1, 2. (a) Inki bampasi banzenza mingi ke kutanaka ti yo bubu yai? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.) (b) Biblia ke lomba beto nki, mpi nki bangiufula beto ta tadila?

BAMVULA kuluta 30 me luta, Osei katukaka na Ghana mpi kwendaka kuzinga na Eropa; na ntangu yina, yandi vandaka ve Mbangi ya Yehowa. ^[1] (Tala noti na nsuka ya disolo.) Yandi ke tuba nde: “Kaka na bilumbu ya ntete, mono monaka nde bantu vandaka kutudila mono ve dikebi. Madidi vandaka mingi. Ntangu mono kumaka mpi basikaka na plene ya avio, mono waka madidi ya ngolo kibeni mpi mono yantikaka kutata.” Osei salaka kiteso ya mvula mosi ti ndambu na ntwala ya kuzwa kisalu ya mbote sambu yandi zabaka mbote ve ndinga ya insi yina. Yandi vandaka na nzala ya fami na bo yina bikalaka ntama na Afrika mpi yandi vandaka kudiwa yandi mosi.

² Kana yo vandaka nge, nki mambu nge ta zola nde bo sadila nge? Ntembe kele ve nde nge ta zola bantu kuyamba nge mbote na Nzo ya Kimfumu kukonda kutala insi na nge to mpusu na nge.  Biblia ke lomba Bakristu ya kieleka na kuvila ve “kumonisila banzenza ntima ya mbote.” (Baebreo 13:2, noti na nsi ya lutiti) Bika beto tadila bangiufula yai: Inki mutindu Yehowa ke tadilaka banzenza? Keti beto fwete soba mutindu na beto ya kutadila banzenza? Inki mutindu beto lenda sadisa bampangi yina me katuka na bansi ya nkaka na kudiwa mbote na dibundu na beto?

3, 4. Na Kubasika 23:9, inki Nzambi lombaka bantu ya Izraele sambu na banzenza, mpi sambu na nki?

³ Ntangu Yehowa basisaka bantu na yandi na kimpika na Ezipte, yandi pesaka bo bansiku sambu na kumonisa ntima ya mbote na banzenza yina vandaka na kati na bo. (Kubasika 12:38, 49; 22:21) Banzenza ke kutanaka ti bampasi mingi; yo yina Yehowa vandaka kutanina bo na zola yonso. Mu mbandu, bo vandaka ti nswa ya kulokuta bima yina vandaka kubikala na bilanga na ntangu ya kukatula bambuma.—Levi 19:9, 10.

⁴ Yehowa sukaka ve kaka na kupesa bantu ya Izraele nsiku ya kuzitisa banzenza, yandi songaka bo na kuvila ve mpasi yina banzenza ke waka. (Tanga Kubasika 23:9.) Nkutu na ntwala nde bantu ya Izraele kukuma bampika na Ezipte, bantu ya Ezipte vandaka kuzola bo ve sambu bo vandaka ve mutindu mosi. (Kuyantika 43:32; 46:34; Kubasika 1:11-14) Bantu ya Izraele niokwamaka mingi ntangu bo vandaka banzenza. Yehowa zolaka nde bo vila yo ve mpi bo monisila banzenza yina vandaka na kati na bo ntima ya mbote.—Levi 19:33, 34.

5. Inki ta sadisa beto na kumonisila banzenza ntima ya mbote bonso Yehowa?

⁵ Yehowa me sobaka ve. Yo yina, kana banzenza me kwisa na dibundu na beto, beto fwete vila ve nde Yehowa ke landaka kumonisila banzenza ntima ya mbote. (Kulonga 10:17-19; Malaki 3:5, 6) Yindula bampasi yina banzenza lenda kutana ti yo. Yo lenda vanda nde bo ke bakisa ve ndinga na beno to bantu ke sadila bo mambu ya mbi. Beto fwete sala bikesa sambu na kusadisa bo mpi kumonisila bo ntima ya mbote.—1 Piere 3:8.

