beto ke zolaka Yehowa mpi ke kwikilaka na yandi. Kiera, yina sadilaka Nzambi bamvula mingi ke tuba nde: “Mono kele ti banduku na ntoto ya mvimba, bantu  ya bansi mingi mpi yina kele ti bikalulu ya kuswaswana.” Kana nge sala mpi mutindu yai, nge ta mona mutindu Biblia mpi mpeve santu ta sadisa nge na kuvanda na kati ya bansadi ya Nzambi ya ntoto ya mvimba.

14. (a) Inki mutindu nge lenda kuditudila balukanu ya mbote? (b) Inki mambu batoko ya nkaka ke tubaka sambu na balukanu na bo?

¹⁴ Tanga Nkunga 16:8. Sambu na Davidi, kusadila Nzambi vandaka mfunu mingi. Kana nge ke kuditudila balukanu bonso Davidi mpi ke yindula ntangu yonso mambu yina Yehowa ke zola sambu na nge, nge ta vanda ti luzingu ya kiese. Mpangi-bakala Steven ke tuba nde: “Kana mono me baka lukanu mpi ke lungisa yo mbote yo ke pesaka mono kiese mingi.” Mpangi-bakala mosi ya Allemagne yina ke salaka na insi ya nkaka ke tuba nde: “Bubu yai, mono ke zolaka diaka ve kuyindula luzingu na mono ya ntama sambu mono salaka mambu yina vandaka kaka sambu na mambote na mono mosi.” Keti nge mpi ke kudiwaka mutindu yina? Kana mpidina, sadila makuki mpi mayele na nge sambu na kupesa Nzambi lukumu mpi sambu na kusadisa bantu ya nkaka. (Bagalatia 6:10) Kuditudila balukanu na kisalu ya Yehowa mpi lomba yandi na kusadisa nge sambu nge lungisa balukanu yango. Tula ntima nde yandi ta pesa mvutu na bisambu na nge!—1 Yoane 3:22; 5:14, 15.

15. Inki balukanu nge lenda kuditudila? (Tala lupangu “ Yindula Balukanu ya Nkaka.”)

¹⁵ Inki kele balukanu ya nkaka yina nge lenda kuditudila? Nge lenda sala ngolo na kupesa bamvutu na bangogo na nge mosi na balukutakanu. Sambu na nki ve kuditudila lukanu ya kukuma mupasudi-nzila to kusala na Betele? Nge lenda longuka mpi ndinga ya nkaka sambu na kulonga nsangu ya mbote na bantu mingi. Barak yina kele na kisalu ya ntangu yonso ke tuba nde: “Kutelema konso suka mpi kuzaba nde mono ke pesa ngolo na mono yonso na Yehowa, kele kiese ya mono lenda zwa ve na kisalu ya nkaka.”

16. Inki mutindu Davidi vandaka kutadila bansiku mpi minsiku ya Yehowa, mpi sambu na nki?

¹⁶ Tanga Nkunga 16:2, 4. Mutindu beto longukaka yo na disolo ya me luta, kana beto ke lemfuka na bansiku mpi minsiku ya Nzambi, beto ta vanda kibeni ti kimpwanza. Beto ke zolaka mambu ya mbote mpi ke buyaka mambu ya mbi. (Amosi 5:15) Davidi tubaka nde Yehowa vandaka “Nto ya bumbote” na yandi. Bumbote kele  kikalulu ya mbote. Yehowa kele mbote na mambu yonso ya yandi me salaka mpi bima yonso ya mbote ke katukaka na yandi. Davidi salaka ngolo sambu na kulanda mbandu ya Nzambi, kuzola mambu yina Yehowa ke zolaka mpi kubuya mambu yina kele mbi na meso ya Nzambi. Mu mbandu yandi buyaka lusambu ya biteki, disongidila kusambila muntu to kima ya nkaka. Lusambu ya biteki ke pesaka bantu nsoni mpi nkembo yina Yehowa fwete baka, lusambu ya biteki ke pesaka yo na muntu to na kima ya nkaka.—Yezaya 2:8, 9; Kusonga 4:11.

17, 18. (a) Inki bampasi Davidi tubilaka sambu na lusambu ya luvunu? (b) Inki ke pesaka bantu mingi mawa bubu yai?

