MONO butukaka na Desembri 10, 1936 na mbanza Wichita, na provense ya Kansas (États-Unis). Beto butukaka bantu iya mpi mono kele mwana ya ntete. Bibuti na mono William ti Jen vandaka bansadi ya kwikama ya Yehowa. Papa vandaka nsadi ya kimvuka (mutindu bo vandaka kubinga mpangi yina vandaka kutwadisa dibundu). Muntu longaka mama Biblia kele mama na yandi, Emma Wagner. Nkaka na mono Emma longaka mpi bantu mingi kieleka, mu mbandu mpangi-nkento Gertrude Steele, yina kumaka misionere mpi salaka bamvula mingi na Porto Rico. * (Tala noti na nsi ya lutiti.) Ya kieleka, mono vandaka ti bambandu ya mbote ya kulanda.

Kilumbu mosi ya Mposo na nkokila, ntangu mono vandaka ti bamvula tanu, mono ti papa vandaka kukabula Nzozulu ya Nkengi mpi Consolation (bubu yai, Réveillez-vous) na bantu yina vandaka kuluta na bala-bala. Na ntangu yina, insi vandaka kunwana Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba. Doktere mosi yina lawukaka malafu kwisaka pana. Yandi nganinaka papa mpi fingaka yandi sambu yandi buyaka kukwenda kunwana mvita; yandi tubaka nde papa kele boma-boma mpi ntu-ngolo. Yandi pusanaka na ntwala ya papa mpi tubaka nde: “Bula mono si! Muntu ya boma-boma!” Yo pesaka mono boma; kansi kikesa ya papa sepedisaka mono. Yandi landaka kupesa mikanda na kimvuka ya bantu yina vandaka pana. Soda mosi vandaka kuluta mpi doktere yina songaka yandi na ndinga ya ngolo nde, “Kwisa kanga muntu yai ya boma-boma!” Soda monaka nde doktere yina lawukaka malafu; yo yina yandi songaka yandi nde, “Nge! Kwenda kumanisa kwiti na nzo na nge!” Bo zole kwendaka. Ntangu mono ke yibukaka mambu yina, mono ke tondaka Yehowa na kikesa yina yandi pesaka papa. Papa kangulaka basalon zole ya kuzenga nsuki mpi doktere yina kumaka kukwenda kuzenga nsuki kuna!

Ntangu mono vandaka ti bamvula nana, bituti na mono tekaka nzo na beto ti basalon yina ya kuzenga nsuki, mpi bo salaka ka-nzo yina bo lendaka  kutambula ti yo; ebuna beto kwendaka na Colorado sambu na kusamuna kisika mpusa vandaka mingi. Beto kwendaka kuzinga pene-pene ya mbanza Grand Junction, kisika bibuti na mono vandaka kusala kisalu ya kimupasudi-nzila; bo vandaka mpi kusala bilanga ti kusansa bitwisi. Yehowa sakumunaka bikesa na bo mpi bo basisaka dibundu ya mpa. Na Yuni 20, 1948, papa pesaka mono mbotika na masa mosi yina nto na yo kele na ngumba, kumosi ti bantu ya nkaka yina ndimaka kieleka, mu mbandu Billie Nichols ti nkento na yandi. Na nima Billie ti nkento na yandi kwendaka na kisalu ya nziunga. Mwana na bo ya bakala ti nkento na yandi salaka mpi kisalu ya nziunga.

Beto salaka kinduku ya ngolo ti bampangi yina vandaka kudipesa mingi na kisalu ya Kimfumu, mpi beto vandaka kusolula mambu ya kimpeve ya ke pesa kikesa. Beto vandaka kusolula mingi-mingi ti bana ya mpangi Steele, disongidila Don ti Earlene, Dave ti Julia, mpi Si ti Martha; dibuta na bo sadisaka mono mingi. Bo monisaka mono nde kutula Kimfumu na kisika ya ntete ke sadisaka muntu na kukuma ti luzingu ya mbote kibeni mpi ya kiese.