6, 7. Inki ke monisa nde Bakristu ya Bayuda ya mvu-nkama ya ntete nungaka kikalulu ya kuvanda ti bangindu ya mbi sambu na bantu ya nkaka?

⁶ Bakristu ya mvu-nkama ya ntete nungaka kikalulu ya kuvanda ti bangindu ya mbi sambu na bantu ya nkaka, kikalulu yina Bayuda mingi vandaka ti yo. Na Pantekoti ya mvu 33, Bakristu ya Bayuda ya Yeruzalemi yambaka mbote Bakristu ya mpa yina katukaka na bansi ya nkaka. (Bisalu 2:5, 44-47) Yo ke pwelele nde Bakristu yai ya Bayuda bakisaka nde “kikalulu ya kuyamba banzenza” ke tendula “kumonisila banzenza ntima ya mbote.”

⁷ Kansi, diambu mosi salamaka. Bayuda yina vandaka kutuba Kigreki kumaka kubokuta sambu Bayuda yina vandaka kutuba Kiebreo vandaka ve kusadila mifwidi na bo ya bankento mambu na mutindu ya mbote. (Bisalu 6:1) Sambu na kumanisa diambu yina, bantumwa ponaka babakala nsambwadi sambu bo sadila mifwidi yonso mambu kiteso mosi. Bantumwa ponaka babakala yina vandaka ti bazina ya Bagreki, ziku sambu mifwidi yina kudiwa mbote.—Bisalu 6:2-6.

8, 9. (a) Inki bangiufula ta sadisa beto na kuditadila kana beto kele ti bangindu ya mbi to ve sambu na bantu ya nkaka? (b) Inki beto fwete katula na ntima na beto? (1 Piere 1:22)

⁸ Beto fwete vila ve nde insi to ndinga na beto lenda soba mpenza mutindu na beto ya kutadila mambu. (Baroma 12:2) Diaka, bantu ya ke zingaka pene-pene ti beto, banduku na beto ya kisalu to ya nzo-nkanda lenda tuba mambu ya mbi sambu na bantu ya insi ya nkaka, ya ndinga ya nkaka to ya mpusu ya nkaka. Keti beto ke kudikotisaka na mambu yina ya  mbi? Inki beto ke salaka kana muntu mosi ke vweza insi na beto to ndinga na beto?

⁹ Na ntangu mosi buna, ntumwa Piere vandaka ti bangindu ya mbi sambu na bantu yina vandaka ve Bayuda. Kansi, malembe-malembe yandi katulaka bangindu yina ya mbi. (Bisalu 10:28, 34, 35; Bagalatia 2:11-14) Mutindu mosi, kana beto mona nde beto me kuma ti bangindu ya mbi, ata ya fioti, sambu na bantu ya nkaka to mwa lulendo sambu na mpusu na beto, beto fwete sala bikesa sambu na kukatula yo kibeni. (Tanga 1 Piere 1:22.) Inki lenda sadisa beto? Kuvila ve nde bantu ya bansi yonso kele bantu ya kukonda kukuka, mpi muntu mosi ve me fwana na kuguluka. (Baroma 3:9, 10, 21-24) Yo yina beto fwete yindula ve nde beto me luta bantu ya nkaka! (1 Bakorinto 4:7) Beto fwete vanda bonso ntumwa Polo, yina songaka Bakristu ya nkaka nde ‘bo vandaka diaka ve banzenza’ kansi “bantu ya nzo ya Nzambi.” (Baefezo 2:19) Beto yonso fwete sala bikesa ya kukatula bangindu ya mbi sambu na bantu ya nkaka mpi kulwata kimuntu ya mpa.—Bakolosai 3:10, 11.

10, 11. Inki mutindu Bozi monisaka nde yandi ke tadilaka banzenza mutindu Yehowa ke tadilaka bo?

