1, 2. (a) Inki bampasi bantu mingi ke kutana ti yo bubu yai, mpi nki mawi bo ke kumaka ti yo? (b) Inki kivuvu ya kieleka Yezaya 41:10, 13 ke pesa beto?

MPANGI-NKENTO mosi ya mupasudi-nzila ya ntangu yonso yina me kwelanaka ti nkuluntu mosi ke tuba: “Ata mono ke longukaka mono mosi, ke samunaka, mpi ke kwendaka na balukutakanu mbala na mbala, basusi ke landa kuyangisa mono bamvula mingi. Yo ke katulaka mono mpongi, ke pesaka mono maladi, ke sobaka mutindu na mono ya kusadila bantu ya nkaka mambu, mpi bantangu ya nkaka yo ke lembisaka mono.”

² Keti nge ke bakisa mawi ya mpangi-nkento yai? Diambu ya mawa kele nde, beto ke kutanaka ti mambu mingi ya mpasi na nsi-ntoto yai ya mbi ya Satana. Bonso longo (kibende) ke tedimisaka maswa, basusi lenda lembisa beto. (Bingana 12:25) Inki lenda pesa nge basusi? Yo lenda vanda lufwa ya muntu mosi yina nge ke zolaka, maladi mosi ya ngolo to mbangika. Yo lenda vanda mpi kukonda mbongo ya kulungisa bampusa ya dibuta na nge. Malembe-malembe, basusi yina lenda lembisa nge; nkutu, yo lenda katula nge kiese. Ata mpidina, zaba nde Nzambi kele ya kuyilama na kusadisa nge.—Tanga Yezaya 41:10, 13.

3, 4. (a) Inki mutindu Biblia ke sadilaka ngogo “diboko”? (b) Inki lenda bwisa maboko na beto?

 ³ Mbala mingi, Biblia ke sadilaka bitini ya nitu sambu na kutubila bikalulu ya muntu to mambu yina yandi ke sala. Mu mbandu, yo ke tubilaka diboko mbala mingi. Ntangu Biblia ke tubila kupesa maboko ya muntu kikesa, yo ke tendula nde bo me pesa muntu yina kikesa, yandi me kuma ngolo, mpi yandi kele ya kuyilama sambu na kusala mambu. (1 Samuele 23:16, noti na nsi ya lutiti; Esdrasi 1:6, noti na nsi ya lutiti) Yo lenda tendula mpi nde muntu yango kele ti mabanza ya mbote mpi kivuvu sambu na bilumbu ke kwisa.

⁴ Bantangu ya nkaka, Biblia ke tubilaka muntu yina me bwisa maboko. Yo ke tendula nde muntu yango me lemba to kele diaka ve ti kivuvu. (2 Bansangu 15:7, noti na nsi ya lutiti; Baebreo 12:12) Kana nge kele ti basusi, ke kudiyangisa mingi to ke mona bonso nde bangwisana na nge ti Yehowa kele diaka mbote ve, nge lenda lemba nitu. Inki lenda pesa nge kikesa? Inki lenda sadisa nge to kupesa nge ngolo ya kukanga ntima mpi kuvanda na kiese?

5. (a) Inki mutindu beto lenda kudiwa kana beto ke kutana ti bampasi, kansi nki beto fwete vila ve? (b) Inki beto ta tadila na disolo yai?

⁵ Tanga Sefania 3:16, 17. Kana beto me kutana ti bampasi beto fwete wa boma ve mpi beto fwete lemba nitu ve to kubwisa maboko. Yehowa, Tata na beto ya zola, ke lomba beto na kulosila yandi basusi na beto yonso. (1 Piere 5:7) Yehowa ke tudilaka beto dikebi kaka mutindu yandi tudilaka bantu ya Izraele dikebi. Yandi songaka bo nde diboko na yandi “kele ve nkufi mingi sambu na kugulusa.” Yandi ke vandaka ntangu yonso ya kuyilama sambu na kugulusa bansadi na yandi ya kwikama. (Yezaya 59:1) Na disolo yai, beto ta tubila bambandu tatu ya Biblia ya ke monisa nde Yehowa kele ti luzolo mpi ngolo ya kupesa bansadi na yandi kikesa ya kusala luzolo na yandi ata bo ke kutana ti bampasi mingi. Bika beto tadila mutindu bambandu yai lenda pesa beto kikesa.

6, 7. Mutindu bantu ya Izraele nungaka bantu ya Amaleki ke longa beto nki?