Ntangu mono lungisaka bamvula 19, Bud Hasty, nduku ya bibuti na mono, bingisaka mono na kusala ti yandi kisalu ya kimupasudi-nzila na sudi ya États-Unis. Nkengi ya nziunga lombaka beto na kukwenda na mbanza Ruston, na provense ya Louisiana, na kusadisa Bambangi ya Yehowa mingi ya mbanza yai sambu bo lembaka na kimpeve. Nkengi songaka beto na kusalaka balukutakanu yonso konso mposo ata bantu ke kwisa mingi to ve. Beto zwaka kisika ya kusala balukutakanu mpi beto yidikaka yo. Beto yantikaka kusala balukutakanu yonso, kansi bantangu ya nkaka, beto vandaka kaka beto zole. Beto vandaka kukabula masolo. Muntu mosi vandaka kutwadisa disolo mpi muntu ya nkaka vandaka muwi sambu na kupesa bamvutu. Kana disolo kele ti nsonga, beto vandaka kusala yo beto zole! Na nima, mpangi-nkento mosi ya mununu yantikaka kukwisa na balukutakanu. Nsuka-nsuka, balongoki ya nkaka ya Biblia mpi bampangi ya nkaka yina lembaka na kimpeve, yantikaka kukwisa. Ntangu fioti na nima dibundu ya ngolo basikaka.

Kilumbu mosi, mono ti Bud kutanaka ti pastere mosi ya Église du Christ. Pastere yango tubilaka baverse ya Biblia yina mono zabaka mbote ve. Yo pesaka mono mpasi mpi yo pusaka mono na kudiyula bangiufula mingi na mambu yina mono ke kwikilaka. Bilumbu nsambwadi ya mvimba, mono vandaka kulonguka konso mpimpa sambu na kuzwa bamvutu na bangiufula yina yandi yulaka. Yo sadisaka mono na kubakisa kieleka mpi mono vandaka na nzala ya ngolo ya kukutana ti pastere ya nkaka.

Ntangu fioti na nima, nkengi ya nziunga lombaka mono na kukwenda kusadisa dibundu ya mbanza  El Dorado, na provense ya Arkansas. Mbala na mbala, mono vandaka kuvutuka na Colorado sambu na kukutana ti bamfumu ya leta. Kilumbu mosi, beto kwendaka ti bapasudi-nzila ya nkaka na kamio na mono ya fioti, kansi beto salaka aksida na provense ya Texas mpi kamio bebaka. Beto bingaka mpangi mosi mpi yandi nataka beto na nzo na yandi; na nima yandi nataka beto na lukutakanu. Na lukutakanu, bo pesaka luzayisu nde beto salaka aksida mpi bampangi kabilaka beto mwa mbongo. Mpangi yina sadisaka mono mpi na kuteka kamio na mono na 25 dolare.

Beto kwendaka na mbanza Wichita, kisika McCartney, nduku ya ngolo ya bibuti na mono, vandaka kusala kisalu ya kimupasudi-nzila. Bana na yandi ya mapasa, Frank ti Francis, kele banduku na mono ya ngolo tii bubu yai. Bo vandaka ti kamio mosi ya ntama mpi bo tekilaka mono yo na 25 dolare, ntalu ya mbongo yina mono tekaka kamio na mono yina bebaka. Yai mbala ya ntete ya mono monaka pwelele nde Yehowa pesaka mono kima yina mono vandaka na yo mfunu sambu mono tulaka Kimfumu na kisika ya ntete. Bo songaka mono mpi mpangi-nkento mosi ya kitoko, Bethel Crane. Mama na yandi, Ruth, vandaka nsamuni ya kikesa na mbanza Wellington, na Kansas; yandi vandaka kaka mupasudi-nzila tii ntangu yandi kumaka na bamvula 90. Mwa bangonda na nima, na 1958, mono kwelanaka ti Bethel; yandi kumaka mupasudi-nzila mpi kwisaka kuzinga ti mono na El Dorado.

