1. Inki mutindu beto me zaba nde bansadi ya Nzambi katukaka na kimpika ya Babilone ya Nene, mpi nki bangiufula beto ta tadila?

DISOLO ya me luta monisaka nde Bakristu ya kwikama kumaka bampika ya Babilone ya Nene. Diambu ya kiese kele nde bo katukaka kimakulu na kimpika yina. Beto me zaba yo sambu Biblia ke monisa nde Nzambi songaka bansadi na yandi na ‘kubasika na kati’ ya kimvuka ya mabundu ya luvunu ya nsi-ntoto ya mvimba. (Tanga Kusonga 18:4.) Mambu yai monisaka nde Bakristu ta katuka na kimpika ya Babilone ya Nene. Beto kele na mpusa ya ngolo ya kuzaba ntangu yina bo katukaka na kimpika yai! Kansi beto fwete baka ntete bamvutu na bangiufula yai: Inki lukanu Balongoki ya Biblia bakaka bamvula mingi na ntwala ya mvu 1914 sambu na Babilone ya Nene? Inki mutindu bo samunaka ti kikesa na ntangu ya Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba? Keti bansadi ya Nzambi kumaka bampika ya Babilone na ntangu yina sambu yo lombaka nde Nzambi kusungika bo?

2. Inki lukanu Balongoki ya Biblia bakaka bamvula mingi na ntwala ya Mvita ya Ntete?

² Bamvula mingi na ntwala ya Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba (1914-1918), Charles Taze Russell mpi Balongoki ya Biblia bakisaka nde mabundu ya Kikristu vandaka ve kulonga kieleka ya Biblia. Yo yina bo buyaka kuvukana ti bo. Nkutu banda na 1879, Nzozulu ya Nkengi ya Sioni (na Kingelesi) tubaka nde mabundu yonso ya ke pesaka maboko na baluyalu ya nsi-ntoto, ata bayina ke tubaka nde bo kele ya kwikama na Kristu, bo kele na kati ya Babilone ya Nene, yina Biblia ke bingaka nkento ya ndumba.—Tanga Kusonga 17:1, 2.

3. Balongoki ya Biblia salaka nki sambu na kumonisa nde bo kabwanaka ti mabundu ya luvunu? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.)

³ Babakala mpi bankento ya kwikama bakisaka nde kana bo landa kuvukana ti mabundu ya luvunu, Nzambi ta sakumuna bo ve. Yo yina, bantu mingi sonikilaka mabundu na bo mikanda nde bo kele diaka ve bantu ya mabundu yina. Bankaka nkutu tangaka mikanda yina na ntwala ya dibundu ya mvimba. Na bisika yina bamfumu ya mabundu ndimaka ve nde bo sala mpidina, bo vandaka kusonikila konso muntu ya dibundu. Balongoki ya Biblia monisaka pwelele nde bo buyaka kuvukana ti mabundu ya luvunu! Kusala mpidina vandaka ntete kigonsa sambu bamfumu ya mabundu lendaka kufwa bo. Kansi pene-pene ya mvu 1870, baluyalu ya bansi mingi vandaka diaka ve kupesa mabundu maboko mutindu bo vandaka kusala yo ntete. Ntangu yai bantu lenda tubila mambu ya Biblia kukonda boma mpi ata nkutu kukatuka na mabundu.