¹⁰ Bozi, muntu ya kwikama, vandaka kutadila banzenza mutindu Yehowa ke tadilaka bo. Inki mutindu? Ntangu yandi kwendaka na bilanga na yandi na ntangu ya kukatula bambuma, yandi monaka Ruti, nkento mosi ya nzenza yina katukaka na Moabi. Ruti vandaka kulokuta na kikesa yonso bambuma yina vandaka kubwa na ntoto. Na kutadila Nsiku ya Moize, Ruti vandaka ti nswa ya kulokuta bima na bilanga. Kansi ntangu Bozi waka nde Ruti lombaka nzila ya kulokuta bima na kilanga na yandi, yandi yitukaka ngolo mpi pesaka Ruti nswa ya kubaka ata bambuma yina vandaka na banti na yo.—Tanga Ruti 2:5-7, 15, 16.

¹¹ Mambu yina salamaka na nima ke monisa nde Bozi vandaka kubakisa Ruti mpi mpasi na yandi sambu yandi vandaka munzenza. Yandi songaka Ruti na kuvanda ti bansadi na yandi ya bankento sambu bansadi na yandi ya babakala kusala yandi mbi ve. Nkutu yandi tubaka nde bo pesa Ruti madia ti masa ya kufwana kaka bonso bansadi na yandi. Bozi zitisaka nkento yai ya munzenza mpi ya nsukami; yandi pesaka yandi kikesa.—Ruti 2:8-10, 13, 14.

12. Kumonisila banzenza ntima ya mbote lenda pusa bo na kusala nki?

¹² Bozi monisilaka Ruti ntima ya mbote sambu Ruti monisilaka Naomi zola ya kwikama mpi sambu yandi yantikaka kusadila Yehowa mpi sosaka nde Yehowa kutanina yandi. Bozi landaka mpenza mbandu ya zola ya kwikama ya Yehowa ntangu yandi monisilaka Ruti ntima ya mbote. (Ruti 2:12, 20; Bingana 19:17) Bubu yai mpi, kana beto kele ntima-mbote, beto lenda sadisa “bantu ya mitindu yonso” na kulonguka kieleka mpi kubakisa nde Yehowa ke zolaka bo mingi.—1 Timoteo 2:3, 4.

13, 14. (a) Sambu na nki beto fwete pesa banzenza mbote na Nzo ya Kimfumu? (b) Inki lenda sadisa nge na kusolula mbote ti muntu ya me katuka na kisika ya nkaka?

¹³ Beto lenda monisila banzenza ntima ya mbote kana beto ke pesa bo mbote na kiese yonso na Nzo ya Kimfumu. Mbala mingi, ntangu banzenza ke kumaka na insi mosi, bo ke vandaka nsoni-nsoni mpi ke kudivandilaka. Mutindu na bo ya kuzinga to kukonda mbongo lenda pusa bo na kuyindula nde bantu ya mpusu ya nkaka to ya insi ya nkaka me luta bo. Yo yina beto fwete pesa bo mbote, kumonisila bo ntima ya mbote mpi kutudila bo dikebi ya masonga. JW Language, programe yina beto ke sadilaka na telefone to na ordinatere, lenda sadisa nge na kuzaba mutindu ya kupesa bo mbote na ndinga na bo.—Tanga Bafilipi 2:3, 4.

 ¹⁴ Ziku nge ke kukaka ve kusolula ti muntu ya me katuka na kisika ya nkaka. Inki lenda sadisa nge? Songa yandi kima mosi ya me tala nge. Nge lenda yituka na kumona nde mambu na bo mingi me fwanana ti ya beno. Kuvila ve nde konso insi ke vandaka ti mambu ya mbote mpi ya mbi.

15. Inki lenda sadisa beto na kubakisa banzenza yina me kwisa na insi na beto?

¹⁵ Sambu na kusadisa banzenza na kudiwa mbote na dibundu, kudiyula na masonga yonso nde, ‘Kana mono me kwenda na insi ya nkaka, inki mono ta zola nde bo sadila mono?’ (Matayo 7:12) Vanda ntima-nda ti banzenza yina ke sala bikesa sambu na kuyikana ti insi na beno. Na luyantiku, ziku beto ta bakisa ve kibeni bangindu na bo mpi mambu ya bo ke sala. Na kisika ya kupusa bo na kuyindula mpi kusala mambu bonso beto, yo ta vanda mbote na kundima bo mutindu bo kele.—Tanga Baroma 15:7, noti na nsi ya lutiti.