Na nima ya kutadila bambandu ya mbote ya bampangi yina beto monaka ntangu beto ke yela, beto bakaka lukanu ya kundima konso kisalu yina dibundu ya Yehowa ta pesa beto. Bo tindaka beto bapasudi-nzila ya nene na mbanza Walnut Ridge, na provense ya Arkansas. Na 1962, beto vandaka na kiese ntangu bo bingisaka beto na nzo-nkanda ya 37 ya Gileade. Beto sepelaka na kumona mpi mpangi Don Steele na nzo-nkanda yina. Na nima ya nzo-nkanda, bo tindaka mono ti Bethel na mbanza Nairobi, na insi Kenya. Kuyambula mbanza New York vandaka mpasi, kansi beto fulukaka na kiese ntangu bampangi kwisaka kuyamba beto na plene ya avio na Nairobi!

Beto yantikaka mbala mosi kuzola Kenya mpi kusepela kusamuna kuna. Chris Kanaiya ti Mary vandaka balongoki na beto ya ntete yina kumaka Bambangi ya Yehowa. Tii bubu yai bo ke salaka na kwikama kisalu ya ntangu yonso na Kenya. Na mvula yina landaka, bo tindaka beto na mbanza Kampala, na insi Uganda; beto vandaka bamisionere ya ntete na insi yina. Beto vandaka na kiese mingi sambu bantu mingi vandaka kuzola kulonguka Biblia, mpi bo kumaka Bambangi ya Yehowa bonso beto. Kansi na nima ya kusala bamvula tatu ti ndambu na Afrika, beto vutukaka na États-Unis sambu yo lombaka nde nkento na mono kubuta. Ntangu beto yambulaka Afrika, beto waka mpasi mingi kuluta mpasi yina beto waka ntangu beto yambulaka New York. Beto zolaka mingi Afrika mpi beto vandaka ti kivuvu nde kilumbu kele, beto ta vutuka kuna.

Beto kumaka kuzinga na westi ya Colorado, na lweka ya ngumba, kisika bibuti na mono vandaka kuzinga. Na nima, beto butaka mwana na beto ya ntete, Kimberly, mpi bangonda 17 na nima, beto butaka Stephany. Beto salaka bikesa sambu na kulungisa mukumba na beto ya mpa ya bibuti mpi ya kulonga kieleka na bana na beto ya bankento ya kitoko. Lukanu na beto vandaka ya kupesa bo mbandu ya mbote mutindu bampangi pesaka beto. Kupesa bana mbandu ya mbote kele mfunu sambu bo yela mbote, kansi yo ke tendula kaka ve nde bo ta landa kusadila Yehowa ntangu bo ta yela. Leke na mono ya bakala ti ya nkento yambulaka kieleka. Mu ke tula ntima nde bo ta landa diaka bambandu ya mbote yina bo monaka na bampangi.

 Beto vandaka na kiese ya kusansa bana na beto, mpi beto vandaka kusala mambu mingi na kimvuka. Sambu beto vandaka kuzinga pene-pene ya mbanza Aspen, na provense ya Colorado, beto longukaka nsaka ya kusietumuka na glase (ski) sambu na kusalaka yo bantangu ya nkaka na dibuta. Kusakana na dibuta vandaka kusadisa beto na kusolula ti bo ntangu beto ke sakana na glase. Beto vandaka mpi kukwenda kulala na nganda na nseke (camping) ti bo mpi kubula masolo ya kitoko na lweka ya tiya. Ata bo vandaka baleke, bo vandaka kuyula bangiufula mingi; mu mbandu, “Mu ta sala nki kisalu kana mu me yela?” mpi “Mu fwete kwela bakala ya nki mutindu?” Beto salaka bikesa sambu na kulonga bana na beto na kuzola Yehowa. Beto sadisaka bo na kusala kisalu ya ntangu yonso mpi kukwelana kaka ti muntu yina kele ti lukanu yina. Beto sadisaka bo mpi na kusosa ve kukwela ntangu bo kele ntete baleke. Beto vandaka kusonga bo mbala na mbala nde: “Beno bikala bampumpa tii ntangu beno ta lungisa bamvula 23.”