4. Inki mutindu Balongoki ya Biblia vandaka kutadila Babilone ya Nene na ntangu ya Mvita ya Ntete?

⁴ Balongoki ya Biblia bakisaka nde bo fwete suka kaka ve na kuzabisa bantu ya mabuta na bo, banduku mpi bantu ya mabundu na bo ya ntama nde bo ta vukana diaka ve ti mabundu ya luvunu. Bo zolaka mpi nde nsi-ntoto ya mvimba kuzaba nde Babilone ya Nene kele nkento ya ndumba! Yo yina banda na Desembri 1917 tii na luyantiku ya mvu 1918, Balongoki ya Biblia kabulaka na kikesa yonso batrakiti 10000000 ata bo vandaka kaka bantu fioti. Trakiti yango vandaka mpi ti disolo “Babilone Me Bwa.” Trakiti yai monisaka pwelele nde mabundu ya Kikristu kele ya luvunu. Ya kieleka, bamfumu ya mabundu waka makasi kibeni! Kansi, Balongoki ya Biblia yambulaka ve. Bo vandaka ti lukanu ya kulanda kusamuna mpi kulemfukila “Nzambi bonso mfumu na kisika ya kulemfukila bantu.” (Bisalu 5:29) Mambu yai ke monisa nki? Yo ke monisa nde na ntangu ya Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba, babakala mpi bankento yai ya kwikama vandaka diaka ve na kimpika ya mabundu ya luvunu; nkutu bo vandaka kusadisa bantu ya nkaka na kukatuka mpi na kimpika.

5. Inki ke ndimisa nde bampangi samunaka ti kikesa na ntangu ya Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba?

⁵ Beto vandaka ntete kutendula nde, Nzambi ndimaka ve bansadi na yandi na ntangu ya Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba sambu bo vandaka kusamuna ve ti kikesa. Yo yina, beto vandaka kuyindula nde Yehowa bikaka nde bo kuma bampika ya Babilone ya Nene sambu na ntangu fioti. Kansi na nima, bampangi ya babakala mpi ya bankento ya kwikama yina sadilaka Nzambi banda na mvu 1914 tii na 1918  tendulaka nde na kimvuka, bo salaka bikesa sambu na kulanda kusamuna. Kubakisa mbote-mbote mambu yina kuminaka Balongoki ya Biblia na ntangu yina ke sadisa beto na kubakisa mambu ya nkaka yina Biblia ke tubilaka.

6, 7. (a) Inki bampasi Balongoki ya Biblia kutanaka ti yo na ntangu ya Mvita ya Ntete? (b) Inki ke monisa nde Balongoki ya Biblia samunaka ti kikesa?

⁶ Ya kieleka, na ntangu ya Mvita ya Ntete, Balongoki ya Biblia samunaka mingi. Kansi bo kutanaka mpi ti mambu mingi ya mpasi. Bika beto tubila bampasi zole. Ya ntete, Balongoki ya Biblia vandaka kukuka ve kusadila kaka Biblia yo mosi sambu na kulonga bantu. Bo vandaka kaka kukabula mikanda mpi kubika nde bantu kubakisa kieleka bo mosi. Yo yina, ntangu bamfumu ya leta buyisaka mukanda Le mystère accompli na luyantiku ya mvu 1918, bampangi mingi vandaka kukuka diaka ve kusamuna. Ya zole, maladi mosi ya ngolo (grippe espagnole) basikaka na mvula yina. Sambu yo vandaka kusambukila bantu, kusala banzietelo mpi kusamuna kumaka mpasi mingi. Ata mpidina, balongoki ya Biblia salaka bikesa sambu na kulanda kusamuna.

⁷ Na 1914, kimvuka ya fioti ya Balongoki ya Biblia songaka filme “Photo-Drame de la Création.” Filme yai vandaka ti bafoto ya ke nikana mpi ndinga ya muntu ke tuba. Yo vandaka kima mosi ya mpa na ntangu yina. Bo vandaka kubinga yo Drame mpi yo vandaka kutubila luzingu ya bantu banda ntangu Nzambi gangaka Adami tii na nsuka ya luyalu ya Kristu. Na 1914, mvula ya ntete yina bo songaka filme yai, bantu kuluta 9000000 talaka yo. Ntalu yai me luta ntalu ya Bambangi ya Yehowa na ntoto ya mvimba bubu yai! Barapore ya nkaka monisaka nde na 1916, bantu kuluta 809000 vandaka na lukutakanu mosi ya nene yina Balongoki ya Biblia salaka na États-Unis. Na 1918, bantu kiteso ya 950000 vukanaka na lukutakanu ya nkaka ya nene. Balongoki ya Biblia samunaka ti kikesa kibeni!