⁶ Ntangu fioti na nima ya kubasika ya bantu ya Izraele na kimpika na Ezipte, bantu ya Amaleki nwanisaka bo. Moize songaka Yozue, bakala ya kikesa, na kutwadisa bantu ya Izraele na bitumba. Na nima, Moize bakaka Aroni ti Hure mpi bo kwendaka na ngumba mosi yina vandaka pene. Kuna na ngumba, bo vandaka kumona mutindu bantu ke nwana bitumba. Keti bo kwendaka ve na bitumba sambu bo vandaka kuwa boma? Ata fioti ve!

⁷ Moize salaka kima mosi yina sadisaka bantu ya Izraele na kununga bantu ya Amaleki. Yandi simbaka nti ya Nzambi ya kieleka mpi nangulaka maboko na zulu. Ntangu maboko ya Moize vandaka na zulu, Yehowa vandaka kupesa bantu ya Izraele ngolo ya kunwanisa bantu ya Amaleki. Kansi, ntangu maboko ya Moize vandaka kulemba mpi yandi vandaka kubwisa yo, bantu ya Amaleki vandaka kununga. Aroni ti Hure sadisaka Moize nswalu. “Bo bakaka ditadi, bo tulaka yo na nsi na yandi, mpi yandi vandilaka yo. Ebuna Aroni ti Hure simbaka maboko na yandi, mosi na lweka mosi mpi ya nkaka na lweka ya nkaka, yo yina maboko na yandi  nikanaka ve tii kuna ntangu dindaka.” Ee, Nzambi sadilaka diboko na yandi ya ngolo sambu na kusadisa bantu ya Izraele na kununga.—Kubasika 17:8-13.

8. (a) Aza salaka nki ntangu basoda ya Etiopia kwisa kunwanisa bantu ya Yuda? (b) Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya Aza?

⁸ Yehowa sadilaka mpi diboko na yandi ya ngolo sambu na kusadisa bansadi na yandi na bilumbu ya Ntotila Aza. Biblia ke tubila bimvuka mingi ya basoda; kansi kimvuka ya kuluta nene kele ya Zera muntu ya Etiopia. Yandi vandaka ti basoda 1 000 000 mpi bo zabaka mpenza kunwana bitumba. Basoda ya Etiopia vandaka mingi kuluta basoda ya Aza. Keti Aza kudiyangisaka, waka boma to lembaka nitu? Keti yandi bwisaka maboko? Ve! Aza lombaka mbala mosi Yehowa na kusadisa yandi. Bantu lendaka kumona nde basoda ya Aza ta nunga ve ata fioti sambu basoda ya Etiopia vandaka mingi. Kansi beto me zaba nde, “Nzambi lenda sala mambu yonso.” (Matayo 19:26) Nzambi sadilaka ngolo na yandi mpi “bedisaka bantu ya Etiopia na ntwala ya Aza” sambu yandi tudilaka ‘Yehowa ntima ya mvimba na luzingu na yandi.’—2 Bansangu 14:8-13; 1 Bantotila 15:14.

9. (a) Sambu na nki Nehemia yambulaka ve kutunga diaka bibaka ya Yeruzalemi? (b) Inki Nzambi salaka ntangu Nehemia sambaka yandi?

⁹ Inki Nehemia monaka ntangu yandi kwendaka na Yeruzalemi? Yandi monaka Bayuda me yambula kutunga bibaka ya Yeruzalemi sambu bambeni vandaka kusosa kunwanisa bo. Kima mosi ve vandaka kutanina Yeruzalemi, mpi Bayuda lembaka nitu. Nehemia kudiwaka nki mutindu? Keti yandi lembaka nitu mpi bwisaka maboko? Ve! Nehemia vandaka kutudila Yehowa ntima, kaka bonso Moize, Aza mpi bansadi ya nkaka ya kwikama ya Yehowa. Na dibaku yai mpi, Nehemia lombaka Yehowa na kusadisa yandi. Ebuna Yehowa sadisaka yandi. Nzambi sadilaka ‘ngolo na yandi ya nene’ mpi ‘diboko na yandi ya ngolo’ sambu na kupesa Bayuda kikesa. (Tanga Nehemia 1:10; 2:17-20; 6:9.) Keti nge ke ndimaka nde Yehowa ke sadilaka ‘ngolo na yandi ya nene’ mpi ‘diboko na yandi ya ngolo’ sambu na kupesa bansadi na yandi kikesa bubu yai?

10, 11. (a) Inki mutindu Satana ke pusaka beto na kubwisa maboko? (b) Yehowa ke pesaka beto kikesa mpi ngolo na nzila ya nki? (c) Inki mambote malongi ya Yehowa me natilaka nge?