¹⁷ Na ntangu ya ntama, mbala mingi bo vandaka kutadila pite mutindu mosi ti lusambu ya luvunu. (Ozea 4:13, 14) Bantu mingi vandaka kuzola lusambu ya luvunu sambu bo vandaka kusala pite, keti lusambu yina vandaka kupesa bo kiese? Ata fioti ve! Davidi tubaka nde bantu yina ke sambilaka banzambi ya luvunu “ke kumisa mawa na bo mingi.” Nkutu, bo vandaka kutambika bana na bo na banzambi ya luvunu. (Yezaya 57:5) Yehowa mengaka ntima na bo ya mbi. (Yeremia 7:31) Kana nge zingaka na bilumbu yina, nge zolaka kusepela mingi sambu bibuti na nge vandaka kusambila Yehowa!

¹⁸ Bubu yai, mabundu mingi ya luvunu ke ndimaka pite mpi kuvukisa nitu babakala ti babakala to bankento ti bankento. Luzingu ya mansoni ya mutindu yai lenda pusa bantu na kuyindula nde bo kele na kimpwanza, kansi bo ‘ke kumisa mawa na bo mingi.’ (1 Bakorinto 6:18, 19) Keti nge ke bakisaka yo? Yo yina leke, widikila Tata na nge ya zulu. Monisa nde kulemfukila Nzambi kele mbote. Yindula mbote-mbote bampasi yina pite lenda natila nge. Nge ta bakisa nde ata kiese ya ntangu fioti ke nataka bampasi. (Bagalatia 6:8) Joshua yina beto me katuka kutubila ke tuba nde: “Beto lenda sadila kimpwanza na beto mutindu beto me zola kansi kana beto sadila yo na mutindu ya mbi yo ke pesaka ve kiese.”

19, 20. Inki mambote batoko yina ke kwikilaka mpi ke lemfukilaka Yehowa ta baka?

¹⁹ Yezu tubaka nde: “Kana beno bikala na ndinga na mono, beno kele kibeni balongoki na mono, mpi beno ta zaba kieleka, ebuna kieleka ta katula beno na kimpika.” (Yoane 8:31, 32) Beto ke pesaka Yehowa matondo sambu beto me katukaka na kimpika ya mabundu ya luvunu, ya kukonda kuzaba mambu mpi ya kuwa boma ya mambu ya luvunu. Na bilumbu ke kwisa, beto “ta baka kimpwanza ya nkembo ya bana ya Nzambi.” (Baroma 8:21) Ata bubu yai, nge lenda vanda na kimpwanza yai kana nge ke lemfukila malongi ya Kristu. Mutindu yina, nge “ta zaba kieleka” kaka kana nge ke longuka mpi ke sadila yo!

²⁰ Baleke, beno baka na mbalu kimpwanza yina Nzambi ke pesa beno. Beno sadila yo mbote. Yo ta sadisa beno na kubaka balukanu ya mbote bubu mpi na bilumbu ke kwisa. Toko mosi ya bakala ke tuba nde: “Kusadila mbote kimpwanza ntangu nge kele toko ta sadisa nge na kubaka balukanu ya mbote na bilumbu ke kwisa, mu mbandu, ntangu nge ke sosa kisalu, ke baka lukanu ya kukwela to ya kubikala mpumpa sambu na mwa ntangu.”

21. Inki mutindu nge lenda baka “luzingu ya kieleka”?

²¹ Na nsi-ntoto yai ata luzingu yina bantu ke monaka mbote, yo kele nkufi. Ata muntu mosi ve ke zabaka mambu yina ta kumina beto mbasi. (Yakobo 4:13, 14) Diambu ya kuluta mbote ya nge fwete sala kele kubaka balukanu yina ta sadisa nge na kuzwa “luzingu ya kieleka” disongidila luzingu ya mvula na mvula na nsi-ntoto ya mpa ya Nzambi. (1 Timoteo 6:19) Yehowa ke pusaka ve ata muntu mosi na ngolo na kusadila yandi. Yo kele luzolo ya konso muntu ya kupona mambu yina yandi ta sala. Yo yina, kumisa Yehowa “dikabu” na nge ntangu nge ke sala ngolo na kukwenda pene-pene na yandi konso kilumbu mpi kubaka na mbalu “bima mingi ya mbote” yina yandi ke pesa nge. (Nkunga 103:5) Tula ntima nde Yehowa ta pesa nge kiese ya mingi mpi ya kimakulu!—Nkunga 16:11.