Beto salaka bikesa sambu na kukwendaka beto yonso na balukutakanu mpi na kisalu ya kusamuna, kaka mutindu bibuti na beto salaka. Beto vandaka kubingisa bansadi ya ntangu yonso na nzo na beto. Beto vandaka mpi kutubila bantangu ya mbote yina beto lutisaka na kisalu na beto ya kimisionere. Beto vandaka kutuba nde, ziku kilumbu ya nkaka beto yonso ta kwenda kutala Afrika. Bana vandaka kuzola mpenza mambu yai.

Beto vandaka kulonguka na dibuta mbala na mbala mpi beto vandaka kusala bansonga ya mambu yina bo lenda kutana ti yo na nzo-nkanda. Bana vandaka kubaka kisika ya bansamuni mpi kupesa mvutu na bangiufula. Yo vandaka kusepedisa bo mingi mpi kupesa bo kikesa. Ntangu bo yelaka, bantangu ya nkaka bo vandaka kusepela ve kulonguka na dibuta. Kilumbu mosi yo pesaka mono mpasi mpi mono songaka bo nde beto ta longuka ve na dibuta. Yo pesaka bo mpasi mpi bo yantikaka kudila; bo tubaka nde bo ke zola kulonguka. Kilumbu yina beto bakisaka nde, beto me sadisaka bo mpenza na kuzola mambu ya kimpeve. Bo kumaka kuzola kulonguka mpi beto pesaka bo nzila ya kutuba konso kima yina kele na ntima na bo. Bantangu ya nkaka beto vandaka kuwa mpasi kana bo tuba nde bo ke ndima ve mambu ya nkaka ya Biblia. Kansi yo sadisaka beto na kuzaba mpenza mambu yina kele na ntima na bo. Na nima ya kutendudila bo mambu mbote, bo vandaka kusepela ti minsiku ya Yehowa.

Beto monaka nde mukumba ya kusansa bana bakaka ntangu mingi ve. Dibundu ya Nzambi sadisaka beto mpi beto salaka bikesa sambu na kulonga bo na kuzola Yehowa. Beto waka kiese ntangu bana yonso zole kumaka bapasudi-nzila na nima ya kumanisa nzo-nkanda; bo longukaka bisalu yina vandaka kusadisa bo na kuzwa mwa mbongo. Bo kwendaka kusamuna ti bampangi-bankento ya nkaka na mbanza Cleveland, na provense ya Tennessee, kisika mfunu ya bansamuni vandaka mingi. Ata yo salaka beto mpasi, beto sepelaka mutindu bo kudipesaka na kisalu ya ntangu yonso. Mono ti Bethel vutukilaka kisalu ya kimupasudi-nzila, mpi yo sadisaka beto na kubaka mikumba ya nkaka. Beto vandaka kuyinga nkengi ya nziunga mpi kuyidika balukutakanu ya nene.

Na ntwala ya kukwenda na Tennessee, bana na beto kwendaka kutala Betele ya Angleterre na mbanza Londres. Paul Norton, toko mosi ya Betele, zolaka Stephany; na ntangu yina Stephany vandaka ti bamvula 19. Ntangu bo kwendaka diaka na Londres, Brian Llewellyn, nduku ya Paul Norton, zolaka mpi Kimberly. Paul ti Stephany kwelanaka, kansi kaka ntangu Stephany lungisaka bamvula 23. Na mvula yina landaka, Brian kwelanaka ti Kimberly, ntangu Kimberly lungisaka bamvula 25. Ya kieleka, bo kwelaka ve na ntwala ya kulungisa bamvula 23. Beto sepelaka ti babakala yina bo kwelaka.

