BIBLIA KELE VE MUKANDA YA SIANSI, ATA MPIDINA YO KELE TI MAMBU YINA YO TUBAKA NA NTWALA KIBENI. TADILA BAMBANDU YAI.

Keti zulu ti ntoto vandaka ti luyantiku?

Bantu ya ntete ya siansi vandaka kibeni kuyindula nde zulu ti ntoto vandaka ve ti luyantiku. Kansi, bubu yai bo ke ndimaka nde yo vandaka ti luyantiku. Banda ntama Biblia tubaka dezia mutindu yina.—Kuyantika 1:1.

Ntoto kele nki mutindu?

Na ntangu ya ntama, bantu mingi vandaka kuyindula nde ntoto vandaka kipala-pala. Na mvu-nkama ya tanu N.T.B., bantu ya siansi ya Grese tubaka nde yo vandaka bonso dimbuma. Kansi bamvula mingi na ntwala, disongidila na mvu-nkama ya nana N.T.B., Yezaya, nsoniki ya Biblia tubilaka “nkongolo ya ntoto.”—Yezaya 40:22.

Keti zulu lenda beba?

Aristote, muntu mosi ya siansi ya Grese ya mvu-nkama ya iya N.T.B., longaka nde ntoto mpamba ke bebaka, kansi zulu yina kele ti bambwetete lenda soba ve mpi kubeba ve ata fioti. Bantu vandaka kundima ngindu yai na nsungi ya bamvula mingi. Kansi na mvu-nkama ya 19, bantu ya siansi tubilaka dilongi mosi ya kisaka-saka. Dilongi yango ke monisaka nde bima yonso, yo vanda yina kele na zulu to yina kele na ntoto lenda beba. Lord Kelvin, muntu mosi ya siansi yina salaka nde dilongi yai kukwenda na ntwala, zabaka mambu yina Biblia ke tubaka sambu na zulu ti ntoto: “Kaka bonso lele, yo yonso ta nzuluka.” (Nkunga 102:25, 26) Kelvin vandaka kundima mutindu Biblia ke tubaka nde Nzambi lenda bika ve nde lugangu na yandi kubeba.—Longi 1:4.

Inki ke simbaka baplanete, mu mbandu ntoto?

Aristote tubilaka planete mosi na kati ya planete ya nkaka mpi baplanete ya nkaka vandaka na kati. Baplanete yonso vandaka kumonana, mpi ntoto vandaka na kati-kati na yo. Na luyantiku ya mvu-nkama ya 18 T.B., bantu ya siansi ndimaka nde bambwetete mpi baplanete lenda ve kutelama na mpamba. Kansi mukanda ya Yobi, yina bo sonikaka na mvu-nkama ya 15 N.T.B., ke tuba nde Ngangi me “tulaka ntoto na zulu ya kima ve.”—Yobi 26:7.

BIBLIA KELE VE MUKANDA YA KE TUBILAKA KIMUNGANGA, KANSI YO KELE TI MINSIKU YINA KE MONISAKA MAYELE YA NGOLO YA ME TALA MAVIMPI.

Kutula bambefo na kingenga.

Nsiku ya Moize vandaka kulomba nde bo tula bantu ya lepre na kingenga. Minganga kumaka kusadila munsiku yai kaka ntangu bamaladi basikaka na nsungi ya bamvu 500 tii na 1500 T.B. (Moyen Âge), nsiku yina kele kaka na mfunu.—Levi kapu 13 mpi 14.

Kuyobila na nima ya kusimba mvumbi.

Tii na nsuka ya mvu-nkama ya 19, mbala mingi minganga vandaka kusimba bamvumbi mpi na nima bo vandaka kusimba bambefo kukonda kuyobisa maboko. Kusala mutindu yai vandaka kufwisa bantu mingi. Kansi, Nsiku ya Moize tubaka nde konso muntu ya ke simba mvumbi vandaka mvindu. Nkutu yo vandaka kulomba nde bo sadila masa sambu na kudikumisa bunkete. Bansiku yai ya dibundu vandaka mbote sambu na mavimpi.—Kutanga 19:11, 19.

Kuzika bamvindu.

Konso mvula, bana mingi kibeni ke fwaka na maladi ya pulu-pulu, mingi-mingi sambu bo ke zikaka ve mbote-mbote bamvindu ya bantu. Nsiku ya Moize vandaka kutuba nde bo zika bamvindu ya bantu ntama ti kisika bantu vandaka kuzinga.—Kulonga 23:13.

Ntangu ya kuyotisa.

Nsiku ya Nzambi vandaka kulomba nde bo yotisa mwana-bakala na kilumbu ya nana na nima ya kubutuka. (Levi 12:3) Sambu na babebe yina me butuka, menga ke kumaka ti ngolo ya kukangama mbote-mbote mposo mosi na nima ya kubutuka. Na ntangu ya ntama, na ntwala nde kimunganga kukuma ngolo, kuvingila mposo mosi na nima na ntwala ya kuyotisa vandaka lutaninu kibeni.

Kuwakana yina kele na kati ya mavimpi ya mabanza mpi ya nitu.

Bantu ya ke salaka bansosa na mambu ya kimunganga mpi bantu ya siansi ke tubaka nde mabanza ya mbote mu mbandu kiese, kivuvu, ntonda, mpi luzolo ya kulolula ke vandaka mbote sambu na mavimpi. Biblia ke tuba nde: “Ntima ya kiese kele nkisi ya mbote, kansi mabanza ya ke niokwama ke katulaka ngolo ya muntu.”—Bingana 17:22.