8. Inki mutindu bampangi yina vandaka kutwadisa dibundu pesaka Balongoki ya Biblia kikesa na ntangu ya Mvita ya Ntete?

⁸ Na ntangu ya Mvita ya Ntete, bampangi  yina vandaka kutwadisa dibundu salaka ngolo sambu na kubasisa mikanda yina ke tendulaka Biblia mpi kupesa Balongoki ya Biblia kikesa. Lusadisu yai ya zola pesaka bampangi kikesa ya kulanda kusamuna. Richard Barber, nsamuni mosi ya kikesa ya ntangu yina tubaka nde: “Beto nungaka na kulanda kutinda bankengi-ntambudi, kubasisa Nzozulu ya Nkengi mpi kutinda yo na Canada, kisika bamfumu ya luyalu buyisaka kisalu na beto.” Yandi ke yika nde: “Mono vandaka ti mukumba ya kutindila bampangi mingi mukanda Le mystère accompli sambu bo vandaka kubotula mikanda na bo. Mpangi Rutherford lombaka beto na kuyidika balukutakanu ya nene na bambanza mingi na esti ya États-Unis mpi kutinda mitubi sambu na kukwenda kupesa bampangi kikesa.”

9. (a) Sambu na nki yo lombaka nde bo sungika bansadi ya Nzambi na mvu 1914 tii na 1919? (b) Ata yo lombaka nde bo sungika bo, inki beto fwete yindula ve?

⁹ Yo lombaka nde bo sungika Balongoki ya Biblia. Bo vandaka ve kubakisa mbote-mbote ntuma ya Yehowa ya kulemfukila bamfumu ya luyalu. (Baroma 13:1) Yo yina na kimvuka, bantangu ya nkaka bo vandaka kudikotisa na mambu ya politiki na Mvita ya Ntete ya Nsi-Ntoto ya Mvimba. Mu mbandu na Mayi 30, 1918, ntangu prezida ya États-Unis lombaka nde bantu kusamba sambu na ngemba, Nzozulu ya Nkengi siamisaka mpi Balongoki ya Biblia na kusamba. Bampangi ya nkaka pesaka mbongo sambu na kupesa maboko na mvita yina; bampangi fioti kumaka basoda mpi kwendaka na bitumba. Ata yo lombaka nde bo sungika Balongoki ya Biblia, yo ke tendula ve nde bo kumaka bampika ya Babilone ya Nene sambu na kikuma yina. Nkutu na ntangu ya Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba, bo vandaka me yambula dezia mambu mingi kibeni ya mabundu ya luvunu.—Tanga Luka 12:47, 48.

10. Inki mutindu Balongoki ya Biblia monisaka nde bo vandaka kubaka luzingu na valere?

¹⁰ Ya kieleka, Balongoki ya Biblia vandaka kubakisa ve mbote-mbote nsiku ya Nzambi ya kubuya kukota na mambu ya politiki. Kansi bo zabaka nde nsiku ya Nzambi buyisaka kufwa muntu. Yo yina ata bampangi fioti kumaka basoda mpi bakaka minduki na Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba, bo vandaka kufwa ve bantu. Bamfumu vandaka kutinda bampangi yina vandaka kubuya kufwa bantu na bisika mvita vandaka ngolo sambu bambeni kufwa bo.

11. Inki bamfumu ya luyalu salaka ntangu Balongoki ya Biblia buyaka kufwa bantu na mvita?

¹¹ Diabulu waka makasi mutindu bampangi vandaka ya kwikama na Nzambi. Yo yina, yandi basisaka “mavwanga na zina ya nsiku.” (Nkunga 94:20) James Franklin Bell, mfumu mosi ya basoda ya États-Unis zabisaka mpangi Rutherford mpi mpangi Van Amburgh nde leta ke zola kubasisa nsiku ya kufwa konso muntu yina ke buya kufwa bantu na mvita. Yandi vandaka kutubila Balongoki ya Biblia. Na nima, mfumu yai ya basoda waka makasi mingi mpi songaka mpangi Rutherford nde prezida ya États-Unis me buya nde bo basisa nsiku yina. Yandi yikaka nde: “Kansi, beto me zaba mutindu beto ta zwa beno!”

