Yo lenda monana nde bantu iya ya ke tambusa bampunda ke yitukisa mpi ke pesa boma, kansi yo fwete vanda ve mutindu yina. Sambu na nki? Sambu Biblia mpi mambu ya ke salama bilumbu yai ke sadisa beto na kubakisa mbote-mbote kana konso muntu yina ke tambusa mpunda ke monisa nki. Ata mutindu bo ke tambusa bampunda ke monisa mpasi na ntoto, yo lenda tendula mpi nsangu ya mbote sambu na nge mpi dibuta na nge. Inki mutindu? Ya ntete, beto tala kana konso muntu ya ke tambusa mpunda ke monisa nki.

Mbona-meso me yantika mutindu yai: “Mono talaka mpi mono monaka mpunda mosi ya mpembe; muntu yina vandaka na zulu na yo vandaka ti munduki ya tolo-tolo; mpi bo pesaka yandi mpu ya kimfumu, ebuna yandi basikaka sambu na kununga mpi kununga tii na nsuka.”—Kusonga 6:2.

Nani ke tambusa mpunda ya mpembe? Kima ya ke sadisa beto na kubakisa yo kele na mukanda ya Kusonga, yina ke tuba na nima nde muntu ya kele na zulu mpi ya ke tambusa yo kele “Ndinga ya Nzambi.” (Kusonga 19:11-13) Titre yai, Ndinga, kele ya Yezu Kristu, sambu yandi kele kinati-ndinga ya Nzambi. (Yoane 1:1, 14) Diaka, Biblia ke binga yandi “Ntotila ya bantotila mpi Mfumu ya bamfumu” mpi yo ke tuba nde yandi kele “Kwikama mpi Kieleka.” (Kusonga 19:16) Yo ke pwelele nde, yandi kele ti kiyeka ya kusala bonso ntotila ya ke nwana bitumba, mpi yandi ke sadila ve ngolo na yandi na mutindu ya mbi. Ata mpidina, yo ke basisa mwa bangiufula.

Nani ke pesa yandi kiyeka ya kununga? (Kusonga 6:2) Profete Daniele monaka mbona-meso mosi yina bo fwanisaka Mesia ti “mwana ya muntu,” mpi Yehowa Nzambi * yandi mosi, “Mbuta ya Bilumbu,” pesaka yandi “luyalu, lukumu, mpi kimfumu.” (Daniele 7:13, 14) Yo yina, Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso muntu ke pesa Yezu ngolo mpi nswa ya kuyala mpi ya kusambisa. Mpunda ya mpembe kele kidimbu ya me fwana ya ke monisa bitumba yina Mwana ya Nzambi ke nwana, sambu mbala mingi Biblia ke sadilaka mukubu ya mpembe sambu na kutubila lunungu.—Kusonga 3:4; 7:9, 13, 14.

Inki ntangu bantu ya kele na zulu ya bampunda yantikaka kutambusa yo? Simba nde Yezu, muntu ya ntete ya ke tambusa mpunda, yantikaka kutambusa yo ntangu yandi bakaka mpu ya kimfumu. (Kusonga 6:2) Inki ntangu bo tulaka Yezu Ntotila na zulu? Yo vandaka ve ntangu yandi vutukaka na zulu na nima ya lufwa na yandi. Biblia ke monisa nde nsungi ya kuvingila yantikaka na ntangu yina. (Baebreo 10:12, 13) Yezu pesaka balongoki na yandi kidimbu sambu bo zaba nsuka ya nsungi yina ya kuvingila mpi luyantiku ya luyalu na yandi na zulu. Yandi tubaka nde ntangu yandi ta yantika kuyala, mambu ta beba mingi kibeni na nsi-ntoto. Bitumba, nzala, mpi maladi ta vanda. (Matayo 24:3, 7; Luka 21:10, 11) Ntangu fioti na nima ya Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba yina yantikaka na 1914, yo monanaka pwelele nde bantu kotaka na nsungi yina, ntangu mosi ya mavwanga na ntoto yina Biblia ke bingaka “bilumbu ya nsuka.”—2 Timoteo 3:1-5.

