KIGONSA: Biblia me vilaka ve, ata bigonsa vandaka mingi, mu mbandu bima yina lendaka kubebisa yo mpi mutindu bantu telaminaka yo. Kansi, bantu ya nkaka yina ke salaka bakopi ya Biblia mpi ke balulaka yo sosaka kusoba nsangu na yo. Bantangu ya nkaka, bo sosaka kusala nde Biblia kuwakana ti malongi na bo na kisika ya kuwakanisa malongi na bo ti ya Biblia. Beto tadila mwa bambandu:

• Kisika ya lusambu: Na mvu-nkama ya iya tii na mvu-nkama ya zole na ntwala ya ntangu na beto, bansoniki ya Pantateki ya bantu ya Samaria yikaka bangogo yai na nsuka ya Kubasika 20:17, “na Aargaareezemi. Mpi kuna nge fwete tunga mesa-kimbenga.” Bantu ya Samaria vandaka kutula ntima nde Masonuku ta pesa bo nzila ya kutunga tempelo na “Aargaareezemi” to Ngumba ya Gerizimi.

• Dilongi ya Butatu: Na nima ya bamvula 300 ya bo manisaka kusonika Biblia, muntu mosi ya ke nwaninaka dilongi ya Butatu yikaka na 1 Yoane 5:7 bangogo yai, “na zulu, Tata, Ndinga, mpi Mpeve Santu: mpi bima yai tatu kele kaka kima mosi.” Bangogo yai kele ve na masonama ya kisina. Bruce Metzger, muntu ya mayele ya ke longukaka Biblia, ke tuba nde “yantika na mvu-nkama ya sambanu,” bangogo yina “kumaka kumonana mingi na bamaniskri ya Kilatini ya Ntama mpi na mbalula ya Vulgate ya Kilatini.”

• Zina ya Nzambi: Bambaludi mingi ya Biblia kumaka kundima binkulu ya Bayuda, yo yina bo bakaka lukanu ya kukatula zina ya Nzambi na Masonuku. Bo yingisaka zina yina na batitre bonso “Nzambi” to “Mfumu.” Kansi Biblia ke sadilaka ve bangogo yai kaka sambu na Ngangi, kansi mpi sambu na bantu, sambu na bima yina bantu ke sadilaka na lusambu ya luvunu, mpi nkutu sambu na Diabulu.—Yoane 10:34, 35; 1 Bakorinto 8:5, 6; 2 Bakorinto 4:4. *

MUTINDU BIBLIA GULUKAKA: Ya ntete, ata bantu ya nkaka ya vandaka kusala bakopi ya Biblia tulaka ve dikebi mpi nkutu tulaka bifu, bantu mingi salaka kisalu mbote mpi tulaka dikebi na mambu ya fioti-fioti. Na mvu-nkama ya sambanu tii na mvu-nkama ya kumi ya  ntangu na beto, ba Masoreti salaka kopi ya Masonuku ya Kiebreo mpi bo basisaka kopi ya bo ke bingaka masonama ya ba Masoreti. Bo vandaka kutanga ntalu ya bangogo mpi ya bisono sambu na kuzikisa nde bifu me kota ve. Bisika bo yindulaka nde bifu kele na masonama ya kisina ya bo vandaka kusadila, bo vandaka kusonika yo na lweka. Ba Masoreti buyaka na kusoba masonama ya Biblia. Longi mosi, Moshe Goshen-Gottstein, sonikaka nde: “Kusoba yo na nku zolaka kuvanda diambu mosi ya mbi kibeni.”

Ya zole, bubu yai bamaniskri mingi ke sadisaka bantu ya mayele yina ke longukaka mambu ya Biblia na kutula ve bifu. Mu mbandu, na nsungi ya bamvu-nkama mingi, bamfumu ya mabundu longaka nde bambalula na bo ya Kilatini vandaka ti masonama ya kieleka ya Biblia. Ata mpidina, na 1 Yoane 5:7, bo me kotisaka bangogo ya luvunu yina beto me tubila na luyantiku ya disolo yai. Nkutu, kifu yango kotaka na mbalula ya Kingelesi ya Bible du roi Jacques yina bantu ke zitisaka mingi! Kansi bamaniskri ya nkaka ya bo zwaka monisaka nki mambu? Bruce Metzger sonikaka nde: “Bangogo yina [na 1 Yoane 5:7] kele ve na bamaniskri ya bo sadilaka sambu na kubalula bambalula yonso ya ntama (na Ki-syriaque, Ki-copte, Ki-arménien, Ki-éthiopien, Ki-arabe, Ki-slavon). Yo kele kaka na mbalula ya Kilatini.” Yo yina, bambalula ya Bible du roi Jacques yina bo tomisaka mpi Babiblia ya nkaka katulaka nsa yina ya kifu.

Keti bamaniskri ya ntama ke monisa nde bo taninaka nsangu ya Biblia? Ntangu bo monaka Barulo ya Nzadi-Mungwa ya Kufwa na 1947, bantu ya mayele ya ke longukaka Biblia fwanisaka masonama ya Kiebreo ya ba Masoreti ti masonama yina vandaka na barulo ya Biblia ya bo sonikaka bamvula kuluta funda na ntwala. Muntu mosi ya kimvuka ya bantu ya ke tadilaka Barulo ya Nzadi-Mungwa ya Kufwa tubaka nde rulo mosi “ke ndimisa mpenza nde Bayuda yina salaka bakopi ya masonama ya Biblia na nsungi ya bamvula kuluta funda salaka kisalu mosi ya mbote kibeni mpi na kwikama yonso.”

Na nzo mosi ya mikanda (Chester Beatty) na Dublin, na Irlande, kele ti kimvuka ya bapapirusi yina ke monisa mikanda mingi ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, mpi bamaniskri ya bo me sonikaka banda na mvu-nkama ya zole ya ntangu na beto—bamvula kiteso ya 100 mpamba katuka ntangu bo manisaka kusonika Biblia. Diksionere mosi (The Anchor Bible Dictionary) ke tuba nde: “Ata Bapapirusi yango ke pesaka bansangu mingi ya mpa na mambu ya bo me sonikaka, yo ke monisaka mpi nde bantu me salaka bakopi ya masonama ya Biblia mbote kibeni.”

MBUMA YINA YO ME BUTAKA: Ata mutindu bamaniskri ya Biblia me salaka bamvula mingi mpi yo kele mingi, yo me bebisaka ve Biblia, kansi yo me tomisaka yo. Frederic Kenyon sonikaka sambu na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu nde: “Mukanda ya nkaka ya ntama kele ve yina bantu me tubilaka mambu na yo mingi mpi banda ntama bonso Biblia, mpi ata muntu mosi ve ya mayele lenda buya nde masonama ya beto me zwaka kele ya mbote mpenza.” Muntu mosi ya mayele, William Henry Green, tubaka sambu na Masonuku ya Kiebreo nde: “Beto lenda tuba nde na mikanda yonso ya ntama ya beto kele na yo, kele ve ti mikanda ya nkaka ya bo me taninaka mbote bonso yo.”