12, 13. (a) Sambu na nki bampangi nana salaka bamvula mingi na boloko? (b) Keti bampangi vidisaka lukanu na bo ya kulemfukila Yehowa?

¹² Nsuka-nsuka, bamfumu ya luyalu monaka mutindu bo lenda pesa Balongoki ya  Biblia ndola. Bo kangaka mpangi Rutherford mpi Van Amburgh, ti bampangi sambanu ya nkaka yina vandaka kutwadisa organizasio. Zuzi yina vandaka kusambisa bo tubaka nde bo vandaka kigonsa kuluta kimvuka mosi ya basoda ya Allemagne. Yandi tubaka nde sambu bo me vweza luyalu, basoda mpi mabundu yonso, bo fwete baka ndola ya ngolo. Yo yina, bampangi yai nana salaka bamvula mingi na boloko na Atlanta mpi na Géorgie. Kansi ntangu mvita manaka, bo basisaka bampangi na boloko mpi leta tubaka nde bo ta landila diaka ve mambu yina.

¹³ Ata ntangu bo vandaka na boloko, bampangi yai nana bakaka lukanu ya kulemfuka na bansiku ya Nzambi. Inki mutindu? Bo sonikilaka prezida ya États-Unis mpi lombaka yandi na kubasisa bo na boloko. Bo tendulaka na mukanda yina nde, Biblia ke buyisa bo na kufwa bantu. Kana muntu yina me kudipesaka na Nzambi me fwa bansiku na yandi na luzolo yonso, Nzambi ta buya yandi mpi ta fwa yandi. Yo yina bo lenda ve ata fioti kufwa bantu. Yo lombaka kuvanda kikesa mpenza sambu na kusonikila prezida mukanda ya mutindu yai! Yo kele pwelele nde bampangi yai kangamaka na lukanu na bo ya kulemfukila Yehowa.

14. Sadila baverse ya Biblia sambu na kutendula mambu yina salamaka banda na mvu 1914 tii na 1919.

¹⁴ Malaki 3:1-3 ke tendula mambu yina kuminaka Balongoki ya Biblia banda na mvu 1914 tii na luyantiku ya mvu 1919. (Tanga.) Yehowa Nzambi, “Mfumu ya kieleka,” mpi Yezu Kristu “kinati-nsangu ya kuwakana” kwisaka kutala “bana ya Levi,” disongidila Bakristu yina bo me tulaka mafuta. Yehowa sungikaka bo mpi kumisaka bo bunkete, mpi na nima bo bakaka mukumba mosi ya mpa. Na 1919, Yezu tulaka “mpika ya kwikama mpi ya mayele” sambu na kutwadisa mpi kulonga bansadi yonso ya Nzambi. (Matayo 24:45) Bansadi ya Nzambi katukaka kibeni na kimpika na Babilone ya Nene. Yantika ntangu yina, bo longukaka mambu mingi ya me tala luzolo ya Nzambi mpi bo kumaka kuzola yandi mingi. Lusakumunu yai sepedisaka bo mingi!—Tala noti na nsuka ya disolo.

15. Inki beto lenda sala sambu na kutonda Yehowa mutindu yandi me katulaka beto na kimpika?

¹⁵ Beto ke tonda Yehowa mingi sambu yandi me katulaka beto na kimpika ya Babilone ya Nene. Satana ta kuka ve kufwa lusambu ya kieleka. Yandi kele na nsoni kibeni! Kansi, beto fwete vila ve kikuma yina Yehowa me katulaka beto na kimpika. Lukanu na yandi kele nde bantu yonso kuguluka. (2 Bakorinto 6:1) Mabundu ya luvunu ke landa kukusa bantu ya masonga, yo yina beto fwete sadisa bo. Bika beto sala bikesa sambu na kulanda mbandu ya Bakristu ya kwikama na yina me tala kusadisa bantu na kukatuka na kimpika.