Kansi sambu na nki banda Yezu bakaka kimfumu na 1914 mambu me bongaka ve kansi yo ke landa kaka na kubeba? Sambu na ntangu yina, Yezu yantikaka kuyala na zulu, kansi na ntoto ve. Na nima, bitumba yantikaka na zulu, mpi Yezu, Ntotila ya bo katukaka kutula, yina Biblia ke bingaka Mikaele, losaka Satana ti bademo na yandi na ntoto. (Kusonga 12:7-9, 12) Sambu Satana lenda vutuka diaka ve na zulu, yandi kele na makasi ya ngolo sambu yandi me zaba nde bilumbu na yandi me bikala fioti. Ya kieleka, ntama mingi ve Nzambi ta lungisa luzolo na yandi sambu na Satana awa na ntoto. (Matayo 6:10) Ntangu yai, bika beto tala mutindu bantu tatu ya nkaka yina ke tambusa bampunda ke sadisa beto na kundima  kibeni nde beto ke zinga na “bilumbu ya nsuka” yina kele ti mavwanga. Na kuswaswana ti muntu ya ntete ya ke tambusa mpunda, yina ke monisa muntu ya sikisiki, bantu tatu ya ke landa ke monisa mambu yina ke niokula bantu na ntoto ya mvimba.

“Mpunda ya nkaka basikaka, yo vandaka ya mbwaki; bo pesaka muntu yina vandaka na zulu na yo kiyeka ya kukatula ngemba na ntoto sambu bantu kufwisana; mpi bo pesaka yandi mbele mosi ya nene ya bitumba.”—Kusonga 6:4.

Muntu yai ke monisa bitumba. Simba nde yandi ke katula ngemba na ntoto ya mvimba kansi na nsi mosi mpamba ve. Na 1914, sambu na mbala ya ntete na luzingu ya bantu, bitumba salamaka na ntoto ya mvimba. Na nima bitumba ya zole ya ntoto ya mvimba salamaka mpi yo fwaka bantu mingi kuluta. Bantu ya nkaka ke tubaka nde ntalu ya bantu yonso yina fwaka na bitumba yai mpi ya nkaka yina salamaka banda 1914 kele bantu kuluta bamilio 100! Diaka, bantu mingi ya nkaka lwalaka ngolo kibeni.

Na nki kiteso bitumba ke salama na bilumbu na beto? Sambu na mbala ya ntete na luzingu ya bantu, yo ke monana nde bantu kele ti ngolo ya kufwa bantu yonso. Ata bimvuka yina bo ke tubaka nde yo ke tulaka ngemba, mu mbandu Nations-Unies, me kukaka ve kukanga muntu yina ke tambusa mpunda ya mbwaki.

“Mono talaka mpi mono monaka mpunda mosi ya ndombe; muntu yina vandaka na zulu na yo vandaka ti kilo na maboko na yandi. Mono waka bonso ndinga mosi ke katuka na kati ya bigangwa iya ya moyo ke tuba nde: ‘Kilo mosi ya ble sambu na denari mosi, mpi bakilo tatu ya orze sambu na denari mosi; mpi kubebisa ve mafuta ya olive ti vinu.’”—Kusonga 6:5, 6.

Muntu yai ke monisa nzala. Awa beto ke mona mutindu madia ke kuma fioti kibeni yo yina ntalu ya 1, 08 litre ya ble me kuma denari mosi; salere ya bo vandaka kufuta muntu na mvu-nkama ya ntete na kilumbu ya mvimba! (Matayo 20:2) Ti mbongo yina mosi, bo lendaka kusumba 3, 24 litre ya orze, mbuma yina ble me luta yo na mfunu. Yo ta lomba mbongo ikwa sambu na kudisa dibuta ya nene? Yo yina, bo ke songa bantu na kusadila ata madia ya konso kilumbu na mayele; mpi yo ke monana pwelele na bima yina bo vandaka kusadila mingi na ntangu yina, mu mbandu mafuta ya olive mpi vinu.

Banda na mvu 1914, keti nge me monaka banzikisa ya ke monisa nde muntu yai ya ke tambusa mpunda ya ndombe ke kwenda na ntwala? Ee! Bantu kiteso ya bamilio 70 fwaka na nzala na mvu-nkama ya 20. Mfumu mosi tubaka nde “bantu bamilio 850, disongidila muntu mosi na kati ya bantu uvwa na ntoto ya mvimba, vandaka kudia ve mbote na 2012-2014.” Rapore ya nkaka ke tuba nde: “Konso mvula, nzala ke fwaka bantu mingi kuluta SIDA, malaria, mpi tiberkiloze.” Ata bantu me salaka bikesa ya masonga sambu na kudisa bantu ya kele na nzala, muntu yina ke tambusa mpunda ya ndombe ke landa kaka kukwenda na ntwala.