¹⁰ Beto me zaba nde Diabulu ta bwisa ve maboko na yandi ata fioti. Yandi ta landa kunwanisa beto sambu na kukanga beto nzila ya kusadila Nzambi. Yandi ke sadilaka bamfumu ya luyalu, bamfumu ya mabundu, mpi ba-aposta sambu na kukusila beto makambu mpi kubangisa beto. Sambu na nki? Yandi ke zolaka nde beto yambula kulonga nsangu ya mbote ya Kimfumu. Kansi Yehowa kele ti luzolo mpi ngolo ya kusadisa beto. Yandi ke sadilaka mpi mpeve santu na yandi sambu na kupesa beto kikesa. (1 Bansangu 29:12) Beto fwete lomba Nzambi mpeve santu sambu na kunwanisa Satana  mpi nsi-ntoto na yandi ya mbi. (Nkunga 18:39; 1 Bakorinto 10:13) Beto ke tonda mpi Nzambi mutindu yandi ke sadisaka beto na nzila ya Ndinga na yandi. Yindula diaka mambu mingi yina beto ke longukaka na mikanda na beto konso ngonda. Yehowa tubaka mambu yina kele na Zekaria 8:9, 13 (tanga) ntangu Bayuda vandaka kutunga diaka tempelo ya Yeruzalemi; mambu yango lenda sadisa beto mpi bubu yai.

¹¹ Yehowa ke pesaka beto diaka kikesa na nzila ya malongi yina beto ke bakaka na balukutakanu ya dibundu, balukutakanu ya nene mpi na banzo-nkanda ya kimfumu. Malongi yina lenda sadisa beto na kusadila Nzambi ti bikuma ya mbote, kuditudila balukanu, mpi kulungisa mbote mikumba na beto ya Bukristu. (Nkunga 119:32) Keti nge ke zolaka kubaka kikesa na nzila ya malongi yai?

12. Inki beto fwete sala sambu na kuvanda kaka ngolo?

¹² Yehowa sadisaka bantu na yandi na kununga bantu ya Amaleki mpi ya Etiopia. Yandi pesaka mpi Nehemia ti Bayuda ngolo ya kumanisa kutunga bibaka ya Yeruzalemi. Nzambi ta pesa beto mpi kikesa ya kulanda kusamuna ata bantu ke buya kuwa, basusi ke yangisa beto to bantu ke bangika beto. (1 Piere 5:10) Yehowa ta sala ve kimangu sambu na kumanisa bampasi na beto. Ata mpidina, kele ti mambu yina beto fwete sala. Inki mambu? Beto fwete tanga Ndinga ya Nzambi konso kilumbu, kubongisa balukutakanu mpi kukwenda na balukutakanu konso mposo, kulanda kulonguka beto mosi, kusala lusambu ya dibuta, kutudila Yehowa ntima mpi kusamba yandi. Beto bika ve ata kima mosi kukanga beto nzila ya kusadila mambu yina Yehowa ke pesaka beto sambu beto baka kikesa mpi ngolo. Kana nge ke kuka diaka ve kusala kima mosi na mambu yina beto me tubila, lomba Nzambi na kusadisa nge. Mpidina, mpeve ya Nzambi ‘ta pesa nge kikesa, nzala mpi ngolo ya kusala mambu.’ (Bafilipi 2:13) Keti nge mpi lenda pesa maboko ya bampangi ya nkaka kikesa?

13, 14. (a) Inki mutindu mpangi-bakala mosi yina fwilaka nkento bakaka kikesa? (b) Inki mutindu beto lenda pesa bampangi kikesa?

¹³ Yehowa me pesaka beto dibuta ya bampangi ya ntoto ya mvimba sambu na kupesa beto kikesa. Ntumwa Polo tubaka nde: “Pesa maboko yina me lemba mpi mabolongo yina kele ngolo ve kikesa, mpi beno landa kusungika banzila ya makulu na beno.” (Baebreo 12:12, 13) Bakristu mingi ya mvu-nkama ya ntete sadisaka bampangi na bo. Yo kele mpi mutindu mosi bubu yai. Mu mbandu, mpangi-bakala mosi fwilaka nkento mpi yandi kutanaka ti bampasi mingi. Yandi tubaka nde: “Mono bakisaka nde bampasi ya mutindu na mutindu lenda kumina beto na konso ntangu yina. Kisambu mpi kulonguka mono mosi vandaka bonso lele yina bantu ke lwataka sambu na kudinda ve na nzadi. Diaka, bampangi ya dibundu sadisaka mono mpi pesaka mono kikesa mingi. Mambu yai me sadisaka mono na kubakisa nde kusala kinduku ti Yehowa na ntwala ya kukutana ti bampasi kele mfunu mingi.”