16, 17. (a) Inki beto lenda sala sambu na kusala kinduku ti bampangi yina me kwisa kuzinga na insi na beto? (b) Inki mambu beto lenda sala sambu na kusadisa banzenza yina kele na dibundu na beto?

¹⁶ Kana beto sala bansosa sambu na kuzaba insi yina muntu me katuka mpi mutindu bo ke zingaka, yo lenda sadisa beto na kuzaba yandi mbote. Na Lusambu ya Dibuta, beto lenda sosa kuzaba mambu ya insi ya banzenza yina kele na dibundu to na teritware na beto. Kubingisa banzenza na kudia na nzo na beto ta sadisa beto mpi na kusala kinduku ti bo. Yehowa ‘me kangudilaka makanda nzila sambu bo kwikila;’ yo yina, beto fwete landa mbandu na yandi mpi kukangudila banzenza yina “kele bampangi na beto na lukwikilu” nzo na beto.—Bisalu 14:27; Bagalatia 6:10; Yobi 31:32.

¹⁷ Kana beto ke lutisa ntangu mingi ti dibuta mosi yina me kwisa kuzinga na insi na beto, yo ta sadisa beto na kuzaba bo mpi kusepela ti bikesa yina bo ke sala sambu na kuyikana ti insi na beto. Beto lenda bakisa nde bo kele na mfunu nde beto sadisa bo na kulonguka ndinga na  beto. Beto lenda zabisa bo mpi bimvuka yina ke sadisa bantu na kuzwa nzo to kisalu ya mbote. Kusala mutindu yai lenda sadisa mpenza bampangi na beto yina kele banzenza.—Bingana 3:27.

18. Inki mbandu bampangi yina ke zinga na insi ya nkaka lenda landa na yina me tala kumonisa luzitu mpi ntonda?

¹⁸ Yo kele mbote nde bampangi yina me kwenda kuzinga na insi ya nkaka kusala bikesa sambu na kuyikana ti insi yina. Ruti pesaka mbandu ya mbote na diambu yai. Ntete-ntete, yandi zitisaka mambu ya insi yina yandi kwendaka kuzinga na mutindu yandi lombaka nzila ya kulokuta bima yina ke bikalaka na bilanga. (Ruti 2:7) Yandi vwezaka ve ngidika yina mpi vingilaka ve nde bantu ya nkaka kukabila yandi bima. Ya zole, ntangu bantu vandaka kusadila yandi mambu ya mbote, yandi vandaka kutonda bo nswalu. (Ruti 2:13) Kana bampangi yina me kwenda kuzinga na insi ya nkaka ke monisa bikalulu yai ya mbote, bampangi ya insi yina mpi bantu ya nkaka ta zitisa bo mingi.

19. Inki ke pusaka beto na kuyamba banzenza mbote?

¹⁹ Beto kele na kiese mingi na mutindu Yehowa ke monisaka ntima ya mbote mpi ke pesa bantu yonso dibaku ya kuwa nsangu ya mbote. Ziku bantu ya nkaka bakaka ve dibaku ya kulonguka Biblia mpi kukwenda na balukutakanu ya Bambangi ya Yehowa na bansi na bo. Kansi bubu yai bo kele na bansi ya nkaka, bo me bakaka dibaku ya kukutana ti beto. Yo yina beto fwete sadisa bo na kuzinga na kiese na bansi yina ya nzenza. Mbala ya nkaka beto kele ve ti mbongo mingi to beto ta kuka ve kusala mambu mingi sambu na bo, kansi kana beto ke monisila bo ntima mbote, beto ke landa mbandu ya Yehowa yina ke zolaka banzenza. Sambu beto ke ‘landaka mbandu ya Nzambi,’ beto fwete sala bikesa ya kuyamba bampangi ya banzenza yina kele na mabundu na beto!—Baefezo 5:1, 2.