“Mono talaka mpi mono monaka mpunda mosi ya kunzuluka; muntu yina vandaka na zulu na yo, zina na yandi Lufwa. Maziamu vandaka kulanda yandi na nima kibeni. Bo pesaka bo kiyeka na zulu ya ndambu mosi na kati ya bandambu iya ya ntoto, sambu na kufwa bantu na mbele mosi ya nda ya bitumba, na nzala, na maladi ya ke fwaka, mpi na bambisi ya mfinda.”—Kusonga 6:8.

Muntu ya tatu ke monisa lufwa ya me katuka na maladi mpi bikuma ya nkaka. Ntama mingi ve na nima ya 1914, grippe espagnole fwaka bamilio ya bantu. Ziku bantu kiteso ya bamilio 500 bakaka maladi yina, disongidila muntu mosi na kati ya bantu tatu yina vandaka na luzingu na ntangu yina!

Kansi, grippe espagnole vandaka kaka luyantiku. Bantu ya mayele me monaka nde bamilio mingi ya bantu fwaka na mabobo na mvu-nkama ya 20. Tii bubu yai, SIDA, tiberkiloze, mpi malaria ke fwaka bamilio ya bantu ata minganga ke salaka bansosa ya ngolo.

 Mambu yai yonso, bitumba, nzala, to maladi ke nata na lufwa. Maziamu ke lokutaka bamvumbi kukonda kulemba mpi yo ke pesa ve kivuvu.

Bilumbu yai ya mavwanga ta suka ntama ve. Yibuka diambu yai: Yezu “basikaka sambu na kununga” na 1914, mpi yandi kangaka Satana na ntoto, kansi Yezu manisaka ve kununga na yandi. (Kusonga 6:2; 12:9, 12) Kubika fioti, na Armagedoni, Yezu ta katula bupusi ya Satana mpi ta fwa bantu yina ke pesaka Diabulu maboko. (Kusonga 20:1-3) Yezu ta kanga kaka ve bantu yina ke tambusa bampunda tatu ya nkaka sambu bo tambusa diaka ve kansi yandi ta yidika mambu ya mbi yina ke basika ntangu bo ke kwenda na ntwala. Inki mutindu? Tala mambu yina Biblia ke sila.

Ngemba ta vanda na kisika ya bitumba. Yehowa “ke sukisa bitumba na ntoto ya mvimba. Yandi ke buka munduki ya tolo-tolo mpi dikonga.” (Nkunga 46:9) Bantu yina ke zolaka ngemba “ta wa kiese mingi kibeni na ngemba ya mingi.”—Nkunga 37:11.

Na kisika ya nzala, madia ta vanda mingi. “Mbuma ta vanda mingi kibeni na ntoto; yo ta fuluka na nsongi ya bangumba.”—Nkunga 72:16.

Na kisika ya maladi mpi lufwa, bantu yonso ta vanda ti mavimpi ya kukuka mpi luzingu ya mvula na mvula. Nzambi “ta kusula mansanga yonso na meso na bo, lufwa ta vandaka diaka ve; mawa, bidilu, mpi mpasi ta vandaka diaka ve. Mambu ya ntama me vila.”—Kusonga 21:4.

Ntangu Yezu vandaka na ntoto, yandi monisaka na ntwala mambu yina ta salama na bilumbu ke kwisa na luyalu na yandi. Yandi siamisaka ngemba, disaka bantu mingi na mutindu ya kuyituka, belulaka bambefo, mpi yandi futumunaka nkutu bafwa.—Matayo 12:15; 14:19-21; 26:52; Yoane 11:43, 44.

Bambangi ya Yehowa ta sepela na kusonga nge na Biblia na nge mutindu nge lenda vanda ya kuyilama ntangu bantu yina ke tambusa bampunda ta tambusa yo diaka ve. Keti nge ta ndima kulonguka mambu mingi?