Bana songaka beto nde, mbandu na beto ti ya ba-nkaka na bo sadisaka bo na kuzitisa nsiku ya Yezu ya kulanda “kusosa ntete Kimfumu,” ata bo ke kutana ti bampasi ya mbongo. (Matayo 6:33) Na Aprili 1998, bo bingisaka Paul ti Stephany na nzo-nkanda ya 105 ya Gileade; na nima bo tindaka bo na insi Malawi, na Afrika. Kaka na mvula yina, bo bingisaka mpi Brian ti Kimberly na Betele na Londres mpi na nima, bo tindaka bo na Betele ya Malawi. Beto vandaka na kiese mingi mutindu bana na beto sadilaka luzingu na bo na mutindu ya kuluta mbote.

Na Yanuari 2001, mpangi Marais yina mono tubilaka na luyantiku, bingaka mono. Yandi vandaka nkengi ya Kisalu ya Kubalula Mikanda na Betele; yandi songaka  mono nde bo me baka bangidika ya kusadisa bambaludi ya ntoto ya mvimba na kubakisa mbote Kingelesi. Mono vandaka ti bamvula 64 mpi bo ponaka mono na kuvanda longi. Mono ti nkento na mono Bethel sambaka sambu na yo mpi beto lombaka ndongisila ya bamama na beto, yina kumaka minunu. Bo zole ndimaka, ata bo zabaka nde beto ta kuma kuzinga ntama ti bo. Mono bingaka mpangi Marais mpi songaka yandi na kiese yonso nde beto me ndima mukumba yina.

Na nima minganga monaka nde mama kele ti kansere. Mono songaka yandi nde mono ta kwenda diaka ve sambu mono ti mpangi na mono ya nkento Linda kusadisa yandi. Kansi mama buyaka mpi tubaka nde, “Mono ta wa mpasi mingi kana nge kwenda ve.” Linda tubaka mpi mpidina. Beto sepelaka mingi ti mpeve na bo ya kuditambika mpi mutindu banduku ya dibundu vandaka kusadisa mama! Ebuna beto kwendaka na Nzo ya Malongi ya Bambangi ya Yehowa, na Patterson, na New York. Kilumbu yina landaka, Linda bingaka beto mpi tubaka nde mama me fwa. Beto kudipesaka na kisalu na beto ya mpa mutindu mama songaka beto.

Beto vandaka na kiese sambu kisika ya ntete ya bo tindaka beto vandaka Betele ya Malawi, kisika bana na beto ti babakala na bo vandaka kusala. Beto sepelaka mingi na kumonana diaka ti bo! Na nima, bo tindaka beto na Betele ya Zimbabwe mpi ya Zambie. Na nima ya kulonga bamvula tatu ti ndambu na Babetele yai, bo vutulaka beto na Malawi sambu na kusonika masolo ya bampangi yina kutanaka ti mbangika sambu bo buyaka kukota na mambu ya politiki. *—Tala noti na nsi ya lutiti.

Na 2005, beto waka diaka mpasi ntangu beto yambulaka Afrika. Beto vutukaka na bwala na beto Basalt, na Colorado, kisika beto ke landa kusala kisalu ya kimupasudi-nzila. Na 2006, Brian ti Kimberly kwisaka kuzinga pene-pene ti beto sambu na kusansa bana na bo zole ya bankento, Mackenzie ti Elizabeth. Tii bubu yai Paul ti Stephany ke salaka na Malawi; Paul kele na Komite ya Filiale. Mono ke zola kulungisa bamvula 80; mono kele na kiese ya kumona nde baleke mingi yina salaka ti mono na nsungi ya bamvula mingi ke baka mikumba yina mono bakaka. Beto kele na kiese mingi bubu yai sambu na bambandu ya mbote yina bampangi pesaka beto mpi sambu beto me salaka bikesa ya kupesa bana ti bantekolo na beto mbandu ya mbote.