¹⁴ Aroni ti Hure simbaka maboko ya Moize sambu na kupesa yo kikesa ntangu bantu ya Amaleki nwanisaka bantu ya Izraele. Bubu yai, beto mpi lenda sadisa bampangi  na beto. Bampangi mingi ke niokwama sambu bo me kuma minunu, ke bela, to ke kutana ti mbangika na mabuta na bo; bankaka ke niokwama sambu bo ke zinga bo mosi to muntu mosi yina bo vandaka kuzola me fwa. Beto fwete pesa mpi baleke kikesa, mingi-mingi bayina bantu ke pusaka na kusala mambu ya mbi to na kusosa lukumu na nsi-ntoto yai. (1 Batesalonika 3:1-3; 5:11, 14) Beto fwete pesa bampangi kikesa na Nzo ya Kimfumu, na kisalu ya kusamuna, na ntangu ya kudia, to ntangu beno ke solula.

15. Inki mutindu mambu ya mbote ya beto ke tubilaka bampangi ke sadisaka bo?

¹⁵ Ntangu Aza nungaka basoda ya Etiopia, profete Azaria tubaka mambu yai sambu na kupesa Aza ti bantu ya Izraele kikesa: “Kansi beno, beno vanda kikesa mpi beno, beno bika ve nde maboko na beno kukulumuka, sambu bo ta pesa beno matabisi sambu na kisalu na beno.” (2 Bansangu 15:7, noti na nsi ya lutiti) Yo pesaka Aza kikesa ya kusoba mambu mingi sambu na kuvutula lusambu ya kieleka. Mutindu mosi, kana beto ke tubila bampangi mambu ya mbote yo ta pesa bo kikesa mpi ta sadisa bo na kulanda kusadila Yehowa. (Bingana 15:23) Kuvila ve mpi nde bamvutu na nge ya mbote na balukutakanu ke pesaka bampangi kikesa.

16. Inki mutindu bankuluntu ke landaka mbandu ya Nehemia? Tubila mutindu bampangi me sadisaka nge.

¹⁶ Yehowa pesaka maboko ya Nehemia  mpi ya Bayuda kikesa. Bo manisaka kutunga bibaka ya Yeruzalemi na bilumbu 52 mpamba! (Nehemia 2:18, noti na nsi ya lutiti; 6:15, 16) Nehemia bikaka ve kaka nde bantu ya nkaka kutunga. Yandi mosi mpi pesaka maboko na kutunga diaka bibaka ya Yeruzalemi. (Nehemia 5:16) Bubu yai mpi, bankuluntu mingi ke landaka mbandu ya Nehemia. Bo ke pesaka maboko na bisalu ya kutunga babetele ti banzo ya balukutakanu, to kuyobisa Nzo ya Kimfumu mpi kuyidika yo. Bankuluntu yai ya zola ke pesaka bampangi yina kele na mpasi kikesa ntangu bo ke kwendaka kutala bo mpi ke samunaka ti bo.—Tanga Yezaya 35:3, 4.

17, 18. Inki beto fwete vila ve ntangu beto ke kutana ti bampasi to basusi ke yangisa beto?

¹⁷ Kusala ti bampangi ke kumisaka bumosi na beto ngolo. Yo ke sadisaka beto mpi na kukuma banduku ya ngolo, mpi na kundima mpenza nde ntama mingi ve Kimfumu ya Nzambi ta natila beto balusakumunu mingi. Ntangu beto ke pesaka maboko ya bampangi kikesa, beto ke sadisaka bo na kukanga ntima na bampasi mpi na kutanina kivuvu na bo. Yo ke sadisaka beto mosi na kubwisa ve maboko mpi na kutanina kivuvu na beto.

¹⁸ Kana beto ke yindula mutindu Yehowa sadisaka mpi taninaka bansadi na yandi ya kwikama na ntangu ya ntama, lukwikilu na beto ta kuma ngolo mpi beto ta tudila yandi ntima mingi. Yo yina ata nge ke kutana ti bampasi mpi basusi ke yangisa nge, “kubwisa ve maboko”! Kuvila ve nde, kana nge lomba Yehowa na kusadisa nge, diboko na yandi ya ngolo ta pesa nge kikesa mpi ntama mingi ve, nge ta baka balusakumunu ya Kimfumu.—Nkunga 73:23, 24.