Keti nge me kudiyulaka dezia mutindu luzingu na nge mpi ya dibuta na beno ta vanda na bilumbu ke kwisa? Keti yo ta vanda luzingu ya mbote to ya mbi, ya zola to nge ta kudiwa nge mosi? Keti nge ta zinga luzingu mosi ya nda to luzingu mosi ya nkufi? Bantu ke kudiyulaka bangiufula yai banda bamvula mingi.

Bubu yai, bantu ya mayele ke longukaka mutindu mambu ke salamaka na ntoto ya mvimba mpi yo ke pusaka bo na kuyindula mutindu mambu ta vanda na bilumbu ke kwisa. Ata mambu mingi ya bo ke yindulaka me lunganaka, ya nkaka me lunganaka ve ata fioti. Mu mbandu, na 1912, Guglielmo Marconi, muntu yina salaka apareyi yina bo ke sadilaka ve bansinga (câbles) sambu na kutinda bansangu, tubaka nde: “Kubasika ya ba apareyi yina bo ke sadilaka ve bansinga ta sala nde bitumba kusalama diaka ve ata fioti.” Muntu ya kimvuka mosi (Decca Record Company), yina buyaka Beatles (kimvuka mosi yina vandaka kubula miziki) na 1962, yindulaka nde bantu mingi ta zolaka diaka ve bimvuka yina ke bulaka miziki ti bakidare.

Bantu mingi ke solulaka ti bampeve ya mbi sambu na kuzaba mambu yina ta salama na bilumbu ke kwisa. Bantu ya nkaka ke sosaka lutwadisu na bantu yina ke zabisaka mambu yina ta salama na bilumbu ke kwisa na nsadisa ya bambwetete; bo ke tubilaka mingi bansaka ya shanse na bazulunalu. Bankaka ke solulaka ti bantu yina ke zabisaka bantu mambu yina ta kumina bo to banganga-nkisi yina ke tubaka nde bo “ke tangaka” mambu yina ta salama na bilumbu ke kwisa na nsadisa ya bakarti, ya bantalu, to ya banzila ya diboko ya muntu.

Sambu na kusosa kuzaba mambu yina ta salama na bilumbu ke kwisa, bantu ya nkaka ya ntangu ya ntama vandaka kusolula ti banganga-nzambi yina vandaka kupesa bansangu ya banzambi yina bo vandaka kumonisa. Mu mbandu, ntotila ya Lidia, Crésus, tindilaka nganga-nzambi ya Delphes na Grese bakado ya ntalu mingi sambu yandi vandaka kusosa kuzaba mambu yina ta salama kana yandi nwanisa Sirusi ntotila ya Persia. Nganga-nzambi yina tubaka nde Crésus ta fwa “kimfumu mosi ya nene” kana yandi nwanisa Sirusi. Crésus tulaka ntima nde yandi ta nunga yo yina na mbala mosi yandi kwendaka, kansi kimfumu ya nene yina fwaka vandaka kimfumu na yandi!

Mambu ya luvunu yina nganga-nzambi yango yindulaka vandaka ya mpamba; ziku yo zolaka kumonana nde yo kele ya masonga yo vanda konso kimvuka yina zolaka kununga bitumba. Crésus vidisaka bima yonso sambu yandi landaka bansangu yina ya luvunu. Keti bubu yai bantu yina ke sosaka kuzaba mambu yina ta salama na bilumbu ke kwisa ke nungaka?